CAPUT XXX.

De eo autem quod potest tangi et de tactu eadem ratio est quae dicta est de aliis sensibus, quoad hoc quod tactus virtus passiva est, quae ad actum ducitur per species tangibilium qualitatum: et cum communicatio sit inter agens et patiens, si agentia in actu sunt plura genere, quorum nullum agit per aliud, oportet quod tactus sint plures virtutes, diversas habentes communicantes ad diversitatem generis agentium. Unde si tactus non est unus, tunc necessarium est quod ea quae tanguntur, sint genere plura, et e converso, si ea quae tanguntur sint genere plura, necessarium est tactum plures virtutes esse. Adhuc autem habet dubitationem magnam, utrum tactus sit plures virtutes, aut non.

Adhuc autem habet dubitationem quid est quo ut instrumento et ut medio sentimus in tactu, et si aliquo ut medio sentimus in ipso: hoc enim multi negaverunt. Dubitatur enim mox sensibili occurrens, caro fit quo sicut instrumento sentimus: et in his quae non habent carnem, fit membrum simile carni, quo sentiunt aliam carnem et sanguinem non habentia, an non sit hoc organum quo sentimus, sed potius caro vel simile carni sit medium per quod redditur sensus, et organum sit aliud aliquid intrinsecus, quod est primum et principale quo sentimus in tactu. Haec enim ambo habent dubitationem. Quod enim non sit unus sensus, sed plures, videtur probari ex hoc quod, sicut saepe diximus, omnis sensus unus unius contrarietatis esse videtur, sicut visus albi et nigri, auditus gravis et acuti in sonis, gustus autem amari et dulcis: in eo autem quod potest tangi, quod speciem suam generat in tactu, multae insunt contrarietates, quarum nulla sentitur per alteram, sicut calidum et frigidum, et humidum et siccum, quarum neutra per alteram sentitur. Est autem etiam talis grave et leve, quae tactu sentimus, et per aliam aliquam contrarietatem. Et quidam ponunt durum et molle, asperum et lene: sed haec non sunt adeo prima sensibilia, sicut ea quae dicta sunt, quia durum quod resistit tangenti est aliquo modo siccum: et molle est quod cedit tangenti, et est aliquo modo humidum. Similiter autem asperum quod in pluribus partibus suae superficiei tangenti resistit, aliquid est sicci: sicut et lene cujus partes in unam superficiem confluentes, est aliquid hujusmodi. Sed primo enumeratarum contrarietatum nulla omnino sentitur per aliam. Est autem etiam tactus quorumdam aliorum quaecunque sunt hujusmodi, qnod quod tangentia immutant ad speciem suam per tactum, et non per aliquam aliam priorem naturam sentiuntur: et talia sunt sicut dissolutio continuitatis in corpore, quae est ex verbere, vel vulnere, vel aliquo alio. Et sicut oppositum ejus quod est consolidatio continuitatis. Dissolutio enim non sentitur, nec ex calido, nec ex frigido, nec ex humido vel sicco, nec ex gravi vel levi. Similiter autem est de consolidatione. Corruptio quidem complexionis sentitur ex aliqua primarum qualitatum corrumpente complexionem: sed dissolutio non est contraria complexioni, sed potius compositioni: et inter complexionem et compositionem superius distinximus. Tale autem sensibile tactus est etiam delectatio quae est in venereis: sed non ea quae in potu et cibo: quia illa est calidi et sicci et humidi prout respondet fami: sed illa est frigidi et humidi prout respondet siti. Haec autem omnia tangibilia plurium generum sunt non subalternatim positorum: et ideo videtur passivum his activis respondens, plures esse sensus, et non unus specie vel numero vel genere: non enim sufficit quod haec omnia in uno sint genere generalissimo, quia sic omnia sensibilia essent unus sensus.

Habet autem solutionem sophisticam ad hanc inductam dubitationem, eo quod aliquis forte instabit et dicet quod probatio quam induximus, quod omnis sensus unus, unius sit contrarietatis, sit falsa: quoniam etiam in aliis sensibus plures videntur inesse contrarietates, sicut in voce non solum est una contrarietas quae est acutio et gravitas, sed etiam magnitudo et parvitas vocis, et lenitas et asperitas ejus, et his similia contraria quae circa vocem inveniri possunt. Sunt autem et circa colores hujusmodi plures differentiae contrariae. Sed causaliter solventi inductam dubitationem etiamsi concedamus plures contrarietates quas dicit, tamen omnes has esse videbimus circa subjectum unum commune, quod est primum genus earum: primae enim omnes sunt in voce, et secundae omnes in colore. In tangibilibus autem non invenimus aliquod subjectum primum quod sit genus contrarietatum superius inductarum. Et ideo adhuc remanet dubium, utrum tactus sit sensus unus vel plures. Inductae etiam differentiae non dicunt contraria ultima: quia ultima contraria in quolibet genere sunt simplicia, sed magnitudo et parvitas, et lenitas et asperitas non sunt ultima in voce, sed differentiae sunt vocum mediarum, sicut in libro de sensu et sensato ostendimus. Similiter autem est de his quae sunt in colore. Quod autem in sensibilibus tactus non sit genus unum, patet: quia si consideramus ea secundum esse prout physicus ista considerat, tunc calidum et frigidum et humidum et siccum sunt in qualitate, et leve et grave quae causantur a raro et denso, sunt in substantia, eo quod super substantiam non addunt nisi situm quemdam qui est in partibus materiae. Ostensum est igitur demonstrative, quod sensus tactus est plures virtutes tactivae: et sic determinata est una superius inductarum dubitationum.