Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opinio Godo. I. quol. q. σ. & 4. q. 18.

CIRCA primum ergo considerandum, quod aliqui dixerunt, quod intelligere non est aliud, quam receptio speciei, cuius ratio est, quia intellectus possibilis, cum sit potentia cognitiua, non est in potentia immediate, nisi ad actum cognoscendi; est autem in potentia ad speciem secundum Philosoph. restat ergo, quod ipsa intellectio sit receptio speciei. Et confirmatur, quia Arist. dicit, quod intelligere est quoddam pati, & Com ment. dicit, quod olfacere est passio, & receptio odoris, & dicit, quod passio visus habet nomen, & est videre, licet sit in figura nominis agentis. Dicere autem secundum istos non est aliud, quam gignere intellectionem, seu notitiam actualem. Est autem intellectio passiue quidem ab intellectu possibili; actiue autem ab intellectu agente, quod idem non potest esse actiuum respectu intellectionis, vnde respectu primae intellectionis indiget phantasmatibus; respectu vero conclusionis eget principiis, & respectu notitiae determinatae indiget cōfusa notitia, & respectu actualis, habitudinali quadam notitia. sic ergo intellectus agens vna cum intellectu possibili, informato ha bituali notitia, aut notitia confusa, aut notitia principiorum, habet rationem perfectae memoriae, cuius actus est dicere, hoc est gignere notitiam actualem, & intellectualem. sic ergo se habet dicere ad intelligere secundum istos, quod intelligere est receptio speciei; dicere vero est intellectionem causare.

Oponio Scoti inI. dist. 3.

FVERVNT quoque alij discordantes ab istis T quantum ad hoc, quod dicunt intellectionem esse receptionem speciei, & similiter quo ad hoc, quod aiunt intellectionem esse ab intellectu agente semper immediate. dixerunt ergo isti, quod intellectio est operatio de genere qualitatis, sicut lucere, & calere sunt de genere actionis, sicut illuminatio, & calefactio. Hanc autem operationem elicit intellectus possibilis, informatus per speciem intelligibilem, qui sic informatus, habet rationem memoriae perfectae. cuius quidem actus est gignere intelligentiam actualem, tamquam verbum, illud autem gignere, non est aliud, quam dicere, siue loqui, ita, quod dicere est de ge nere actionis: intelligere vero operatio de genere qualitatis, vt dictum est.

Opinio Durandi lib. I. dist. 27.

FVERVNT autem alij dicentes, quod dicere, & intelligere vnum sunt, tum quia Ansel. dicit, quod scire, & intelligere non est aliud, quam intellectum, semper praesens intueri, quod scit, & intelligit, & sic patet per Ansel. quod dicere non est aliud, quam cognoscere, vel intueri: tum quia verbum vocale, & imago, & species dicuntur ver bum demonstratiue, & quaedam locutiones. ergo oportet deuenire ad aliquid, quod dicatur lo cutio per essentiam, & per consequens cognitio est locutio, & verbum per essentiam: tum quia dicere est manifestare formaliter, non manifestationem facere; actus autem intellectus est quaedam manifestatio, propter hoc, quod intelligere, & di cere idem esse videntur, & dicere in Diuinis, secundum istos non est proprie personale, sed essen tiale, non verbum, quamuis approprietur Filio, sicut amor Spiritui sancto.

Opin. S. Tho. I. p. q. 34.ar. I. & Henr. in tract. de Ver bo, & in suo quol. & Riccardi in impugna tionibus contra Henricum.

FVERVNT alij, qui dixerunt, quod per actum intellectus producitur conceptus mentis, qui quidem non est species impressa intellectui a phan tasmate, nec est ipse actus intelligendi, sed differt realiter ab vtroque: est autem quaedam forma specularis, ad quam intellectio terminatur, & in qua, tamquam in idolo rem aspicit vltimate. Diffe runt ergo dicere, & intelligere apud istos, quia dibere est tale idolum, & formam exemplarem producere. Intelligere vero est operatio immanens, quae ad illud Idolum obiectiue terminatur Et est considerandum, quod intellectus, prout est sub actu intelligendi confuso, & imperfecto, potest se mouere ad notitiam perfectam, mouendo autem se, sic gignit hanc formam specularem, in qua perfecte intelligit, non autem sic, quod intelligere formalitor sit gignere istam formam, quia intelligere est operatio immanens, sed quia ipsum intelligere est formale principium, quo producitur ista forma, sicut calere est habere formale principium calefactionis, vnde intelligere est habere formam, quae est intellectio ipsa. Vlterius etiam dicunt isti, quod talis forma specularis potest esse obiectiue in phantasmate, vel in intellectu, sed magis videtur eis rationale quod sit in intellectu.

Quod dicere non sit intellectionem gignere, contra Godo, & Sco.

RESTAT ergo nunc videre, quid veritatis Jsit in his dictis, & primo quidem proceden dum est negatiue sub tribus propositionibus.

Prima siquidem, quod dicere, nec in Diuinis, nec in nobis est intellectionem gignere, siue notitiam actualem: dicete namque non est aliud, quam verbum proferre, sed intellectio non est ver bum in nobis, nec etiam in Diuinis, quod non in nobis, patet per August. qui ait, quod verbum sine cogitatione esse non potest. cogitamus enim, quod dicimus esse; constat autem, quod non omnem cogitationem cogitamus. si ergo verbum, quod dicimus cogitamus, verbum non potestt esse actus intelligendi, quomodo nec in Deo, patet, quia tunc verbum haberet directius intellectionem, quam Pater, ex quo emanaret per modum intellectionis, & esset verbum directius beatum, quam Pater, & esset duplex intellectio in Deo, vna producta, & alia improducta, & sic vna productio esset bis in Deo, & Filius esset bis beatus, & bis intelligens. esset enim intelligens ex formali modo suae productionis, quia emanat, sicut intellectio, & ex hoc, quod Deus: eo enim est sapiens, & beatus, & intelligens, quo Deus secun dum Augustinum, & iterum eadem perfectio esset duplici ratione in Filio. esset enim intellectio eo, quo verbum, & eo, quo Deus, quod est contra eundem, qui ait, quod non eo sapiens, vel bonus, quo verbum, & sic de aliis attributis, & item intellectio caperet esse realiter in Diuinis, quod esse non potest, & multa inconuenientia, quae deducentur inferius, in quaestione de verbo. ergo gi gnere intellectionem non potest esse verbum.

Praeterea: Cognitio non formatur in cognitione, alids idem formaretur in se, secundum Au gustinum libro de cognitione verae vitae responsione 22. cum nos aliquam rem cogitamus, ipsius rei imaginem in cognitione nostra formamus, sic etiam Deus, cum seipsum cogitat, cogitat similem sui per omnia imaginem formando, & ideo hoc verbum, imago, vel similitudo dicitur. Hoc Augustinus. ergo manifeste patet, quod nec in nobis, nec in Deo, verbum est cogitatio actualis, sed tantum cogitatio obiectiua, & ita dicere non est gignere notitiam actualem. Praeterea: Dicere non est gignere aciem cogi tantis, sed similitudinem gignere in acle cogstan tis, secundum Augustinum; sed acies cogitantis non nominat solam potentiam, nec potentiam instructam per actum, & informatam. ergo dicere non est cogitationem informare.

Praeterea: Cogitatio actus non exprimitur in cogitatione, sed expresse dicit Ansel. quod quã- cumque rem mens, seu per imaginationem, seu per rationem cupit veraciter cogitare, eius vtique similitudinem, quantum videlicet in ipsa sui cogitatione conatur exprimere, quod quanto verius facit, tanto verius cogitat, & paulo ante diximus, quod nulla ratione negari potest, cum mens rationalis seipsam cogitando intelli⸗ git imaginem eius nasci in sua cogitatione, & in fine concludit, quod imago illa verbum ipsius est. ergo cognitio actualis non potest esse verbum, & per consequens gignere cogitationem, non est dicere, nec verbum generare.

Praeterea: Dicere videtur praesupponere cogitationem, alias non diceretur improperando, m scis quid loqueris, sed memoria nil cognoscit, nec intellectus agens. ergo non videtur, quod memoriae sit dicere, vel loqui, cuius oppo situm illae primae opiniones dicunt.

Quod dicere non sit idem, quod intelligere, vul intueri contra Durand.

SECVNDA vero propositio est, quod dicere non est intueri, vel cogitare formaliter. quandocumque enim aliqua sunt vnum, & idem, cuicumque competit vnum, & alterum; sed dicere est proprium Patris in Diuinis, intelligere vero est tribus commune. ergo intelligere non est idem, quod dicere

Et si dicatur, quod immo dicere est commune tribus, sed tamen appropriatur Patri, hoc est expresse contra mentem August. qui dicit, quod Filius in eo, quod verbum, relatiue dicitur, & tefertur ad Patrem solum, aut, quod verhum refertur ad dicentem, ex quo patet, quod soli patri competit verbum dicens in Diuinis.

Praeterea: Filius, & Spiritus sanctus vere intelli gunt in niuinis, sed nec proferunt verbum, nec dicunt. ergo intueri, & intelligere non est dicere, quod isti dicunt, quod immo verbum est essentiale, & com mune tribus, appropriatur tamen Filio, sicut amor Spiritui sancto, & sapientia eidem Filio, hoc est expresse contra dicta Sanctorum. de omni enim attributo, quod est commune tribus, & appropriatur alicui personae, verum dicere, quod eo, quo Deus est illud attributum, talis persona; licet enim potentia approprietur Patri, & sapien tia Filio, & amor Spiritui sancto, siue bonitas, ta men haec est vera, pro eo Pater est Deus, quo potens, & eo Filius sapiens, quo Deus, & eo Spiritus sanctus, amor, quo Deus, & eo bonus, quo Dens. August. autem negat, quod non eo Deus, quo verbum, non ergo verbum est appropriatum, & iterum de omni appropriato, & essentiali verum est dicere, quod praedicatur in singulari de tribus. verum est enim, quod tres personae sunt vnum lumen, vna ars, vna sapientia; & tamenAugustinus expresse negat, quod non simul Pater, & Filius sunt vnum verbum, sed solus Pilius est verbum. & iterum August. expresse dicitibi- dem, quod sicut dicitur verbum, quomodo imago, & quomodo Filius. constat autem, quod nomina Filij, & imaginis non sunt essentialia, immo cō petentia soli personae secundae in Diuinis, vnde absurdum est dicere, quod verbum sit essentiale, & commune tribus. non potest ergo dici, quod intelligere, & dicere, & verbum idem importent.

Quod dicere non sit formam specularem, & realem producere, quam aspiciat intellectus. contra S. Thomam, Heruaeum, & Riccardum.

TERTIA autem propositio est, quod nulla

forma realis existens subiectiue in intellectu, vel in phantasmate est ponenda, ad quam aspiciat intellectus, cuius productio, dictio appel letur, forma siquidem illa, quam nos aspicere experimur, dum intelligimus rosam simpliciter, aut florem, illa non est aliquid reale impressum intel lectui subiectiue, aut phantasmati, sed nec aliquid reale subsistens, sed est ipsamet res habens esse intentionale, conspicuum, & licet hoc supra multipliciter sit deductum, potest nihilominus nouiter declarari. Nulla enim forma simpliciter non singularis, nec limitata potest esse inhaerens intellecui, vel phantasmati, nec esse subsistens. si enim hoc detur, cum forma simpliciter infinita sit, & adaequans omnia indiuidua, sequeretur, quod esset aliqua res infinita inhaerens intellectui, vel phantasmati, vel subsistens, praeter primam formam, quae est Deus, quod omnino impossibile est, sed constat, quod rosa ista, quam aspicit intellectus, & forma ista specularis, quae terminat mentis intuitum, illa non est natura singu laris, sed natura simpliciter, & quidditas tota. concipiendo enim hominem, vel rosam, non terminamus aspectum ad hanc rosam, vel illam, vel hominem istum, vel illum, sed ad rosam, vel hominem simpliciter. ergo illa forma specularis, vel idolum, vel conceptus non potest esse aliquid reale, inhaerens intellectui, vel phantasmati, sed nec aliquid subsistens.

Praeterea: Nulla forma non singularis, habet subiectum singulare, cum accidentia indiuiduenl tur in subiectis, sed forma specularis, quam aspicit intellectus, non est singularis, immo forma simpliciter. rosam enim simpliciter, non hanc, vel illam intuemur. ergo si est subiectiue in intel lectu, non erit intellectus aliquid singulare, sed omnia simpliciter; & per consequens erit vnus intellectus in omnibus, & redit error Commentatoris.

Praeterea: Illam rosam, quam intellectus specu latur, aspicit de singularibus, praedicat, & dicit verificari. dicit enim de rosa visa, quae est rosa, quam ante concepit. sed constat, quod nulla res existens in intellectu, vel in phantasmate vere enunciatur de rosis existentibus extra, cum sit quoddam accidens realiter distinctum ab omnibus indiuiduis, quae sunt extra. ergo rosa ista, quam aspicit intellectus, & formam specularem non est aliquid reale in intellectu, seu phantasmate subiectiue existens.

Praeterea: Si sit forma aliqua specularis, realiter inhaerens intellectui, ad quam terminetur aspectas intellectus, aut in illam vltimate quie- scit, aut per illam ad res extra procedit, sed nec potest dari istud, nec illud.

Primum quidem non; quia tunc scientiae non essent de rebus, sed de talibus idolis, quod omnino aestimandum est absurdum.

Secundum etiam non: tum quia contra expe rientiam; experimur enim nos aspicere formam rosae, & per eam vlterius ferri in rosam: tum quia primum obiectum intellectus esset aliquid existens infra intellectum, & non res extra, & eodem modo primum obiectum habitus scientifici, & actus eius, qui est scire, esset quaedam forma specularis, actualis, & rediret quantum ad hoc error Platonis dicentis, quod intellectus aspicit ad exemplar, non ad ipsas res. ergo impossibile est, quod talis forma realis ponatur.

Praeterea: Non est philosophicum pluralitatem rerum ponere sine causa. frustra enim fit per plu ra, quod potest fieri per pauciora, sed nulla necessitas inducit ad ponendum talem rem, quae sit forma specularis. non enim oportet eam ponere ad terminandum actum intellectus, quia non terminat eum vltimate, cum per eam non transeat super rem extra, alioquin res extra non cognoscerentur a nobis, nec oportet eam ponere, vt mediate ipsa res clarius cognoscatur. sufficit enim ad claram notitiam potentia, & actus, & similitudo medians inter potentiam, & actum; inter actum vero, & subiectum non est necesse aliquam formam mediare, quinimmo imperfectior esset notitia, sicut patet in visione sensitiua, quae perfectior est, dum attingit immediate obiectum, quam dum attingit mediante speculo, aut aliquo speculari. ergo si talis forma ponatur, erit absque omni causa, & ratione; & per consequens vanum est ponere eam, &superfluum in natura.

Praeterea: Minus non indiget reali termino operatio intellectus, quam operatio sensitiua, sed sensitiua operatio non indiget reali termino, im mo terminatur frequenter ad rem ipsam positam in esse apparenti, siue ad esse intentionale, sicut Philosophus innuit 2. caeli, & mundi, vbi dicit Commentator, quod circulatio, quae apparet in Luna, forsitan videretur alicui visio, sine veritate, & non debet aliquis dicere, quod sit visio tantum, quoniam si esset visio appareret, sicut apparet ex sectione piramidis visus ad corpus Lunae in mense, & in augmentatione, & diminutione. videmus enim lineam, quae fit in sectione eorum aliquando rectam, aliquando conuexam, aliquando valde profundam, vult dicere Commentator, quod de mente Aristotelis est illam figuram, secundum quam Luna aliquando apparet nobis circularis, & aliquando media, non esse in rerum natura, sed tantummodo apparere, & breuiter, qui negat, quin actus visionis possit apparens terminari, cogitur confiteri, quod omnia, quae videntur vera sunt, contra quos disputat Philosophus, quia contradictoria essent vera, cum vni videatur sic, & alteri aliter. relinquitur ergo, quod actus intellectus non terminetur ad formam specularem habentem esse reale, sed ad esse intellectuale tantum.

Praeterea: Opinio fuit Auempacae, vt patet 3. de anima, quod intentiones imaginatae respiciebant formam intellectam, ita quod forma illa erit subiectiue in phātasmatibus, sed ista forma intel lecta non est, nisi forma specularis, quam mentis intuitu spe culamur. ergo isti, qui ponunt formam huiusmodi specularem esse forsitan subiectiue in phantasmatibus, sectantur phantasiam Auenpace, quae expresse contradicit Philosopho, vt di cit Coment. ibid.

Quod in omni intellectione necesse est, quod res emanet in esse intentionali, & illa forma est specularis.

NVNC vero oportet procedere affirmatiue sub quatuor propositionibus. Prima quidem, quod omnis intellectio exigit rem positam in esse intentionali, & illa est forma specularis, de qua isti loquuntur, sed deficiunt aver itate in tribus.

Primo quidem, quia putant, quod habeat esse reale.

Secundo, quia dicunt, quod est subiectiue in intellectu, vel phantasmate.

Tertio, quia credunt, quod per illum procedat intellectus ad res, cum illa sit vera res, quam intellectus speculatur. & hoc quidem potest esse de mente Commentatoris, & Philosophi, & similiter Augustini, & Anselmi: Philosophi quidem, & Commentatoris, quia septimo Metaph. dicitur, quod sanitas, quae est in materia, fit a sanita te, quae est in anima. vbi dicit Commentator, quod quidditates sunt existentes in anima. dicitur enim sanitas de forma, quae est in anima, & de habitu, qui est in corpore, & ambo sunt idem, & infra medium est, quod forma dicitur duobus modis, unus est forma, quae est in anima, & alius est illa, qnae est extra animam, & sunt idem, verbi gratia, quando sanitas dicitur de intellectu sa nitatis, qui est in anima, & de sanitate existente in corpore, & concludit, quod diffinitio sanitatis, quae est in anima, est sanitas in rei veritate. Hoc Commentator, vnde patet, quod sanitas intellecta, & sanitas, quae est extra, sunt vnum, & idem realiter, quamuis differant in modo essendi, quia in intellectu sanitas habet esse apparens, & intentionale; extra vero in corpore habet esse existens, & reale, & propter istam differentiam dicit, quod scire vnum non est scire aliud, &, quod quodammodo differunt; differunt quidem in modo essendi, quamuis sit eadem res, est etiam ista intentio Augustini, quasi vbique, vt superius in quaestione de memoria, extitit declaratum, & hoc expresse dicit super Ioãnem; ait enim, quod cum scribimus literas, facit eas primo cor nostrum, & deinde manus nostrae, literae sunt primo in corde, deinde a corde nostro, easdem autem literas facit & cor, & manus, numquid alias cor, alias manus? easdem quidem facit, sed non similiter. cor enim facit eas intelligibiliter, sed manus visibiliter, ecce quomodo sunt eadem dissimiliter. Hoc August. vnde apparet, quomodo res, quae determinant mentis aspectum, & for mantur in corde, non sunt aliud, quam res extra, quamuis disimiliter, habens esse, quia in corde intentionaliter, exterius vero realiter.

Est etiam intentio Anselmi, monol. 1o. vbi ait, quod faber facturus aliquod opus suae artis, prius illud intra se dicit mentis conceptione, etiam sine rationis loquutione; conceptionem hic intelligendo, cum res ipsae, vel futurae, vel iam existentes acie cogitationis in mente conspiciuntur. & subdit: quod loqui possumus nec sensibiliter, nec insensibiliter, signo vtendo, sed res ipsas, vel cordis imaginatione, vel rationis intellectu intrinsecus in mente dicendo, vt cum eum ipsum hominem mens, aut per imaginationem, aut per rationem intuetur, per corporis quidem imaginationem, cum eius sensibilem figuram ima ginamur; per rationem vero, cum eius vniuersalem essentiam, quae est animal rationale, mortale cogitamus. Hucusque Anselmus; vnde patet, quomodo res ipsae conspiciuntur mente, & illud, quod intuemur, non est forma alia specularis, sed ipsamet res, habens esse apparens, & hoc est mens tis conceptus, siue notitia obiectiua.

Quod intellectio actus exigit aliquid absolutum, a quo huiusmodi apparitio obiectiua habet, quod sit.

SECVNDA vero propositio est, quod res non D potest habere tale esse apparens, nisi ratione alicuius absoluti realis existentis in intellectu: esse namque diminutum reducitur ad aliquid reale, alioquin nihil esset in se, & in alio, sed res in esse apparenti, siue rei apparitio est omnino quid diminutum, vnde nihil est in se. ergo necesse est, quod sit aliquod reale in intellectu, ratione cuius dicatur esse.

Praeterea: Sicut se habet realis pictura ad esse pictum, sic se videtur habere realis apparitio ad dare esse apparens, sed numquam Caesar caperet esse pictum, nisi quatenus est aliqua realis pictura. ergo nec res erunt apparentes intellectui, nisi quatenus est aliqua formalis apparitio, & realis in intellectu. Hoc autem impossibileest, quod sit purus respectus: tum quia respectus ille indiget fundamento alio a nuda potentia intellectus, aut si intellectus potentia fundaret istum respectum, omnis, qui habet intellectiuam potentiam, haberet apparentiam omnium rerum in actu, cuius oppositum experimur: tum quia nulla similitudo, quae sit respectus, vel relatio facit res apparere. est enim similitudo inter duo alba, & inter iustitiam existentem in volun tate vnius iusti, & alterius, & similiter intra grammaticam vnius grammatici, & alterius, nec ista similitudo facit grammaticam, aut iustitiam alterius apparere: tum quia similitudo relatio maior est inter duas animas, vel inter duas albedines, cum sint eiusdem speciei, quam inter ipsam albedinem, & speciem illius in oculo existentem, illae nempe sunt eiusdem speciei: claret autem, quod anima non facit apparere animam, nec albedo albedinem; vnde relinquitur, quod relatio similitudinis, non facit res intellectui apparere.

Restat ergo, vt illud, quod facit res cognitas apparere sit aliquid absolutum: illud autem poni non potest, quod sit qualitas sola, seu species, seu operatio de genere qualitatis. si enim esset species, tunc medium, in quo recipiuntur species, esset comprehensiuum, & sibi res apparerent, quod falsum est. Si vero esset operatio de genere qualitatis, vt lucere, & albere, tunc lucere- poneret res in esse apparenti, & esset bona constructio dicendo, luceo te, vel albeo te, sicut dicendo, intelligo te, non est ergo sola qualitas illud, quo res capiunt esse obiectiue.

Vlterius non potest dici, quod sit qualitas, cum respectu ad obiectum, tum quia species habet vtrumque, etiam prout existit in medio: tumquia declaratum est, quod respectus similitudinis, non facit rem apparere, alias per picturam appareret Calar parieti, quod est falsum. relinquitur ergo, quod sit illud absolutum, a quo oritur notitia obiectiua coniũctum quoddam ex poten tia intellectiua, & ex similitudine ipsa. nec enim potentia per seipsam ponit res in esse formato, nec similitudo, aut qualitas quaecumque, sed vtrumque parit notitiam simul obiectiuam, seu ponit res in esse apparenti, quod multipliciter potest declarari.

Primo quidem, quia Augustinus dicit, quod visio, quae fit in sensu, non gignitur ex sola revisibili, nisi adsit, & videns, quo circa ex visibili, & vidente gignitur visio, ita sane, vt ex vidente sit oculorum sensus, & aspicientis intentio, infor matio tamen sensus, quae visio dicitur, a solo cor pore imprimatur, ideoque non possumus quidem dicere, quod sensum gignat res visibilis, gignit tamen formam, velut similitudinem suam, quae fit in sensu, & multa alia dicit August. Ex quibus patet, quod fuit eius intentio, quod sola similitudo non est sensus, sed similitudo impressa in ocu lo, vtrumque constituit sensum, ex quo oritur vi sio obiectiua

Secundo vero idem patet, quod esse apparens, quod capit res per intellectionem, & visionem, est proprium rei comprehensiuae, & vitam habentis, nulli enim naturae res apparent, nisi sit comprehenfiua; vnde illud est proprie susceptio formae sine materia. nulla ergo natura non vitalis potest constituere res in esse apparenti. oritur ergo apparitio obiectiua simul ab vtroque, videlicet a potentia, & impressa similitudine.

Tertio quoque patet idem, quia partus debet assimilari ei, a quo nascitur; notitia vero obiectiua est res, in quodam esse intentionali posita, & in esse prospecto, quapropter oritur a re ipsa, & a prospiciente anima: res autem non facit idem cum anima, nisi per similitudinem suam, quare relinquitur, quod conceptus, seu partus mentis, oriatur ab vtroque. Ex quo patet, quod intellectio actus non nominat solam similitudinem. nec vnam formam simplicem, sed compositam ex persona, & ex similitudine rei. ambo enim constitaunt intellectionem, quia sola similitudo nec est intellectio, nec sola potentia, sed simul vtrumque parit obiecti apparitio, siue praesentia intentionalis, & relucentia obiectiua, & quod vtrumque sit ipsa intellectio, tamquam aliquid constitutum ex potentiali, & accidentali, expresse dicit Commentator in tertio de anima, & Au-

gustinus vbi supra de sensu ait, quod non est sola forma impressa a corpore, sed est vtrumque, vnde decipiuntur, qui quaerunt intellectionem, tamquam simplicem, cum sit quoddam compositum ex duobus, quorum vnum est potentia, reliquum complementum: vtrum autem ista similitudo sit species, aut oporteat speciem ponere, praeter simisitudinem, quae est pars actus, locum habebit in secundo libro, vnde ad praesens haec inquisitio relinquatur.

Quod intellectio actus duplicem habitudinem ha bes ad rem positam in ese apparenti.

TERTIA quoque propositio est, quod notitia actualis, quae dicit compositum ex similitudine rei, & ex intellectiua potentia, illud inquam sub duplici habitudine respicit rem pofitam obiectiue in esse intentionali, & est prima habitudo de genere actionis; secunda vero de genere relationis: talis namque apparentia obiectalis oritur obiectiue a potentia similitudine infor mata, quae duo constituunt actum intellectionis, & oritur intra potentiam sic informatam, quod potest multipliciter declarari.

Primo quidem, quoniam res posita in esse apparenti, dicitur concipi per actum intellectus, immo est conceptus intellectualis: conceptus autem remanet intra concipientem, & est a con cipiente. ergo res, vt apparens dependet ab actu intellectus effectiue, & per modum producti, & contentiue, ac per modum contenti.

Secundo vero, quia formando huiusmodi con ceptum mens dicitur sibi loqui, & per consequens ille conceptus habet habitudinem ad mentem loquentem, & ad eandem mentem, tamquam ad illud, cui loquutio fit.

Tertio autem, quia omne, quod apparet, alicui apparet, & omne, quod lucet, alicui dicitur lucere: talis autem conceptus dicitur apparitio, & relucentia quaedam. habet ergo habitudinem ad intellectum in actu, tamquam ad illud, cui lucet, & cui apparet: constat autem, quod habet habitudinem, tamquam ad illud, cu ius virtute est, vt declaratum est supra, quod relucentia obiectiua non est, nisi propter realem relucentiam, quae est actus. ergo patet, quod res posita in esse intentionali, dupliciter se habet ad actumintellectus, videlicet, quia virtute eius relucet, & quia sibi lucet.

Est autem considerandum, quod prima habitudo fundatur super actum taliter, quod impossi bile est actum intelligi sine huiusmodi relucentia actiua. sicut enim res posita in esse obiectali, puta rosa apparens non potest resolui per intellectum in rem, & apparitionem passiuam, tãquam in duo, immo rosa, quae obiicitur, videtur omnino simplex, nec potest accipi rosa simpliciter, quin concipiatur res in esse apparenti. non enim rosa habet, quod sit simpliciter in esse reali, sed hoc habet in esse apparenti, sic intellectio rosae, cum sit quaedam actiua apparitio, qua res apparet obiectiue non potest concipi sine ista actiuitate

Sed his, quae dicta sunt videntur multa obuiare. omne enim absolutum potest concipi absque respectu; sed actus intellectus, qui resultat ex potentia, & ex reali similitudine obiecti, est aliquid absolutum. ergo poterit intelligi sine respe ctu actiuitatis.

Praeterea: Supra dicebatur, quod illud, quo ponuntur res in esse apparenti, non est respectus, nec per respectum ponitur, hic autem dicitur oppositum. ergo repugnantia est in dictis.

Praeterea: Omnia verba ista videntur phantasiae. quod enim nil est, produci non potest: res enim in esse apparenti, vel e conuerso nihil sunt, vt supra dictum est. ergo produci non possunt, nec intellectio habet aliquam actiuitatem annexam.

Praeterea: Res in esse apparenti videtur effectus formalis apparitionis formalis, quae est in intellectu: effectus autem formalis non producitur a forma. ergo res in esse apparenti, non capit effectiue per intellectionem quod sit, sed magis videtur, quod a memoria causante intellectionem, causetur talis apparitio obiectiua

His tamen non obstantibus dicendum est, sicut prius. Est enim considerandum, quod simillimum est de Diuina essentia cum generatione actiua, & passiua, & de intellectione cum apparitione actiua, & re in esse apparenti posita cum apparitione passiua, sicut enim impossibile est intelligi Diuinam essentiam sine generare, sic impossibile concipi intelligere aliquod sine apparitione actiua, quae res faciat apparere. si enim res non facit apparere, iam non facit aliquid intueri, nec intelligere. sicut ergo intellectio est actiua appa ritio, & non solum quia tunc esset purus respectus, nec tamen illud, quod est in intellectione vltra actiuam apparitionem potest praecise concipi sine actiua apparitione. iam enim non conciperetur, vt intellectio, & esset intellectio ens per accidens compositum ex illo absoluto, & respectu actiuitatis, nec absolutum illud ex se res faceret apparere, cuius oppositum probatum est supra. sicut inquantum se habet absolutum intellectionis ad formare actiue, siue res facere apparere, sic se habet esse in Diuinis ad generare, quod concipi non potest sine ipso, nec econuerso; vnde sunt vnum vnitate omnimodae indistinctionis: similiter etiam apparitio pasfiua, per quam rosa capit esse simpliciter concipi non potest absque rosa simpliciter, nec econuerso; vnde conceptus rosae, licet non sit purum concipi, immo cum hoc est rosa, resolui tamen non potest in realitatem rosae, & ipsum concipi, tamquam in duo, immo conceptum rosae obiicitur, tamquam quid simplicissimum, & impossibile separari in duo, & eodem modo verbum in Diuinis, quod includit concipi, seu generari passiue, & cum hoc Diuina essentia resolui non potest per aliquem intellectum in generare, & essentiam, immo est aliquid simplicissimum propter vnitatem indistinctionis omnimodae, quae tanta est realiter in conceptu Diuino, quanta est intentionaliter in conceptu rosae, ab intellectu nostro formato.

Nec procedunt instantiae. Prima enim falsum assumit, videlicet, quod omne absolutum possit intelligi circumscripto respectu: patitur enim euidentem instantiam in conceptu rosae, quia realitas rosae simpliciter concipi non potest absque esse apparenti; quia si excludatur esse apparens, & concipiatur rosae realitas, aut illa realitas concipitur, vt plures, & tunc non concipitur rosa simpliciter, nec realitas simpliciter, sed indiuisibilis. si vero concipitur, vt vna, concipitur, vt apparens, quod non habet veritatem, nisi in esse apparenti: similiter etiam actus intellectus concipi non potest, nisi vt faciens res obiectiue apparere, & ita est in Diuinis, quod essentia absoluta concipi non potest absque proprietatibus, vnde patitur instantiam illa propositio in verbo, & par ente Dinino, & par ente creato, sicut experientia docet.

Et si dicatur, quod Auicenna dicit 5. Metaph. quidditatem posse concipi absque hoc, quod concipiatur in anima, vel extra animam, & ita videtur, quod rosa concipiatur absque esse appa renti, quod habet in anima, non valet quidem. aliud est enim apparentiam claudi in aliquo conceptu, aliud concipi sub ratione apparentis rosa ergo simpliciter, siue equinitas, siue humanitas, siue quaecumque quidditas, prout abstrahit ab esse in anima, & ab esse extra, & inquantum abstracte ita concipitur de necessitate, claudit in se concipi: concipi autem idem est, quod obiectiue apparere. claudit ergo apparere, non tamen concipitur propter hoc, vt apparens. aliud est enim concipi, & aliud sub ratione conceptus concipi. in primo enim concipi elauditur per modum partis, & dantia tei, quod concipiatur formaliter. in se cundo vero clauditur, tamquam illud, super quod tranfit conceptio; sed de hoc magis inferius apparebit.

Secunda etiam instantia non procedit, quia nullo modo conceditur, quod respectus ponat res in esse apparenti, immo absolutum intellectionis ponit actiue in esse apparenti:ista autem positio non est respectus, sed metaphyfica actis, sine qua absolutum iutellectionis concipituip⸗ test: debetur euim ili absoluto, inquanim le, quod ponat res in esse obiectali.

Tertia quoque deficit, quia res in esseuppares ti, nihil est in se, nisi diminute, & metaphotice, eo modo, quo entia rationis esse dicuntur, & ea, quae non sunt simpliciter, sunt in anima, vt Commentator dicit 9. Metaph. ait enim, quod entia, quae non sunt extra animam, non dicuntur esse simpliciter, sed dicuntur esse in anima cogitatiua. & 7. Metaph. dicit Philos. quod negationes dicuntur entia modo logico. & similiter 11. Metaph. sic ergo res in esse apparenti est tantum metaphorice, sicut actio, quae formaliter est me taphorica, nec hoc est phantasia, uisi Augustinus reputetur phantasticus, qui dicit, quod tar ta vis est cogitationis, quod per eam anima seipsam ante se conspicuam constituit, & non fit phantasticus Commentator, qui dicit, quod si for mare per intellectum sit aeternum, formatum erit aeternum, & nisi phantasticus sit Philosophus, qui isto vocabulo vtitur in 3. de an. secundum an tiquam translationem, dicens: Formare autem per intelligentiam res indiuisibiles erit in rebus, in quibus non est falsitas, vbi dicit Commentator, quod duplex est actio intellectus, vna, quae dicitur formatio, & alia, quae appellatur fides, & nisi etiam phantasticus sit Anselm. qui ait, quod qui facturus aliquid, prius illud intra se dicie mem tis conceptione: illa autem similitudo, quae in in acie mentis rem ipsam cogitantis exprimit, illud est principale verbum rei; vnde dicendum, quod cum phantasia dicatur apparitio, etiamvocabulum phantasiae demonstrat, quod res capiunt esse apparens per comprehensiones.

Quarta deinde instantia non obsistit. effectio enim formalis non differt realiter a forma nnno autem rosa in esse apparenti posita differt abactu intellectus, cum de illa scientia fin, & illa praedicetur de particularibus rosis, & ipsa omiiciarur actui intellectus. est ergo esse apparens ab intel lectione, tamquam a memoria producente, non vt effectus formalis.

Sub qua habitudine actus intellectus appelletur conceptio, & sub qua dictio, seu locutio, & sub qua intellectio.

QVARTA demum propositio, quod actus intellectus appellatur conceptio, inquantum aspicit rem formatam sub habitudine producentis, & sub habitudine eius, cui producitur in esse apparenti. concipere enim est producere lintra se; & ideo mas non concipit, sed femella, quia per actum intellectus res producitur in esse apparenti intra ipsum intelligentem, merito totum hoc appellatur conceptio, & res, sic posita, appellatur conceptus, & proles, & partus, actus autem intellectus, inquantum aspicit in ratione producentis rem huiusmodi apparen tem, intantum appellatur formatio, vel expressio, vel generatio, vel dictio, vel locutio. actus ve ro intellectus, inquantum est illud, cui res illa formatur, & cui producitur in esse apparenti, & relucenti, intantum dicitur intellectio, vel in tuitio, vel visio, quod apparet ex nominum interpretatione. dicitur enim intellectio, quod in tus lectio, vel collectio pro eo, quod obiectum formatum colligitur infra intellectionem. Dicitur intuitio, quasi intus itio, & visio, quasi vadatio pro eo, quod mens intus itur, & vaditur ab obiecto, vt ita liceat loqui.

Est autem considerandum, quod impossibile est in nobis esse aliquem actum intellectus sine ista duplici habitudine, vnde omnis creata intellectio est conceptio, locutio, & intuitio, pro eo, quod idem absolutum habet necessario habi tudines ambas: si autem sic esset, quod res emanans in esse apparenti caperet esse tale secundum rem, & non solum diminute, & metaphorice, tuc habitudo formantis esset realis, vnde etiam for mare esset reale, & formari similiter, semper tamen habitudo, vt cui fit formatio esset secundum rationem, propter quod primam habitudi nem formantis non potest habere res apparens ad seipsam, alias idem esset producens, & productum realiter, quod esse non potest, secundam vero habitudinem rationis idem potest habere ad seipsum.

Ad propositum vtique in Diuinis, cum essentia Deitatis sit quoddam intelligere eminentius omnis rei, ipsa quidem ponit in esse apparenti semetipsam, & omnem rem, nec intelligi potest sine ista actiuitate, qua ponit omnis res in esse conspicuo, & quoniam ista positio est realis, ne conceptus eius esse habeat diminutum, consequens est, vt ipsa, & omnis res posita in esse formato habeat esse reale, & hoc est verbum in Diuinis, quia cum res ponit seipsam in esse formato, non distinguitur, nisi penes formare, & formari, producere, & produci; vnde necesse est, quod Deitas posita in esse formato sit eadem cum Deitate, cui coniungitur formare, & per consequens, quod sit idem Deus, quamuis sit realis distinctio infra ipsum, & quia actus intellectus, prout erat formatiuus appellabatur dicere, siue loqui, ideo solus Pater dicit, & loquitur, ac profert verbum in Diuinis, nec communicatur Filio actus intellectus, prout virtute eius ca pit res, quod sit apparens, actus tamen intellectus, prout sibi res apparet, & est illud, cui fit dictio, vel locutio communicatur Filio, & Spiritui Sancto: hoc autem erat formalis intellectio, & intuitio, propter quod quilibet trium formaliter intelligit, & intuetur; vnde Pater verbum concipit intra se, & quia concipit, ideo generat, loquitur, & dicit, sed quia intra se obiectiue, ideo dicitur intelligere, quasi intra se legere, colligere, & intueri, communicat autem Fi lio omnia praeter generare, & producere ipsum Filium, quia hoc communicare non potest: contradictio quidem est, quod idem producat se.

Restat ergo, quod Filio communicet actum intellectus, prout est illud, cui lucet res formata, & cui apparet; & quod recipit rem sic positam obiectiue, & ita communicat sibi suum intelligere, & suum intueri, vt secundum hoc solus Pa ter dicat verbum sibi, & omnibus tribus. ipseenim, & omnes tres simul capiant obiectiue-& sit vnicum intelligere in omnibus tribus.

Ex praemissis ergo colligitur, quid sit dicere, & intelligere in nobis, & quid etiam in Diuinis: in nobis quidem dictio communicat intellectiuam potentiam, informatam reali similitudine obiecti, inquantum per eam capit res cognita esse formatum, & apparens, vnde illa actiua for matio, dictio, seu locutio appellatur. Intellectio vero nominat eandem potentiam cum eadem similitudine, prout est illud, cui obiicitur, seu formatur, & ponitur, vt luceat, & appareat, vnde patet, qomodo intelligendo mens loquitur sibiipsi. exprimit enim sibi rem, quam format. in Di uinis autem consimiliter dicere nominat formationem actiuam, qua Deus ponit se in esse conspicuo, & formato. intelligere vero nominat ipsam Deitatem, inquantum est illud, cui fit ista relucentia, & formatio. & in hoc primus Articulus terminatur.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

Quomodo se habet dicere ad generationem actiuam, opinio communis.

CIRCA secundum autem considerandum, quod aliqui dicere voluerunt, quod ratio generationis transfertur ad Diuina, ex generatione reperta in creaturis, exclusa tamen omni imperfectione. Inuenitur autem generatio appellari in creaturis via in substantiam, vnde ignis dicitur generari ab igne, dicitur autem haec via generatio ad differentias motuum, & acquisitionum, quae non sunt ad substantiam, sed ad alia praedicamenta, vt sunt alteratio, & augmentum, & circulatio, & similia. In speciali autem via in substantiam viuam generatio appellatur, vnde magis proprie dicitur generatio in viuentibus. Inuenitur autem adhuc specialius, & maxime proprie generatio in intellectualibus, vt inter homines, vbi seruatur habitudo paternitatis, & filiationis perpetuo. In viuentibus autem, quamdiu durat indigentia nutrimenti. In non viuentibus autem non inuenitur paternitas, & filiatio, vt secundum hoc generatio proprie sumpta sit via in substantiam viuam, & intellectualem.

Est autem considerandum, quod istam viam duplex imperfectio comitatur, prima scilicet, quia non producitur genitum de tota substantia, sed de parte; secunda vero, quia generans praecedit genitum duratione, & tempore. amotis ergo imperfectionibus istis, generatio reperitur in Deo, in quo est via in Filium, qui est substantia viua, & intellectualis. sic ergo patet quid sit generatio in Diuinis secundum istum mo dum dicendi: quod siquidem stare non potest. constat enim, quod eadem est proprietas verbi, & Filij in Diuinis. Dicit enim Aug. quod Filius in Diuinis eo verbum, quo Filius, & Filius, quo verbum, sed si ratio generationis, prout est in di uinis, esset via in substantiam viuentem intellectualem, non esset eadem proprietas verbi, & Fi lij: tum quia generatio verbi in nobis non semper terminatur ad substantiam, cum aliquando formetur verbum de accidentalibus, sed nec in substantiam viuam, cum formemus verba de non viuentibus, & similiter nec ad substantiam intel lectualem: quia verba, & conceptus saepe forman tur de irrationalibus, tum etiam, quia Filius ge nitus per talem modum generationis non appel latur verbum. non enim hominum Filij appellantur verba. ergo generatio in Diuinis non dicitur secundum istam rationem.

Praeterea: Cui competit definitio, & definitum, sed aeque spiratio in Diuinis terminatur ad substantiam viuam, & intellectualem, sicut productio Filij, quia Spiritus sanctus est intellectualiter viuens substantia. ergo si haec esset ratio ge ne ce ciuuie in Pecs spiritus sanctus aeque geni-

Praeterea: Generatio, quae est via in substantiam attingit eam per modum formalis termini; sed probatum est supra, quod Diuina essentia non est formalis terminus. ergo illud, quod prius.

Praeterea: Generatio, quae est via in substantiam intellectualem viuentem, sic attingit substantiam, vt per eam capiat substantia, quod sit res, sed probatum est supra, quod per generationem Deitas non capit, quod sit, non est ergo in Deo generatio secundum hanc rationem.

Quid sit generationis ratio, & quomodo se habet dicere ad generare in Diuinis.

PRopterea dicendum, quod generatio accipi potest tripliciter.

Primo quidem pro omni productione ad substantiam terminatam, & huiusmodi diuiditur in aequiuocam, & vniuocam. aequiuoce enim Sol producit ignem, quem tamen alius ignis generat vniuoce.

Secundo vero sumitur pro illa productione substantiae, quae fit ex decisione, & propagatione, & hoc competit animalibus, & vegetabilibus, & in ista etiam cadit aequiuocatio, & vniuo catio. equus enim generat mulum aequiuoce, & equum vniuoce, & talis est generatio reperta in hominibus, secundum quam fit communicatio specificae naturae.

Tertio vero sumitur generatio pro illa productione, qua producitur imago, siue similitudo, vel species, vel splendor. gignit enim Sol splen dorem, & obiectum, speciem, ac imaginem, & hoc modo intellectus actuatus similitudinibus rerum, dicitur res gignere, & formare, & quasi parere, & concipere intra se. Primis inquam duobus modis non est generatio in Diuinis, quia nec productio terminatur ad substantiam, quia non capit esse per eam, nec propagationem, aut discissionem substantiae aliquis sibi producit, sed tertio modo est ibi ratio generationis.

Posset autem generatio hoc modo sumpta defini ri, quod est via in intellectualem imaginem, speciem, seu conceptum. ex quo enim conceptus mentis est quasi proles, intellectus enim res gignit, & format, ac fabricat inesse intellectuali, non mirum si via in talem prolem generatio appellatur, vnde esse formatum est esse prolem, & partum mentalium, propter quod formare, & formatum esse est generatio vera. cum ergo in Diuinis per actum intellectus ponatur Deitas, & omnis res in esse formato: Deus autem sic positus est vere conceptus, proles, & partus mentis paternae, dicendum est, quod est ibi verissima generatio, secundum propriissimam rationem, immo verius, & perfectius, quam in quacumque creatura, sicut testatur Damascenus libro primo di cens, quod non ex nobis translatum est ad veram Deitatem paternitatis, & filiationis, & processionis nomen, sed in contrarium inde nobis traditum est, vt ait Apostolus: Propterea flecto genua mea ad Patrem Domini nostri Iesu Christi, ex quo omnis paternitas in caelo, & in terra.

Sed forte dicetur, quod generatio intellectua lis imaginis, sumit rationem generationis ex secundo modo, qui est sibi simile producere secundum naturam rationis, dicitur generatio productio rei in esse concepto. illa enim dicitur generatio pro eo, quod ad substantiam termina tur: haec autem non, cum possit terminari ad accidens, immo cum non terminetur ad substantiam, numquam, sed semper ad apparentiam rei; esse autem apparens est quoddam concipi, & quoddam generari pro eo, quod est similitudo summa, & imago eius, a quo generatur, & quia similius est conceptus gignenti, quam quicumque filius realis productus per primam generationem, vel secundam, propter hoc si dicantur per prius, & posterius, per prius dicetur generatio de produ ctione intellectualis imaginis, & partus mentalis. Inter omnes autem mentales generationes, per prius dicetur de Diuina, vt prius dictum est secundum Damasce. sic patet, quomodo eadem est proprietas verbi, & filij, & quomodo generari idem est, quod dici, & generare idem quod dicere in Deo. Et hic Art. 2 finitur.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Vbi ostenditur, quod passiua generatio non repugnet vero Deo.

CIRCA tertium vero considerandum, quod sex sunt difficultatem facientia, si ponatur verus Deus fuisse genitus proprie.

Primum quidem, quia passiua generatio vide tur ponere quandam indignitatem. passio enim indignitatem quandam sonat.

Secundum vero, quia generatio passiua videtur ponere quandam posterioritatem.

Tertium vero, quia videtur ponere contingen tiam, & excludere necessitatem.

Quartum, quia videtur inducere substantiae di uersitatem.

Quintum, quia videtur ponere quandam dependem tiam geniti, a generante, & quandam infinitatem.

Sextum, quia videtur aeternitatem excludere, & nouitatem inducere. ostendendo ergo per or dinem, quod ex nullo istorum repugnat, quin generari possit competere vero Deo.

Quod non inducat indignitatem.

NON repugnat ergo primo ex hoc, quod gene rari inducat indignitatem, seu imperfectionem. sed huic obuiare videtur, quia praedicamentum passionis, est imperfectius praedicamento actionis, quod apparet ex 3. Phys. vbi pati reducitur ad potentiam, & materiam, agere vero ad actum, &formam, & similiter 9. Met. sed generari videtur pertinere ad praedicamentum passionis. ergo repugnat Deo.

Praeterea: Secundum Sanctos, & Doctores in Deo non sunt, nisi duo praedicamenta, s. substantia, & re latio, sed generari non pertinet ad genus relationis, cum sit passio. ergo non est in Deo ponenda.

Praeterea: Reuerentia exhibetur in signum excellentiae, sed quicumque genitus tenetur ad reuerendum patrem. ergo inferioritatem ponit generari in ordine ad patrem. Ex his motiuis visum fuit aliqui bus, quod generatio in Diuinis non est passio, sed respectus de genere relationis: relatio autem non dicit perfectionem, nec imperfectionem, quamuis passio imperfectionem importet, vnde Filius non est imperfectus, quia generatio passio non est, sed relatio. Sed hoc stare non potest. nullus enim respectus de genere relationis infertur, seu causatur ab opposito respectu: non enim paternitas causat, aut infert filiationem, alias respectus de genere relationis esset actiuus, seu actio, & alius eset passiuus, siue passio, passio enim est effectus, illatioque actionis secundum Auctorem 6. principiorum. sed constat, quod generare in Diuinis infert generari, & dicere infert dici, & verbum, ac con cipere concipi, & conceptum. ergo generare, & generari non sunt respectus de genere relationis.

Praeterea: Simplicius super praedicamenta assi gnat differentiam inter genus relationis, & genera actionis, & passionis, dicens, quod ex relatione non prouenit ali quod actum, & ex actione, & passione prouenit, sed in Diuinis prouenit aliquid per modum acti, & producti, scilicet Filius. ergo generare, & generari non sunt de genere relationis, sed potius de genere actionis, & pass.

Praeterea: Generare est vere producere, & ge nerari est vere produci, alioquin non vere pater filium produxisset: sed producere, & produci non sunt de genere relationis, immo relatio fundatur super illa, vt patet 5. Met. ergo generare, & generari non sunt de genere relationis.

Est ergo considerandum, quod passio habet respectum ad subiectum, quod per eam diciturpati, & ad for malem terminum, qui per eam capit esse, & habet oriri, & habet aspectum ad totum compositum ex subiecto, & ex formali termino, quod habet fieri directe per eam, & habet aspectum ad constitutum formaliter per eam, eo modo, quo generari constituit genitum, & generare generantem. accipiendo ergo passionem, prout habet aspectum ad subiectum, sic dicit imperfectionem. pati enim subiectiue imperfe ctionis est, & sic non est in Diuinis, cum nec sit ibi es sentia per modum materiae, nec per modum subiecti, accipiendo etiam passionem, prout habet aspectum ad formalem terminum capientem esse, sic etiam non est in Deo. probatum est enim supra, quod Deitas non est for malis terminus productionis, sed cōicatur per modum formae simbolicae, & communis, accipiendo quo tertio non est etiam in Diuinis, quia non est ibi aliquod compositum ex subiecto, & ex formali termino per generationem acquisito: sed quarto modo accipiendo passionem, prout respicit constitutum formaliter ex ipsa, sic potest poni, quod gene rari sit, quasi passio, & generare, quasi actio in niuinis. de ratione enim passionis est, quod sit quae dam illatio actionis. res ergo generationis passiuae, quia illata est vere, ac realiter a re ipsius generationis actiuae, aliqualem modum habet passionis, non quod sit proprie conceptus passionis praedicamentalis in Diuinis, ficut nec conceptus praedicamentalis substantiae, aut relationis. de conceptu enim passionis est, quod recipiatur in subiecto, & terminetur ad aliquid esse capiens passiue per eam, & quod inferatur ab actione. res ergo generatio nis, quae est in Deo non tenet primum, nec secundum, sed tertium, vnde non est in praedicamento, quamuis sit ibi aliquis modus illius praedicamenti.

Nec procedunt instantiae. Prima siquidem non. nam pati est per materiam, & per potentiam, secundum aspectum, quo respicit subiectum, non tamen, inquantum respicit constitutum, imperfectionis etiam est inquantum aspicit formalem terminum, qui esse capit, & originatur, nullo autem istorum modorum competit vero Deo.

Secunda etiam non procedit, quia Sancti, & Doctores non intelligunt, quod substantia, aut relatio praedicamentalis locum habeat in diuinis, sed tantummodo modus absolutus, & non absolutus, qui appellatur relatiuus, sub quo continetur modus passionis, & actionis, & relationis, vnde aliqualis ratio generationis actiuae, & passiuae relinquitur in Diuinis.

Tertia etiam non obsistit, genitus enim tenetur ad reuerentiam, quia in eo forma substantialis capit esse per generationem in humanis, vnde & per generanté reductus est de imperfecto ad perfectum, accipiendo a generante esse formae suae, & do ctrinam, ac nutrimentum, & propter hoc tenetur ad reuerentiam. In Diuinis autem nullum est horum, quamuis dici posset, quod & Filius Diuinus honorem Patri impendit: ad reuerentiam autem pertinet, quod omnia attribuit Patri, dicendo, Mea doctrina, non est mea. Et: Ego gloriam meam non quaero. Et: A me ipso non veni. & multa similia, vnde & Hilar. dicit, quod in Pa tre est auctoritas, & in Filio subauctoritas. Posset ergo ex istis concludi, quod generari non repugnet. vero Deo. si enim repugnaret, hoc esset, quia ponit quandam indignitatem, & quendam modum passiuum, sed propter hoc non repugnat. non enim per ipsum aliquid patitur subiectiue, aut ter minatine, sed tantummodo illatiue: hoc autem non repugnat vero Deo, videlicet, quod sit productus taliter, quod Deitas producta non sit, sed productio sit illata, vt ex productione, & ex neita te, constituatur vnus simplicissimus productus. er go generari, quasi passiue non repugnat vero Deo.

Quod generari non includat aliquam posterioritatem, nec excludat primitatem simpliciter.

Non reougonut nerts secout t uudu iulteat pij primitatem. si enim excluderet repugnaret vero Deo, qui est ens primum, & primum princi pium simpliciter; sed videtur, quod immo generari poneret posterioritatem, saltem secundum originem. Prius enim, & principium videntur esse idem, vnde omne principium est prius, vt patet 5. Metaph. sed vbi est generare, & generari, ibi generare est principium, & generari principiatum. ergo ibi erit posterius, & prius.

Praeterea: Omnis ordo attenditur, penes prius & posterius, sed August. dicit contra Max. lib. 3. quod inter generantem, & genitum est ordo naturae. ergo erit ibi posterius, & prius.

Praeterea: August. 1. de Trin. dicit, quod nulla res seipsam gignit, alioquin idem esset prius se, sed haec ratio non valet, nisi genitum esset posterius, & generans esset prius. ergo in Diuinis generari est quid posterius, & Pater generans esset Pios secun tuim allause ut matutst postum prahabens omnia, quae communicat Filio, quasi intelligatur generare, sed hoc non esset, nisi in aliquo signo prioritatis ipsum praecederet. ergo in aliquo signo originis Pater Filium praecedit, propter hoc ergo concedunt aliqui, quod inter Patrem, & Filium est prius, & posterius, non quod Fi lius sit posterior duratione, aut tempore, nec, quod sit posterior natura, quia non dependet Fi lius a Patre, quin etiam e conuerso Pater dependeat a Filio, nec sunt alterius essentiae, nec primum potest esse sine contradictione absque secundo, quae videntur esse tres contradictiones prioritatum naturae, nec etiam posterior est Filius secundum rationem, quia sunt simul naturali intelligentia, sed tantum videtur esse posterior origine. Contradictio enim videtur, quin intellectus attribuat Patri primum signum, in quo praehabeat quidquid communicat Filio, & in Filio secundum signum, in quo Pater sibi communicat quidquid habet ipsum producendo, vt sic nunc aeternitatis diuidi possit in duo signa. sic ergo repugnaret, si Filius esset posterior natura, vel duratione, non repugnat autem, si sit posterior origine, sed iste modus irrationalis est, quantum ad hoc, quod po nit prioritatem, cui competat signum, in quo Pa ter praecedat. est enim intelligendum, quod aliud est prius in quo, & aliud prius ex quo. puncto enim non est prius in quo, sed ex quo incipit motus in linea, & similiter Sol est prius splendore, inquantum prius habet habitudinem ex quo, & posterius dicit habitudinem eius, quod ab alio; prius autem in quo semper refertur ad aliquam mensuram, eo modo, quo dicimus, quod aliquid est prius in loco, ũel prius in aliquo nũc. sic ergo impossibile est, quod pater sit principium, & Filius principiatus, quin Pater sit prior, & Filius poste rior, accipiendo prius, & posterius primo modo, videlicet a quo aliud, quod ab alio, sed quod sit prius in quo, ita vt dicatur, in tali signo Pater praecedit Filium, hoc est omnino impossibile. quod sic patet: impossibile est enim, quod ab vna habitudi ne fiat transitus ad aliam habitudinem sibi repugnan tem, & dato, quod non repugnet, tamen si sub vna alia inferatur, & est fallacia figurae dictionis, sed habitudo a quo aliud, & quod ab alio, siue a se, & ab alio non est eadem cum habitudine, in quo. non enim esse ab aliquo est esse ab aliquo, nec esse a se, & a quo aliud est esse, in quo ex habitudine originis inferre signum, in quo Pater Filium praecedat, est committere fallaciam figurae dictionis.

Praeterea: Vbi non est praecessio secundum aliquam men suram, ibi non potest esse praecessio secundum ali quod signum, vel in aliquo signo, sed Pater Filium non praecedit secundum aliquam mensuram durationis, aut loci, aut temporis. ergo nihil est dictu, quod Pater in aliquo signo praecedat.

Praeterea: Inter illa non est praecessio secundum aliquod signum, quorum vnum non potest capere intel lectus in aliquo signo existere, quin in eodem signo capiat reliquum coexistere, sed nullus intellectus in aliquo signo potest concipere patrem existere, quin in eodem intelligat Filium existere, sed Patrem a se, Filium vero a Patre. ergo inter Patrem, & Filium non est praecessio secundum signum.

Praeterea: Cuicumque repugnat intelligi non esse, ei repugnat esse posterius secundum signum. quod enim est posterius secundum aliquod signum, in illo signo potest intelligi non esse. si enim intelligere tur esse, iam non esset posterius, sed Filio repugnat intelligi sub non esse. iam enim non esset necesse es se, sed possibile, si posset intelligi sub non esse ergo Filius non est posterior patre secundum aliquod signum. Nec procedunt instantiae.

Prima siquidem non licet enim Pater sit prius, quia principium, non tamen est prius secundum aliquod signum.

Secunda etiam non procedit, quia vbi est ordo, ibi est prius, & posterius, non tamen propterea po test intelligi Pater in aliquo signo Praecedere Filium. aliud enim est praecedere, aliud prius esse, praecedere enim videtur referri ad aliquam mensuram: prius autem esse solum importat habitudinem. Volunt tamen aliqui dicere, quod inter Patrem, & Filium, est ordo absque priori, & posteriori, quod videtur Aug. innuere contra Max. cum dicit, quod inter patrem, & Filium est ordo, non quo vnus sit prior alio, sed quo vnus est ex alio. Sed istud stare non potest, quia de ratione principij videtur esse prioritas, & primitas, & ideo melius est dicendum, quod Pater non Filio prior, intelligendo per prioritatem aliquem ordinem, vel mensurae, vel naturae, aut alicu ius rei participatae secundum prius, & posterius, sed quod ibi prius dicat solam habitudinem, vt a quo, non vt in quo. isto enim modo idem est prius, & principium, sed quia prius videtur importare ordinem in aliquo participato, propter hoc negat Aug. quod vnus est prior alio.

Tertia etiam non procedit, quia Aug. cum dicit, quod idem non generat se, quia esset prius se, non intendit, nisi quod esset contradictio, pro eo, quod idem esset a se, & ab alio, & per consequens a se, & non a se, vnde refert prius ad esse a se.

Vltima etiam non procedit. falsum est enim, quod intellectus aliquod signum possit attribuere Patri, in quo sit prior alio, vel praecedat. in eodem enim intelligit Pater Filium esse, aut si intelligit sub non esse, concipit ipsum non necesse esse.

Potest ergo ex his inferri, quod generari non vero neo repugnat. si enim repugnaret, hoc esset, quia excluderet primiprincipij primitatem, hoc autem non excludit, quia non ponit aliquam posterioritatem, nec naturae, nec durationis, nec signi alicuius, vt dictum est. ergo non repugnat vero Deo, quod sit genitus.

Et si dicatur, quod saltem ponit posterioritatem oppositam primitati principij, dicendum, quod Deitas non est principiata in Filio, licet Fi lius sit principiatus: nunc autem Pater ratione Deitatis est primum principium creaturae omnis; & idcirco esse primum principium omnis creaturae est commune Patri, & Filio, nec ex hoc tollitur a Filio, qui est generatus a Patre, tollitur tamen a Deo primitas principij inter personas. hoc enim competit Patri, qui est fontana Deitatis, & principium totius Diuini secundum Augustinum, vel dicendum, quod forte prioritas, sicut & praeceffio non competit habitudini principij, quia videtur dicere ordinem in aliquo participato se cundum prius, & posterius, seu sit mensura, seu sit natura illud participatum, & secundum hoc simpliciter est negandum, quod Pater non esset prius Filio, licet sit principium Filij secundum illud Athanasij dicentis, quod in hac Trinitate nihil prius, aut posterius, & ad hoc aspexit Aug. cum dicit, quia ibi est ordo, quo vnus est ab alio, non quo vnus est prior alio.

Quod generare non excludat necessitatem, nec nonat contingentiam.

NOs ceoqus nut quonus tertiqus tuis gene tingentiam, quamuis videretur ex hoc, quod su pra dictum est in quaestione de immutabilitate. dictum est enim ibi, quod contradictio est ponere aliquid necessarium ex se, & quod ab alio habeat esse. ergo repugnat Filio, quod sit necesse, esse, si generatus est, & per consequens generari excludit necessitatem.

Sed hoc non obstante dicendum est, quod non excludit. Illud enim est necesse esse formaliter, cuius quidditatiua ratio non abstrahit ab esse immo per eam potest demonstratiue inferri esse, ita quod repugnat sibi non esse ex sua definitiua ratione. ea enim, quae sic competunt alicui, dicuntur sibi competere necessitate formali, sicut triangulo competit habere tres, & sicut de aliis necessariis formaliter: sed constat, quod ex ratione quidditatiua generari in Deo existentis potest inferri demonstratiue actualis ipsius existentia, ita quod non existere repugnat sibi secun dum definitionis rationem: de ratione quidem, & conceptibilitate passiuae generationis est generare diuinum. imposibile est enim concipi generari absqne generare, & e conuerso: certum autem, quod generare est determinatum ad esse scipso, & eadem necessitate determinat generari ad esse, & ita generari ex sua quidditatiua ratione determinetur ad esse, & potest demonstrari esse, & repugnat sibi non esse, adhuc impossibile est concipi proprietates sine essentia in Diuicis, vt probatum est supra. de conceptu itaque ipsius generari est peitas: peitati autem repugnat non esse, repugnabit itaque generationi passiuae non esse ex suo formali conceptu. ergo relinquitur, quod sit necesse esse.

Ex quibus patet, quod nullum absolutum potest esse formaliter necessarium, & tamen ab alio productum. in definitione enim illius, quod est absolutum, non cadit illud, quod determinaret ipsum ad esse, & ita non repugnaret sibi non esse, secundum definitiuam rationem, propter quod esset possibile non esse, considerata sua forma, & sua natura, vnde potest conuinci, quod Philosophus non posuit intelligentias productas, ex quo tenuit, quod eorum naturae repugnabat non esse, similiter & nullus respectus potest esse simpliciternecessarius, & productus in aliena substantia a Deitate. quamuis enim determinaretur ad esse ex alio respectu, qui clauderetur in sua definitione, quasi extrinsece, sicut in conceptu generari clauditur generare, nihilominus non determinaretur ex intimis sui conceptus, sicut determinatur generari ex Deitate, quae est de conceptibilitate intima, & intrin seca eiusdem generati, & per hoc patet responsio ad obiectum, quia non repugnat filio generari, & cum hoc habere necessitatem essendi ex sua formali ratione: repugnaret autem cuilibet absoluto. Ex hoc etia vi.leri potest, quod superius dicebatur, videlicet, quod nullum possibile non esse producitur necessitate naturae, ita quod habeat necessitatem ab alio. omne enim productum necessitate naturae necessarium est: nullum autem absolutum, si sit productum necessarium est, & per nullum absolutum producitur necessitate: apparet etiam, quod filius non es set formaliter necesse esse, quantumcumque produ ctio foret intra eandem essentiam, nisi peitas esset deconceptu ipsius generari, sic quod generari & sine Deitate concipi non posset, nec e conuerso. Po test ergo probari, quod vero Deo non repugnat, quod generetur. si enim repugnaret, hoc esset, quia contingentiam poneret, & necessitatem ex cluderet: hoc autem non facit, ficut iam dictum est. ergo non repugnat.

Quod generari non ponat naturae diuersitatem.

NON repugnat etiam quarto, quod ponat diuersitatem in essentia, aut in aliquo abso luto, quamuis ita videretur, pro eo, quod generatio terminetur ad aliquod absolutum. haec tamen virtus est in omni generatione concepta intellectuali, qua verbum paritur, & res gignitur in esse apparenti, & obiectali. In ista autem generatione non est verum, quod acquiratur aliquid absolutum, sed quod totum absolutum capit esse subsi stens aliud, & relatiuum. rosae enim, quae existunt extra, dum ponuntur per intellectum; vnde rosasimpliciter non acquirit aliquid absolutum, sed tantum esse apparens, similiter & mens cum scip sam conduplicat, ponendo se conspicuam ante se secundum Augustinum, constat quod solum differt, penes ponere, & poni, & non differt in ali quo absoluto, allas non conspiceret penitus se, sed aliquidaliud, quod non est verũ: simili itaque mo do in Diuinis, dum Pater positione reali dicit, quidquid est in se necessario dicens, & dictus ponens, & positus, generans, & genitus idem sunt in omnibus absolutis, differentes in solo dicere, & dici, generare, & generari, & quia haec positio realis necesse est, quod distinguantur realiter, & tamen non in aliquo reali absoluto.

Ratio vero, propter quam mentalis generatio potest esse intentionalis, & realis absque distinctione in aliquo reali absoluto, vel intentionali, haec est, quod ipsum generari, seu dici, non est aliud, quam esse, quod res capit per dictionem, seu generationem mentalem. non capit enim, nisi esse apparens; apparitio autem passiua infertur ab apparitione actiua, absque hoc, quod acquiratur aliquid absolutum aliud, nisi quod totum illud, quod ante praeexistebat ponitur, vt a pparens, tale autem sic positum non ponitur ex apparitione, & ex priori absoluto, sed vtrumque fit vnum simplicissimum constitutum. res enim posita in esse apparenti non distinguitur ab esse apparenti, nec e conuerso. si ergo ista apparitio fit tantum intentionalis, res quae capit tale esse, non acquirit aliquid absolutum, & tamen cum hoc sit aliquod suppositum intentionale per solam acquisitionem esse apparentis. Si autem talis apparitio sit realis, quemadmodum in Diuinis, vt infra dicetur, nil etiam acquiret absolutum per tale esse, sed tantum esse ad aliud, videlicet esse dictum, seu esse genitum, & apparens; & ex hoc patet, quod superius dictum fuit, gene rari in Diuinis non terminari ad aliquid, quod es se capiat, nisi per modum constituti. potest ergo ex his inferri, quod generari non repugnat vero Deo; si enim repugnaret, hoc esset forsitan, quia generare, & generari arguerent in Deo differentiam absolutam, & separationem substantiae; hoc autem non arguunt, nec causant, vt probatum est, & experimentaliter patet in omni generatione verbi, quod verbum mentale non differt ab ea re, de qua formatur, penes aliquid absolutum. verbum enim formatum de rosa non differt a rosa, nec formatum de lapide, differt a lapide in aliquo absoluto, sed tantum in hoc, quod est habere esse apparens, & formatum mentaliter. ergo Deus conceptus, & Deus concipiens, non distinguetur in aliquo absoluto, sed tantummodo in concipere, & concipi, & per consequens vero neo generari, & concipi non repugnat.

Quod generari non ponit dependentiam.

NON repugnat autem quinto, quia generari ponat dependentiam geniti ad generantem, quamuis videretur ad hoc, quod vero Deo repugnat dependere. constat autem, quod genitum a generante dependet. ergo vero Deo repugnare videtur, quod generatus sit.

Videtur quidem aliquibus, quod haec difficultas sufficienter tollatur, dicendo, quod inter Patrem, & Filium est dependentia mutua, sed sine dubio hoc non tollit, quod dependentia, seu solitaria, seu mutua vero Deo repugnat, propter quod dicendum, quod dependentia, & mutua coexistentia sunt aliae relationes, & aliae habitudines. dependentia enim est idem, quod passiua manutenentia, qua creaturae tenentur in essse per tentionem Dei actiuam, quae quidem tentio non est proprie relatio, sed est de genere actionis, & est alia a creare, sicut est alia actio lapidem leuare in aere, & leuatum ibi tenere, sed de hoc erit sermo amplior. quia ergo. Filius non conserua- tur a Patre, nec manutenetur ab eo, sed produ⸗ citur productione necessaria, & aeterna, dici non potest, quod dep endeat ab ipso: inter ambos au tem est mutua e istentia ad essendum; generare namque, per quod constituitur Pater non existit, nisi inferat generari, nec generari, uisi inferatur a generare, immo generare non est aliud, quam generari, nec generari est aliud, quam illatio ab ipso generare. potest ergo inferri, quod generari non repugnet vero Deo, quia si repugnaret, hoc esset propter dependentiam, quam poneret circa Deum, sed nullam ponit, vt dictum est. ergo id, quod prius.

Quod generari non inducat nouitatem.

NON repugnat deinde, quod generari in- ducat aliquam nouitatem. In hoc enim fuit error Arrij, contra quem procedit Magister in litera ex verbis Ambrosij, & Augnstini: potest autem haec veritas breui medio declarari; productio siquidem non elicita, nec esse capiens aliun de de necessitate extitit ab aeterno, sed probatum est supra, quod in Deo non est aliquid elicitum, nec entitatem capiens aliunde, immo est a se er go est aeternum, & immutabile, ac necessarium. impossibile est autem generare esse aliud intelligi, quin sit generari, & intelligatur, generari itaque Filij nullam nouitatem ponit.

Et confirmatur, quia non impeditur aeternitas generationis, nisi vel ex parte agentis, quia non habet virtutem completam, quae requiritur ad agendum, vel ex parte modi, quia producit per motum, vel per liberum arbitrium, & ita indiget tempore ad mouendum, seu ad liberandum, vel ex parte passi, quia non adest materia, vel si adest, non est tamen disposita. Istorum autem trium nullum impedit, quiu filij generatio sit aeterna. Pater enim perfectissimus est ab aeterno. est enim actu Pater per actum generationis, non produxit deliberando, vel per motum, non produxit etiam ex materia, vt declaratum est supra. ergo generari nullam nouitatem ponit in Deo, & ita sibi non repugnat, nec apparet aliquid aliud, quod debeat obuiare, propter quod passiua generatio catholice ponitur in Diuinis, & actiua similiter, iuxta illud Prophetae: In splendoribus Sanctorum ex vtero ante T Luciferum genui te. & in hoc tertius Articulus terminctur.

ARTJCVLVS QVARTVS.

An probari possit, quod generatio sit in Deo, & ostenditur, quod non sunt efficaces rationes super illius possibilita te in arguendo.

CIRCA quartum autem considerandum est, quod rationes superius inductae in principio quaestionis ad probandum, quod generatio sit in Deo, omnes quidem videntur supponere aliquid, quod tamen verum non est in Diuinis,, vt illa ratio, quae procedit ex hoc, quod memoria est principium productiuum in Deo, supponit, quod generare sit aliquid elicitum, cuius omia positum probatum est supra, & illa, quae digino quod in Deo debet esse perfecta generatio in summo assimilaut genitum generanti, supponit, quod generatio in Diuinis habeat pro termino formali Diuinam essentiam, & illa, quae procedit ex hoc, quod Deus est lux incorporea, est mistica, & procedens per metaphoram luminis: talia au tem argumenta sunt magis rhetorica, vel poetica, quam philosophica, vt patet ex 3. Rhet. & illa, quae procedit ex hoc, quod Deus aliis tribuit generare, aequiuocat de generatione Diuina. loquitur enim Isaias de filiis Israel, qui quidem quodam peculiari modo dicuntur filij Dei ab eo generati, iuxta illud eiusdem: Filios enutriui, & exal taui. & illa, quae procedit ex hoc, quod generare est signum perfectionis, vel procedit ex hoc, quod productio naturalis, seu necessaria est maioris perfectionis, omnes ille patiuntur istantiam in Angelis, qui sunt inter omnia creata excellentiae potioris, & nihilominus non generant, nec necessitate naturae aliquid agunt, aut producunt; illa etiam, quae procedit ex hoc, quod contingen tia imperfectionem dicit in principio productiuo, supponit, quod in Deo sit principium produ ctiuum, vnde patet, quod rationes illae, & similes non sunt efficaces ad probandum, quod sit ge neratio in Diuinis.

Via vera, & Sanctorum doctorum ad probandum, generationem esse in Deo.

PROPTEREA dicendum, quod non est alia via ad probandum efficaciter generationem in Deo, nisi via, qua procedit August. & Ansel. & alij Doctores sancti, quae sumitur ex enarratione intellectuali: illud enim, quod de necessitate exigit veram intellectionem, attribui debet Deo, semota omni imperfectione, Deus quidem vere intelligens est, propter quod nihil sibi deest ex iis, quae spectant ad rationem verae intellectionis, cum etiam perfectissimus sit, necesse est, vt omnis imperfectio tollatur: sed constat, quod in omni vera intellectione obiectum cognitum capit esse apparens in nobis, aut & in omni creato illa apparentia imperfecta est, vtpote intentionalis, & diminuta. Hoc autem apparet superius multis viis, & quilibet sic experitur, quod intelligendo quamcumque rem, illam intra se concipit, format, & gignit. ergo & Deus intelligendo se, vere formabit, & gignet sui similitudinem, ponendo totum Deum in esse apparenti, & formato, amota tamen imperfectione intentionalitatis, & posita reali perfectione. relinquitur ergo, quod Deus vere, & realiter seipsum generauit, si seipsum veraciter intellexit.

Hac autem via, qua graditur Augustinus vbiquo in libro de Trinitate, & expresse in libro de cognitione verae vitae, responsione 19. dicens, Cum mens seipsam cogitat, quasi aliam mentem sibi similem generat, sic summus Deus, cum seipsum talem, qualis est cogitauit, proculdubio sibi similem per omnia imaginem generauit, & sicut gignens virtus Pater vocatur, ita rectissime genitus filius nominatur. Hoc Augustinus. vnde patet, qualiter arguit modo praedicto.

Hac quoque via procedit Anselmus Monolog. go, dicens, quod tripliciter rem aliquam loqui polimus: aut enim rem loquimur signis sensibi- libus, aut eandem significatam intra nos insensibiliter cogitamus, aut nec sensibiliter, nec insensibiliter, signis vtendo, sed res ipsas interius dicendo, & subdit exemplificando, quod aliter dico hominem, cum eum hoc nomine homo significo, aliter cum idem nomen tacens cogito, aliter cum ipsummet hominem mens intuetur, & subdit, quod verba tertiae locutionis naturalia sunt, & apud omnes gentes eadem, & omnia alia verba inuenta sunt propter illa, & nullum aliud verbum est necessarium ad cognoscendam rem. nullum enim verbum sic exprimit, sicut illa similitudo, quae in acie mentis cogitantis rem ipsam exprimit. illud igitur videtur dicendum esse maxime proprie, & principale rei verbum, quapropter si nulla de qualibet re locutio tantum rei appropinquat, quantum illa, quae huiusmodi verbis constat, non immerito videri potest apud summam substantiam talem rerum loquutionem fuisse, antequam essent, & per eam fierent, & esse cum facta sunt, vt per eam sciantur. & subdit: Quod constat summam substantiam, prius quam conderet in se dixisse, cunctam creaturam secundum loquutionem vltimam, quemadmodum faber prius mente concipit, quod postea secundum mentis intentionem opus perficit. Hoc Anselm. Vnde patet, quod ista via procedit, & similiter cap. 33. & frequenter in toto libro.

Instantiae contra praedictam rationem.

SED ista ratio nullius videtur esse momenti; nulla enim operatio immanens videtur esse productiua alicuius operati, vt Philosophus dicit 9. Metaph. & primo Ethic. dicit, quod tales operationes sunt fines, vnde ex ipsis non sequitur aliquod operatum, sed intelligere est operatio immanens, sicut & videre, vt Philosophus dicit eodem 9. Metaph. ergo videtur, quod per intellectionem nil emanat in Diuinis.

Praeterea: Quando aliqua sunt penitus vnum, & idem, nil causatur per vnum, quod non causetur per aliud, sed velle, & intelligere sunt vnica, & simplicissima operatio in Deo. ergo non producitur plus verbum per intelligere, quam per velle.

Praeterea: Non minus intelligit Filius, vel Spi ritus sanctus, quam Pater, sed Filius, & Spiritus sanctus non producunt verbum intelligendo. ergo non est de ratione intellectionis, quod aliquid producatur.

Praeterea: Apparentia, & res opponuntur, apparentia enim rei non est res, sed verbum in Diuinis est aliquid reale. ergo non emanat per modum Dei positi in esse apparenti per actum intellectus.

Praeterea: Quandocumque competit alicui secundum rationem suam, vt producat in esse intentionali, non potest producere in esse reali; sed de ra tione intellectionis est, quod res cognita emanet tantum in esse intentionali. ergo non potest competere Diuinae intellectioni, vt per eam ema net in esse reali aliquid.

Praeterea: Si verbum in Diuinis non est aliud, quam Deus positus in esse obiectali, & cognitus. ergo nihil est cognitum in Diuinis, nisi verbum. pater ergo non est cognitus, nec Spiritus san- cus: hoc autem absonum; ergo & illud, quod Deus sit positus in esse obiectali, & cognito.

Solutio ad instantias.

SED istis non obstantibus dicendum est, sicut O prius. per istam enim viam demonstratiue probatur, quod in Diuinis est generatio, & Deus genitus saltem in esse intentionali, quod enim realis sit ista generatio, licet efficaciter concludatur pro eo, quod ad perfectionem generationis pertinet, quod sit realis. entia enim realia perfecta sunt, & intentionalia diminuta, nihilominus non est andeo patens demonstratio, quin posset calumniari, vnde nec aliquid ascendisset ad istam veritatem, nisi fuisset penitus reuelatum.

Praedictae vero instantiae non procedunt. Prima siquidem non: quoniam intelligere respectu obiecti apparentis, & relucentis sibi habet duplicem habitudinem, vt superius dicebatur, scilicet habitudinem formantis, quia virtute eius res apparet, & lucet obiectiue, & habitudinem terminantis, quoniam res sibi lucet, & apparet: formare autem non est proprie intelligere. facere enim rem apparere alteri, & non sibi, non esset intelligere. rem autem apparere sibi est proprie rem intelligere. Est autem attendendum quod illae duae habitudines non sunt eaedem, nihilominus debentur eidem absoluto, videlicet actui intellectus, inquantum claudit potentiam, & similitudinem termini. Cum ergo dicitur, quod intelligere est operatio immanens, dicendum, quod verum est sub ratione, qua est intellectio, cum non sit aliud intelligere, quam sibi rem apparere, non tamen verum est, quin illud absolutum, cui res apparent sit illud, cuius virtute res habeat, quod luceat, & appareat, & ita eadem res dici potest intelligere, & vt sic est actus immanens, & omnino non transiens, & eadem res dici potest formatio, siue locutio, inquantum virtute eius habet res, quod appareat obiectiue, & haec est mens Philosophi, dum dicit istas operationes non esse transeuntes, nec est putandum, sicut aliqui volunt, quod intelligere non sit aliud, quam habere quandam qualitatem absolutam, sicut lucere est lucem habere, hoc quidem verum non est, quia tales actus qualitatiui non transeunt obiectiue. non enim dicitur, Luceo te, sicut intelligo te, propter quod intellectio, non est absolutae formae habitio, sed obiecti apparentis habitio, & recollectio secundum esse apparens: hoc autem habere, non est in aliud transire, propter quod intelligere non est operatio transiens secun dum suum formale, facere tamen apparere rem, est actio transiens secundum suum formale, facere apparere est actio transiens. est enim verbum formare.

Secunda etiam non procedit, quod licet intel ligere, & velle idem sint, & re, ratione in Dininis, differentia tantum, penes connotatum, dicere tamen, & spirare non sunt idem, quia dicere non est aliud, quam facere rem apparere; spirare vero est facere spiritum egredi, & exire.

Tertia quoque non obuiat: licet enim Pater, & Filius, & Spiritus sanctus per rationem Deita tis recolligant verbum sub ratione apparentis, non tamen virtute Deitatis emanat verbum, vt est in tribus, vnde facere apparere constituit personam Patris, sicut ipsum apparere constituit personam Filij: commune est autem tribus intelligere, hoc est obiectiue recipere, non tamen dicere, seu obiectum formare.

Quarta etiam non obsistit: est enim considerandum, quod omni relationi reali potest reperiri consimilis relatio secundum rationem. videmus enim, quod dextrum, & sinistrum sunt reales relationes in animali, cum autem attribuuntur columnae, sunt secundum rationem: similiter dominium, prout est in creatura, est relatio realis, prout autem est in Deo, est relatio rationis, & consimiliter prout per oppositum habitudo quidditatis ad supppsitum in creatura, & secundum rationem. humanitas enim respicit habens humanitatem, tamquam idem realiter, sed distinctum conceptibiliter. In Christo autem humanitas respicit suppositum sub habitudine quidditatiua, & reali, & ita quidditatiua habitudo, quae secundum rationem est in omni homine, iu Christo est secundum rem, & realis.

Ad propositum itaque apparentia, & esse formatum, quod recipit obiectum cognitum per actum intellectus creati, est apparentia diminuta, & secundum rationem, cum intentionalis sit tantum; omne autem diminutum arguit aliquod perfectum, quare non est irrationabile, immo summe conueniens, quod alicubi reperiatur talis apparentia vere realis, & perfectz: non est autem aeque conueniens alibi reperiri, quam in Deo, vnde necesse est, quod obiectum intellectus Diuitl procedat in esse reali, cuius apparentia, & relucentia sit aliquid vere reale.

Quod ergo dicitur, quod apparentia, & res opponuntur, seu veritas, & apparentia, dicendum, quod aeliquando apparentia sumitur pro fictione, & tunc apparentia opponitur veritati, & realitati, aliquando vero pro relucentia, & tunc potest esse vera, & realis. In nobis itaque res habent apparentiam, quia non sunt, nisi secundum rem fictum obiectiue, vnde relucent quadam relucentia non reali. In Deo vero verbum est Deus relucens vera relucentia, & reali. de ratione enim verbi est, quod intus luceat, ficut dicit August. vel dicendum, quod apparentia, licet non sit res, cuius est apparentia in se, po test tamen esse verissima res, verbum autem in Diuinis est relucentia, & imago Dei Patris, propter quod in se res est, non tamen est Deus Pater, & adhuc dicendum, quod relucentia, & apparentia est idem realiter cum re, cuius est apparentia, quantum ad omne absolutum, addit tamen aliquid respectiuum, quod quidem potest esse reale, sicut in Deo, & intentionale, sicut in nobis.

Quinta etiam non procedit, quamuis enim intellectus actui, vbi est diminutus competat, vt obiectum formaret in esse intentionali, vbi ta men est perfectissimus, vt in Deo, sibi comperit, vt faciat realiter relucere, vnde intellectui, prout abstrahit, & est quid commune Deo, & creaturis, competit obiectum formare, & ponere in esse relucenti, qui quidem ponit in tali esse realiter, prout ad Deum applicabitur, sed vt specifcabitur ad nos, ponit in esse diminuto.

Sexta etiam non concludit: est enim scienduquod res extra dicuntur intelligi pro eo, cad de eis colligitur conceptus obiectiuus in mente; esse autem obiectiuum, & apparens, non est idem cum esie extra relatiue, quamuis sit idem absolute, quia res est eadem, quae habet essse apparens in intellectu, & reale extra. Sic ergo aliter res extra dicuntur intelligi, & esse obiectum intellectus, & aliter eaedem res, prout habent esse apparens. si enim res, prout sunt extra dicun tur intelligi, quod esse carum extra non est esse intellectum, vel esse obiectale, prout autem habent esse in intellectu, sic dicuntur intelligi, quod esse earum, vt sic, non est aliud, quam & intellecum, & obiectum.

Ad propositum ergo pater, & Spiritus sanctus, & omnia, quae sunt in Deo dicuntur esse cognita, & obiecta intelligibilia, eo modo, quo res extra, quia esse Patris, & Spiritus sancti non est esse obiectale, seu esse formatum, solus autem Filius dicitur Deus cognitus, quia esse eius, inquam tum verbum, & Filius non est aliud, quam esse reluceus, & conspicuum, prout de anima 14. de Trinit. loquitur August. quod seipsam ponit con spicuam ante se; ista tamen conspicuitas, & relucentia est vere realis in Deo verbo, & est exem plum ad hoc de mente seipsam conduplicante per actum intellectus: licet enim se intelligat, & prout est in se, & prout est conspicua ante se, nihilominus esse conspicuum, & obiectale, non habet, prout est in se.

Patet ergo, quod illae instantiae non procedant, quod efficax est ratio praeassumpta. & in hoc Ar ticulus quartus finitur.

Responsio ad obiecta in oppositum.

AD ea vero, quae in oppositum inducuntur, dicendum est. Ad primum quidem, quod generare verbum est quidam actus perrinens ad perfectionem per modum principij ad intellectionem. impossibile est enim, quod aliquid recipiat relucentiam obiectiuam, nisi relucentia illa virtute intellectiua formetur, & quod dicitur de Sole, & anima intellectiua, & Angelis, quod non generant, dicendum, quod anima, & Angeli generant isto modo, dicunt enim intra se verbum.

Ad secundum dicendum, quod generatio verbi nec in nobis, nec in Deo est mutatio, sed ema natio simplex.

Ad tertium dicendum, quod per generationem verbi non capit aliqua substantia esse, nec in nobis, nec in Deo, nisi accipiatur substantia pro supposito. verbum enim in nobis est intentionale suppositum: rosa enim intelligitur per modum subsistentis. capit ergo per generationem verbi substantia, non quod sit substantia, sed quod sit per modum relucentis, & apparentis, relucentia quidem intentionali in nobis, reali vero in Deo.

Ad quartum dicendum, quod generans, & ge nitum in generatione verbi sunt penitus idem, quantum ad omne absolutum, vt declaratum est in corpore quaestionis.

Ad quintum dicendum, quod generatio non transfertur a creaturis in Deum, immo per prius est in Deum secundum Damascenum, & inde deriuatir ad creaturas intellectuales, sed modo diminuto, quia non generant verbum reale, sed intentiona le tantum.

Ad sextum dicendum, quod Filius genitus, non generat aliud verbum, nec hoc sibi communicatur. sicut enim intellectio est infinita, & tota subsistens, sic est verbum secundum suam rationem totaliter subsistens, & similiter tota ratio dictionis, & generationis infinita est, & subsistens simpliciter, propter quod plurificari non potest, vnde non potest esse, nisi vnus Filius, nec verbi formatio, nisi vna, quae est tota simpliciter, quod generare non potest genitus.

Ad vltimum dicendum, quod verbi generatio non datur ad conseruationem speciei, sed ad, completionem intellectionis, inquantum non est aliud intelligere, quam verbum sibi relucens habere; generatio vero, quae datur ad conseruationem speciei corruptibilibus creaturis, illa non est in Deo, nec ratio illius.