Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS. opinio Henrici in sua Summa, quaestione secunda. Artic. 22.

CIRCA primum considerandum est, quod aliqui dicere voluerunt, quod Deus est illud, quod primo occurrit intellectui nostro, non quidem sub ratione Deitatis, sed sub ratione entis indeterminatissimi negatiue: ens namque indeterminatum, potes tamen determinari, dicitur priuari determinatione, quia priuatio relin quit aptitudinem in subiecto: ens autem indeter minatum nullo modo possibile determinari, est indeterminatum, contrarie, & negatiue, tale autem est Deus, qui contrahi pon potest per creaturas: constat autem, quod conceptus entis indeterminati, praecedit omnem alium conceptum. & Auicenna dicit, & experientia docet, in ente autem indeterminato videtur, quod praecedat indeterminatio negatiue, quia est potior, & abstractior, & per consequens videtur, quod ens prout competit Deo, primo concipiatur sub ratione, videlicet qua est indeterminatum contrarie, secundario vero videtur concipiatur commune omnibus creaturis, & quia isti duo conceptus sunt simillimi, ideo intellectus non potest distinguere inter eos, vnde non sequitur, quamuis Deus sit primum occurrens, quod intellectus possit ipsum distinguere ab aliis, sicut nec visus, quamuis primo cognoscat lucem, & ea mediante colorem, distinguit lucem a colore. haec autem opinio fulciri potest septem rationibus pri mo loco inductis superius arguendo, quae quidem qinime stare potest, in illo namque conceptu nE occurrit primo Deus, qui est impossibilis omnino, sed ens indeterminatum negatiue, siue contrarie, non potens scilicet determinari, omnimodam impossibilitatem includit; indeterminatio namque entis non est aliud, quam implicatio omnium rationum. contradictio autem est, quod aliquis conceptus sit mere implicitus, & explicari, ac determinari non possit. ergo Deus non occurrit primo intellectui in conceptu entis indeterminati contrarie, seu negatiue.

Praeterea: Ille conceptus, qui est communior, est primo occurrens secundum sic ponentes. sed ens determinatum priuatiue, quod nil aliud est, quam conceptus implicans omnem entitatem, communius est, quam ens indeterminatum negatiue, quod Deus est, si accipiatur per indeterminationem infinitatis entitatis Diuinae, siquidem Dei entitas claudatur intra conceptum entis priuatiue indeterminati, vt probatum est quaestione praecedenti. ergo conceptus entis ap propriari Deo debet.

Praeterea: Ille conceptus, qui nullam rationem importat explicite, sed omnem implicite, non est proprius Dei, sed ens indeterminatum quacumque indeterminatione, seu priuatiua, seu negatiua nullam rationem importat explici te, sed omnes implicite, vt probatum est supra. ergo talis conceptus non est proprius Deo, & per consequens Deus non est per se notus in illo.

Praeterea: Confusissimo non est maius, & per consequens, nec prius in esse confuso, sed ens, quod est commune Deo, & creaturae est confusis simum, & carens ouini ratione explidita, & distincta. ergo erit primus indeterminatione, & per consequem prius notum.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

Puinia Genti, quod Dem non est illud, qued prion omio occurit intellectui. lib. t. dist. xqia.

Circa secundum autem considerandum est, quod aliqui dicere voluerunt, quod licet Deus ordine perfectionis sit primum intelligibile, quia perfectius, & nobilius, ordine tamenoriginis, & generationis non est primum, quot ocauerit intellectui nostro, quid autem sit illud, non porest dari aliquod vnum certum, sed pro regula generali potest sumi, quod illud sit specius specialissima, cuius singulare efficacius, & furtius primo mouet sensum. quod enim species specialissima primo concipiatur, quam genus subalternum, vel generalissimum illius speciei potest probari, primo quidem, quod causa natu ralis agit ad effectum suum secundum vltimum posse, si non sit impedita, & per consequens inducit effectum perfectissimum, quem producere potest, sed singulari aliquo sensum mouente, con currit intellectus possibilis, & intellectus agens, & phantasma factum a sensu, quae sunt agentia, & suiicientia respectu cognitionis intellectiuae, & suno naturalia in agendo, non voluntaria. ergo pro tunc in intellectu induceret perfectissimum cognitionis actum, sed conceptus speciei specia linimae est perfectior conceptu generis, aut cuiuscunque communioris alterius, vt de se patet. ergo in illo tunc statim imprimetur inpallectui conceptus speciei specialissimae.

Secundo vero, quia Auicenna dicit, quod Metaphysica est vltima in ordine doctrinae; & per consequens prima omnium aliarum scientiarum, & termini illorum concipi possunt ante principia Metaphysicae, sed hoc non esset, si oporteret primo actualiter concipi conceptus communio res, quam conceptus specierum specialissimarum, tunc namque oporteret ens, & huiusmodi communia primo concipi, & ita sequeretur, quod Metaphysica esset prima in ordine doctrinae. ergo conceptus entis, & similes non sunt primi, im mo conceptus specialissimi specierum.

Tertio quoque, quia si oporteret prius concipe re conceptus vniuersaliores ante conceptum specialissimae speciei, tunc multo tempore, & discursu con ceptuum plurimorum egeret intellectus, antequam speciem specialissimam singularis cognosceret ipso cadente sub sensu, hoc autem est contra experientiam: nam visa hac albedine, intellectus, qua si imperceptibiliter concipit albedinem simpliciter. ergo conceptus confusiores, & communiores, non sunt primi conceptus, immo speciei, vnde considerandum est secundum si c ponentes, quod licet in cognitione distincta oporteat praecognoscere communiora, & per ea descendendo, cognoscere conceptus specificos, sic quod nullus conceptus inferior distincte potest concipi, nisi ente praecon cepto, nihilominus imaginationis, & confusae notitiae, prius habetur conceptus speciei specialissimae, & deinde abstrahendo peruenitur ad communiores conceptus.

Nec valet secundum istos, si aliquis instet de colore viso a longinquo, de quodistingui non po test, vtrum sit niger, vel rubeus, quoniam intellectus non potest habere tunc conceptum speciei specialissimae, est enim tunc impeditum in sensu ratione distantiae.

Contra opinionem Scoti, & ponitur, quod videtur de conceptu primo occurrente intellectui tamquam primum impressum.

HAEc tamen opinio videtur auctoritatibus, lA & veris rationibus repugnare. ait enimd Auicenna 1. Metaph. quod ens, & res, & necesse, talia sunt, quod statim imprimuntur in anima prima impressione, & ita, quod proniora sunt ad imagi nandum per se, quam sint illa, quae communiora sunt omnibus rebus, sicut res, & ens, hoc Auic. sed constat, quod haec non sunt species specialissimae singularis sensati. ergo conceptus spe cierum specialissimarum, non sunt primo impressi.

Praeterea: Ille conceptus primo imprimitur intellectui, respectu cuius requiritur vigor minor in intellectu: continue namque intellectus vigoraatur, cum a principio iuxtapuerilem aetatem debilis sit, vt experientia docet, sed conceptus entis, & alij confusi, intellectum minus exigunt vigoratum, quam conceptus specierum specialissi marum: ita enim dicit Commentator, quod nos videmus comprehensionem communem praecedere tempore in infantibus propriam comprehensionem; infans enim in principio comprehen sionis suae existimat omnem virum esse patrem, & omnem mulierem esse matrem, & cum vigora bitur intellectus infantis, cognoscet patrem inter caeteros viros, & matrem inter caeteras mulieres. ergo conceptus communior primo imprimitur intellectui secundum mentem Philosophi, & Comment.

Praeterea: Ille conceptus, qui naturaliter imprimitur, & absque ratione, primo imprimi videtur quocumque conceptu indigente inuestigatione, & ratiocinatione: ratio namque, & inuestigatio praesupponunt conceptus naturaliter impressos, sed concéptus specierum specialissimarum nesciuntur, nisi per ratiocinationem, & in uestigationem, quod patet, quia difficillime hodie assignare est, quae indiuidua sint eiusdem speciei, & quae alterius, & in coloribus. non enim patent omnes species colorum, nec de piscibus, qui sint eiusdem speciei, & qui non, nec de omnibus animalibus, aut odoribus, & vniuersaliter cognoscere genera, aut species eget magis inuestigatione. Ens autem, & aliquid, & vnum, & multa similia naturaliter imprimuntur cuilibet quantumcumque ignaro. ergo ista sunt, quae primo imprimuntur.

Praeterea: Conceptus illorum terminorum primo s noti sunt intellectui, & impressi, ex quibus termi nis propositiones compositae sunt intellectui primo notae, tota namque notitia, & euidentia propositionis oritur ex euidentia terminorum, sed propositiones, quae componuntur ex terminis communibus entis, & vnius, & similibus sunt simpliciter notiores propositionibus immediatis, quae compo nuntur ex terminis specierum, vt patet, quod notius est, de quolibet esse, vel non esse, quam quod linea eadens super lineam constituat duos rectos, vel equales duobus rectis. ergo conceptus entis, & vnius, & similium notiores sunt, & primo impres si, quam conceptus specierum.

Praeterea: Illi conceptus, qui in mente prius pueri citius experiuntur, videntur primo impressi, sed constat, quod pueri primo experiuntur quoddam confusum in mente, quam cognoscant species rerum, aut genera eorum: tale, autem confusum non potest esse nisi aliquid, & ens. ergo huiusmodi conceptus primo imprimuntur.

Praeterea: Omne agens naturale approximatum passo reducit ipsum ab imperfecto ad perfe ctum, & ad actum simpliciter, transeundo per illud, quod est medium inter potentiam, & actum. sic enim apparet de igne respectu aquae: primo enim inducit tepidum, quam calorem summum, & idem videtur de arte. primo namque pictor facit descriptiones, & colorationes imperfectas, & deinde perficit formam artis, vt Philosophus dicit, & vniuersaliter, non propter aliud est motus, nisi quia est medium inter actum, & potentiam: a pura autem potentia non transitur ad actum perfectum, nisi per motum medium inter potentiam, & actum, sed communiores conceptus imperfectiores sunt, & potentiales respectu specificorum, vt Commentator dicit. notitia enim vniuersalis est in potentia secundum eum. ergo singulare cadens sub sensu, & phantasma illius, praesente agente intellectu, prius inducet con ceptus confusionis, qualis est conceptus entis, quam specificos inducat.

Praeterea: Quod est difficilius, est posterius apud intellectum, sed difficilior est distincta notitia, & specifica, quam communior, & confusa. ergo posterior erit, & illa prior.

Est itaque sciendum, quod aliqui conceptus sunt, qui prius simpliciter, dum puer incipit assu mere intellectum in mente eius imprimuntur, ex hoc, quod sunt confusissima, sicuti probatum est, alij autem conceptus, puta generum generalissimorum, aut subalternorum, aut specierum spe cialissimarum, non sic naturaliter imprimuntur, quin oporteat ratiocinatiue eos distinguere, vn de forte nondum nota sunt omnia genera, sub quibus homo continetur: nam forte intra animal non constituunt vnus genus omnia sanguinea con tra reptilia: proposito itaque aliquo singulari sensui, cuius simile numquam alias fuerit sensatum. Si quaeritur quis conceptus primo imprimitur intellectui, dicendum est, quod circa prin cipium comprehensionis, qui fit in pueritia, pri mo imprimuntur generales conceptus, nec distinguuntur species specialissimae; ex tunc vero vigorato intellectu, non oportet, quod concee ptus confusi entis, & vnius, & similium imprimantur, quia iam impressi sunt, sed magis per intellectum applicantur, & enunciantur de illo, qui occurrit, & sic semper relinquitur, quod conceptus entis fuit ille, qui primo extitit generatus in mente.

Nec rationes positionis procedunt: prima siquidem non, quia licet phantasma, & intellectus agens, & possibilis sint causae naturales respectu notitiae actualis, & agant secundum vltimum po tentiae, nihilominus non oportet, vt statim inducant perfectiorem notitiam, sed videtur ma- gis rationale, quod intellectum possibilem transferant primo ab omnimoda ignorantia ad notitiam confusam, & perfectam, & deinde ad perfectissimam, iuxta processum naturae, quem videmus in caeteris omnibus obseruari.

Secunda etiam non procedit, quia per eam po test probari, quod conceptus entis sit prior secundum ordinem distinctae cognitionis. constat enim, quod Geometria potest distinctissimae co gnosci absque hoc, quod sciatur Metaphysica, & per consequens distincta notitia Geometrica non requirit distinctam notitiam conceptus entis, si tenet modus arguendi eorum, & propter hoc di cendum ad rationem, quod non ex hoc est Metaphysica ordine doctrinae posterior aliis, quia cō ceptus entis posterius menti imprimatur, aut propositiones fundatae super terminis generalibus sint posterius notae, cum euidenter appareat oppositum, sed ratio istius posterioritatis, est illa, quam tangit Auicẽna 1. Metaph. scilicet, quia multa supponit Metaphysicus, quae Physicus probat, vt primum motorem esse, & quae Astrologus probat in numerum motuum caelestium, & sic de similibus, aliam esse rationem affirmat Philosophus 7. Metha. quae consistit in hoc, quod Deus, & substantiae separatae, de quibus principaliter intendit Metaphysicus, sunt maxime a sen sibus separata, & per consequens difficilioris co gnitionis.

Tertia etiam non procedit. non enim oportet ad habendum conceptum specificum de singulari sensato, quod praehabeatur conceptus om nium generum praecedentium, nec econuerso, immo occurrente aliquo singulari, statim potest cognosci genus ipsius, puta, quod animal est, & ignorari species propria: scimus namque, quod tepidum est qualitas tangibilis, sed vtrum sit eiusdem speciei cum calore, vel forte species media inter calidum, & frigidum, nondum est certificatum, & consimiliter nondum certificatum est de coloribus proprijs lignorum, & aliorum mixtorum, vtrum sint alterius speciei tantum, hoc verum est, quia conceptus entis, & alij generales primitus imprimuntur, caeteri vero, qui medij sunt, constituuntur nunc generum, nunc specierum secundum diuersas occasiones, quibus duci potest diuersimode intellectus.

ARTJCVLVS TERTJVS.

De obiecto intellectus. opinio S. Thomae prima parte quaest. I2. art. 4.

CIRCA tertium autem considerandum est, quod aliqui dicere voluerunt, quod intellectus noster non cognoscit naturaliter, nec est sibi connaturale, quod cognoscat Deum, pro eo, quod quidditas rei materialis est obiectum intellectus, habet autem ista positio pro se tres ra tiones superius arguendo in oppositum secundo loco inductas, quae quidem stare non potest. nulla namque positio fertur per aliquem actum in oppositum sui obiceti. visus enim non fertur in tenebram, nec auditus in silentium per aliquem positiuum actum, sed intellectus fertur per actum discursiuum in substantias immateriales, sicut pa tet 8. Physic. vbi probatur, quod primus motor est separatum a magnitudine, & omni materialitate. ergo obiectum intellectus nostri coniuncti, non est quidditas rei materialis.

Praeterea: Nullus habitus existens in potentia, habet obiectum altius ipsa potentia, sed Metaphysica in aliqua sui parte habet pro obiecto substantias separatas, & immateriales. ergo quidditas rei materialis nonest obiectum intellectus coniuncti.

Praeterea: Nulla potentia extenditur ad altiorem rationem, quam sit ratio sui obiecti, non enim visus attingit ad qualitatem simpliciter, nec ad rationem passionis, & passibilis qualitatis, sed ad rationem coloris praecise, vel luminosi. Sed intellectus attingit, & extenditur ad altiorem rationem, quam sit quidditas rei materialis. considerat enim ens simpliciter, & substantiam simpliciter, quae est in plus, quam materialis substantia. ergo impossibile est, quod quidditas rei materialis, sit obiectum intellectus nostri.

Praeterea: Nulla potentia fertur in aliquid, nisi actu participet rationem sui obiecti, vt patet, quod visus non fertur in actu coloratum, seu luminosum, sed ens simpliciter, vel substantia simpliciter, cum sit iudifferens ad substantias ma teriales, & immateriales, denudatur a ratione vtriusque in actu, sicut genus a ratione vtriusque differentiae, & tamen, vt sic, fertur intellectus in ens, & substantiam. ergo quidditas rei materialis accidit obiecto intellectus.

Praeterea: Nulla potentia conatur auferre a suo obiecto rationem formalem, sed intellectus conatur auferre materialitatem ab obiecto, & quanto plus immaterialiter concipit, melius con cipit. ergo quidditas rei materialis non est obiectum intellectus.

Praeterea: Quaerendum est, quid intelligunt sic ponentes per quidditatem rei materialis. aut enim quidditatem rei corporeae, & hoc non potest poni, cum multa de incorporeis intellectus scientifice, & demonstratiue cognoscat, alias in vanum tot quaestiones in libris variis ipsimet disputassent; vnde Philosophus dicit libro primo de partibus animalium. quod scire modicum del substantiis abstractis, est nobilius, & desiderabilius, quam multa scire de alijs: aut intelligunt per quidditatem rei materialis, rem determinatam ad positionem, & ad situm, & hoc dici non potest, quia intellectus considerat veritatem abstrahendo a situ. ergo quidditas rei materialis non potest poni obiectum.

Praeterea: Aliud est illud, quod obiectiue cognoscitur, aliud illud, ex quo in cognitionem illius deuenitur, sed intellectus transcendit sensibilia, & materialia, quamuis ex sensibilibus, & materialibus deducatur. ergo non solum quidditas rei materialis est obiectum intellectus, immo immateriales quidditates, quamuis ad eas ex similibus deducatur. Praeterea: Philosophus non dubitauit de obiecto intellectus, sed dubitatur in 3. de anima, vtrum possit aliquid intelligere extra magnitudinem, & Commentator expresse dicit 2. Metaph. quod non est intellectui nostro impossibilis notitia abstractorum, & substantiarum separatarum. ergo non fuit mens eorum, quod quidditas mate- rialis substantiae esset obiectum

Praeterea: Nulla potentia per quemcumquehabitum potest eleuari ad aliquid extra suum formale obiectum, vt patet, quod Deus non posset facere, quod auditus iudicaret colorem, vel uisus sonum, sed intellectus potest eleuari ad videndum substantias separatas, & Deum, vt fides docet. ergo quidditas rei materialis non erit obiectum

Praeterea: Eadem est intellectiua potentia in anima coniuncta, & anima separata, alioquin si mutaretur potentia, mutaretur substantia animae, cum potentiae sint accidentia inseparabilia secundum sic ponentes, sed intellectus animae separatae non habet pro obiecto quidditatem rei materialis, alias Angelos, & caeteras animas non videret. ergo id, quod prius.

Praeterea: Actus intellectus est aliquid immateriale, & similiter actus voluntatis suae, & actus proprius per reflexionem: experitur namque mens se intelligere, & velle. non ergo habet pro adaequato obiecto quidditatem rei materialis.

Opinio communis, quod verum sit obiectum intellectus.

ET propter hoc dixerunt alij, quod verum, obiectum est intellectus: tum quia 1. Poster. dicit Philosophus, quod intellectus verorum est, tum quia 6. Metaph. dicit, quod ens in anima, est ens verum, & ad hanc opinionem, est ratio pri ma superius arguendo secundo loco inducta. Quae si sit intellecta, quod scilicet ratio veri per se tantummodo motiua sit intellectus, non conti net veritatem. nulla namque potentia ponit distinctionem inter suam formalem rationem, & aliam quamcumque. visus enim non ponit disfe rentiam inter dulce, & album, sed hoc spectat ad superiorem potentiam, videlicet sensum com munem, vt patet in secundo de anima. sed intellectus distinctionem, & differentiam ponit inter rationem veri, & boni, & quamcumque aliam. ergo vel actus iste pertinet ad superiorem cogni tiuam potentiam, quam sit intellectus, quod dari non potest, vel verum non fuit formale obiectum intellectus.

Praeterea: Relatio non potest esse prius notum ab intellectu, quam substantia, cum substantia praecedat omne accidens cognitione, & definitione, vt dicitur 7. Meta. sed ratio obiectiua intel lectus est magis, & per prius intellectui nota, cum sit ratio omnia cognoscendi. ergo formalis ratio obiectiua, respectu intellectus non potest esse rela tio: constat autem, quod ratio veri, est relatiua, non potest ergo esse obiectum intellectus formale.

Praeterea: Non omnis actus intellectus est reflexus, sed actus, qui fertur in verum sub ratione veri, est reflexus ad intellectum, res namque dicitur vera, inquantum est apta nata manifestare intellectui se, nec decipere ipsum, & per conse quens qui intelligit rem, vt veram, intelligit eam in habitudine ad intellectum. ergo non omnis actus intellectus fertur in rationem veri, & per consequens non est primum obiectum.

Praeterea: Intellectus non cognoscit per acci dens res, immo cognoscit quidditates rerum per se, si cognosceret respectu veritatis, cogno- sceret per accidens, sicut & visus per accidens cognoscit lignum, vt patet secundo de anima ergo ratio veritatis non est formaliter obiectiua.

Praeterea: Intellectus beatificatur in ratione sua formali infinite posita, & in summo, sed non beatificatur in ratione veritatis, quae est quaedam relatio, sed in Deitate, quae veritati substernitur. ergo illud, quod prius. Et confirmatur, quia tunc intellectus beatificaretur in vno attributo, puta in veritate, quod si beatificatur in Deitate, necesse est, vt attingat ipsam per se, & imme diate, & sicut proprium obiectum.

opinio Scoti, quod non est vnum obiectum adequatum formale secundum communitatem simpliciter, sed secundum communitatem subiecti.

ET idcirco dixerunt alij, ad veritatem propius accedentes, quod non potest assignari vnum obiectum commune omnibus intelligibilibus, habens adaequationem communitatis, quia si aliquid esset tale, hoc videretur ens: ens autem non praedicatur quidditatiue, & per se de differentiis vltimis, & passionibus transcendentibus, quae tamen intelligibiles sunt, pro eo, quod in ente virtualiter continentur, idcirco ens est obiectum adaequatum intellectus, ratione duplicis primitatis, videlicet quia continet omnia intelligibilia, vel formaliter, & quidditatiue, vt omnia in quae descendit, & per se, & per rectam lineam, vel virtualiter, inquantum continet passiones, & vltimas differentias. Haec autem opinio rationibus innititur, quae tactae fuerunt in praecedenti quaestione. Quibus non obstantibus minime stare potest, quantum ad hoc, quod dicit vltimas differentias, & passiones non contineri formaliter sub obiecto intellectus. illud enim, quod habet in se per quid, & vnde, & per se moueat intellectum, id participat formalem rationem obiecti intellectus, sed vltimae differentiae, & passiones per rationes proprias sunt aptae natae mouere intellectum. ergo participabunt formalem rationem obiecti intellectus.

Praeterea: Nulla res est praecisum cognoscibile ab aliqua potentia, nisi includat obiectum for male illius potentiae: visus enim cognoscere praecise non potest lignum, excludendo colorem, sed secundum sic ponentes vltimae differentiae sic sunt praecise cognoscibiles ab intellectu, quod in conceptu earum non includitur ens, nisi forte denominatiue. Intelliguntur autem differentiae quidditatiuae, & iterum secundum eos, intra formalem conceptum bonitatis, non includitur ens. ergo relinquitur, quod per proprias rationes participent formale obiectum intellectus.

Praeterea: Vnumquodque intelligibile est per hoc, quod est in actu, sed rationes vltimarum differentiarum sunt actuales, & similiter passiones sunt quidam actus. ergo per se sunt cognoscibiles, & participantes formale obiectum intellectus.

Praeterea: Secundum sic ponentes passiones entis, & vltimae differentiae non differunt ab ente realiter, sed formaliter tantum, quaerendum est ergo ab eis, quid intelligunt per differentiam formalem. aut enim differentiam realium formarum, & tunc quaelibet erit intelligibilis per se: nam forma est intelligibilis per se, materia vero per formam, secundum Commentatorem in tract. de substantia orbis. aut hoc non intelligunt, quia contradicunt, cum negent distinctionem realem, sed volunt intelligi differentiam formalium obiectorum intellectus per huiusmo di distinctionem, sicut innuunt saepe, & tunc haec propositio vera est, quod tam vltimae differentiae, quam passiones entis sunt formalia obiecta intellectus, sed obiecta formalia participant formaliter rationem obiecti, non solum virtualiter. ergo necesse est, quod huiusmodi passiones, & dif ferentiae sint intelligibiles, non quia virtualiter contentae in obiecto formali, sed quia rationem obiectiuam formaliter participantes. Praeterea: Omne, quod est aptum natum intel lectum assimilare sibi, participat formaliter ratio nem obiecti intellectus, sed vltimae differentiae, & passiones entis, & breuiter, quidquid est aliquid, potest intellectum sibi assimilare per propriam rationem, nam intellectus est omnia, sicut docet Philosophus tertio de anima. ergo illud, quod videtur prius.

Praeterea: Relatio praedicabilis per se mouet intellectum, & participat formalem rationem quidditatiue, etiam secundum sic ponentem, quia ens praedicatur in quid de relatione, sed probatum est supra, quod prius, & posterius, causa, & effectus, & reliqua transcendentia, quae sunt passiones entis sunt vere formaliter in praedicamen to relationis: ergo non solum habet intellectus ad obiectum habitudinem virtualiter contentorum, immo & formaliter participantium rationem ipsius.

Opinio Gerardi primo quolib. quaest. 7. quod ens est obiectum adaequatum intellectus.

QVAPROPTER alij dicere voluerunt, quod ens est obiectum adaequatum intellectus: Nam praedicatur per se, & in quid de omni eo, quod mouet ipsum. Sed haec opinio videtur deficere quo ad tria.

Primo quidem, quia ponit ens non importare aliquem vnum conceptum, nisi disiunctim. ex hoc enim videtur, quod non possit habere rationem formalem obiecti intellectus: cuicunque etenim obiecto competit terminare potentiam per formalem rationem obiectiuã; lignum namque per colorem terminat visum, sed per conceptum disiunctiuum non terminat res intellectum. non enim substantia est intelligibilis, quia est disiunctiue substantia, vel qualitas, vel quantitas, & sic de aliis pertinentibus ad conceptum entis, immo substantia intelligibilis est ex se, & absque quacumque disiunctione. ergo ens inquantum ens non est obiectum intellectus.

Secundo etiam deficit, quia potentia praeattingit formale obiectum in omni actu suo, sed intellectus concipiendo res, non praeintelligit conceptum entis disiunctum. ergo non videtur ens esse formale obiectum.

Tertio quoque, quia quod communiter dicitur, non caret omnimoda veritate secundum Philos. commune autem dictum est, quod verum est obie- ctum intellecus. ergo absolute enuntiare de ente, nulla mentione facta de vero, videtur repugnare famosis.

ARTJCVLVS QVARTVS.

Quid dicendum de obiecto intellectus, iuxta illud, quod videtur.

NVNC itaque in quarto restate inquirere de obiecto intellectus, iuxta illud, quod vidtur, vbi considerandum est, quod obiectum potest respectu alicuius potentiae quadrupliciter assignari.

Primo quidem obiectum motiue, & est prima ratio, quae mouet potentiam, & actuat eam, & hoc modo color quilibet particularis dicitur obiectum visus, quoniam quilibet seipso formaliter, & non per aliquid additum actuat, & mouet visum. Secundo vero dicitur obiectum denominatiue, & sic visibile dicitur obiectum visus, & audibile auditus, non quia respectus visibilitatis visum mo ueat, aut audibilitatis auditum, sed quia ratio mo tiua denominatur visibilis inquantum mouet, vel est apta nata mouere intellectum, & est propositio per se in secundo modo, color est visibilis.

Tertio quoque obiectum dicitur praedicatiue aliquod commmune, quod de omnibus motiuis ra tionibus praedicatur adaequate, sicut color de om nibus visum mouentibus quidditatiue praedicatur.

Quarto autem obiectum dicitur terminatiue, & hoc modo colores fictitij, & omnia, quae apparent, esto, quod in re non fuerint, dicuntur obijci visui, sicut apparet de coloribus, qui iudicantur esse in collo colũbae, & de pluribus alijs. nunc ergo iuxta ipsam acceptionem quadruplicem, formandal est quadruplex propositio de obiectointellectus.

Prima propositio quidem, quod quaelibet entitas propria est formaliter ratio obiectiua respectu intellectus. illud enim, cui competit intellectum mouere per se, dictum contra per accidens, & contra per aliud, videtur esse formaliter ratio obiectiua, formali namque rationi hoc competit, vt nec per aliud moucat, nec per accidens, sed quaelibet entitas intellectum mouet per se contra per accidens, & contra per aliud, quod patet, quia inter omnes realitates intellectus distinctionem ponit, quod facere non posset, si vnam attingeret alia mediante. ergo quaelibet propria entitas est formalis ratio obiectiua. Nec valet si dicatur, quod conclusio, & entitas eius non mouet intellectum, nisi mediante entitate principij, hoc siquidem non valet, tum quia loquimur hic de motione ad intelligere, qui est actus simplicium intellectorum, & non de credere, siue componere, qui est actus complexorum. non est enim inconueniens, quod quaelibet complexio non possit ex se intellecttum mouere, vt superius dicebatur: tum etiam quia entitas principij, est ratio quare entitas conclusionis moueat, non quin conclusionis entitas moueat, sicut entitas causata ex entitate principij, non quidem effectiue, sed formaliter, loquendo de forma extrinseca, & non inhaerente. sicut enim color, & lux sunt vnum motiuum sufficiens visus, sic & lux est causa coloris, quod moueat, non effectiua, nec formalis inhaerens, sed formalis perficiens, & complens, nihilominus color mouet per propriam rationem, quamuis diminutam, sic entitas conclusionis seipsa mouet di minute intellectum, completiue autem per entita tem principij, & secundum hoc habent rationem vnius perfecti intelligibilis, sicut lux, & color vnius visibilis perfecti. quantumcumque enim medium fuerit luminosum, si color fuerit in obscuro non est visibilis, quantumcumque autem medium fuerit tenebrosum, dum tamen color in luce sit, visibilis erit, vnde patet, quod infra visibilitatem obiectiuam coloris includitur lux, & tamen hoc non obstante color dicitur visibilis per se.

Praeterea: Non magis intime, & immediate fertur visus in cognita a se, quam intellectus feratur, sed visus fertur in proprios colores, & mo uetur ab eis per rationes proprias. non enim mo uetur albedo particularis per rationem specificam albedinis, aut per rationem generis, quod est color: ratio namque specifica generis non est motiua, cum actiones singularium sint. ergo intellectus multo fortius mouebitur a propriis en titatibus rerum immediate.

Praeterea: Si esset aliqua communis ratio obiectiua, qua mediante intellectus ferretur in ea, quae attingit, & intelligit. illa esset ratio entis, vel veri, sed constat, quod intellectus non habet primo conceptum entis, vel veri, vt ipsum praeconcipiat, si debeat intelligere aliquam propriam entitatem. non enim volens intelligere hominem, primo format sibi conceptum entis confusum quo mediante attingat hominem. ergo omnem rati onem immediate attingit.

Praeterea: Philos. dicit, quod necesse est intellectum esse denudatum, & immixtum ab omnibus, non vt imperet, sicut dicebat Anaxagoras, sed quoniam omnia intelligit, ex quo patet, quod perficitur per omnia, & actuatur, & per consequens omnia sub proprijs rationibus mouent, & actuant ipsum, alias non oporteret ipsum ab omnibus rationibus denudari.

Quod denominatiue verum est in re, est obiectum intellectus.

SECVNDA vero propositio est, quod obiectum denominatiue dictum respectu intellectus est verum. vbi considerandum, quod sicut visibile est obiectum visus, sic intelligibile intellectus. In intellectu autem contingit esse actum erroneum, qui nec retinet nomem intellectionis, sed deceptionis potius, errans enim circa aliqua, non dicitur illa intelligere, sed potius decipitur circa ea, alius quod actus est rectus, & iste retinet sibi hoc nomen visus, aut quod res, quae sunt aptae natae visum, aut intellectum decipere, appellantur falsae, sicut aurum, & argentum sophisticatum, quare res, quae tales se exhibent intellectui, quales sunt in seipsis, verae per oppositum nominantur, & per consequens nil aliud est esse falsum, quam intelligibile actu deceptionis, & esse verum, non esse aliud, quam intelligibile actu recto. ergo intelligibile, recte verum appellatur, intelligibile non recte, sed deceptorie, quantum est ex natura sua falsum appellatur. Ex quo patet inferre propositionem. intelligibile namque inquantum intelligibile, est obiectum intellectus denominatiue, sicut visibile visus, sed verum non est aliud, quam esse intelligibile recte, sicut & falsum, quam esse intelligibile actu deceptorio, & erroneo intelle- etus: ergo verum est obiectum intellectus, non erronei denominatiue, falsum vero intellectionis erroneae.

Quod ens est obiectum praedicatine.

TERTIA quoque propositio est, quod eus est obiectum intellectus per adaequationem, & communitatem quandam, illa namque ratio, vel conceptus, qui praedicatur quidditatiue, & adaequate de omnibus motiuis formalibus alicuius potentiae dicitur obiectum illius per praedicationem, non enim color est formale obiectum visus, quasi visus feratur in colorem simpliciter, aut quia mediante colore attingat particulares colores, cum quilibet particularis color immediate moueat, sed pro tanto obiectum dicitur, quia de omnibus motiuis rationibus quidditatiue praedicatur, quodlibet enim particulare for maliter mouens visum est color, sed constat, quod nil aliud praedicatur per se, & in quid de omnibus rationibus, quae mouent intellectum, nisi ens; omnia namque sunt entia quidditatiue, & nil aliud est commune omnibus. ergo relinquitur, quod ens est obiectum intellectus, quia praedicatur de omnibus per se obiectis. Quod verum in intellectu existens obiectiue, est terminatiue obiectum.

QVARTA propositio est, quod obiectum, ad quod terminatur actus intellectus est verum existens in anima obiectiue, supponendo namque, quod ita declarabitur, videlicet quod actus intellectus terminatur ad rem positam in esse formato, & intentionali, ac apparenti, non enim terminatur ad rosam existentem realiter, sed in esse formato, conspicuo, & apparenti, alioquin rosa, quae lucet in mente obiectiue, omnibus rosis destructis existeret realiter, & redirent Ideae Platonis, hoc nimirum supposito considerandum est, quod rosa sic posita appellatur veritas rosae, quod patet ex multis.

Primo quidem, quia veritas non est aliud, quam illud, quod intellectus capit de re, sed intellectus colligit de rebus huiusmodi conceptus, puta de rosis, rosam huiusmodi apparentem, & sic de alijs, ergo illud tale proprie veritas appellatur. Secundo vero, quia nos dicimur loqui, & concipere veritatem de rebus, sed locutio inrellectus consistit in formatione huius, puta in positione rosae in esse apparenti, & rosa sic posita dicitur verbum, vt inferius apparebit, similiter etiam de rebus nos concipimus huiusmodi conceptus. ergo talia proprie sunt veritates. Tertio quoque, quia veritas non est aliud, quam conformitas, non conformitas relatio, sed conformitas, quae est similitudo, & imago, constat autem, quod res in esse formato posita, est similitudo, intellectio, & imago rei existentis extra. ergo ipsa erit proprie veritas, vt videtur. Quarto autem quia opposita apta nata sunt fieri circa idem. Nunc autem huiusmodi res formatae, & apparen tes, si sint apparentiae, quibus non correspondeat, quod est extra, appellantur falsitates, errores, & deceptiones. ergo per oppositum, si fuerint sic res extra, erunt huiusmodi apparen- tiae veritates, vnde apparentiae obiectiue, quas habet intra se intellectus distinguuntur, quidam enim sunt errores, deceptiones, & phantasiae, vt cum non respondet eis res, quaedam vero sunt veritates, vt quando sic est in re. Quinto quoque, quia hoc expresse dicunt Philosophus, & Commentator 5. Metaphysicae super illo namque verbo Philosophi, Ens significat essentiam, & veritatem rei, dicit Commentator, quod nomen, Ens significat aliquid esse verum, nam intendit per ens illud, quod consonat verum, aunt simpliciter, aut composite, simpliciter quidem, inquisito singulari, composite vero, in propositione, & infra penultimo commento dicit, quod falsum dicitur de rebus, quae imaginantur secundum quod non sunt in esse, aut quia non sunt omnino, sicut illud, quod imaginamur in somnijs, & in vmbris rerum, & concludit, falsum ergo dicitur duobus modis, in fide enim falsum est opinari illud, quod non est, & illud est falsum in compositione, in intelligere enim falsum est, si aliquid intelligatur, non secundum quod est. hoc Commentator. Ex quibus colligitur, quod in actu intellectus, qui est credere, & componere, falsitas est compositio, cui non correspondet compositio in re, veritas autem, cui respondet, in intelligere vero simplicia, falsitas est ipsa apparentia obiectiua, cui res non respon det, sicut in vmbris, & somnijs. ergo per oppositum veritas erit apparentia obiectiua, cui res correspondent. Vltimo quoque, quia Augustinus dicit de vera religione, quod veritas est, qua ostenditur id, quod est, sed per huiusmodi apparentiam obiectiuam ostenditur, & capitur illud, quod est de re. ergo talis apparentia proprie veritas, & falsitas dici potest, secundum quod correspondet res, vel non correspondet. His ergo praemissis pat et, quod intellectus semper terminatur; vel ad veritatem, si sit actus rectus, nec erroneus, vel ad falsitatem, si sit actus deceptorius, cum semper terminetur ad rem positam in esse apparenti, & ex hoc potest intenta propositio declarari; illud enim est obie ctum intellectus terminatiue, ad quod aspectus intellectus non terminatur erronee, sed terminatur ad rei apparentiam obiectiuam, quae quidem veritas est, vt supra extitit declaratum. ergo veritas est obiecum intellectus quo ad actum non deceptorium, falsitas autem, quo ad erroneum. & quoniam illud est obiectum potentiae, proprie accipiendo obiectum, quod terminat eius actum, potest enim intellectus abstrahere, nec exigere rationem actuantem, vt patet in intellectu Diuino. Intellectus etiam, vt videtur multa intelligit, a quibus non actuatur, immo ab alijs mo uetur ad illa, non enim vniuersalia actuant ipsum, nec relationes rationis, aut alia fabricata per illum, vnde nec colores colli columbae, aut aliae apparentiae actuant visum, non potest autem intellectus non exigere in obiecto rationem terminatiuam, nil enim sibi obijcitur, quin terminet eius aspectum; ideo obiectum intellectus est proprijssime verum, vel veritas, quantum ad actum non erroneum. falsum autem, seu falsitas, quo ad deceptorium actum, & ita redit commune dictum, quod verum est obiectum intellectus.

ARTJCVLVS QVJNTVS.

Vbi inquiritur, quid est propositio per se nota; opinio S. Thomae par. I. q. 2. artic. I.

CIRCA quintum autem considerandum est, quod aliqui dicere voluerunt, quod propositio per se nota est illa, in qua praedicatum includitur in ratione subiecti, vt cum dicimus homo est animal: est autem aliqua propositio, quae est per se nota secundum se, & simpliciter, non est autem nota alicui non concipienti de praedicato, quod sit idem subiecto, & sic est de ista propositione, Deus est, quae quidem in se, est per se nota, quia praedicatum est idem subiecto. Deus enim est suum esse, sed quia nos nescimus de Deo quid est, non est nobis per se nota.

Haec autem opinio videtur deficere in duobus, primo quidem, quod ait propositionem per se notam esse illam, cuius praedicatum includitur in subiecto, hoc siquidem non est verum: in omni namque propositione per se primo modo, praedicatum includitur in subiecto, vt patet pri. poster. Sed non omnis propositio per se nota, est in primo modo dicendi per se, quod apparet, quia cum in Metaphysica, passio praedicetur de ratione subiecti, ista propositio est per se nota. v. g. linea cadens super lineam constituit duos rectos, vel aequales duobus rectis, certum est enim, quod non concurrere, non est de essentia pararellae, nec maioritas de quidditate totius, nec minoritas, immo propriae passiones, vnde omnes huiusmodi propositiones sunt in secundo modo dicem di per se, in quibus praedicatum non includitur in subiecto, sed magis econtrario. ergo non est verum, quod propositio per se nota sit illa, cuius praedicatum includitur in subiecto.

Praeterea: Motum esse est per se notum, & naturam esse est per se notum, vt Philosophus dicit 2. physic. Et ibi dicit Commentator, quod qui quaerit declarare illud, quod manifestum est per se, est mos eius, qui non potest distinguere inter manifestum per se, & manifestum per aliud. & ille modus hominum numquam potest Philosophari, tale autem est motus, & natura, sed constat, quod in hac propositione motus est, aut natura, praedicatum non clauditur in subiecto, cum nulla creatura sit suum esse. ergo ista assignatio non fuit vera.

Praeterea: Haec propositio per se nota est, nix est alba, qui enim dubitat, vtrum nix sit alba, vel non, sensu indiget secundum Philosoph. 1. Topic. sed constat, quod praedicatum non clauditur hic in subiecto, immo forsitan est propositio demonstrabilis a priori. ergo non fuit propositio per se nota, quod ille doctor dicit.

Praeterea: Haec est per se nota, Coelum est, & ter ra est, & sic de omnibus propositionibus, quas intellectus immediate capit ex sensu, sed in talibus praedicatum non includitur in subiecto. ergo id, quod prius. Secundo videtur deficere, quia dicit aliquam propositionem per se notam esse & simpliciter, & tamen non quo ad nos, nulla enim propositio est eadem, nisi sit sub eisdem conceptibus, voces namque solae non faciunt propositionem per se notam, sed rationes conceptuum, quia conceptus mutuo se includunt, sed stanti- bus eisdem conceptibus, in quocumque intellectu ponantur propositio est per se nota, aut enim ex ipsis conceptibus apparet veritas complexionis, & si vtrique ponantur, illi termini, & complexio apparebunt, aut non apparet ex conceptibus, sed ex aliquo alio, & tunc non erit propositio per se nota. ergo per se nota propositio in quocumque intellectu ponatur, ipsa est per se nota. Praeterea: Intellectus concipiens aliquam propositionem, quae est per se nota, aut fert suum intuitum super conceptus, ex quibus per se oritur notitia illius propositionis, aut super alios conceptus, si super eosdem conceptus, sequitur, quod erit sibi propositio per se. nota, nam posita causa ponitur effectus: illi autem conceptus erant causa notitiae; si vero sub alijs conceptibus, iam non est propositio eadem, cum solae voces propositionem non faciant, sed magis conceptus significati per voces, relinquitur ergo, quod sttante identitate propositionis, cuicumque intellectui erit per se nota.

Praeteterea: Illa propositio non est per se nota in se, cuius praedicatum, & subiectum non se mutuo coincludunt secundum sic ponentes, sed termini propositionis, quos format viator, dicendo Deus est, non se includunt mutuo, ista namque inclusio esset, vel quia vox includeretur in voce, & hoc non est, sicut patet, vel quia conceptus, quem habet viator de essentia, includeretur in con ceptu, quem habet de Deo, cuius oppositum experimur, esset enim per se nota. ergo illa propositio, quam viator format dicendo Deus est, sic non est nota viatori, sicut non est nota in se, nec valet si dicatur, quod beatus habet alios conceptus, & illi mutuo se includunt, non valet inquam, quia tunc beatus habet aliam propositionem de eadem re tantum, non est autem inconueniens, quod de eadem re sint formabiles duae propositiones, quarum vna sit per se nota, alia atcee eutemn pretmostite ortmt

Praeterea: Illam eandem propositionem, quam format viator, dicendo, Deus est, sub conceptibus I istis, actus purus est, vel prima causa est, illam eandem potest formare beatus, sed clarum est, quod illa non est sibi per se nota, immo probat eam ex puro, & determinato conceptu Deitatis sic arguendo Deitas est actus purus. ergo actus purus est, sicut argueretur triangulus habet tres angulos, triangulus est prima figura. ergo prima figura habet tres angulos. ergo illa propositio, quam viator format, non est per se nota beato sed alia, & econuerso, illa quae est per se nota beato, non est illa, quae est viatori non per se nota. Vnde cō- siderandum est, quod sic distinguentes in hoc videntur fuisse decepti, quod de vna, & eadem re possunt formari duae propositiones, & tamen sub vocibus eisdem. Prima autem propositio est per se nota, secunda vero non, & sic habentes aspectum ad identitatem vocum dixerunt, quod eadem propositio est nota in se, quo ad nos vero non, quod vtique stare non potest, vt visum est.

Articulus Henrici exponentis praecedentem in sua summa q. I. & 2. artic. 22.

EXPONVNT autem alij dicta praecedentium dicentes, quod aliud est propositionem esse per se, & aliud per se notam simpliciter, & in se, & aliud per se notam nobis, & aliud scire, quod sit per se nota. ex hoc enim habet propositio, quod sit per se, quoniam subiectum ex se habet, quod sibi conueniat praedicatum, vt propositio per se habitudinem praedicati tantummodo ad subiectum importet, propositio per se nota in se est, cuius cognitio non dependet ex aliquo praecognito sui generis, sed ex alia propositione, quamuis dependeat ex terminis. Propositio autem nobis nota, importat habitudinem ad notitiam nostram: scire autem, quod aliqua propositio per se nota sit, non importat immediate habitudinem ad notitiam nostram, sed quod habitudo eius ad aliquem intellectum, qui natus est videre illam in se notam sit nobis cognita per discursum, & quia sic in hac propositione Deus est, praedicatum includitur in subiecto, nec eius notitia dependet ex aliqua priori propositione, quantum est ex se, idcirco est per se, & nota simpliciter, & in se, quia vero in ordine ad nostrum intellectum, non apparet, quomodo praedicatum includatur in subiecto, idcirco per se nota nobis non est, sed quia per magnum discursum scimus, quod Deus est simplicissimus, & quod esse est indifferens ab essentia ab eo, concludimus, quod esse ipsum est per se notum

Sed hic modus dicendi nil addit realiter ad dicta praecedentium, vnde, quod propositio, quam format viator, nec sit per se nota, nisi etiam nota sit nobis, manifeste concluditur ex praedictis, de ratione namque propositionis, non sunt nisi voces, & conceptus: conceptus autem principa liores sunt in positione, alioquin non essent eaedem propositiones, & eaedem demonstrationes, in libro Euclidis, quem Graeci habent, & nos ha bemus, & per consequens Geometria Graecorum, & Latinorum non esset eadem. cum ergo conce ptus huiusmodi propositionis, Deus est, quem habet viator omnino, sit alius a conceptu, sub quo per se notum est Deum esse, euidenter apparet, quod nulla est ista distinctio propositionis per se notae.

Praeterea: Secundum istum viator dicendo, Deus est, concipit hanc propositionem, prima causa est, vel actus purus est, sed ista propositio numquam est per se nota in se. non enim ex ratione primae causae inest Deo necessitas essendi, sed ex propria sua ratione. ergo haec propositio, Deus est, quam format viator, non est nota in se.

Praeterea: Quamuis aliqua res possit esse in se nota, & per se cognoscibilis, nobis autem non nota: iuxta illud Philosophi 2. Metaph. dicentis, quod oculus noster caligat ad ea, quae sunt mani festissima in natura, & est defectus non ex parte rei, sed ex parte nostra, nihilominus haec distinctio locum non habet in propositione, quicumque namque format propositionem, non tantum voces per labium, sed conceptus per intellectum, ille format propositionem, vt propositio est, talis autem non potest esse per se nota, quin sit nota formanti. ergo distinctio nulla est, sicut patet.

Nec obuiat si dicatur, quod Boetius de hebdomadibus ponit istam distinctionem, dicens, quod duplex est modus omnium conceptuum, vnus conceptionis communis omnium hominum, quam nullus intellectus negat, alius vero doctorum ha- bentium conceptiones, quas non vulgus, sed docti comprobant, Philosophus etiam in primo Topic. ponit tres gradus propositionis probabilis, videlicet quae videtur omnibus, aut pluribus, aut maxime notis, secundum ista namque videretur, quod aliqua propositio possit esse nota in se, & alicui intellectui, esse ignota, hoc nimirum non obuiat, de eadem siquidem re, possibile est sub eisdem vocibus formari propositionem per se notam a doctis hominibus, & propositionem sub aliis conceptibus ab indoctis, quibus non erit per se nota, & haec est intentio Philosophi, & Boe tij, non autem, quod sit vna propositio, & eadem, vt superius dicebatur.

Quid sit per se nota proposuio secundum opinionem Scoti in I.d. q. 2.

ET idcirco dixerunt alij, quod ista distinctio nulla est, pro eo, quod per se notitia non attribuitur propositioni ex habitudine ad nos, sed tantummodo in seipsa, vnde describunt per hunc modum propositionem notam per se, dicendo, quod est illa, quae ex suis terminis, vt sui sunt habet euidentem veritatem suae complexionis: dicitur autem, quod habeat euidentem veritatem complexionis, quia veritas propositionis, & co gnitio illius veritatis non est notitia terminorum simplicium, sed complexionis, & inhaerentiae terminorum, additur autem ex suis terminis. licet enim propositio per se nota excludat omnem causalitatem aliam respectu suae notitiae, non tamen causalitatem terminorum, quia termini sunt partes propositionis, & idcirco, quod inest sibi ex terminis, inest sibi per se: additur autem, vt sui sunt, quia si idem conceptus, vel eadem ratio importatur per definitionem, & diffinitum, nihilominus de definitione enũciando immediatam passionem propositio est per se nota, sicut patet in demonstratione potissima, in cuius maiori praedicatur propria passio de definitione, dicen do, Omne animal rationale mortale est risibile, & est propositio per se nota. In conclusione vero de definito non est per se nota, & hoc innuit Philosophus primo Physic. cum ait, quod definitum est notius definitione, sicut totum notius partibus, licet ergo definitio, & definitum videatur idem importare, non tamen si propositio nota est de definito per definitionem, erit propositio per se nota, quia definitio quandam habet extraneitatem, per quam tollitur perseitas a dicta propositione; & idcirco conuenienter addebatur, vt sui sunt, vt per hoc excludatur definitio a definito. Ex his autem concluditur, quod ista distinctio nulla est, qua consuetum est dici, quod propositionum, quaedam est nota in se, & quo ad nos, quaedam vero nota in se, sed non ad nos, & iterum illa, quod quaedam propositio sit nota per se, quaedam vero noscibilis, & iterum illa, quaedam est nota sapientibus, quaedam vero insipientibus, & iterum illa propositionis per se notae, quaedam est primi ordinis, quae cognita est omnibus, quaedam secundi ordinis, quae non est euidens nisi doctis, illa propositio est per se nota, cui competit definitio superius assignata, sed illa definitio inest propositioni in se, siue cognoscatur, siue non ergo istae distinctiones sunt nullae.

Quod ista non est definitio, seu descriptio propositionis per se notae, quam ponit Scotus.

SED haec descriptio, quam assignat, non est descriptio propositionis per se notae: illa namque, quae mutuo se excedunt, non habent candem definitionem, sed immediata propositio, & propositio per se nota, mutuo se excedunt. est enim aliqua per se nota, quae non est immediata, immo demonstrabilis, & habens medium, & cau sam, vt, Nix est alba, &, Caelum est, ac similes veritates, quae cadunt sub sensu, & est aliqua immediata, quae non est per se nota. petitiones enim, & suppositiones, & definitiones, sunt immediatae propositiones, nihilominus tamen non sunt per se notae, immo indigent instructione. ergo definitio immediatae propositionis non est eadem cum definitione per se nota: est autem illa definitio immediatae propositionis, quam ponit Phi losophus primo Post. in virtute. ait enim, quod immediata est, qua non est altera prior, & ita tenet ex terminis suis, vt sui sunt. ergo illa non fuit definitio per se nota.

Praeterea: Cuicumque competit definitio, & defini tum, sed definitum, quod est propositio per se nota, competit aliquando conclusioni demonstratae. ita enim dicit Alacen. 2. Perspecttiuae, quod quando propositiones fiunt manifeste per sensum, & anima intellexerit conclusionem; conclusio erit propositio manifesta. quando enim anima viderit propositionem, intelliget statim conclusionem, sine indigentia argumentationis iterandae, & plures sunt propositiones, quae reputantur, quod sintl primae, & tamen non comprehenduntur, nisi per rationem; verbi gratia, quod totum sit maius sua parte. hoc Alacen. sed constat, quod definitio, quam isti assignant non competit talibus, non enim habent euidentem veritatem ex terminis, vt sui sunt. ergo illa non fuit definitio per se nota.

Praeterea: Communis animi conceptio, & propositio per se nota, est idem, ideo namque dicitur communis, quia animo nota: sed Boetius dicit de hebdomadibus, quod communis animi conceptio quaedam est, quae venit ex alijs conce ptionibus, vt incorporalia esse in loco. ergo per se nota propositio non oportet, quod habeat euidentem veritatem ex terminis, immo potest venire ex alijs propositionibus.

Praeterea: Dignitas maxima, & propositio per se nota idem videntur esse, sed Aristoteles 1. Poster. maximam, & dignitatem definit post propositionem immediatam, cuius definitio est, quod terminat ex terminis, vt sui sunt. ergo illa non est definitio dignitatis, nec propositionis per se notae.

Praeterea: Philosophus 1. Poster. definiens dignitatem, & propositionem per se notam, seu ma ximam, dicit, quod est illa, quam necesse est habere quemlibet docendum, vnde patet, quod non indiget Doctore, sed quilibet capit eam per se, sed constat, quod multas propositiones quilibet capit per se, quas non capit ex terminis, vt quod motus est, vel natura, vel quod nix est alba, & similes. ergo multae sunt dignitates, & propositiones manifestatae per se, quae non ha- bent euidentem veritatem ex terminis suis, inquantum sui sunt.

Definitio propositionis per se notae secundum veritatem, & mentem Philosophi.

EST itaque considerandum, quod sic definien tes decepti sunt, non attendentes, quod aliud est propositionem esse immediatam, aliud esse per se notam. Philosophus namque ista quinque distinguit primo Poster. videlicet propositionem immedia tam in propositionem, petitionem, definitionem, maximam, seu dignitatem, quae alio nomine dicitur communis animi conceptio, vel propositio per se nota: isti autem putantes se definire per se notam definierunt immediatam propositionem, & idcirco ista est vera definitio, quam Philosophus ponit. est enim propositio per se nota, quam necesse est habere quemlibet docendum per seipsum, vnde non indiget instru ctore: talis autem est, quae immediate venit in mentem, vel ex terminis, vt de quolibet esse, vel non esse, & de nullo simul, aut quae venit in mentem per inductionem ex sensibus, vt quod nix est alba, aut quae venit in mentem ex vno solius sensus iudicio, vt quod caelum, vel motus est, aut quae venit in mentem per deductionem syllogisticam in tempore imperceptibili factam, & neminem latentem, vt quod omne totum maius est sua parte, vel quod natura sit. probatur enim ex motu, quod natura, quae est principium motus, sit, sed quia imperceptibiliter in mentem omnium deductio ista venit, est propositio per se nota, probatur etiam ex hoc, quod totum continet partem, & addit super eam, quod sit maius ea, sed quia subi to, & imperceptibiliter, idcirco est propositio per se nota. Quae autem talis propositio nota per se dici debeat, patet multipliciter.

Primo quidem, quia Auctor perspectiuae expresse dicit hoc. ait enim, quod omne, quod est. istius generis, videlicet, quod comprehenditur statim, & syllogismi comprehenduntur in tempore insensibili, vocatur ab hominibus propositio pri ma. tunc enim efficietur ab hominibus conclusio in anima, quasi propositio mani festa, & secundum hunc modum fit comprehensio plurium per rationem in tempore insensibili absque indi gentia argumentationis iterandae. hoc ille. Ex quo euidenter concluditur, quod propositio per se nota est illa, quae acquiritur ex imperceptibili syllogismo.

Secundo vero, quia Commentator de anima dicit, quod intellecta fiunt in nobis duobus modis, quia, aut naturaliter, sicut propositiones, quas nescimus, quando existunt, & vnde, & quomodo, aut voluntarie, sicut sunt intellecta acquisita ex primis propositionibus: prima autem intellecta sunt a nobis naturaliter. haec ille, ex quo patet, quod illae sunt propositiones per se notae naturaliter manifestae, de quibus nescitur vnde, quando, & quomodo veniunt in men tem, sed constat, quod sic est de propositionibus, quae syllogismo imperceptibili, non voluntarie-, sed subito concluduntur. ergo tales sunt per se notae.

Tertio quoque quia illae sunt dignitates, & per se notae propositiones, quas quilibet, quantum- cumque parum instructus, noscit per se absque vllo Doctore, sed sic est de his, quas ratio subito, & imperceptibiliter syllogizat. ergo illud, quod prius.

Quarto autem, quod dicit Boetius, quod com munis animi conceptio, est enunciatio, quam quisque probat auditam, sed tales quilibet probat subito, & naturaliter. ergo sunt communes conceptiones, & per se notae propositiones.

Est quidem hic aduertendum, quod cum notum, seu noscibile relatiue se habeat ad intellectum cognoscentem, immediatio vero habitudinem dicat praedicati ad subiectum, ideo immediatam propositionem necesse est istam fore, quae tenet. immediate ex terminis, sic quod non eget alio termino mediate: illam vero per se notam esse, quam intellectus per seipsum subito, & imperceptibiliter cognoscit, quod autem immediata sit, vel ex medio imperceptibiliter cognita, vel per sensum simplicem, aut per inductionem in multis accepta totum hoc accidit: qualitercumque namque eueniat, dum tamen per se subito cognoscatur, dicenda est per se nota.

ARTJCVLVS SEXTVS.

Vbi declaratur principale quaesitum.

VTLTJMO quoque considerandum est de V principali quaesito, an scilicet Deum esse sit aliquid hominibus ex se notum, & patet, quod non est difficultas hic, nec inquisitio, an propositio immediata sit, & teneat ex terminis, sed an cuilibet homini sic videatur, quod aliquid Deus sit siue hoc teneat ex terminis, siue ex imperceptibili syllogismo.

Quod Deum esse, sit communis animi conceptio.

ET dicendum est, quod sic, sub triplici ratione.

Prima quidem, quod in mente cuiussibet venit naturaliter, quod Deus est. illud enim videtur intellectui naturale, sicut circa quod non est ) videri, & non videri, sed conceditur apud omnes, vt Philosophus quinto Ethicorum. ius namque naturale non consistit in videri, & non videri, sed habet vbique eandem potestatem, sed constat, quod omnis gens, & omnis lingua, & omnis natio, quae umquam fuit, est, vel erit, imaginata est aliquem sibi Deum, quod apparet, quia omnis congregatio semper coluit aliquem Deum, nec potest aliqua multitudo conuenire, quin statim tractet de aliquo Deo, quamuis discordent de ipso in speciali. ergo aliquem Deum esse est per se notum.

Praeterea: Duarum propositionum, quarum vna includit alteram, & supponit, si supponens, & includens est per se nota, & communis animi conceptio, multo fortius hoc erit supposita, & inclusa, sed haec propositio, Deus est venerandus, supponit hanc, & includit Deus est, Deum autem venerandum, & adorandum, est per se notum naturaliter, & communis animi conceptio, vt Commentator dicit quinto Ethicorum. De lege autem naturae est, vt dicit, quod Deo sacrificetur, quod antem tali, vel tali, puta Bresaidae, vel alteri Deae, positiuum est, non naturale, & idem innuit ibi Philosophus. ergo animi conceptio omnium hominum est, quod Deus sit, vt videtur.

Praeterea: Quaestio, quid est, praesupponit notum esse, si est, vt patet secundo Poster. sed omnes sectae de mundo inquirunt, quid est Deus, & vnus ponit sic, alius vero sic. ergo omnes supponunt, quod Deus est.

Praeterea: Omnis passio insurgens naturaliter in appetitu, oritur ex aliqua naturali opinione, & aestimatione, sed audacia surgit in ijs, quae bene se habent ad eos, vt dicit Philosophus: secundo Rhetoricae. & ibidem dicit, quod qui iniusta fecerunt timent: arbitrantur namque quiddam Diuinum auxiliari, iniusta patientibus. ergo haec opinio, & aestimatio videtur homi ni naturalis, videlicet, quod sit aliquid niuinum.

Praeterea: Damascenus dicit libro primo, quod cognitio existendi Deum naturaliter, nobis insita est, quoniam vero intantum praeualuit naturae hominum perniciosa malitia, vt quoddam irrationabilissimum, & omnium malorum pessimum, perditionis deduceret baratrum, vt dicerent, non esse Deum, ideo Dauid eorum insipientiam enunciat, dicendo, nixit insipiens in corde suo: Non est Deus. HocDamascenus, vnde patet euidentissime, quod sua fuit intentio, Deum esse naturaliter nobis notum, quamuis ex malitia, & malo nutrimento aliqui negent hoc, sicut contingit de aliis per se notis, vt Commentator dicit in prologo tertij Physic. & in 2. Metaph.

Nec valet, quod aliqui dicunt, Damascenum intellexisse, Deum esse naturaliter nobis notum, inquantum desideratur, vt terminus beatitudinis. hoc enim concedendo propositum habetur, non plus enim intenditur, nisi quod homo naturaliter concipit, quod est aliquod inditum diuinum; & per consequens, Deum esse, est aliquid per se notum, quamuis ignoretur in speciali, quid sit.

Quod non tenet ex terminis ista propositio, Deus est.

SECVNDA vero propositio est, quod haec propositio Deus est, non est nota ex terminorum conceptibus, viator namque non aliter concipit Deum, nisi sub ratione cuiusdam entis, in quo conceptu attingitur ratio deitatis confuse, vt superius dictum est, vel entis infiniti, vel actus puri, vel causae primae, & sic de aliis, sed clarum est, quod esse, & conceptus entitatis applicatus ad huiusmodi conceptus non dat euidentiam de necessaria complexione, aut inhaerentia sui ad illos, nec etiam econuerso. ergo ex terminis non tenet.

Sed forte dicetur, quod in hoc termino necesse esse, includitur esse, & in hoc, quod maius excogitari non potest: dicendum tamen ad hoc, quod non constat, vtrum isti duo conceptus necesse esse, & quo aliquid maius excogitari non po test sint possibiles, aut contradictionem, & repu gnantiam includentes, vnde ex hypothesibus impossibilibus multa sequuntur, tamquam inclu- sa in eis, & aliqua praedicata includuntur in eis, nec tameu propter hoc enunciantur vere. non enim haec propositio vera est, Asinus habens alas potest volare, & tamen praedicatum includi tur in subiecto, & consimiliter, quamuis esse includatur in eo, quo maius excogitari non potest, uon propter hoc, haec propositio est euidens in sua veritate, quo maius excogitari non potest est in rerum natura.

Quod Deum esse venit in mentem hominum naturaliter ex quodam imperceptibili syllogismo.

TERTIA autem propositio est, quod haec propositio vera est ex quodam imperceptibili syllogifmo, tali videlicet, omnes naturae sunt secundum nobilius, & ignobilius ordinatae, hanc quidem propositionem assumimus ex sensu: videmus namque in vniuerso omnia sic dispo ni, videlicet, quod melior est aqua, quam terra, aer, quam aqua, ignis, quam aer, caelum, quam ignis, & similiter ferrum, quam plumbum, auricalcum, quam ferrum, argentum, quam auricalcum, aurum, quam argentum, & similiter in animalibus, & plantis, tunc intellectus noster terminum statuit, licet enim aliqui opinati fuerint, quod infinitum sit possibile, nihilominus intellectus noster naturaliter intelligit statuendum, vt Philosophus dicit secundo Metaphysicae. naturaliter ergo homines quodam subito argumento percipientes aspectum secundum ordinem rerum, sistunt in quodam summo, quod Deum appellant, & inde oritur communis animi conceptio omnis sectae, quod est aliquid adorandum, & sacrificiis venerandum. Hunc autem syllogismum in mentem hominis peruenire docet Anselmus Monolog. dicens, quod si quis intendat rerum naturas, velit, nolit, sentit non eas contineri, vna dignitatis paritate. Et subdit: Si ergo huiusmodi graduum distinctio, sic est infinita, vt nullus ibi sit, quo alius superior non inueniatur, ad hoc ratio deducetur, vt multitudo naturarum nullo fine clau datur: hoc autem nemo putat absurdum, nisi, qui nimis est absurdus, & claudus. ergo ex necessitate, aliqua natura est sic superior, vt nulla sit cui ordinetur inferior. Hoc Anselmus. Vnde patet, quod fuit sua intentio, quod, Deum esse, sit aliquid per se notum ex imperceptibili syllogismo, & hoc sufficiat de quaestione.

Responsio ad obiecta primo.

AD ea ergo, quae primitus inducuntur, di cendum est.

Ad primum quidem, quod Deus est ratio om nia cognoscendi, & lux sua, non in se quidem formaliter, aut obiectiue, sed tantum exemplariter, & causatiue, causando videlicet in nobis lumen intellectus agentis, virtute cuius obiicitur veritas, haec est res posita in esse apparenti, veritas incommutabilis ab Augustino nun cupatur, pro eo, quod res quantum ad id esse verum, & apparens incommutabiles sunt in con nexionibus suis, sicut patet, quod homo, & animal, triangulus, & aequalitas duorum rectorum, & sic de aliis principiis, & conclusionibus scientificis immutabiliter connectuntur, & ideo scientia dicitur de aeternis, & incorruptibilibus, & impossibilibus aliter se habere, sexto Ethicorum, & primo Posteriorum, res itaque in tali esse positae, sunt rationes illae aeternae, & incommutabiles, quas Augustinus dicit a mente nostra aspici, & sunt veritas, quae lucet menti, quae quidem quoniam exemplatae sunt a Diuina veritate, quae ipse est, merito dicit Augustinus, quod quidquid scimus, cognoscimus mediante diuina veritate, intelligendo exemplariter: nam obiectiue aspicimus ad veritatem exemplatam, & de hoc infra amplius apparebit. Per idem autem patet ad secundum obiectum.

Ad tertium dicendum, quod conceptus entis indeterminati negatiue, hoc est, qui determinari, & explicari non possit, impossibilis est, & implicans contradictionem, cum de ratione impliciti sit, quod valeat explicari, & de ratione indeterminati, quod possit determinari, & ideo Deus sub illo conceptu non occurrit, sed clauditur intra conceptum entis omnia vniuersaliter comprehendentis, vt dictum est in corpore quaestionis.

Ad quartum dicendum, quod remota determinatione ab hoc bono, & ab illo, illud, quod remanet est bonum vniuersale praedicabile de omnibus bonis, & ideo Deum implicite comprehen dit, & omnia alia bona, propter quod non est conceptus proprius deitatis, nihilominus si capiatur bonum simpliciter, a quo omnis bonitas participatur, tunc concipitur Deus, ille tamen conceptus non est indeterminatissimus, nec intellectui primo occurrens.

Ad quintum dicendum, quod licet hic terminus, quo maius excogitari non potest, includat necessario esse, tamen quia non constat, an fictitius sit, non debet propositio reputari per se nota, sicut dictum est de hac propositione, Asinus habens alas potest volare. Intentio inquam Anselmi currit ad hoc, quod in mente hominum ex rerum ordine graduali, & imparitate dignitatis earum venit, quod est aliquid summum, in quo terminatur processus intellectus, tamquam in maius, quod excogitare potest, & illud esse est communis animi conceptio ex huiusmodi imperceptibili syllogismo, vt saepe dictum est, & per idem patet ad sextum argumentum.

Ad septimum dicendum, quod veritatem esse, est per se notum. negando enim veritatem esse, poneretur, quod vnica veritas sit, puta illa, qua diceretur, quod veritas non est, non tamen ex hoc sequitur, quod veritas, quae neus est, sit aliquid per se notum ex terminis, immo est fallacia consequentis, arguendo ex communi ad pro prium.

Ad obiecta secundo.

ea vero, quae secundario inducuntur, dicendum est.

Ad primum quidem, quod verum est obiectum intellectus terminatiue, quod inquantum res inesse formato composi te, siue obiectiua apparentia, rerum veritas appellatur, vt dictum est supra, nihilominus non sequitur, quod Deus, quamuis sit prima veritas, quod primo obijciatur intellectui nostro, quia intellectus aspicit ad phantasmata, quae sunt motus factus a sensu, Deus autem non cadit sup phantasmate, aut sub sensu est tamen Deus primum, & potissimum obiectum intellectus, loquendo de primitate persectionis.

Ad secundum dicendum, quod est caufa entitatis, & veritatis exemplariter, & causatiue, Nec oportet, si debet intelligi veritas exemplata, quod recurratur ad exemplar, quia potest legi in libro exemplato, sine recursu ad librum, vnde scriptus ests verum tamen altior modus co gnoscandi, & quasi correctius, & perfectius esson sipor exemplar cognitum, cognosceretur exemplatum, & hoc intendit Philosophus secundo Momphysicae.

Ad tertium dicendum, quod ens est obiectum intellectus adaequatiue per praedicationem, vel terminatiue, inquantum accipitur pro vero, nec en hoc infertur, quod Deus, quamuis sit maximum entium, primo ab intellectu nostro cognoscatur, loquendo de primitate acquisitionis, quamuis fit obiectum primum per-

Ad quartum dicendum, quod Sol latet Noctuam in seipso, quamuis possit cognosci in radio, vel lumine diffuso, & similiter Deus in essentia sua, & propria ratione dicitur latere nostrum intellectum, quamuis cognoscatur per creaturam, quasi per radium ab eo diffusum.

Responsio ad obiecta tertio.

AD ea vero, quae tertio inducuntur, dicendum est.

Ad primum quidem, quod Anselmus intelligit, quod Deus in corde non potest excogitari non esse, ex quo syllogismo imperceptibili peruentum est ad quoddam summum, sed quod sit immediata propositio non intelligit, & per idem patet ad secundum. Est namque intentio Damasceni, quod notitia huiusmodi propositionis, Deus est, inserta sit intellectui, propter syllogismum, quem quilibet subito, & naturaliter in se ipso componit.

Ad tertium dicendum, quod incorporalia in loco non esse, non est propositio immediata, vt expresse dicit Boetius, sed deducitur syllogistice ex communibus conceptionibus, quod si illam reputat per se notam, quam soli Sapientes deducunt, multo fortius haec per se nota est, Deus est, quam sapientes, & insipientes sub ista deductione in animo componunt.

Ad quartum dicendum, quod bona tanta nulla relatione facta ad aliud, sed absolute considerata possunt intelligi esse bona, sicut de scire difectione. cit Philosophus in primo Metaphysicae. & dehonore, & voluptate in primo Ethicorum. intendit ergo Boetius, quod fidelis, qui tenet, quod Deus est summum bonum, a quo omnia deriuan tur, non potest intelligere creata esse bona, nisi per participationem bonitatis Diuinae.

Vel dicendum, quod Boetius loquitur de bono simpliciter praedicabili, & communi, per cuius participationem intelliguntur particularia esse bona, non loquitur de bono subsistenti, qnod est verum, tamen potest concedi, quod etiam summum bonum per se notum sit syllogistice, quoniam intellectus bonitates rerum considerans sistit in quodam summo bono, sicut dictum est supra.

Responsio ad primum obiectum in oppositum.

AD ea vero, quae primitus in oppositum inducuntur, dicendum est, quod veritatem concludunt. Deus enim non est primum occurrens intellectui nostro, vt declaratum est in corpore quaestionis. sed primum occurens, dum puer incipit intellectum assumere, est aliquid confusissimum, & indistinctissimum, vnde penitus nihil distinguit. Vtrum autem illud sit ens simpliciter, vel indiuiduum entis, nil ad praesens.

Ad secundum in oppositum.

AD ea vero, quae secundario in oppositum inducuntur, dicendum est.

Ad primum quidem, quod Philosophus tertio de anima, non dicit, quod quodquid est rei materialis, est obiectum intellectus, sed dicit, quod imaginatio experimentat indiuiduum, intellectus autem quidditatem, & naturam vniuersalem: quod autem illa natura sit rei materialis non dicit, immo dicit oppositum, dicit namque, quod in quibusdam idem est, quod quid est, & ipsum cuius est, vt idem aqua, & aquae esse, in quibusdam autem non idem, sicut aliud est magnitudo, & magnitudinis esse. Exponit autem Commentator, quod intelligit per magnituditudinem, res materiales Aristoteles, per aquam vero, res immateriales, & sic patet, quod quodquid est, tam rei materialis, quam im materialis obiectum est intellectus secundum mentem Philosophi tertio de anima, cuius oppo situm isti dicunt.

Ad secundum dicendum, quod licet intelligentem necesse sit phantasmata speculari, quasi quandam descriptionem figuralem, cui intellectus aliqualiter innitatur, eo modo, quo Geometra innititur figurae descriptae in puluere, sicut Philosophus dicit de memoria, & reminiscentia, nihilominus intellectus ad multa assurgit, quae non sunt quidditas rei materialis, vt superius patuit.

Ad tertium dicendum, quod illa Rhetorica perrsuasio deficit in multis. Primo quidem, quia secundum eam, substantiae separatae non naturaliter cognoscerent quidditates materiales. Secundo vero, quia nec Deus quidditates creatas. Tertio quoque, quia nec anima vnita corpori glorioso, cum constet, quod tunc erit in mate- ria, quia forma materiae poterit intelligere Angelos, quod erroneum est: & ideo dicendum, quod anima nostra, quantumcunque sit vnita materiae secundum esse, nihilominus potest habere pro obiecto intellectus sui res materiales, & immateriales: quare autem pro statu viae non possit immaterialia intueri, potest esse ratio duplex, vna quidem ex parte talium substantiarum, in quarum voluntate est imprimere speciem intelli gihilem sui, vel non imprimere: statnit autem Deus, vt pro statu viae homini. nulla talis substan tia imprimere debeat, & per consequens, quamdiu viator est, non intelligit eas. Alia vero ex parte intellectus nostri, qui occupatus est circa phantasmata, & sensibilia, & idcirco immutationes, quae fierent in eum, non perciperet, immo si deberet percipere, oporteret hominem a sensibus abstrahi, vt talium immutationum spi ritualium capax esset. Et confirmatur haec duplex ratio, ex hoc, quod quaedam immaterialia anima experitur, videlicet intelligere suum, & velle: hoc autem experiri, est quoddam cognoscere, & intelligere, quasi, quod immaterialia caetera non intelligantur, ex illis duobus consurgere potest.

Responsio ad tertium in oppositum.

AD ea vero, quae tertio obiecta in oppositum inducuntur, dicendum.

Ad primum quidem, quod licet non sit immediata propositio, Deus est, nihilominus est per se nota, & quod dicitur per se notum, mente negari non potest, dicendum, quod immo propter consuetudinem, & malum nutrimentum, & malitiam voluntatis, vt expresse dicit Philosophus 2. Metaphys. vbi ait Commentator, quod multi homines non concedunt primas propositiones, nisi inquantum sunt famosae, & si accidat, quod contraria earum sint famosa, negabunt propositiones per se notas. secundum hoc ergo licet sit notum, quod Deus est in quadam naturali, & imperspecta illatione, quam quilibet secum facit, nihilominus ex nutrimento peruersarum sectarum, vel ex alijs causis, insipientes possunt ea corde negare, tamen contra insipien tem videtur dicere, quod nec etiam potuit corde negare, quamuis negauerit ore.

Ad secundum dicendum, quod Deum esse, non est notum, tamquam propositio tenens ex terminis, etiam immediata, sed tamquam propositio naturaliter, & subito illata. Et per hoc patet ad tertium, & quartum, & quintum argumentum.

Ad sextum argumentum dicendum, quod l non est verum, quod de Deo tantum cognoscatur quid nominis, non quid rei, vbi considerandum, quod aliqui dicere voluerunt, quod haec est differentia inter quid rei, & quid nominis, quod quid nominis, appropriatur significato no minis, antequam cognoscatur, vtrum illud sit in rerum natura: quid autem rei, est postquam scitur, quod illud est in rerum natura, & secundum hoc non est differentia inter quid rei, & quid nominis ex parte ipsius quid, sed ex parte notitiae, & ignorantiae nostrae; hoc tamen stare non potest, quia constat, quod quaestio, si est, praesupponit quaestionem, quid est. ergo non est quid rei, de quo quaeritur quaestio, quid est, quod statim scitur cognita, & soluta quaestione, si est, adhuc dubia quaestione, quid est. Sed quid nominis, & quid rei idem sunt, nisi, quod quid nominis est antequam sciatur, vtrum sit in rerum natura, quid vero rei dum scitur esse in rerum. natura, si inquam sic est, constat, quod soluta quaestione, si est, scitur, quod quid nominis est in rerum natura. ergo quid rei, quod quaerit quaestio, quid est, non est idem cum quid nominis, posito, quod sciatur illud esse in rerum natura; vnde cum scitur, quid nonis, adhuc ignoretur, si est, & scito, si est, congnoscatur, quid nominis, & quod est in rerum natura, & tamen ignoretur, quid rei, quod quaerit quaestio, quid est, euidenter apparet, quod, quid nominis, &, quid rei, non sunt idem. Dicendum est ergo, quod cum sit aliud cognoscere definitum, & aliud propriam, & explicitam definitionem, quid nominis est proprie definitum. nomen enim importat conceptum compositum, & confusum definiti: quid autem, rei est definitio propria, & distincta explicans definitum, & idcirco quid nominis, praecedit, si est: possumus namque cognoscere significatum nominis absque hoc, quod cognoscatur, an sit illud impossibile poni, vel possibile in rerum natura: quid autem rei, non praecedit, si est; impossibile est enim cognoscere distincte, & explicite conceptus quidditatiuos constituen tes definitum, quin statim appareat, vtrum definitum sit impossibile, & implicans contradictionem, vel possibile, & non implicans. statim enim apparet, vtrum illi conceptus mutuo repu gnent, vt in centauro, vel non repugnent, vt in homine, & idcirco quaestio, quid est, non potest praecedere, si est, sed econuerso. possumus enim de aliquo scire, si est, & tamen ignorare eius propriam naturam.

Ad propositum ergo de Deo multa cognoscimus, puta quod est actus purus, & infinitus, & multa talia, quae non pertinent, ad quid nominis, sed ad quaestionem, quia nouimus, & quid nominis, inquantum significatum nominis proprium, & distinctum, & importatum per illud nomen cognoscimus formando nobis conceptum cuiusdam entis, quod Deus nominatur, in quo quidem non ponimus actum purum, aut infinitum, vel aliquid huiusmodi, & ille est conceptus proprius importatus per nomen, vlterius etiam nouimus, si est, & demonstratiue, vt patet octauo Physicorum, & ex syllogismo imperceptibili sub ratione cuiusdam summi, quid autem rei, quod nil aliud est, quam propria eius natura distincte, & explicite nota, tale inquam quid, nos nescimus.