Quaestio 1

Vtrum ex studio Theologiae, & solo naturali ingenio aliquis habitus acquiratur alius a fide.

AGGREDIENTIBVS igitur: pro introductione totius Diuinae scientiae, inquirendum occurrit, Vtrum ex studio Theologiae, & solo naturali ingenio aliquis habitus acquiratur alius a fide.

Et videtur, quod acquiratur alius habitus, qui sit scientia subalterna, ad scientiam namque subalternam, non videntur nisi duo exigi, primum videlicet, quod principia sint credita in lumine superioris scientiae: secundum vero, quod conclu siones ex principijs sic creditis, demonstratiue, & scientificae deducantur: tertium autem, quod scilicet principia euidentiam habeant, non exigitur ad scientiam subalternam, quinimmo si ha berent, iam non esset subalterna, sed sibi ipsi sufficiens, & a quacumque alia scientia independens. sed habitus ex studio Theologiae acquisitus habet prima duo, licet careat tertio, ergo scientia est subalterna.

Praeterea: Philosophus dicit, quod oportet discentem credere. Ex quo colligitur, quod in discipulo acquiritur scientia stante sola credulitate respectu principiorum ex auctoritate Doctoris, alias non addisceret credens, quod Philosophus dicit. sed habitus ex studio Theologiae acquisitus prouenit, stante credulitate principiorum, ex auctoritate, ergo erit habitus scientiae subalternae.

Praeterea: Ex principijs sufficienter notis acquiritur scientia respectu conclusionis, quae demonstratiue infertur ex principijs ipsis, sed principia sufficienter cognoscuntur per sensum, vel per inductionem, aut aliam aliquam fidem secun dum Philosophum. ergo conclusiones deductae ex principijs cognitis sola fide, esto quod non sit de eis sensus, aut inductio, scientifice cognoscentur, cum sufficiat altera pars disiunctiuae. Quare habitus Theologicus erit scientia subalterna.

Praeterea: Scientia subalterna est distincta, & completa scientia diuisa contra subalternantem: de ratione autem scientiae est, quod habeat sufficientem notitiam principiorum, & conclusionum. ergo scientia subalterna, vt est diuisa contra subalternantem, sufficienter cognoscit suum principium, sed non cognoscit nisi per fidem. ergo sola fides est sufficiens habitus respectu principiorum scientiae subalternae. Relinquitur ergo, quod habitus Theologicus sit scientia subalterna, cum ex principijs procedat, quae tenentur ex fide.

Praeterea: Perspectiua saltem per Diuinam potentiam posset conseruari in anima Perspectiui, Geometria deleta: sed clarum est, quod talis Perspectiuus non haberet de principijs notitiam credititiam, & tamen haberet vere scientiam Perspectiuae. ergo videtur, quod sola fides, & notitia credititia principij sufficiat ad scientiam subalternam, talem autem habet habitus, de quo loquimur secundum id, quod prius.

Praeterea: Perspectiuus, inquantum Perspe- ctiuus, est sciens, eum Perspectiua sit species scientiae. Perspectinas autem, in quantum Perspectiuus, nop est Ge ometra. ergo Perspectiuus, in quantum non Geometra, est sciens, sed in quantum non Geometra, non habet notitiam de suis principijs, nisi tantummodo creditiam, quia euidentiam suorum principiorum facit Geometra. ergo sola crodulitas sufficit in scientia subalterna. habitus ergo Theologicus huiusmodi scientia poni potest.

Praeterea: Theologus cognoscens concie nem ex articulo fidei deductam, & ei adhereus, ipsam cognoscit alio habitu a fide, cum fides non sit habitus discursiuus, sed non potest esse alius habitus, nisi scientia subalterna. non enim dici potest opinio, cum adhaereatur illi absque formidine, sed nec scientia subalternans, cum noui ciat ilius euidentiam. ergo relinquitur, qubdunt scientia subalterna. Et confirmatur, quia habitus principij, & conclusionis non sunt idem, cum causa, & causatum necessario distinguantur, fides autem est vnus habitus; non ergo conclusio deducta ex articulo cognoscetur per fidem.

Quod Theologia sit scientia plusquam subalterna.

VLTERIVS videtur, quod acquiratur habi tus, qui possit dici scientia etiam plusquam subalterna. Astrologia enim, etsi sit subalterna Geometriae, quantum ad quantitates epicyclorum, & luminarium, & plurium aliorum; nihilominus quoad quantitates motuum, & quorundam aliorum sibi non subalternatur. sed clarum est, quod Astrologia procedit ex ijs, respectu quorum habet tantum notitiam creditiam, vt patet in Dictionibus Almagesti, vbi Ptolomaeus inducit considerationes a brachijs factas per instrumenta, & ecclypses, quae factae sunt tempore Mar dochaei, & multa alia historica a prioribus exper ta, quorum ipse, nec nos legentes habemus nisi no titiam creditiam, vt pote qui historijs credimus, & considerationibus aliorum; & tamen non dubium, quod Ptolomaeus conclusiones Astrologicas inde deducens, putat se tradere scientiam ve ram, & certam. ergo multo fortius ex historijs veridicis diuinitus inspiratis conclusiones deductae, vera, & certa scientia cognoscentur. Et confirmatur, quod Astrologia multum habet de fide, cum vita vnius hominis non sufficiat motum orbis stellarum, aut varietates motus lunaris, & sic de plerisque alijs experiri.

Praeterea: Ad veram, & certam scientiam, non requiritur in quacunque materia Mathematica, & potissima certitudo, sed sufficit, vt tanta sit, quan ta natura rei patitur, secundum Philosophum. Vnde & hic est error aliquorum non distinguentium, quantum sufficiat ad certitudinem, & scibilitatem in vnaquaque materia, vt Commentator dicit ibidem. sed Diuina materia non patitur tantam cer titudinem, quantam ea, de quibus possunt formari principia per se nota, sed solummodo principia, quae credantur, pro eo, quod respectu eius caligat noster intellectus, sicut oculus Noctuae respe ctu Solis. ergo ad scientiam veram, & propriam de Diuinis sufficit illa certitudo, quam Theologus habet, & sic Theologia erit scientia proprie dicta.

Praeterea: Naturalis & Moralis scientia possunt proprie scientiae appellari, sed clarum est, quod Moralis non procedit, nisi perfunctorie, & ex probabilibus, cum materia actuum humanorum, de qua tractat Moralis philosophus, sit variabilis & incerta, vt patet: Naturalis etiam non semper concludit demonstratiue, sed freuentepexprobabilibus, vt patet in libris Arisutesti, & aliorum Philosophorum naturalium. ery. heologia cum ex multis probabilibus, ac vemilibus inductiuis probat ea, quae sunt fifes alia, quae concludit, dici potest scientia, seut & Physica, vel Moralis.

Quod Theologia sit scientia consequentiarum.

VLTERIVS videtur, quod acquiratur habitus, qui sit scientia solummodo consequentiarum. scire enim, quod sequitur ex articulis sidei, est aliquod scire, sed scire illud non est Logicum, alias sequeretur, quod nullus esset Logicus, nisi sciret omnes Theologicas deductio nes. nec potest dici, quod sit scire Metaphysicum, aut aliud, nisi Theologicum. ergo scire huiusmodi consequentias est habitus Theologiae.

Praeterea: Scire deducere vnam conclusionem ex aliquo principio demonstratiue, est in illa ma teria scire, cuius est ipsum principium, non est enim dicere, quod triangulus habet tres, est actus Geometrae, sed scire hoc demonstrare, & ex prin cipijs geometricis elicere. Sed principia Theologiae sunt articuli fidei, & Scriptura sacra. ergo scire in Theologia non est aliud, quam scire dedu cere, quod ex articulis sequitur, & scriptura: &sic I non erit Theologia nisi consequentiarum scientia.

Praeterea: Dialecticus, & Demonstrator in hoc differunt, quod Dialecticus docens, & vtens vterque est Logicus, & artifex communis. non solum enim pertinet ad Dialecticam docere compositionem dialectici syllogismi, aut qualiter problemata ex probabilibus terminentur, quod fit in libro Topicorum: immo ad eum pertinet vti syllogismo dialectico, & diuersa problemata terminare de facto. Demonstrator autem docens est Logicus, vt patet primo Poster. vbi demonstrando Aristoteles docuit demonstrare. Vtens vero non est Logicus, sed secundum diuersas materias artifex specialis. Vtens namque demonstratione in Geometricis, est Geometra, & in numeris Arithmeticus, & in radijs Perspectiuus: sed Diuina materia est vtique materia specialis, ergo vti demonstrationibus in ea, & consequentias necessarias facere, erit specialis scientia dicta Theologia.

Quod Theologia sit scientia tantum eorum, quae in Diuinis libris scripta sunt.

Vtr irta nuteetmr od tus tubiiues ptum in Biblia, & quod intellexerunt Prophetae, & Apostoli, & alij compositores Diuinorum librorum. Libri namque Diuini maioris auctoritatis sunt, quam leges ciuiles, aut canonica iura; sed scire quid sit scriptum in Decretalibus, & Decretis, & in libris legalibus, scire etiam, quid intellexerit Papa, & Imperator, scire quo- que qualiter diuersa iura, & statuta adinuicem concordentur, est habere veras scientias, alias Canonistae non haberent veram scientiam canonicam, nec Legistae scientiam legalem. ergo scire quod scriptum est in Diuinis scripturis, & quod intellexerunt scribentes, erit actus verae scientiae dictae Theologiae.

Praeterea: Scientes, quod scriptum est in libro Physicorum, & habere intentionem Philosophi, dicitur scientia vera, alias scientes huiusmodi non dicerentur se habere scientiam libri Physicorum. igitur & scire libros Canonis, & intellectum eorum videtur esse scientia Theologiae.

Praeterea: Scientes historias Romanorum, pu tant se aliquam scientiam habere: vnde Titus Li uius, & Orosius ad hoc nituntur, vt huius notitiam tradant: sed historiae Diuinae sunt maioris auctoritatis. ergo scire quod scriptum est in Diuinis historijs pertinet ad habitum scientiae, quae Diuina Theologia appellatur.

Quod Theologia non sit alius habitus a fide.

SED in oppositum videtur, quod nullus alius habitus acquiratur a fide. ille namque esset aliquis de ijs, quos ponit Aristoteles. Nunc autem dici non potest, quod sit Intellectus habitus principiorum, quia talis habet euidentiam de principijs extremis ipsis, quod Theologia non facit. nec potest dici, quod sit Ars, aut Prudentia, quia ambae sunt circa contingentia, & possibilia aliter se habere. Theologia autem est de necessarijs, & aeternis, nec potest poni Scientia, cum scientia sit ex primis, & veris, & habitus demonstratiuus. Theologia autem non demonstrat, vt videtur, nec potest dici Sapientia, cum Sapientia sit intellectus, & scientia nobilissimorum, vt ait Aristoteles. Theologia vero nec est Jntellectus, nec Scientia, vt dictum est. ergo non erit habitus alius a fide: aut Aristoteles insufficiens fuit habitus intellectuales enumerando, & huiusmodi omittendo.

Praeterea: Ille habitus, qui non inducit aliam cer titudinem vltra fidem, non est alius a fide, sed Theo logia vltra fidem non acquirit aliquam certitudi nem, vt patet, quod Doctores Theologiae non plus credunt aliquando, quam simplices fideles, quinimmo nullus experitur, quod per studium Theologiae amplius certificetur de his, quae tenebat ex fide. ergo videtur, quod nullus habitus acquiratur.

Praeterea: Si sit alius habitus a fide, aut est nobilior, aut inferior: non inferior, tum quia stultum videretur fidelem studere ad acquirendum de credibilibus habitum inferiorem, quem antea habebat, tum quia plus est reddere rationem de ea, quae in nobis est fide, quam habere solum fidem, secundum Sanctos. ista est enim Sapientia, de qua Paulus loquitur, inter perfectos. Nec potest dici, quod sit superior, quia habitus principiorum est potior habitu conclusionum, primo Post. Fides autem respicit principia Theologici habitus. si ergo habitus Theologicus non est superior, nec inserior fide, relinquitur, quod sit idem.

Praeterea: A Ioanne dicitur, quod haec scripta sunt, vt credatis, & vt credentes vitam habeatis. ex quo colligitur, quod finis Diuinae scientiae, & studentium in ea, non sit alius nisi fides. ergo ex studio Theologiae non acquiritur habitus distinctus abea

Responsio ad quaestionem.

A quaestionem istam respondendo, hoc ordine procedendum. Discurrendum est namque primo per opiniones doctorum. Secundo ve ro, vt habeatur quaestionis intentio, ponendae sunt distinctiones quaedam. Tertio quoque dicen dum est, quod videtur.

Opinio Sancti Thomae, prima parte quaest. prima. art. 2.

CIRCA primum ergo considerandum est, quod aliqui dicere volunt habitum illum, quem acquirunt studentes in Theologia, habere vere rationem scientiae subalternae, pro eo, quod scientia subalterna non requirit respectu suorum principiorum aliquam euidentiam, sed sufficit fides respectu eorum, aut habitus credititius. accipit namque sua principia a scientia subalternante, & ipsi credit. Nunc autem Theologia habet pro principijs articulos fidei, quos recipit a scientia Beatorum, tamquam a superiori, in qua quidam articuli demonstratiue probantur, respectu quorum nostra Theologia non habet nisi fidem & habitum credititium, & idcirco Theologia est scientia subalternata scientiae Beatorum, secundum sic ponentes.

Pro hac autem opinione sunt rationes septem superius inductae in principio quaestionis, quamuis non ponantur ab eis. Quibus non obstantibus, dicendum est, quod haec opinio in quatuor, quae ponit, penitus stare non potest. primo quidem in hoc, quod ait, articulos fidei esse principia no strae Theologiae, hoc nimirum stare non potest; nulla enim scientia procedit ad principia conclu denda, sed potius concludit ex ipsis. Sed certum est, quod ipse Doctor in summa sua, & vniuersaliter omnes Doctores Theologi formant quaestiones de articulis fidei, & ad eas dissoluendum, declarandum, & concludendum procedunt, vt, cum quaeritur: Vtrum Deus sit tantum vnus, vel, Vtrum in Deo sit Trinitus personarum, vel Vtrum Incarnatio sit possibilis, & huiusmodi. ergo articuli fidei non sunt principia in Theologia nostra, immo magis conclusiones.

Praeterea: Ex studio libri de Trinitate compositi ab Augustino acquiritur Theologicus habitus; sed certum est, quod ipse in toto libro procedit ad declarandum istum articulum: Deus est trinus, & vnus; sicut ipsemet dicit primo de Trinitate, quod omnes, qui ante ipsum scripserunt de Trinitate, qui Deus est, Diuinorum librorum veterum, & nouorum cat holici tractatores, hoc intendunt secundum scripturas docere, quod Pater, Filius, & Spiritus sanctus vnius eiusdem substantiae inseparabili aequalitate Diuinam insinuent vnitatem. ergo habitus Theologicus ex articulis fidei tanquam ex principijs non procedit, sed magis ipsos declarare intendit.

Praeterea: Christum natum esse ex Maria Virgine, est articulus fidei: Spiritum quoque san- ctum per Prophetas fuisse locutum, est articulus alius: & tamen hos duos Augustinus probare nititur contra Faustum, vt patet in libro Augustini contra eundem haereticum. ergo libri Theologici non procedunt ex articulis, sed magis ad eos.

Praeterea: Augustinus dicit, quod "huic scientiae, quae dicitur Theologia, non omnia tribuuntur, quae in rebus humanis ab homine sciri possunt, sed illud tantummodo, quo fides saluberrima gignitur, defenditur, nutritur, roboratur". Ex quo colligitur, quod intentio habitus Theologici, est fidem gignere, defendere, & nutrire. Sed hoc non faceret, nisi procederet ad articulos declarandos: ergo habitus Theologicus non procedit ex articulis, vt ex principijs, sed magis ad eorum veritatem gignendam, nutriendam, & defendendam.

Praeterea: Prima Petri dicitur de habentibus habitum Theologicum, quod debent esse semper parati ad satisfactionem, omni poscenti reddere rationem de ea, quae in illis est fide, & spe. ex quo apparet, quod habitus Theologicus tractat de articulis, de quibus fides est, non tanquam de principijs, sed sicut de ijs, de quibus ratio ab ipsa reddi debet.

Ex praedictis itaque incunctanter tenendum est, quod totum studium Theologorum est ad articulos fidei, quasi ad conclusiones declarandas & defendendas. Vnde ad hoc ordinatur liber Sententiarum, & quaestiones doctorum, originalia Sanctorum, expositio scripturarum, & per consequens falsum est illud dictum commune, cui innititur iste doctor, quod articuli fidei sint principia in nostra Theologia.

Secundo vero in hoc stare non potest, quod dicit ad scientiam subalternam sufficere notitiam credititiam respectu principiorum, nec exigi respectu eorum alium habitum, nisi fidem. hoc nimirum stare non potest: habitus enim prin cipiorum est altior, & nobilior habitu conclusionum, tum quia hoc dicit Philosophus, tum quia propter quod vnumquodque tale, illud magis. cognitio vero principiorum est causa cognitionis in conclusione. Sed certum est, quod notitia credititia non est altior notitia scientifica; immo est inferior gradus cognitionis credere ad scire; & habitus credititius ad habitum scientificum: ergo impossibile est, quod conclusio scientifice cognoscatur quocunque habitu scientiae etiam subalternae; & quod principium tantummodo credatur, & teneatur habitu credititio. Nec obstat, si dicatur, quod scire scientiae subalternae est inferius ad credere. Constat enim, quod hoc est omnino falsum, quia scire ex sui ratione totali est altior modus cognitionis, quam sit credere, vel suspicari. Vnde impossibile est, quod scientia subalterna procedat ex princiu js cognitis habitu credititio.

Praeterea: Aristoteles tractat de intellectu, qui est habitus principiorum, & numquam ponit, quod in aliqua scientia subalternata, aut subalternante habitus ille sit fides. Docet etiam quomodo sumuntur communes animi conceptiones, quae sunt principia in arte. Docet quoque, quo modo principia fiunt cognita, & tamen nus- quam ponit, quod vnus modus sumendi principia sit per habitum credititium. ergo vel est insufficiens Aristoteles, vel nihil est dictu, quod scientia subalterna procedat ex principijs per ta lem habitum notis.

Praeterea: Scientia subalternans est habitus principiorum respectu scientiae subalternatae, quod patet sic: certum est enim, quod in omni scientia alius est habitus principiorum, & alius est habitus conclusionum. In Perspectiua igitur habitus principiorum vel est ipsamet Perspectiua, vel Geometria, vel fides a Geometra derelicta. Non potest dici, quod Perspectiua non sit idem habitus conclusionis, & principij: nec potest dici, quod fides a Geometra derelicta, tum quia scientia non causat fidem, tum quia principia perspectiui duplici habitu cogno scerentur, fide videlicet, & geometrica demonstratione, quod esse non potest, maxime secundum istos, qui ponunt, quod fides, & scientia demonstratiua, & euidens simul esse non possunt. Vnde si fides esset habitus principiorum perspectiui, numquam aliquis esset simul Geometra, & Perspectiuus, alioquin simul esset sciens principia Perspectiui, inquantum esset Geometra & credens ea, in quantum Perspectiuus. Relinquitur ergo, quod scientia subalternans sit habitus principiorum respectu scientiae subalternatae. ergo non est verum, quod scientia subalternata procedat ex principiis cognitis habitu credititio.

Praeterea: Quamuis discipulum oporteat doctori credere, dum addiscit, non tamen habet scientiam, quamdiu credit: sed tunc, dum incipit intelligere, quod credebat, iuxta illud Philosophi: Qui item primum didicerunt, connectunt quidem verba, nondum tamen sciunt: cognatum enim, ac coalitum esse oportet, ad quod tempore opus est. sed clarum est, quod statim acquirerent scientiam, si sufficeret credulitas respectu principiorum. ergo non sufficit, vt videtur.

Praeterca: Nulla adhaesio voluntaria est scientifica: scientia enim cogit intellectum ad adhaerendum, nec subest voluntati scientis adhaerere, & non adhaerere veritati, quam nouit, sed omnis adhaesio ad conclusionem deductam ex principio credito, est adhaesio voluntaria: nihil enim est magis in potestate nostra; quam credere; secundum Augustinum. Vnde talis potest suspendere adhaesionem, quam habet respectu principij, & respectu conclusionis, ergo talis adhaesio scientifica non erit. Et confirmatur, quia habens scientiam, siue subalternantem, siue subalternam immobiliter adhaeret, nec est in potestate sua suspendere actum adhaesionis. Ex praedictis patet, quod scientia subalternans est habitus principiorum respectu scientiae subalternatae, & non fides, aut habitus credititius, cuius oppositum opinio ista dicebat.

Tertio quoque in hoc stare non potest, quod dicit Theologiam nostram subalternari scientiae Beatorum sumendo subalternationem, quoad principium. Est enim duplex subalternatio, secundum Philosophum. Prima quidem, quo ad sciendi modum, quomodo scientia Medicinae subalternatur Geometriae in illa conclusione. Vulnera circularia tardius curantur. De hac nempe Geometria dicit propter quid, & Medicina quia est; & hoc modo duae scientiae, quae sunt de eisdem conclusionibus, vna tamen altior est altera, & dicens propter quid: altera vero inferior, & dicens, quia est, inuicem comparantur. Secunda vero subalternatio accipitur penes principium, quomodo perspectiuus procedit ex propositionibus, quas sibi tribuit Geometra, & hic modus est in scientijs, quarum subiecta se habent per additionem, vt linea radiosa, quae est subiectum in Perspectiua addit radiositatem ad lineam simpliciter, quae est subiectum in Geometria. Loquendo igitur de hoc genere subalternationis, quae consistit in susceptione principij, stare non potest, quod Theologia nostra subalterna fit scientiae Beatorum: impossibile est enim acquiri subalternatam scientiam nisi ab habente subalternantem saltem partialiter, & quoad illud quod tradit pro principio ipsi subalternatae: vnde nullus potest fieri perspectiuus, nisi saltem tantum nouerit de Geometria, quantum exigunt principia Perspectiuae, & hoc patet ex praecedentibus; quoniam scientia subalternans, est habitus principiorum scientiae subalternatae. Impossibile est autem acquiri habitum conclusionum, nisi praehabeatur habitus principiorum. sed clarum est, quod Theologia nostra acquiritur a viatore, qui nullo modo habet scientiam Beatorum. ergo haec non est subalternata illi.

Praeterea: Scientia subalternans, & subalternata, & principia earumdem compossibiles sunt in eodem sciente; sed scientia Beatorum, & lumen gloriae, quod est habitus principiorum, non sunt compossibiles scientiae viatoris, & lumini aenigmatico fidei, quod est habitus principiorum secundum sic ponentes; ergo huiusmodi scientiae non sunt ad inuicem subalternae.

Praeterea: Scientia subalterna non procedit ad ea, quae sibi traduntur a subalternante, sed potius procedit ex eis ad vlterius concludendum, sed Theologia nostra procedit ad articulos, & ad scripturam sacram, & vltra ad declarandum omnia, quae inspirata sunt, & deriuata ad nos ex scientia Beatorum, vt superius extitit declaratum, ergo est subalternata illi.

Praeterea: Scientia, quae subalternata est alicui per sumptionem sui principij ab ea, oportet, quod se habeat per additionem sui subiecti ad subiectum illius secundum Philosophum, vbi dicit, quod oportet alterum esse sub altero, & quasi alterius generis subiectum. Vnde, & linea visualis, quia addit visualitatem ad lineam, ideo perspectiuus agens de linea visuali sumit pro principio propositiones illas, quas de linea simplex mathematicus tradit. Sed clarum est, quod subiectum nostrae Theologiae, quod est Deus sub ratione Deitatis, non se habet additiue ad subie ctum scientiae Beatorum, quod est etiam Deus sub eadem ratione Deitatis. ergo non subalternatur illi.

Praeterea: Sciens aliquam conclusionem, scit se scire eam, & per consequens scit eam esse necessariam, sed Theologus non scit conclusiones, quae sequuntur ex articulis fidei esse necessarias, & impossibiles aliter se habere, ergo non habet scientiam etiam subalternam. Nec obstat, si di- cature quod scit eas necessarias sore ex suppositione, videlicet si articuli fiunt veri, hoc quidem non obstat; quia pari ratione scio vnum falsum necessarium fore, si aliud sit necessarium, vt quod Asinus poffit volare, si habet alas, & vltra hoc modo posset esse scientia de omni falso, nec Theolugia esset, nisi scientia necessitatis consequentiae fecundum istum modum dicendi, non necessitatis confequentis, & ita erit scientia non conclufionis, sed magis illationis, cuius oppositum Doctor iste intendit.

Quarto, quoque in hoc stare non potest, quod dicit eam subalternam, si subalternationem accipiat, quoad cognoscendi modum, vt sicut Medicina subalternatur Geometriae, non quia ab ea sumat principium, sed quia scit inferiori modo, & cognitione, vt in illa conclusione; Vulnera circularia tarde curantur; quod tamen Geometra scit, & altiori modo, si sic Theologia nostra subalternetur Beatorum scientiae, quoad modum; quia illi sciunt clare, & lucide, quod nos cognoscimus aenigmatice, & obscure: si sic, inquam, intelligat, deficit propter multa. Vbi enim est talis modus scientiae subalternae, ibi vna scientia non sumit principia ab alia, sed secundum eumdem nostra sumit principia a scien tia Beatorum, ergo illi non subalternabitur per hunc modum.

Praeterea: Illa scientia, quae est alteri subalterna, quoad modum, habet sufficientem prin cipiorum cognitionem suorum ex se ipsa; sufficientem, inquam, vel per experientiam, vel per inductionem cognoscit ea, sicut apparet de Medicina respectu illius conclusionis de vulnere cir culari: sed Theologia nostra non habet sufficien tem notitiam de suis principijs per se ipsam, ergo non subalternatur hoc modo.

Praeterea: Si modus clarius, & obscurius in cognoscendo eamdem veritatem ad subalternationem sufficeret, tunc intellectio hebetis subalternaretur intellectioni subtili, & visio Noctuae visioni Aquilae respectu solaris lucis, sed haec sunt absona sicut patet, ergo & illud, quod Theo logia nostra aenigmatica subalternetur Beatorum scientiae luminosae.

Praeterea: Non ob aliud subalternatur scientia quia, scientiae propter quid, quoad modum, nisi ob hoc, quod ista dependet quodam modo ex illa, & perficitur, regulatur, ac consumatur per illam, sed nostra scientia aenigmatica in nullo dependet a scientia Beatorum, nec perficitur, aut conseruatur per illam, immo destruitur, & euacuatur per illam, secundum illud Apostoli: Siue prophetiae euacuabuntur, siue scientia destruetur: cum enim venerit, quod perfectum est, euacuabitur, quod ex parte est. ergo haec scientia non est illi subalterna.

Praeterea: Omnis scientia subalternata, & subalternans sunt de impossibilibus aliter se habere, & non de contingentibus, vt patet: sed clarum est, quod in Theologia nostra tractantur multae veritates contingentes, vt quod Christus fuit incarnatus, & Mundus creatus, & similia, quae pendent mere ex voluntate diuina: ergo habitus ista respiciens non erit scientia subalterna. Nec potest dici, quod sit scientia respecu necessariarum, & immobilium veritatum, quales sunt illae de Vnitate essentiae, & Trinitate personarum, non tamen sit scientia respectu contingentium. Siquidem si sic diceretur, magna pars Theologici habitus auferretur, qui tra ctat multum de huiusmodi contingentibus. Cum hic etiam non esset habitus vnus, sed alter respectù contingentium, & alter respectù necessatiorum, quod omnino dici non potest. Relinquitur ergo praedicta positio, vt impossibilis ad tenendum.

Quidam tamen visi sunt aliquando exponere subalternationem praedictam, dicentes, quod contingit scientiam subalternari scientiae secundum quodlibet genus causae, nam in genere causae materialis subalternatur Perspectiua Geometriae, cuius subiectum scilicet linea visualis se habet per additionem ad lineam simpliciter, quae est subiectum Geometriae. In genere vero finis subalternatur Fraenofactiua Aequestri, & Aequestris Militari; quia vna ordinatur ad aliam, vt patet. In genere vero causae formalis, scientia, quae dicit, quia, subalternatur illi, quae dicit propter quid de eodem quaesito. In genere quoque efficientis causae fit subalternatio, cum scientia alicuius dependeat ex testimonio, seu visione alterius, vt notitia, quam habemus, quod Roma sit, & quod taliter, vel taliter aedificata sit, dependet ex testimonio aliorum: haec autem subalternatio non est proprie dicta, sed magis dependentia quaedam, propter quod Philosophus non fecit mentionem de ea. Sic igitur in proposito cum Theologia dicitur subalternari Beatorum scientiae, non debet intelligi proprie talis subalternatio, sed potius dependentia quaedam. Dependet quidem Theologia nostra ex testimonio Christi, & Angelorum, quibus reuelantibus, veritatem articulorum tenemus. Sed ista expositio deficit in duobus; primo quidem, quia falsa est in se ipsa. illud namque, quod accidit scientiae, nec competit sibi per se, nisi quatenus generatur, & acquiritur in subiecto, vt dat sibi, quod debeat censeri subalterna, alioquin scientia discipuli subalternaretur scientiae Magistri, quod nullus dicit. Vnde scientia licet non possit acquiri in subiecto sine doctore, aut propria inuentione; non tamen huius acquisitio dat, quod subalternetur scientia discipuli scientiae Doctoris, nec scientia habita per inuentionem subalternatur phantasmati, & intellectui agenti, quorum virtute generatur. Sed manifestum est, quod dependentia scientiae ad testimonium alicuius, est solum in illa generatione, & ex parte recipientis; ergo non debet propter hoc dici subalterna, aut essentialiter dependens.

Praeterea: Si talis subalternatio, aut dependentia poneretur, sequeretur, quod notitia illius, qui rumores audit ab alio, subalternaretur sibi, & iterum, quod de eadem scientia in specie subalternaretur multis, quoniam multi possunt esse narrantes, & quod vna scientia posset fuisse subalternata alteri, quam sit, quia ab altero potuisset quis audiuisse, & sic de multis alijs inconuenientibus, quae sequuntur: sed haec omnia inconuenientia sunt, ergo id poni non potest. Secundo vero, quia falsa est in applican do ad diuinam scientiam, & exponendo opinionem praedictam. Si enim Theologia dependeret, aut subalternaretur per istum modum, sequeretur, quod vna pars subalternaretur vni, & alia alteri, secundum quod diuersi Angeli diuersis tractationibus locuti fuisse creduntur. Alius enim Angelus loquutus est Danieli, & alius Ioan ni, & sic de alijs. Sed hoc inconueniens est, ergo & illud.

Praeterea: Dependentia talis non dat alicui no titiae, quod sit vera scientia, quia circa rumores, & circa hi storialia, atque particularia contingit fubalternatio, & dependentia talis, de quibus constat, quod non est scientia proprie dicta. Sed prima opinio nititur saluare Theologiam veram scientiam ratione subalternationis, ergo subalternationem non accipit, sicut isti exponunt.

Praeterea: Prima opinio ponit exemplum in scientijs, quarum vna accipit sua principia ab alia, sicut Perspectiua, & Geometria, de quibus constat, quod habent subalternationem veram: ergo videtur, quod istum modum intellexitde Theologia respectu scientiae Beatorum: non ergo sicuti isti exponunt.

Opinio Varronis in primo sent. q. 3.

ROPTER quod alij dicere voluerunt, quod Theologia potest accipi vel in se, & sic est perfectissima, euidentissima, & certa, vtpote quia est de his, quae sunt manifestissima in natura; vel potest sumi in comparatione ad nos, & tunc accipiendo proprie scientiam & perfecte, nulla est scientia in hac vita, non quod defectus sit ex parte scibilium, sed ex parte scientis, iuxta illud exemplum Philosophi de oculo vespertilionis, cui lumen solis non est visibile, licet sit in se visibile in summo. Si tamen accipiatur scien tia communiter, & quantum natura rei patitur secundum praesentem statum, sic potest dici scien tia; sicut de Morali dicitur, quod sufficit aliquam superficialem, & figuralem certitudinem tradere ratione materiae variabilis: qui sunt actus humani. Consimiliter ergo potest dici Theologia scientia propter certitudinem, & modum procedendi, quem vtique talem, & tantum habet, quantum materia Diuina patitur perscrutari pro isto statu. Haec autem opinio fulciri potest tribus rationibus fecundo loco inductis in opponendo. Quibus non obstantibus dicendum est, quod stare non potest in duobus. Primo quidem, quod ait Theologiam esse scientiam in se. Quaerendum namque est, quomodo capit Theologiam vt in se: aut enim vt est in obiecto, aut vt est subsistens, aut vt est in intellectu Beato, aut vt est in intellectu nostro. Si primo modo, tunc non est verum, quod sit scientia habitus, sed scibilitas obiectiua. Vnde tantum est dicere, Theologia est scientia in se, ac si diceretur, obiectum Theologiae est scibile, & idcirco improprie dictum, quod etiam dubium est, An obiectum Theologiae, quod est Deus, sit scibile, & cognoscibile per discursum; an intuibile tantum; & adhuc tota materia habitus Theologici non est scibilis in se. nam includit multa contingentia vera, vt dicebatur superius, & sic primum membrum stare non potest. Si vero intelligat, quod sit scientia, prout est subsistens, hoc etiam falsum est, cum sit qualitas, & accidens inhaerens. Si vero intelligit eam in intellectu Beato, tunc non respondet de nostra scientia, sed de scientia Beatorum. Si vero prout est in intellectu nostro, tunc contradicit dicendo, quod sit scientia in se, sed non in comparatione ad nos; ergo in nullo intellectu stare potest quod dicit. Praeterea, aut respondet de habitu Theologiae, qui ex studio acquiritur, & sic non est verum, quod affirmat; quia non est, nisi in nobis; hic antem habitus, qui in nobis est, nullo modo in se scientia est: Aut respondet de habitu alio possibili, sed non ex nostro studio, & ingenio, & sic non est ad propositum id, quod negat, videlicet, quod non sit scientia quo ad nos; vnde melius diceretur, quod de subiecto Theologiae potest haberi scientia proprie dicta, quamuis non habeatur a nobis.

Secundo vero stare non potest, quia dicit, Theo logiam nostram dici scientiam communiter, & large pro eo, quod tradit certitudinem, quam patitur natura rei. Siquidem certum est, quod natura rei in diuinis quoad intrinsecas veritates, patitur scientiam proprie dictam saltem secundum hanc positionem ASed talis est scientia Theologiae, qualem patitur natura rei secundum eandem positionem: ergo Theologia erit scien tia proprie dicta. Vnde haec positio in his duobus contradicit. Nec valet, si dicatur, quod intelligit hanc certitudinem esse tantam, quantam natura rei patitur non in se, sed in comparatione ad nos. Sic enim & opiniones de rebus in se scibilibus a nobis, tamen inattingibilibus; sicut quod astra sint paria, posset dici scientia largo modo, pro eo quod tanta est notitia, quanta natura rei patitur in comparatione ad nos. Praeterea: Iste habitus, qui tradit tantam certitudinem de obiecto, quantam natura rei patitur, est scientia non solum large, sed proprie, & stricte; alias Moralis, & Naturalis non essent scientiae, nec species Philosophiae: quod est contra Philosophum. Sed secundum sic ponentem Theologia nostra tradit de Deo certitudinem tantam, quantam natura rei patitur: ergo erit scientia, non solum large, sed proprie, cuius oppositum ipse dicit.

Praeterea: Quaero quid intelligitur per hanc determinationem, scientia large dicta: aut enim est determinatio distrahens, & tollens rationem scientiae, & secundum hoc non est aliud respondere, quod est scientia largo modo, nisi dicere, quod non est scientia. quemadmodum concedens de aliquo, quod est homo mortuus, concedit, quod non est homo: Aut est determinatio non distrahens, sed rationem scientiae relinquens, & secundum hoc ratio scientiae, quae est habitus ex demonstratione generatus, vt patet, competeret nostrae Theologiae. Hoc autem non inuenitur verum, videlicet, quod habitus Theologicus ex demonstrationibus generetur; ergo non videtur scientia esse large sumpta.

Praeterea: Omnis scientia adijcit aliquam cer titudinem de obiecto, sed habitus ex Theologiae studio acquisitus, nullam certitudinem adijcit ad certitudinem fidei, nisi forte opinionis cuiusdam probabilitatis potioris, vt experientia docet: ergo idem, quod prius.

Opinio quorundam aliorum.

ET propterea dixerunt alij, quod Theologia L non est scientia consequentis, sed consequen tiarum, pro eo quod non facit conclusionibus adherere tamquam necessarijs, & impossibilibus aliter se habere, sed facit adhaerere consequentijs. Scit enim Theologus quae, & quot, & qualia, quae ex articulis fidei necessario consequuntur, quod nescit simplex fidelis, & hoc est, quod Angu stinus vocat suientiam fidei Theologiam, hoc est scientiam eorum, quae ex fide sequuntur.

Haec autem opinio fulciri potest tribus rationibus tertio loco arguendo inductis. Quibus non obstantibus nullatenus stare potest. Scire namque consequentias in omni materia est Logica, vt apparet ex multis. Primo quidem, quia error in consequentijs est error in Logica, & in omni ma teria, vt patet in Methaphyfica, vbi dicit Commen tator, quod qui nesciunt Analytica, aut quod est notum per se, aut notum per aliud, errant. Sic igitur error in consequentijs est ignorare Logicam: ergo scire consequentias est scire Logicam. Secundo vero, quod sophisticum peccantem in materia, qui est falsigraphus, qui ex proprijs scientiae cuiuslibet mentitur, habet dissoluere quilibet artifex specialis secundùm Philosophum; litigiosum autem & peccantem in forma non sol uit, vtpote, quia non deficit defectu ad specialem artificem pertinentem: ergo forma consequentiarum, & bonitas est de consideratione Logici, & supponitur a quolibet artifice speciali. Tertio quoque, quia docens aliquem modum concludendi, vtitur illo in quacumque materia. Ver bigratia ad artem metrificandi pertinet versus componere de quacumque materia sibi data: ergo & ad artem Logicae consequentias necessarias facere in omni materia data. Quarto quoque, quia consequentia, & illatio est vna de secundis intentionibus, ergo non pertinet ad realem artificem in aliqua materia, sed ad Logicum tantum. Quinto quoque, quia sicut est in artibus factiuis, sic est in potentijs actiuis. nunc autem ad artem factiuam pertinet in quacumque materia introducere formam artis suae, sicut Spherae compositor formam Spherae inducit in auro, argento, & aere; & in quacumque materia apta nata recipere illam formam, ergo & Logicus for mam debitae consequentiae habet inducere in quacumque materia. Est enim Logica ars, & potentia actiua secundum Commentatorem. Vnde, & Philosophus ibidem vocat Rhetoricam vtentem. Ex quo itaque consequentiarum scientia in omni materia Logica est, & dici non potest, quod Theologia sit scientia consequentiarum in materia fidei, alioquin esset Logica & scientia non realis. Vnde considerandum est, quod in qualibet scientia tres habitus connectuntur: demonstrans enim conclusionem aliquam cognoscit praemissas, & eis adhaeret per habitum principio rum, maxime si sit demonstratio potissima, & prima. Conclusioni vero adhaeret habitu scientifico: deductionem autem, & illationem scit esse necessariam habitu Logico innato, vel acquisito. Differt autem adhaesio per habitum scientificum ab ea, quae est per habitum principiorum: quoniam haec est vnus actus intellectus principium componentis: adhaeret enim principio ex se, & extremis ipsis, quae sunt partes & aliquid eius; illa vero est actus, & intellectus etsi vnicus; non tamen adhaeret ex se, sed ex notitia principij, vt sit actus scientiae, non sit conclusionem deducere ex praemissis, sed conclusioni deductae adhaerere propter praemissas, & idcirco nil est dictum quod Theologia sit scientia consequentiarum.

Opinio Goffredi de fontibus quolibet tertio q. 1o. & 4 quolibet quaest. 19.

QVAPROPTER alij dicere voluerunt, quod Theologia pro tanto dicitur scientia, quia est habitus, quo sciuntur contenta in Diuina Scriptura, & intellectus eorum, & expositio. huiusmodi autem potest dici scientia, vt patet ex tribus rationibus quarto loco proponendo inductis. Quibus non obstantibus dicendum est, quod haec deficit propter tria, primo quidem, quia secundum hoc non plus erit Theologia scientia, quam scire libros fictitios Poetarum, quos quidem scire est nosse quid scriptum sit in eisdem, & qualiter exponantur.

Secundo vero, quia Theologia habet Deum pro obiecto etiam secundum sic ponentes, scire autem, quod scriptum est in Biblia, est actus non transiens immediate super Deum, sed super illud, quod scriptum est, & super intentionem scribentium. ergo scire quod est scriptum est scire intentionem scribentium, & non est scire Theologicum, vt videtur.

Tertio quoque, quia conformis habitus debet generari in studente aliquem librum ei habitui, quem habuit componens ipsum, studens enim librum Physicorum, acquirit habitum in se Physicae eiusdem speciei cum illo, quem Aristoteles habebat, ergo studens in Biblia, non acquirit habitum, quo sciat, quid est scriptum, sed quo cognoscat de Deo id, quod scribentes cognoscunt. Vnde considerandum est, quod scientia aliquando sumitur proprie, & tunc pro habitu, quo propter praemissas conclusionibus adhaeretur: aliquando sumitur pro memoria; qui enim recordatur de tempore aliquo, & tenet illud memoriter, dicitur illud scire, sicut & per oppositum, dum oblitus est, dicitur ignorare. Studens ergo in Canone scripturarum, tenensque memoriter quod in eis scriptum est, & intellectum verborum scire dicitur improprie, nec tale scire est habitus Theologiae, sicut nec tenere memoriter librum Physicorum, est habere scien tiam naturalem, quoniam multi complectuntur sermones, qui non habent scientiam. Sed adhaerere conclusionibus ex deductionibus, & demon strationibus ibi factis, est scire in scientia naturali: Consimiliter ex deductionibus Theologicis relictum in tinet ad habitum moriter, quod est scriptum

Opinio Scoti lib. 3. dist. 24 quaest. vnica

EJiJsres taut teltut sicere, quod habitus quidem pro habitu Prophetarum, Apostolorum & aliorum scribentium libros Scripturae sacrae, qui fuerunt quasi montes secundum Augustinum. Secundo vero pro habitu, qui derelinquitur ex sensulitterae scripturarum: Tertio quoque pro habite, qui gignitur ex Scripturatum expositione, & dubiorum solutione, & immixtione Philosophiae. Primus itaque licet non faceret euidentiam de veritatibus illis mōtibus reuelatis, erat tamen cum fide, immo habens certitudinem scientificam; ita quod habens illum non poterat modo aliquo dubitare, quod sic patet. Deus namque potest omnem effectum immediate face re, quem potest facere cum secundaria causa, & mediante causa secunda effectiua. Sed si res ipsae, de quibus est scriptura, essent clare cognitae, & intuitiue apprehensae, ac euidentes obiectiue, non dubium, quod summam certitudinem absque omni haesitatione in intellectu imprimerent, & derelinquerent respectu sui, ergo eandem certitudinem scientificam potuit Deus imprimere in mentibus Prophetarum respectu veritatum Scri pturae, esto, quod non fuerint ab eis clarecognitae, & intuitiue, ac euidenter apprehensae. sic igitur ille habitus fuit scientificus, quia faciens certitudinem, licet non euidentiam.

Secundus vero, qui gignitur ex sensu litterae Scripturae sacrae non est scientificus, cum non procedat Scriptura demonstratiue, & per argumentorum concertationes secundum Augustinum; sed est habitus fidei, quo immediate adhaeretur omnibus Scripturae veritatibus, non vni propter alteram.

Tertius autem, qui gignitur ex Scripturarum expositionibus, vel vnius per aliam, vel vnius ex alijs scientijs, & ex solutionibus dubiorum; hic, inquam, habitus non est scientificus, & est tamen alius a fide. Sed haec opinio videtur irrationabilis in his tribus.

Primo quidem, quod certitudo Prophetarum mentibus eadem potuit a Deo imprimi, Scriptura veritatibus non cognitis euidenter, quam imprimerent eaedem veritates, si essent ex terminis euidentes. Impossibile est enim idem separari a se. Sed certitudo, quam habet intellectus de aliqua veritate euidente, non est alius actus a clara, & euidenti notitia illius veritatis; non enim sunt duo actus respectu eiusdem verita tis, euidens cognitio, & certa cognitio; ergo impossibile est per Diuinam potentiam separari certitudinem, quam habet intellectus de euidenti veritate ab euidenti cognitione eiusdem veritatis.

Nec valet, si dicatur, quod non est eadem certitudo numero cum illa, quam habebat manente euidenti cognitione; sed est similis illi, & speciei eiusdem. Constat enim, quod indiuidua eiusdem speciei identitantur indiuiduis eiusdem rationis: vnde si Sortes, & hoc rationale sunt idem; Cicero, & id rationale erunt idem. Sed certitudo, veritate cognita euidenter identitatur euidenti cognitione de illa veritate, vt dictum est. ergo omnis certitudo eiusdem speciei, erit idem quod euidens cognitio, & clara. Contradictio ergo est dicere, quod similem certitudinem imprimat Deus, quam etiam imprimerent principia per se nota. Nec obstat etiam si dicatur, quod erit certitudo alterius speciei. Iste enim doctor expresse dicit, quodd fuit certitudo illa, sicut est certitudo scientialis, quae causatur ex principijs notis, & ex euidentia terminorum; sed non causabatur a talibus principijs, sed aliunde: & adhuc non valet, quod talis certitudo non poterat poni, nisi aliqua cognitio, cum omnis actus intellectus sit intellectio.

Quaerendum est igitur, qualis intellectio erat illa sic certa. Vnde dicendum est, quod non erat alia, nisi quae ex quodam tali syllogismo derelinquebatur in eis, imposibile est Deum mentiri, hoc est per se notum, cum sit veritas prima: tunc sumebant sub isto, Deus dicit tibi hanc veritatem, & hoc tenebant per experientiam. non est enim irrationale, quod anima experiatur certitudinaliter influxum Diuinum: tunc inferebant ergo hoc reuelatum est verum infallibiliter. & sic erat in eis certitudo, quam habet scientia, quia: Non valet etiam motiuum illud, quod Deus potest facere immediate, quod faceret per euidentiam veritatuum si forent clare, & euidenter apprehensae. Dicendum est enim quod vtique eandem notitiam euidentem, & claram potest Deus immediate imprimere in intellectu, quam propositiones imprimunt effectiue: sed non potest certitudinem illius euidentis notitiae ab ipsa euidenti notitia separare.

Secundo vero, quod dicit acquiri habitum fidei, quo immediate adhaereat omnibus veritatibus positis in scriptura, non videtur rationabiliter dici, tum quia quilibet fidelis per illum articulum: Qui locutus est per Prophetas. & illum: Credo Sanctam Ecclesiam Catholicam, adhaeret immediate, & absque discursu: quamuis in generali, & confuse omnibus in Scriptura contentis, quae conscripta sunt per Prophetas, & per Ecclesiam confirmata: tum quia non acquiritur nisi sola specificatio, & explicatio fidei istius, qua creditur tota Scriptura in generali, & in communi a quolibet fideli, dum legitur littera sacrae Scripturae, nec compositores aliud intenderunt, nisi in speciali tradere, & seriose cuncta credenda, iuxta illud: Haec scripta sunt, vt credatis, quoniam Iesus est filius Dei.

Tertio quoque insufficienter dictum est, quod ex Scripturae expositionibus, & solutionibus dubiorum, & immixtione Philosophiae acquiratur non habitus scientificus, & tamen alius a fide. hoc siquidem non dicitur sufficienter, quia non declaratur, qualis habitus sit, ex quo non est scientia, nec fides, nec potest poni Ars, aut Prudentia, nec Sapientia, aut Intellectus. Vnde videtur iuxta istum modum dicendi, quod non esset iste habitus Theologicus, nisi opinio, quod absonum statim apparet, & hoc sufficiat, quoad opiniones Doctorum.

Articulus secundus, vbi ponuntur quaedam distinctiones.

CIRCA secundum considerandum est, quod in Theologia multiplex processus inuenitur: aliquando enim proceditur ad conclusionem scitam, vt cum quaeritur, Vtrum Deus sit vnus, vel infinitus: & sic de alijs conclusionibus, Methaphysicis, quae in Theologia tractantur. Aliquando vero proceditur ad conclusionem credendam:, de qua nondum determinatum est, quid tenendum, et cum quaeritur: Vtrum Spiritus sanctus distingueretur a Filio, si non procederet ab eo, aliquando autem ad conclusionem iam creditam, & determinatam per fidem.

In secundo autem processu potest incedi quao druplici via. Prima quidem ex vna propositione credita, & alia necessaria. Secunda vero ex ambabus creditis. Tertia quoque ex vna credita, & alia probabili. Quarta vero ex ambabus probabilibus. Quinta enim via ex ambabus, scilicet necessarijs coincidit in primum processum, qui est ad propositionem sciendam, non tantummodo credendam. talis quippe processus ex ambabus necesarijs est scientificus, & faciens scire.

Quod ex isto processu acquiritur habitus Metaphysicus, & non Theologicus.

IN processu itaque primo acquiritur habitus Metaphysicus, & non Theologicus, quod sic patet: omnis nempe demonstratiua notitia de Deo, & diuinis veritatibus ex propositionibus necessarijs, & notis naturaliter comprehensa est Metaphyfica, vt apparet in sexto Metaphysicae, vbi dicit Commentator, quod ad scientiam Diuinam pertinent illa, in quorum definitione ponitur Deus, sicut in definitione naturalium ponitur natura. Sed in isto processu comprehenditur veritas de diuinis demonstratiue cum ex duabus propositionibus necessarijs aliquid infertur de Deo; ergo tunc acquiritur habitus Metaphysicus, & non pure Theologicus.

Praeterea ille habitus, qui non supponit fidem, immo cogeret intellectum cuiuscumque Philosophi, vel pagani non potest esse habitus Theoloa gicus, quia ille supponit fidem iuxta illud Augustini. Ego fidem catholicam profiteor, & per hanc me peruenire posse ad certam scientiam praesumo. Et illud Richardi dicentis, quod non debent exercitatos sensus habentes desperare de scientia comparanda, dum tamen se sentiant firmos in fide. Et illud Isaiae, secundum aliam transsationem: Nisi credideritis, non intelligetis. Vnde, & Augustinus vocat Theologiam scientiam fidei. Sed habitus ille ex necessarijs propositionibus generatus cogeret intellectum Philosophi, vel pagani quacumque fide exclusa: ergo habitus, qui ex huiusmodi processu acquiritur, est potius Metaphysicus, quam Theologicus.

Nec obstat, quod Aristoteles forsitan multas tales veritates non pertractauit, quas tamen doctores occasione sumpta ex veritatibus fidei necessario concluserunt. Constat enim, quod scriptura diuinitus reuelata cogit ad venandum, & inquirendum multa vera, quae nihilominus necessario ex propositionibus sequuntur notis in lumine naturali, & si Aristoteles habuisset n occasiones huiusmodi, non dubium, quod ad eas multo excellentius ascendisset.

Quando ex studio Theologiae acquiritur, specificatio fidei, & explicatio.

IN processu vero secundo dum proceditur ex vna propositione credita, & alia necessaria, aut ex ambabus creditis ad inquirendum de aliquo, quod est in fide dubium, quid tenendum est? non acquiritur alius habitus, nisi fides; ille siquidem habitus fides est, cuius oppositum est haeresis. Sed oppositum conclusionis deductae ex vno articulo, & vna propositione necessaria est haereticum, vtpote dicere, quod in Christo non sunt duae voluntates, quod quidem sequitur ex articulo dicente, quod in Christo sunt duae naturae intellectuales, Diuina videlicet, & humana, & ex hac necessaria propositione omnis intellectus natura habet propriam voluntatem. ergo & talis conclusio tenetur per fidem, & talis deductio non generat alium habitum a fide.

Praeterea: Omnis adhaereus certitudinaliter alicui ineuidenti propositioni propter solam veritatem primam, adhaeret illi ex habitu fidei, vt patet ex fidei ratione. sed talis conclusio est ineuidens, sicut articulus, ex quo probatur, aeque enim ineuidens est in Christo, duas esse voluntates, quemadmodum duas naturas; illi etiam adhaeretur propter Diuinam veritatem, qua adhaeretur primae propositioni; ergo habitu fidei tenetur veritas eius.

Praeterea: Implicitum, & explicitum non diuersificant habitum fidei, alias non esset eadem fides Patrum veteris testamenti, & noui. Adhuc plura, vel pauciora credere explicite non diuersificant fidem, alias sacerdos, qui tenetur plura explicite credere, non haberet eandem fidem cum vetula, quae tenetur ad pauciora. Sed conclusio per hunc modum deducta non est, nisi explicita ex priori articulo, in quo erat implicita, talis etiam, qui habet dedactionem istius conclusionis non est nisi plura credens, quam ante, ergo ex hoc non tollitur, quin illa conclusio cognoscatur ex fide.

Praeterea: Conclusio sic deducta potest esse in materia contingenti, vtpote quod in Christo duae fuerunt voluntates, sed nullus habitus certus & veridicus potest esse de materia contingenti, nisi fides: non potest enim esse scientia, intellectus, vel sapientia, quia tales sunt de materia necessaria, vt ait Aristoteles, sed nec opinio, aut suspicio, quia non veridicant determinate, & certe, vt apparet ibidem: fides autem determinate veridicat, quae sic se habet ad suspicionem in materia contingenti, sicut se habet in materia necessaria, scientia ad opinionem, ergo huiusmodi conclusio habitu fidei cognoscetur.

Huic tamen, quod dictum est, tria obuiare videntur. Primum quidem, quia cum ad aliquam conclusionem duae praemissae in duobus luminibus notae concurrunt; illa conclusio non debet dici cognosci in altero illorum tantum. quaelibet enim praemissa causat aliquid sui luminis in conclusione, vt videtur: quare in ea est aliquid luminis vtriusque. Sed in tali deductione praemissa illa, quae est articulus, nota est lumine fidei; illa vero, quae ponitur necessaria, nota est in lumine naturali; ergo conclusio non cognoscetur solum in lumine fidei, vt videtur.

Secundum vero, quia eodem habitu non cognoscitur principium, & conclusio, sed praemissa, quae est articulus fidei in hac deductione agnoscitur per fidem, ergo conclusio non cognoscetur per eam.

Tertium quoque, quia fides non est habitus discursiuus, deductiuus, aut illatiuus; sed talis conclusio tenetur propter deductionem, discur- sum, & illationem, ergo non tenetur ex fide.

Sed istis non obstantibus dicendum est id, quod prius. Vnde, & exponens Canonem Bibliae talem explicationem, & specificationem sibi acquirit. assumit enim tanquam articulum, quod credit totam Scripturam, quia credit Ecclesiae, & credit ipsam a Spiritu sancto inspiratam fuisse, tunc sumit aliam, videlicet, quod hoc, & illud scribitur in hac sacra Scriptura, & hanc sumit per studium, & lecturam, & sic concludit. ergo hoc, & illud, est fide certa tenendum. In hoc ergo processu non acquiritur noua fides, sed simul inducens, cognoscit sicut Aristoteles dicit, quod sciens triangulum habere tres, simul inducens co gnoscit de triangulo isto, vel illo.

Nec obuiat dubium primum, quoniam praemissae sunt vna causa conclusionis, & idcirco si altera claudicat, vel est imperfecta, necesse est con clusionem claudicare. vnde ex altera propositione necessaria, & ex altera contingenti, non sequitur conclusio necessaria, sed contingens, vt patet Priorum primo. Quia ergo propositio, quae tenetur ex fide claudicat quantum ad euidentiam, licet sit perfectior, quantum ad adhaerentiam, Propositio vero naecessaria perfectior est, quantum ad euidentiam, etsi non quantum ad adhaerentiam, quia immobilius adhaerendum est ijs, quae tenentur per fidem, quam ijs, quae cognoscuntur scientifice, vt in Martyribus patet. Ideo conclusa propositio tenebitur lumine fidei aenigmatico, & obscuro, sicut articulus.

Nec obstat etiam secundum, quoniam praemissae, & conclusio aliquando cognoscuntur habitu eiusdem rationis, sicut patet, dum ex vna propositione demonstratiue conclusa proceditur vlterius ad aliam concludendam, quia tunc ambae per scientiam cognoscuntur. illa ergo propositio, quae dicit conclusionem, & principia eodem habitu non cognosci, intelligenda est de principijs, quae habent euidentiam ex terminis.

Nec obstat etiam tertium. Verum enim est, quod fides non est habitus illatiuus, hoc est illationem, atque discursum faciens, sed non est verum, quin sit illationem sequens, sicut de scientia superius dicebatur, immo indubitanter fides sequitur illationem, quia articulus fidei creditur, pro eo quod creditur, & adhaeretur per fidem primae veritati. Consimiliter ergo in proposito. fide adhaerendum erit conclusioni, quia creditur articu lus, ex quo illa conclusio de necessitate infertur.

Quando ex studio Theologiae acquiritur opinio.

IN eodem autem processu, si videlicet inquiratur, quid credendum est de aliqua dubia propositione in fide, procedatur autem ex duabus probabilibus, vel ex altera credita, & ex altera probabili, non acquiritur alius habitus, quam opinio sola, & tales sunt opiniones Doctorum in quaestionibus multis. Et siquidem quod ex ambabus probabilibus sola opinio acquiratur, de se patet. Quod vero ex credita, & ex probabili acquiratur, patet ex hoc, quod conclusio sequitur conditionem praemissae minus efficacis, propositio autem probabilis cum includat formidinem, minus efficax est, quam credita. ergo conclusio includet formidinem, & erit opinata.

Praeterea: Efficacior est propositio necessaria quam credita ad id inferendum, sed propositio necessaria cum probabili non generat, nisi opinionem. ergo nec credita cum probabili, aliud generabit. In tertio autem processu, dum scilicet proceditur ad propositionem aliquam, de qua determinatum est, quid est credendum, & tenendum per fidem, & tamen cum hoc inducuntur rationes ad illam, soluuntur dubia, & termini explicantur; acquiritur habitus proprie Theologicus, qui nec est scientia, nec fides, quae ante habebatur: sed nec opinio; sed ille habitus, qui proprie Theologicus dici debet; quoniam ad acquisitionem istius, quaestiones Doctorum, liber Sententiarum, & Sanctorum originalia, & Scripturarum lectura, ac expositio ordinantur, & de hoc currit principaliter quaestio, vbi secundus articulus terminatur.

Articulus tertius, vbi ponitur vera opinio, vt videtur.

NVNC ergo tertio dicendum est, quod vdetur, sub propositionilbus quattuor. Prima quidem, quod ex huiusmodi studio Theologico, quo videlicet ea, quae credimus rationibus probabilibus sumptis ex alijs scientijs, deducuntur, & dissoluuntur omnia dubia, declarantur termini, & explicatur Scriptura: ex hoc siquidem studio, quod est proprie Theologicum, aliquis alius habitus acquiritur vltra fidem: & hoc patet ex multis. positis namque causis sufficientibus ad productionem alicuius effectus producitur ille effectus, sed in homine fideli, qui habet propositiones probabiles, & expositiones terminorum, & caetera, quae sunt dicta respectu credibilium veritatum concurrunt quidem causae sufficientes ad causandum aliquem habitum intellectualem, cum lumen intellectus naturale, sit agens principale, & propositiones, vt instrumenta ad acquirendum intellectualem habitum secundum Commentatorem. ergo ex istis causabitur aliquis habitus in intellectu fidelis.

Sed manifestum est, quod non fides, quia prius de illa veritate fidem habebat. ergo aliquis alius.

Praeterea: Quicumque habet actum aliquem intellectus alium ab assentire certam creditam veritatem, habet alium habitum a fide circa illam, si tamen actus sit reductus ad eius potestatem: habitibus enim operamur cum volumus secundum Philosophum: sed fidelis habens penes se huiusmodi deductiones, & dubiorum solutiones, &c. huiusmodi, habet aliquem actum circa huiusmodi credibilia alium ab assentire reductum ad suam potestatem, quoniam talis dicitur quodammodo intelligere, quae credit, & est paratus reddere rationem de ea, quae in ipso est fide, & scit qualiter fides contra impios defendatur, & in mentibus piorum roboretur. talis etiam sciret loqui Sapientiam inter perfectos, sicut Apostolus gloriatur, & haberet exercitatos oculos ad discretionem boni, & mali, & multos alios actus experiretur, quos non experitur simplex fidelis, quacumque polleat fide. ergo talis habet aliquem habitum alium, & distinctum a fide, quo faciliter exit in actus istos.

Praeterea: Ex talibus deductioribus, & emeris huiusmodi, aut acquititur aliquid, aut nihil: si nihil, ergo vaιum est studium Sanctorum, Augustini, & onim doctorums qui conantur ex creaturis dododere ad intellectum aliquem credendorum, repatet in toto libro deTehitate. Si vero acquiritur aliquid, aut illud est permanent, & illud erit habitus, aut aliquid napseprputa actur, sed ex actibus frequentacubimo ngperatur, ergo necesse est ex studio To uulao i uulaaieem habitum a fide alium, & distioctum canfari.

Quod habitus Theologicus non faciat adhaerere, & quod opinio non stes cum fide.

SECVNDA vero propositio ista est, quod huiusmodi habitus non est adhaesiuus, nec aliquem assensum causans in intellectu respectu credibilium veritatum. Si enim aliquem assensum causaret, & esset habitus adhaesiuus, esset opinio, quod omnino dici non potest, tum quia nimis esset indignus habitus Theologicus: tum quia opinio includit essentialiter formidinem, & sic sequeretur, quod habitus Theologicus fidelem faceret formidare circa veritates, de quibus fidelis simplex nullatenus formidat. stultum etiam esset talem habitum per studium comparare, cum non perficeret fidem, sed magis imper ficeret. & ideo dicendum est, quod talis habitus nullum assensum causat. Hoc tamen, quod dictum est de opinione, quod videlicet per essentiam formidinem includat, & quod propositiones probabiles non causent in intellectu, nisi assensum dubium, & formidolosum, videtur falsum aliquibus propter multa.

Primo quidem, quia illud non est de ratione opinionis, quod maxime remittitur, cum opinio intenditur: intensa enim opinione intenditur quodcumque, quod est de eius essentia, & quidditatiua ratione. Sed quanto plus opinio intenditur, & vehementior fit, tanto minuitur formido: quanto quis etiam plures habet rationes probabiles ad vnam conclusionem, tanto adhaeret certius, & vehementius opinatur. ergo propositiones probabiles non causant formidinem, sed formido est de essentia opinionis.

Secundo vero, quia Aristoteles dicit, loquens de Socrate, quod aliqui adhaerent in tantum opi nionibus suis, quantum alij conclusionibus demonstratis, quod non esset verum, si formido includeretur in omni opinione.

Tertio quoque, quia rationes probabiles ad alterapartem contradictionis, non causant formidinem, eum determinate probent illam: sed vr r ooest generari ex rationibus ad alteram p uem contradictionis tantum: esto quod noūfabeantur rationes ad alteram partem con tradicionis, vel saltem aliquis potest vti istis, esto quod non vtatur alijs. ergo opinio esse potest sine formidine.

Quarto vero, quia impossibile est, duos actus oppositos ad eundem habitum reduci, adhaerere autem alicui veritati, & formidare de ea, sunt duo actus oppositi; adhaerere autem reducitur adopiniobem: Quinto quoque, quia possibile est, quod sciens aliquam veritatem, aut tenens aliquid per fidem, habeat cum hoc aliquas probabiles rationes ad idem. Quaeritur igitur quem habitum cansabunt in eo huiusmodi rationes, & cum non possint causare alium nisi opinionem, relinquitur, quod opinio fine formidine esse possit.

Sed istis non obstantibus dicendum est id, quod prius, vbi considerandum, quod sicut topidus est gradus imperfectus caloris, & quasi medius inter calorem, & frigus; sic opinio facit adhaesionem imperfectam, & quasi mediam inter adhaerere, & non adhaerere, & huiusmodi appellatur formido. Vnde non est intelligendum quod adhaerere, & formidare sint duo actus, immo ille simplex actus adhaesionis, est formidolosus, & dubius, vt sic formido idem sit, quod actus adhaerentiae opinantis. Ex quo apparet, quod impossibile est separari opinionem a formidine habituali, cum opinari nil aliudunt, quam adhaerendo actualiter formidare. Hoc autempotest declarari ex multis. ait enim Philosophus, quod opinio, & suspicio non dicunt determinate verum: sed si causaret determinatam adhaerentiam absque formidine diceret determinate verum. ergo formidinem includit.

Praeterea: Syllogismus Dialecticus causat opinionem, vt ait Aristoteles, sed syllogismus dialecticus semper sumit propositiones cum for midine: sumit namque eas interrogando vtramque partem contradictionis implicite, vel explicite, vt Philosophus docet, & propter hoc propositio dialectica, interrogatio dicitur. propter hoc etiam respondens potest sumere quam partem vult, ut apparet ibidem. ergo habitus, qui ex talibus generatur, habet formidinem.

Praeterea: Habens propositiones probabiles, & ex illis concludens, aut adhaeret illis tanquam probabilibus, & contingentibus in veritate, ac possibilibus aliter se habere, aut adharet eis tãquam necessarijs, & impossibilibus aliter se ha bere: sed non potest dici, quod adhaereat eis tanquam necessarijs, & impossibilibus aliter se habere, quia tunc temporis deciperetur, nec generaretur opinio, sed magis praesumptio, & seductio, qualis est in credentibus se scire, quod nesciunt. ergo necesse est, quod adhaereat tanquam contingentibus in veritate, & possibilibus aliter se habere. adhaerens autem alicui tanquam possibili aliter se habere, non est dubium, quod adhaeret dubie, & formidolose. ergo id, quod prius.

Praeterea: Sicut se habet suspicio ad fidem in particulari materia, sic opinio ad scientiam in vniuersali. Sed clarum est, quod nullus dicit, se suspicari, si certus sit, ergo nec opinari. Et confirmatur, quia idem est non formidare, & esse certum de aliqua veritate. Clarum est autem, quod nullus opinans per habitum opinionis, est certus de aliqua veritate, & si existimat se certum, praesumit, & exit limites opinionis. ergo nullus est opinans, quin formidet, vel statim subintrat alium habitum vitiosum, qui praesumptio, & deceptio dici potest.

Nec obstant, quae superius in oppositum indu- cturu. Primum smuidem nona quia in forma mixta concurrunt extrema, ex quibus componitur, quemadmodum in coloribus medijs sunt extremi colores, vt alias dicetur tales autem ofaae mirre, quamuis cum intenduntur, alterum miscibilium minuatur, & alterum intendatur, ulud tamen, quod minuitur intantum est de ratio cuiustibet formae mixtae: quod si totalitea corrumpatur, tollitur forma mixta, sicu patet de tepido, quod cum intenditur, crescie calor, & minuitur frigus, & tamen si totalipur frigus corrumpitur, iam non remanet tepidum, sed transit in calorem perfectum. Et consimiliter de opinione dicendum est, quod dum eficitur vehementior, minuitur formido, & si tollitur ex toto, iam non manet opinio. Secundum etiam non obsistit, quia tales, qui opinionibus suis credunt, sicut conclusionibus demonstratis, non dicuntur opinari, sed decipi, & praesumere, habitus autem praesumptionis est alius ab habitu opinionis, quia non causatur ex propositionibus in quantum probabiles sunt, & possibiles aliter se habere in veritate, sed magis causatur ex defectu iudicij, vel ex inordinato amore propriae sententiae, & similibus causis.

Tertium etiam non obsistit, quia propositiones probabiles, quantumcumque non sint, nisi ad alteram partem contradictionis, in quantum tamen mente tenentur, vt possibiles aliter se habere, semper adhaeretur eis dubie, ac formidolose.

Quartum quoque non obuiat, quia formidare, & adhaerere non sunt actus oppositi, nec duo, sed vnus actus mixtus, & medius, vt superius dicebatur.

Quintum etiam non procedit, quia in habente scientiam, vel fidem nullam adhaesionem causant probabiles rationes, & hoc est propositum nostrum.

Ex praedictis quidem euidenter potest concludi, quod habitus Theologicus, qui causatur ex propositionibus probabilibus, & manuductionibus, & expositionibus terminorum, atque similibus, non sit habitus adhaesiuus, aut causans aliquem assensum in intellectu fidelis; passo enim existente sub aliqua forma, & manente sub ea, impossibile est induci formam oppositam, etiam agente praesente. Sed intellectus fidelis, est sub firma, & certa adhaerentia, omnem formidinem excludente. ergo quantumcumque propositiones probabiles fuerint, in intellectu fideli, non poterunt causare aliquem assensum; aut enim vteretur eis, vt probabilibus, & possibilibus aliter se habere, & sic acquireret assensum dubium, & formidolosum, qui impossibilis est acquiri, cum intellectus sit sub assensu fidei determinato, & certo, & omnem formidinem excludente: aut vteretur eis, tamquam impossibilibus aliter se habere, & necessarijs, & tunc nullum habitum acquireret, nisi deceptionis, & praesumptionis, nec acquireretur ex vi propositionum, sed ex defectu iudicij, et causis superius assignatis. Relinquitur ergo secunda propositio tamquam vera ex dictis.

Quod habitas Theolegicus silum facias declarationem veritatum quae tenentur suiuper fidem.

TERTIA vero propositio, quod huiusmodi habitus est tantummodo declaratiuus. omnis enim habitus, qui facit aliquid imaginari melius per intellectum absque omni adhaesione est habitus declaratiuus. Additur autem hoc imaginari per intellectum, vt sit conformis loquendi modus, modo Commentatoris, qui dicit imaginationem per intellectum, ad differentiam imaginationis, quae est sensus interior. Additur quoque, quod absque omni adhaesione faciat imaginari melius, vt appareat, quod est tantum declaratiuus talis habitus, & nullo modo adhaesiuus. Sed habitus generatus ex huiusmodi Theologico studio facit, quod dictum est: quod enim homo aliquam propositionem non clare imaginetur, aut capiat; quam tamen credit firmissime esse veram, oriri potest ex quatuor.

Primo quidem, quia termini non capiuntur.

Secundo vero, quia in oppositum sunt rationes in intellectu, inuoluentes, & impedientes, ne possit componere, quod credit.

Tertio quoque, quia non sunt exempla, manuductiones, & similitudines ad illud quod creditur. talia enim faciunt bene imaginari, vt Commentator testatur, quod mos erat Aristotelis vti exemplis Rhetoricis in locis difficilis imaginationis.

Quarto vero, cum non sint probabiles rationes ad illud, licet enim illud credatur esse verum ex imperio voluntatis, non tamen bene capitur, aut concipitur ductu intellectus, si deficiunt probabiles rationes.

Per oppositum igitur habitus ille, qui ad propositionem, quae vera esse creditur, adducit terminorum explicationem, rationum inuoluentium dissolutionem, exempla, & manuductiones rationum probabilium, adminicula, & inductiones. Talis inquam erit melius, & clarius credita faciens imaginari, & tamen absque hoc, quod faciat adhaerere, his enim prius per sidem firmissime tenerentur. Ergo talis habitus erit mere declaratiuus. Huic tamen obuiare videtur, quod hic distinguitur imaginari per intellectum, & propositionem concipere ab ipso adhaerere, quasi esset alius actus adhaerere propositioni alicui, ab actu, quo concipitur, quod nimirum non videtur continere veritatem: tum quia componere, diuidere, discurrere, intueri sunt quatuor actus intellectus, nunc videtur, quod adhaerere sit quintus actus, tum quia illud est affirmatio in intellectu, quod prosecutio est in appetitu, & negatio illud, quod fuga, vt dicitur ab Aristotele. Si igitur aliqua propositio affirmatiue concipitur per intellectum, videtur, quod illi adhaereatur, & intellectus illam prosequatur. Tum etiam quia superius dicebatur, quod certitudo, & adhaesio non est aliquid aliud quam intelligere, & concipere. Si igitur iste habitus facit melius concipere, videtur, quod faciat melius adhaerere.

Sed istis non obstantibus, dicendum est, quod aliquis potest aliquam propositionem eredere, quam tamen non concipiet clare, & e contrario potest clare concipere, quam non credet, quod sic patet. Certum est enim, quod haec propositio clare conceptibilis est: Astra sunt paria. & haec: Astra sunt imparia: & tamen non propter hoc aliqua certa est, aut alicui certitudinaliter adhaeretur. Iterum etiam replicans alterius opinionem, quam reputat esse falsam, non dubium, quod mentaliter illam concipit, & tamen non adhaeret. possibile est ergo quod fides faciat certitudinaliter adhaerere, & tamen non clare concipere. & quod. habitus Theologicus faciat clare concipere, & tamen non adhaerere, quamuis ista claritas non possit perfici in hac vita.

Nec obstant inducta in oppositum. Primum quidem non, quia adhaefio non est quintus actus intellectus, sed cōditio quatuor actuum vna cum oppofito suo. Contingit enim componere aliquam propositionem adhaesiue, & non adhaesiue, & diuidere, & discurrere syllogistice, ac intueri diffinitiue. Et per idem tollitur Secundum, quod affirmare adhaesiue aliquam veritatem, est idem quod prosequi illam. Et similiter Tertium, quia non est aliud adhaerere a caeteris actibus intellectus. Relinquitur ergo, quod iste habitus melius, & clarius concipere faciat, & componere creditas propositiones, & tamen non melius adhaerere, vt sic sit mere declaratiuus.

Quod habitus Theologicus est proprie sapientia, de qua tractatur in 6. Ethicor. quod Sancti nominant Intellectum, Intelligentiam, & Lumen.

QVARTA vero propositio est ista, quod habitus de quo loquimur, habet vere rationem sapientiae virtutis intellectualis, de qua Aristoteles 6. Ethic. & est illud lumen & intelligentia, de qua Sancti faciunt mentionem, & ad quam conantur peruenire, suis disputationibus, & tractatibus, quos componunt. Quod enim comperat sibi ratio sapientiae virtutis intellectualis, sic patet. Certum est enim, quod Metaphysica participat rationem huius verae virtutis. Ipsa est enim sapientia, vt probat Aristoteles. habet autem Metaphysica septem partes, iuxta septem actus sapientiae. Primum quod est manifestare mentientem, & hunc assumit Philosophus in principio Metaphyficae, vbi reprobat errores Philosophorum insimul, & coniunctim, cum tamen in nulla alia scientia omnes errores seorsum in vno libro reprobentur, cuius ratio est, quia manifestare men tientem: est vna pars principalis Sapientiae, oSecundus vero actus est modum tradere generalem perueniendi ad veritatem. Sicut enim quaelibet particularis scientia: modum tradit perueniendi ad suas proprias veritates, vt patet a. Phyfic. vbi Aristoteles venatur modum procedendi Philosophi naturalis & vniuersaliter quaeli bet particularis scientia habet suam propriam Logicam, vt dicit Commentator, sic & Philosophia simpliciter & vniuersalis, qualis est Metaphysica, debet tradere modum perueniendi ad reritatem simpliciter, & hunc actum assumit Aristoteles, vnde incipit de veritate Theoria. Est vno modo difficilis, & Commentator expositionem inchoat sub his verbis: Quia ista scientia perscrutatur veritatem simpliciter, incepit notificare dispositionem viae inducentis ad ipsam.

Tertius autem actus est disputare de difficilibus quaestionibus, & arguere pro, & contra. hoc est enim proprium Sapientis, sic & Dialectica, vt Commentator ait, vbi Aristoteles assumit istum actum.

Quartus vero est defendere principia contra negantes ea, hoc enim maxime pertinet ad primum Philosophum, vt patet, quando Aristoteles assumit istum actum.

Quintus vero est explicare intentiones generales nominibus eisdem designatas, & reducere illas advnam primam, cui primo attribuitur ratio nominis. haec est enim vna pars per se sapientiae, vt ait Commentator, pro eo quod consideratio de talibus intentionibus est vnus modus, quo declarat sua subiecta, vt dicitur ibidem, & ideo istum actum assumit Aristoteles.

Sextus vero est veritates communissimas; & generalissimas, quae demonstrabiles sunt, demonstrare. scire enim vniuersalissima est proprium sapientis. Idcirco Aristoteles, vbi incipit partem demonstratiuam Metaphysicae, agit de duobus modis entis, videlicet de ente per accidens, & ente in anima, quod est verum. In septimo vero, & octauo de ente diuiso per decem modos essendi praedicabiles. Sed quia substantia est principale ens, & ea notificata, notificatur accidens, vt dicitur in principio septimi. Idcirco in septimo, & octauo principaliter agitur de substantia. Secunda quidem, quae est, quod quid est, & eius partes in septimo. Prima vero, cuius partes sunt materia, & forma, & ipsa tertia resultans ex ipsis, in octauo. In nono autem agitur de ente diuiso per actum, & potentiam, & in decimo de vno, & multo, quae sunt aequalis ambitus cum ente, & fic complectitur in istis quinque libris pars sexta Metaphysicae, quae tractat de communissimis, & vniuersalissimis veritatibus.

Septimus autem actus est de entibus spiritualibus pertractare, illis duntaxat, quae a materia penitus liberata, quales sunt Deus, & Intelligentiae abstractae, & quia haec pars dignior est, & nobilior sapientiae; idcirco in vndecimo Aristoteles resumit ea, quae dicta sunt in praecedentibus libris, & in libris Physicorum accommodat ad istam perscrutationem. in duodecimo autem tractat de primo principio, & intelligentijs abstractis secundum suam opinionem. in decimotertio autem, & in decimoquarto errores aliorum reprobat circa substantias separatas, & abstractas, eorum scilicet, qui posuerunt numeros subsistentes, & idaeas substantias separatas, & sic completur totus habitus Metaphysicae secundum septem actus sapientis. Habitus itaque Metaphysicus in duabus suis partibus, in quarto videlicet, vbi defendit principia, & in quinto, vbi exponit terminos, non dubium, quod habet rationem Sapientiae, & tamen ibi est tantummodo declaratiuus, & nullatenus adhaesiuus. Certum est enim, quod prin- cipia non probantur, nisi elenchice, & dialectice, nec acquiritur maior adhaesio, quam ante. Consimiliter ergo, & habitus Theologicus, declaratiuus, & defensiuus articulorum, & aliorum credibilium, iuxta illud Augustini dicentis, quod "huic sapientiae tribuendum est illud, quo fides saluberrima gignitur, nutritur, defenditur, & roboratur, & opituletur", quod hoc est scire qualiter illud quod creditur, pijs opituletur, & contra impios defendatur, rationem verae sapientiae habebit, praesertim, quia Philosophus Sapientiam definit, quod est scientia, intellectus, & nobilissimorum notitia. Est quidem scientia vti demonstrat. Intellectus autem, vti declarat principia, & defendit, ac terminos exponit. non enim dicitur intellectus inquantum adhaeret principijs, quia hoc est commune alijs scientijs habere habitum adhaesiuum respectu principiorum. Sed inquantum principia defendit, declarat, probat, explicat, manuducit: quod est proprium sapientis, nec competit alicui artifici speciali. Quod autem sit intelligentia, & lumen, ad quod Sancti per studium Scripturarum conantur, apparet quidem primo ex dictis Augustini, qui ait, quod Trinitatem quaerimus, & talia quaerentes nemo iuste reprehendit, si tamen in fide firmissimus, quaerat illud. Et infra. Tutissima est enim quaerentis intentio, donec apprehendatur illud, quo tendimus; certa enim fides vtique inchoat cognitionem; cognitio vero certa non perficitur, nisi post hanc vitam. Sic ergo quaeramus tanquam inuenturi, & sic inueniemus tanquam quaesituri; de credendis nulla infidelitate dubitemus, de intelligendis nulla credulitate affirmemus. Et infra. Quaeramus hoc intelligere ab eo ipso, quem intelligere volumus, auxilium deprecantes, & quantum tribuit, quod intelligimus explicare. Ait etiam idem Doctor homil. prima super Ioan nem: quod Deus illuminat paruulos in Ecclesia lumine fidei. Maiores autem, qui sunt montes lumine sapientiae. Et etiam dicit alibi, quod sapientia, qua fides gignitur, roboratur, defenditur, non pollent fideles plurimi, quamuis plurimi fide polleant, & plerisque locis facit mentionem de isto intellectu credibilium, ad quem per studium Theologicum peruenitur.

Secundo vero idem apparet ex dictis Riccardi de sancto Victore, qui ait, quod in fide esse nos conuenit, a qua omne bonum firmamentum, & fundamentum capit, sed sicut in fide totius boni inchoatio, sic est in cognitione consummatio. Feramur itaque quibus gradibus possumus, & properemus ex fide ad cogni tionem. Et infra. Parum debet nobis esse quae vera, & recta sunt de Deo credere, sed satagamus, vt dictum est, quae credimus intelligere, nitamur semper, inquantum fas est, vel fieri potest comprehendere ratione, quod tenemus ex fide. Et infra. Parum debet esse nobis, quae vera sunt de aeternis credere, nisi detur hoc ipsum, quod creditur rationis attestatione conuincere. Et concludit: Hoc in operis nostri praefatione praemisimus, vt animos nostros ad huius studium attentiores, & ardentiores redderemus. Et multa alia dicit in cap. primo, vt illud: Nisi credideritis, non intelligetis. In his autem verbis diligenter attendendum est, quod horum quidem intelligentia non generaliter, sed conditionaliter neganda proponitur, cum dicitur: Nisi credideritis, non intelligetis. non enim dicentur de talium intelligentia comparanda desperare, dum tamen se sentiant firmos in fide. Et infra. Cum omni studio, & summa diligentia debemus insistere, vt ad rerum intelligentiam, quae per fidem tenemus, quotidianis incrementis, proficere valeamus, in quorum plena, & perfecta intelligentia, vita obtinetur aeterna.

Ex praedictis itaque satis apparet, qualiter habitus ex Theologiae studio acquiratur, quoniam habitus alius a fide declaratiuus credibilium, & in nullo faciens adhaerere, qui est intelligibilis virtus, qui Sapientia nuncupatur, non quidem Sapientia, quae Scientia sit, sed quae est Intellectus, Lumen, Intelligentia nobilissimorum, iuxta definitionem, quam ponit Philosophus, & attestationem Moysi dicentis: Haec ect nostra sapientia, & intellectus coram populis: quae est enim alia gens, quae habet iusta iudicia, & vniuersam legem, quam ego propono hodie ante oculos vestros? & loquitur ibi expresse de Diuina Scriptura.

Responsio ad ea, quae obiecta sunt. & primo ad primum.

AD ea ergo, quae superius primo loco inAA ducta sunt, dicendum est ad primum quidem, quod immo de ratione scientiae subalternae est, quod principia teneantur, vel ex se si sit subalternatio quo ad modum, vel ex superiori scientia, si sit subalternatio penes additionem ad subiectum, & in suscipiendo principium, ita quod non potest acquiri scientia conclusionis absque habitu principij: declaratum est enim, quod scientia subalterna non habet aliquem habitum respectu principiorum suorum, fed subalternans scientia est habitus illorum; ideo dicitur sumere sua principia ab illa.

Ad secundum dicendum, quod Philosophus ait: Discentem oportere credere docenti, non quia addiscat, aut acquirat scientiam, quamdiu credit. sed quia credulitas est dispositio in discipulo ad complectendum, & retinendum sermones Doctoris, quibus retentis pro tempore, dum incipit sermones intelligere, scientiam acquirit.

Ad tertium dicendum, quod vtique ad assumendum principia diuersae sunt viae; sumuntur enim aliquando ex terminis, vt quod omne cotum maius est sua parte. Aliquando per sensum simplicem, vt quod ignis est calidus, vel nix alba: aliquando per inductionem, vt quod Reubar barum purgat coleram; semper tamen exigitur, quod modus sumendi inducat certitudinem, & firmitatem, & non solam credulitatem. Et idcirco non sufficit fides pro habitu principiorum scientiae subalternae.

Ad quartum dicendum, quod scientia subalter na, etsi sit scientia per se distincta contra subalter- nentem, non tamen habet per se notitiam suorum principiorum; quia non est habitus nisi suarum conclusionum: scientia vero subalternans principiorum eius, & hoc quidem commune est om ni scientiae, quod in ea intellectus principij est alius habitus ab ipsa, quae tantum est respectu conclusionis.

Ad quintum dicendum, quod Deus quamuis possit conseruare in intellectu scientiam subalternatam, deleta subalternante; & scientiam conclusionum deleto intellectu principiorum, cum sint formae abstractae: talis tamen intellectus non posset vti habitu cognitiuo conclusionis, cum non cognoscat conclusionem, nisi quatenus praeintelligit principium, & cognoscit. Et consimiliter habens scientiam subalternatam, siue subalternantem non posset vti ea ad cognoscendum conclusiones, cum non cognoscat eas, nisi quatenus principia intelligit, quod quidem intelligere est actus scientiae subalternantis.

Nec valet, si dicatur, quod Deus conseruare potest actum conclusionis respectu cognitionis, non conseruando actum cognoscitiuum principij, cum sint actus distincti, & absoluti. Non va let, siquidem tum quia quicquid sit de Deo, intel lectus tamen hoc facere non potest, & per conse quens nec vti habitu conclusionis, si tamen habeat habitum principij: tum quia non sunt duo actus: licet enim principium possit per se, & solitarie cognosci, conclusio tamen non cognoscitur, nisi ex principio, & est vnus actus intellectus intueri, & nosse conclusionem ex principio; sicut vnus actus est voluntatis velle aliquid propter finem. non potest igitur Deus ab intuitione veritatis conclusionis ex principio, & propter principium tollere intuitionem principij: quia non est alia intuitio, sed est eadem transiens super veritatem principij tanquam super illud quo, super veritatem autem conclusionis tanquam super id, quod cognoscit.

Ad sextum dicendum est, quod verum est Perspectiuam, in quantum non est Geometria esse scientiam, & Perspectiuum in quantum non est Geometra esse scientem, quia, & habitus sunt distincti, & effectus formales distincti, non tamen concluditur, quod Perspectiua possit acquiri sine Geomtria, aut Perspectiuus possit vti suo habitu ad concludendum suas propositiones, nisi sit Geometra.

Ad septimum dicendum, quod Theologus conclusionem deductam ex articulo fidei, non cognoscit cognitione adhaesiua, nisi per fidem. adhaeret namque illi tamquam creditae propositioni. Si vero cognoscat ex probabilibus, vel alijs vijs tunc cognoscit habitu declaratiuo, qui est Theologia; nec id, quod pro confirmatione inducitur, habitum scilicet principij & conclusionis non esse eundem, veritatem semper habet, immo apparet oppositum, cum ex vna conclusione demonstrata, & scita procedatur ad aliam sciendam, tunc enim ambae cognoscuntur habitu scientifico. habet ergo veritatem tantummodo in principijs per se notis.

Ad omnes autem rationes has septem dici po test, quod procedunt ex falsa imaginatione, ac si nostra Theologia procederet ex articulis fidei, tanquam ex principijs, non procedit aute m, vt declaratum est.

Responsio ad obiecta secundo.

AD ea vero, quae secundario inducta sunt, dicendum est ad primum quidem breuiter, quod Astrologia etsi procedit in multis, quae posteriores Astrologi non sunt experti, sed quoad ea credunt propositionibus, & considerationibus eorum. Nihilominus omnia sunt experibilia ex puris naturalibus, & per homines certificari, & experimentari possunt. non autem sic est de articulis, & credibilibus Diuinitus reuelatis. Si enim possent certificari, & experimentari ab hominibus vno vel pluribus, vtique ex talibus creditis scientia posset haberi, non possunt autem certificari per naturam, sed tantum per reuelationem Diuinam.

Ad secundum dicendum, quod in Theologia nostra non habetur certitudo aliqua, nisi fidei, aut adhaesio aliqua. non sic autem est de scientia Naturali, & Morali; ibi enim habetur certitudo experientiae, quamuis illa variabilis sit, siue fallax. Et per idem patet ad tertium.

Responsio ad obiecta tertio. AD ea vero, quae tertio inducuntur dicendum est immediate. Ad primum quidem quod scire quid, ex articulis, aut ex quibuscunque propositionibus necessario inferatur, est sci re logicum, nec propter hoc oportet, quod Logicus actu sciat omnes propositiones sequi possibiles ex propositionibus quibuscunque, sed suf ficit, quod artem habeat, qua hoc facere possit.

Ad secundum dicendum est, quod scire demonstrare ex principio aliquo conclusionem debitam, non est scire in illa materia, sed adhaerere conclusioni, propter principium, est in illa materia scire, cum scientia sit habitus conclusionis secundum Philosophum.

Ad tertium dicendum est, quod Demonstrator vtens, & docens est Logicus, & artifex communis, sicut & Dialecticus, nec Demonstrator in specialibus materijs, est artifex specialis. non enim demonstrans in Geometricis, est Geometra, sed habens conclusiones in Geometricis, & eis adhaerens demonstrationibus primis, quae fiunt per artem Logices, & idcirco Logica cuilibet scientiae admiscetur.

Responsio ad quarto obiecta.

AD ea ergo, quae quarto inducuntur dicenAAdum est breuiter. Ad primum quidem, quod scientia Legalis, aut Canonica in positiuis qui-

dem non est proprie scientia, sed memoratiua retentio Legum, & statutorum. In his vero iur bas quae tenent ex aequitate, & ex natura rei, ibi habent Iuristae scientiam, qualem natura rei patitur, quia vt sic continetur sub Morali. In Moralibus autem sufficit rationabilitas, nec exigitur Mathematica necessitas, vt patet ex Aristotele. Nunc autem Theologia nostra non habet secundum, quia non facit adhaerere, vt dictum est, nec sufficit sibi primum, quod sit tantum retentio memoratiua.

Ad secundum, & tertium dicendum est, quod scire historias Romanorum, vel quod scriptum est in libro Physicorum, est scire improprie, prout accipitur pro memoriter retinere.

Responsio ad obiecta in oppositum.

AD ea vero, quae in oppositum inducuntur, dicendum est statim. Ad primum quidem, quod habitus Theologicus est vere Sapientia, eo modo, quo dictum est in corpore quaestionis.

Ad Secundum vero dicendum, quod concludit Theologiam non esse habitum adhaesiuum, & dantem certitudinem, non autem, quin sit habitus a fide alius, qui est declaratiuus.

Ad tertium dicendum, quod fides vtique est nobilior habitus quam Theologia, cum sit infusus habitus, & Theologia acquisitus; nec propter hoc vane facit fidelis studendo ad acquisitionem istius habitus; tum quia fides perficitur, & illustratur per eum; tum quia melius est fidelem, & Theologum esse, quam esse fidelem tantum, secundum quod de felicitate dicit Philosophus, quod est omnium maxime eligibilis non connumerata: connumerata autem cum minimo bonorum, manisestum quod eligibilior sit.

Ad vltimum dicendum, quod Theologia ordinatur ad fidem defendendam contra impios, & conseruandam, ac roborandam in mentibus pijs. Et ideo bene dicit Ioannes: Haec scripta sunt, vt credatis. nihilominus tamen non facit adhaerere, vt sic respectu credibilium fides, quae facit adhaerentiam, & Theologia, quae dat intellectum, & claritatem, concurrant in ratione vnius habitus perfecti.