Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Quod Pater, & Filius Spiritu sancto se diligant.

CIRCA primum ergo considerandum, quod licet ab antiquo multipliciter dictum fuerit in praesenti quaesito; quia dixerunt aliqui, quod hanc propositionem retractauit Augustinus in sua simili, cum dixit, quod pater non est sapiens sapientia genita. quod tamen nonvidetur, cum eodem libro de Trinitate, postquam in sexto illam negauerat de sapientia, con cessit de spiritu sancto in libro 15. Item consueuit Augustinus ea, quae retractare voluit, expri mere in particulari.

Et idcirco dixerunt alij, quod propositio est propria, & exponenda, quod pater, & filius diligāt se amore essentiali, qui spiritui sancto appropriatur. quod etiam non videtur verum, quia pari ratione posset concedi, quod sint boni, vel clementes spiritu sancto, cum bonitas, & clementia sibi approprientur.

Alij vero dixerunt, quod est propria, quia construitur ablatiuus in habitudine signi, vt sit sensus, quod spiritus sanctus est signum dilectionis mutuae patris, & filij. quod etiam non videtur, quia pari ratione concedi posset, quod se diligunt creatura, cum creatura sit signum dilectionis diuinae, vel quod ignis comburit ligna fumo, quia fumus est signum combustionis.

Alij vero, quod construitur ablatiuus in habitudine causae formalis. quod esse non potest, cum sprritus sanctus non sit patri, & filio formale principium diligendi; licet, inquam, secundum hos modos processum fuerit ab antiquo in ista quaestione: moderni tamen aliqui dicere voluerunt, quod ablatiuus construitur in habitudine effectus formalis, vbi considerandum secundum istos, quod dilectio accipitur hic pro dilectio- ne essentiali, quia ptiur, eina dicuntur se diligere hoc modo amore essentiali denomina tiuet& sicut principio illius acum di ligunt se cha ritate, quu est substomiodiuimd, sed sumitur no tionaliter, secundum quod non est aliud diligero, quam spirare amorem, siont dicere, produnorre verbum. nunc autem sic est, agens denominatur a termino monente actionem in obliquo. dum tanien ille torminus includatur in actiono. vnde dicitur, quod ignis est calefaciem ligna culore, qui procedit ab eo; & quod arbor est sto runs floribus, quamuis non sint forma arboris, ed quidam afectus ab ipsa procedentes. oponcet autem, quod effectus determinetur, & ineudatur in ipsa actione, alioquimnod posset actionis principium denominari ab effoctu, sed solum ab actione, non enimdicimus, quod arbor producat florem flore, sed productione. sic ergo pator, & fllius dicuntur diligentes spiritu sancto, vel amore producente, dilectione notionali, sicut arbor dicitur florere floribus, & sicut pater est dicens verbo, vel filio, se, & creatu ram: non autem conceditur, quod pater spiret spiritu sancto, vel generet filio, quod infra spirare, & generare non includatur determinatus effectus, sed importetur tantummodo notionalis actus.

Sed iste modus dicendi deficit in tribus.

Primo quidem in hoc, quod ait, quod in actu spirandi non includitur determinatus effectus, sicut in actu diligendi. hoc quidem verum non est: in actu namque includi dicitur terminus, quoniam vnus denominatur ab altero, sicut florere a flore, & dilectio a diligere, & sic de similibus; sed spiritus, & spirare; genitus, & generare dicuntur denominatiua adinuicem, mul to fortius, quam spiritus, & diligere. nam spiritus non dicitur a diligere, sed diligere a spiritu, sicut deriuatur a spirare, vel forsitan e conuerso spirare a spiritu. ergo multo fortius spiritus includitur in spirare, quam diligere, & ge nitus in ipso generare. quare multo fortius con cedendum esset, quod pater, & filius spirarent spiritu sancto, vel quod pater generat genito, quam quod diligant spiritu sancto, si regula illa sit vera, quod quando terminus productus includitur productione, tunc terminus additur in ablatiuo principio productiui producenti cum ipsa productione, sicut cum dicitur, Arbor floret ipsa floribus.

Praeterea: Aedificare includit aedificium in suo intellectu, & similiter producere productum, sed nullus concedit, quod aedificator aedificat aedificio, nec quod producens producit producto. ergo ista regula non est vera. Secundo vero deficit in hoc, quod florere ibi non est florem producere, sed flores habere. da to enim, quod Deus arbori flores impressisset, nihilominus arbor diceretur forere, sed diligere sumptum notionaliter est producere spiritum sanctum. ergo non est similis constructio, cum dicitur, quod arbor floret floribus, vel quod hortus rubet rosis, cum illa, qua dicitur: Pater & filius diligunt se piritu sancto.

Praeterea: Sic est de flore respectu arboris, sicut de calore respectu ignis, cum dicitur: Jgnis calet calore, ablatiuus non construitur cum verbo per modum termini productionis, non enim calor producitur per calere. ergo noc cum dicitur: Arbor floret foribus, abla tiuns construetur, vt terminus productionis. Praeterea: Licet verbum actiuum construdtur cum termino in ablatiuo, vt cum dicitur? quod sol irradiat radio, vel quod ignis culefaciat lignum calore impresso; verbum tamen neutrum construitur cum termino productlonis, oum non habeat terminum, non enim significat actionem productiuam, sicut patet de lucere, & calere: sed manifestum est, quod florere est verbum neutrum, non actiuum, ergo cum dicitur arbor florere floribus, ablatiuus non construitur, vt terminus actionis.

Tertio quoque deficit in hoc, quod dicit, ablatiuum construi in habitudine effoctus formalis, sicut dicitur homo vestimento indutus: manifestum est enim, quod flos non sehabet ad florere, sicut effectus formalis ad causam, iinmo potius e conuerso: nec vestimentum est effectus formalis; quoniam patius esse vestitum, quod est de praedicamento habitus, est effectus formalis indumenti, cum supra dictum sit, quod habitus significat aliquid, quod intellectus concipit derelinqui circa habituatum; sed secundum illos construitur ablatiuus in habitudine effectus formalis. ergo causa formalis construitur in habitudine esfectus, quod dici non potest.

Praeterea: Spiritus sanctus magis rationem di cit effectus causae efficientis, respectu patris, & filij, quam effectus causae formalis. ergo multo melius isti dixissent, quod construitur ablatiuus in habitudine effectus formalis.

Opionio Henrici, quolibeto secundo quaestione secunda.

ET ideo dixerunt alij, quod agens respicit tria, quae possunt cum eo construi in ha bitudine ablatiui, scilicet actiuum principium, actionem ipsam, & formalem terminum: ignis quidem dicitur calefacere calore sibi inhaerente, vt in actiuo principio, & calefactione, tamquam propria actione, & calore impresso ipsi aquae, tamquam effectu formali.

Est autem sciendum, quod tunc effectus productus denominat, cum accipitur aliquid aliud, in quod transit, siue in illud transeat inhaerenter eo modo, quo dicitur ignis calefacereaquam calore sibi impresso; siue non transeat inhaerenter, sed tantum denominatiue, eo modo, quo repraesentans transit in repraesentatum, & amans in amatum. vnde pictor, imaginem Herculis depingens in pariete, repraesentat Herculem imagine, ita quod imago in ablatiuo construitur cum pingente pro eo, quod imago transit denominatiue in Herculem repraesentatum. sic ergo in proposito cum spiritus sanctus sit quidam amor, & transeat secundum rationem intelligendi in amatum in ratione formae denominantis; ideo proprie dici potest, quod pater, & filius diligunt spiritu sancto, hoc est amore producto, transeunte in se ipsos, eo modo, quo amor transit in amatum. se cundum hoc ergo ablatiuus construitur in ra tione effectus formalis, vt dicatur effectus in ordine ad patrem, & filium, effectum large sumendo pro omui producto; dicitur autem forma denominaus in ordine ad amata, non quod effectus, & formale referantur ad idem. & sic debet intelligi secunda opinio praecedens.

Sed hic modus dicendi deficit in duobus.

Primo quidem. in eo, quod dicit effectum for malem sic debere intelligi. Philosophus namque in a. Perierm. docet, quod ex diuisis non debet inferri coniunctum, vbi variatur in coniuncto intelligentia diuisorum, vnde non sequitur: Es magnus, & es clericus; ergo es magnus elericus. Sed in proposito, cum spiritus sanctus dicitur effectus, vel productus respectu parris, & filij, accipitur effectus, quasi principij effectiui: non autem sicut causae formalis. cum vero dicitur forma denominans in ordine ad amata, accipitur denominatio vel per modum essectus, vel causae formalis. communiter autem effectus formalis totaliter intelligentiam variat, vt patet. ergo non licuit inferre ex hoc, quod spiritus sanctus sit, quasi effectus dilectionis notionis notionalis patris, & filij, & forma denominans patrem, & filium in ratione amati, quod propter hoc esset effectus formalis, aut constituetur.

Secundo vero deficit in hoc, quod dicit spiritum sanctum denominare amatum, cum sit amor productus; aut enim intelligunt sic dicentes, quod spiritus sanctus vere, & formaliter proce dat, vt amor, aut filij similitudine pro eo, quod est a duobus producentibus aeque perfecte. in hoc enim videtur assimilari amori producto a duobus ex admirabili societate. sed primum ha bent negare, & secundum concedere, secundum dicta eorum; quia non ex alio spiritus sanctus procedit, secundum eos per modum voluntatis, nisi quia est a duobus, aeque perfecte producenti bus, & quia productio haec praesupponit aliam productionem, vt superius patuit. ergo cum spiritus sanctus non sit formaliter amor productus, per consequens non est propria sub hoc sensu propositio illa: Pater, & filius diligunt se spiritu sancto.

Opinio Scoti 1. Sent. dist. 32. q. 1.

PROPTEREA dixerunt alij, quod quando aliqua productio habet pro termino aliquid, transiens in aliud obiectiue, potest agens per actionem denominari transiens in aliud obiectiue productum. idcirco dici potest, quod pi ctor pictura pingit se ipsum; nunc autem spiritus sanctus procedit, vt amor, amor autem transit obiectiue in amata. vnde spiritus sanctus est amor transiens in totam Trinitatem, & omnem creaturam, & idcirco pater, & filius dilectione notionali, qua producunt spiritum sanctum, possunt dici diligere se mutuo. vnde sensus est, quod pater, & filius diligunt se amore producto, qui transit, vel reflectitur obiectiue in patrem, & filium. Vnde sciendum, quod amor productus in nobis habet duplicem habitudinem, vnam ad voluntatem producentem, & haec est de secundo modo, & ideo est mutua; aliam vero ad obiectum, & haec est de tertio modo, & ista non est mmtno momam qumam i lepe ted amabile, & non esox ficut scintis abstbile, & non c mauerfriuthabis dine, quam habinbo ame ine manli t Adohicus. potest denominari prodpomu, eursnrimin tine, non tamm fni t minen impessomuuui exprimens ibiindioce ido ill mui a a omipm ad hoc de erbos, quod hob ennomumulim otiginiauuquau taft tit s oe enem dlimm, andelicet uopenum d etis. est enimdd, qiro formaliter in aitlam hile⸗ declaratun, quia in vi peoduotioni udam mupicatur sibi, quod sit nminmiofuiobe autem habitudo declarantio teumonan it us formaliter, patri vero principianius ymion ter declarat uerboi, & dibit norbi ouot icerabile. d simili ergo inpuoppsito pater ollius dicuntur diligere spirim sanet, deos anceptare, si accipiatur ibi diligem escom⸗ liter, quia tunc diligunt se ipsis sumsliutii pure, notionaliter, vt diligere sumata praspirare, quia falsum est, quod spitemtspirim scto, sed accipitur, quasi medio modo. con⸗- tan enim productionem spiritus saneti, & sigui ficat habitudinem connotantem ipsum inordine ad amatum, non quidem sormaites, sid principiatiue: ratione autem istius habitudinis non est tantum spiritus sauotus, sedomnenecessario amabile: & propter hoc sit conuersio, & reflexio non ratione notionalis connotati. hanc autem mediam habitudinem possumus erprimere per acceptare, uel inflammare, etdicamus, quod pater, & filius acceptant se, vel inammant amore producto.

Sed hic modus dicendi supponit, quod spitil tus sanctus procedat, vt amor: aut enim iptelligit, quod solum sit amor per appropriationem amoris essentialis, & sic redis opinio antiquorum reprobata superius, qui direrunt propositionem istam non esse propriam, vt sit sesus, diligunt se spiritu sancto, hoc estamore essentiali, qui appropriatur spiritui sanctoraut intelligit, quod spiritus sanctus sit formaliter amor ex vi suae productionis, & quod procedat, vt amor subsistens. & secundum hoc procedereto pinio, & esset vera, si tamen hoc esset posibile, & verum. ostensum est autem supra, quod spiritus sanctus ex vi productionis non habet prius, quod sit amor. sibi enim non competit ratione sus possibilis proprietatis. vnde patet, quod tatio ista cessat.

Quid dicendum secundum veritatem; & primo, quid spiritus est id, quo amans coniungitur amato, non quo formaliter, sed quasi mediatiue.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub triplici propositione.

Prima quidem, quod spiritus amantis in amute est id, quo amans coniungitur amato, ponsi quidem quo formaliter, sed mediatiue. dictn est enim supra, quod spiritus non est aliud, quia ipsemet amans, procedens intentionaliter inaps tum. ergo in esse intentionali positus, est quat medium, & vinculum, & nexus inter amantaa & amatum; respicit namque amatum, yss⸗ quem procedit, amantem vero, vt illum, qui per hoc procedit, quod ponitur intelligi esse: & ita patet, quod spiritus amantis est id, quo, tamquam medio, amans intentionaliter attingit amatum. vnde quia non potest illud attingere realiter, emittit se ipsum in esse intentionali ad illud, vt per hoc attingat, quod in esse intentionali existens emittit. & secundum hoc patet, quod spiritus respicit amantem, tamquam a quo est productum; & sic amans dicitur spirare, & respicit amatum, tamquam illud, in quo est obiectiue, & sic amans dicitur spirare spiritum in amatum, & respicit adhuc amans, tamquam id, quo vnitur amato; vt sit ille ordo, quod amans spirat spiritum, quo vnitur amato. & quia amantem vniri amato est ipsum diligere, idcirco dilectio includit spiritum, tamquam medium, quo fit vnio amorosa ad amatum. vnde diligere, & spirare differunt, quia spirare est actus perductiuus ipsius spiritus, & ideo non concomitatur spiritum, alias idem produceret se ipsum; diligere vero respicit spiritum, tamquam medium inter se, & amatum. dilectio enim est attingentia, spiritus vero est medium istius attingentiae: & ideo diligere com municatur spiritui, quia non oportet, quod me dium ab attingentia realiter distinguatur. haec autem omnia manifesta sunt ex dictis dist. 9. & ex aliis superius inductis.

Quod pater, & filius proprie dicuntur diligere se, & omnem creaturam, & spiritum sanctum, immo & spiritus sanctus se dili git spiritu sancto.

SECVNDA quoque propositio est, quod pater, & filius diligunt se spiritu sancto, & omnem creaturam, & ipsummet spiritũsanctum, & ipsemet spiritus sanctus diligit se spiritu sancto. omne nãque attingens aliquid, dicitur id attingere medio suo attingentiae, sicut patet, quod attingens lapidem, baculo suo attingit: sed declaratum est, quod diligere est quaedam attingentia, & vnio amantis cum amato. medium autem istius attingentiae est spiritus amantis. ergo proprie dici potest, quod omnis amans amat suum ama tum spiritu suo bono, maligno, vel pio. & per consequens quicquid Deus amat, diligit spiritu suo sancto. vnde & pater diligit se spiritu suo sancto, & totam Trinitatem, & omnem creaturam, & similiter filius omnia diligit spiritu sanctto, & eodem modo spiritus sanctus creaturas diligit spiritu sancto. Huic tamen obuiare videtur, quod medium attingentiae nullum esse videtur, immo ipsa attingentia est medium inter attingens, & attactum; vnde amor est medium vnitiuum, nec indiget alio medio; sed spiritus sanctus est medium, quo amans attingit amatum, secundum istum modum dicendi. ergo spiritus sanctus est ipse amor formaliter, quod intenditur euitari.

Praeterea: Si pater diligit spiritu sancto, & diligit amore, sequitur, quod diligat duobus; sed hoc est inconueniens, ergo & illud.

Praeterea: Secundum ista, Spiritus sanctus diligit intimius, quam aliqua persona, pater enim diligit amore, qui est ipse, & spiritu san- cto, qui non est ipse; spiritus vero sanctus diligit amore, qui est ipse, & spiritu sancto, qui est ipse, & ita perfectius amat, quam pater. sed hoc est inconueniens, ergo & illud.

Praeterea: Nullum notionale praecedit essentiale, aut ingreditur rationem ipsius. sed spiritus est quoddam personale, ergo non ingreditur rationem amoris per modum medij, nec eius productio praecedit amorem.

Praeterea: Non inuenitur concessum a Sanctis, quod spiritus sanctus diligit patrem, aut filium spiritu sancto, sed inuenitur aliud, scilicet, quod pater diligit filium spiritu sancto, & e conuerso. ergo ista concedenda est, & non illa.

Sed istis non obstantibus, dicendum est, sicut prius.

Vbi considerandum, quod attingentia illa secundum quam amans dicitur vniri amato, & ipsum attingere, integratur ex duplici habitudi ne, & ex vno medio, illas habitudines connecten te, si tamen debent habitudines nuncupari. sunt enim magis contractiones, & est vna contractio inter amantem, positum in esse intentionali, & ipsum amantem, manentem in esse reali. Est enim amans positus in esse intentionali, idque amans in esse reali attingit; amatum autem vnitur sibi, aut tendit in ipsum; nam prout manet in esse reali, sistit intra se ipsum, nec se intimat in amatum, sed per hoc, quod progreditur extra se in esse intentionali, dicitur attingere ipsum. sicut ergo connectitur spiritus amantis, qui est amans in esse intentionali posito & cum amato, & cum amante, & ita est vinculum vtriusque, vt per hoc amans connectatur amato: & quia amans amore formaliter connectitur, ma nifeste patet, quod vltra absolutam realitatem, quam importat amor, necesse est, quod in sui ratione formali includat totam istam connexionem, vt sit id, quo formaliter amans connectitur suo spiritui: & ex consequenti, quia spiri tus connectitur amato, sequitur, quod per amo rem amans connectitur amato. nec illa realis rea litas amoris, prout est id, quo amans procedit in esse intentionali, seu id, quo producitur spiritus, appellatur spirare: spirare autem attingit spiritum productiue, dando sibi habitudinem illam, quod sit scilicet in amatum tendens; & sic spirare, & amare formaliter distinguuntur. In diuinis itaque, cum amans procedit in essse reali, oportet, quod spirare sit aliquod reale, contractio vero inter spiritum, & amatum non est realis, nec etiam inter amantem, & spiritum: & ideo pater, & filius producunt spiritum, ponendo Deitatem in esse dato, seu lato ad quodcumque amatum, siue sit Deus, siue creatura cum autem sic ponunt, adhuc remanet spiritus, vt connectens patrem, & filium cum omni co, in quod spiritus tendit, & ita cum amato: & tamen tam pater, quam filius sunt amati, quam etiam spiri tus sanctus. ergo sequitur, quod spiritus san ctus connectat patrem cum filio per modum doni, cūmunionis, & nexus, & similiter patrem cum se ipso, & cum spiritu sancto, & cum omni creato. cō municatur spiritui sancto non quidem spirare seip sum, quod est impossibile, nec etiam alium spiritu: quia cum in diuinis non sit nisi vnus amor, nec est, nisi vnus spiritus, vel vnum positum in esse lato, & dono. communicatur ergo sibi non habi tudo, quam importat spirare, sed illa connotatio, quam importat amare: est enim in eo diuinitas, tamquam id, quo fit coniunctio cum spiritu, & mediante spiritu cum amato. secundum hoc ergo patet, quod spiritus sanctus est medium, quo totus amor diuinus vnitur cum omni amato, in quocumque sit ille amor. & ideo verum est, quod pater, filius, & spiritus sanctus diligunt spiritu sancto, tamquam vinculo, & medio connectente. hoc autem est, quod intelligit August. cum dicit 15. de Trinita. quod communio quaedam consubstantialis patris, & filij est spiritus amborum. & septimo de Trinitate, cum dicit, quod est vnitas amborum, siue sanctitas, & donum, quia suo proprio dono sunt seruantes spiritus vnitatem in vinculo pacis. est enim ipsa communio consubstantialis, & coaeterna vtrique. Nec procedunt instantiae.

Prima siquidem non procedit; amor namque dicitur attingentia, inquantum claudit realitatem absolutam, cum connexione spiritus, quo mediante attingit amatum. vnde necesse est, quod spiritus claudatur per modum medij in ista attingentia: connotat quidem spiritus absolutum amoris, & ipsum amatum: amatum quidem, vt in quod; absolutum vero amoris, vt a quo, vel mediante quo producitur, & tunc est spirare; vel cui competit connectere, & tunc est amare, & secundum hoc spiritus est vinculum totius tendentiae amorosae, & quasi medium incidens in tendentia ipsa, ex vna parte connexum cum amo re, & ex alia cum amato, vt per ipsum amor fiat connexio amantis cum amato. nec est intelligendum, quod sint ibi habitudines, quae sint respectus reales, vel rationis, sed sicut supra dicebatur de verbo, ipsamet prorpietas spiritus con nectit tres terminos.

Primum quidem, vt principium productiuum, & ita inter illud, & spiritum est realis relatio producentis, & producti, spirare quidem ex par te principij; spirari vero ex parte spiritus prin cipiati.

Alium vero, vt obiectum, in quod tendit, videlicet amatum: & inter spiritum, & illum non est relatio intermedia, sed se ipso connotat illum, sicut verbum creaturas

Tertium quoque, vt id connectit, videlicet absolutum amoris, nec etiam est aliqua relatio inter illa, sed propter suam proprietatem spiritus dicitur illud connotare, tamquam id, quod connectitur per ipsum, & ligatur cum amato. patet ergo, quid est amor formaliter: est enim realitas illa, quam connotat spiritus, vt qua con nectitur cum amato: & ideo amans per amorem connectitur, quasi per id, quod primo connexum est per spiritum, tamquam per medium, & vinculum, & connexum.

Nec procedit secunda; nullum est enim inconueniens, quod diligat per amorem formaliter, & per spiritum, tamquam per medium connexiuum, quia non est, nisi vnum diligere claudens vtrumque, amorem quidem, tamquam formale principium, & spiritum tamquam id, per quod, quasi per medium, amor connectitur cum amato.

Nec valet etiam tertia, quia amor, quo patr diligit, non differt realiter a spiritu sancto, cum sit essentia diuina, & ideo spiritus aeque intimùs est amori, quo pater diligit, sicut amori, quo diligit spiritus sanctus; non tamen aeque intimus est proprietati patris, immo realiter spiritus differt ab ea, vt patet.

Nec valet etiam quarta; verum est enim, quod nullum notionale ingreditur formaliter aliquid essentiale. quin tamen connotatiue possit ingre di, non est verum, quia etiam creatura, de qua minus videtur, ingreditur: nam omnipotentia connotat creaturas. nec est absurdum, quod aliquod notionale praecedat absolu tum essentiale, quamuis possittpraecedere hoc, quod exigit connotatiue, vt apparebit in secun do de verbo, quod praecedit omnem intellectionem, cum intelligere non sit aliud, nisi id, cui verbum dicitur, & apparet. & hoc etiam satis patet ex iis, quae dicta sunt in quaest. de verbo.

Non valet etiam quinta, quod licet non inue niatur expressim, quod spiritus sanctus diligat patrem, aut filium spiritu sancto, & quod spiritus sanctus diligat se spiritu sancto; non tamen inuenitur negatum, immo potest concludi ex hoc, quod inuenitur concessum, quod creatura diligitur spiritu sancto. dignius quidem est, quod ipsemet spiritus sanctus diligatur spiritu sancto, quam aliqua creatura.

Quod dilectio illa non est notionalis, sed proprie essentialis.

TERTIA quoque propositio est, quod dilectio ista, qua pater, & filius se diligunt spiritu sancto, non est notionalis: tum quia com munis est tribus, & est amor, quo Trinitas attin git omne amatum, vt dictum est: tum quia numquam talis propositio conceditur cum actu notionali. vnde non est verum, quod pater spiret spiritu sancto. Si vero quaeratur, in qua habitudine construitur ablatiuus, cum dicitur pater, & filius diligere spiritu sancto; dicendum, quod non in habitudine effectus efficientis, nec causae formalis, aut effectus formalis, sed in ha bitudine medij connectentis. & hoc innuit Augustinus 6. de Trinit. cum dicit, quod spiritus sanctus non aliquis duorum est, sed primo vtrumque coniungit, & quo genitus a gignente diligatur. in hoc ergo art. primus finitur.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

An Pater sit sapientia genita, an sit sapiens verbo, aut Filio, opin. S. Thomae. primo Sent. dist. 32. quaest. 5. art. primo.

CIRCA secundum vero considerandum est, quod nullo modo concedendum est, quod pater sit sapiens verbo suo, quamuis dicat verbo suo: cuius ratio est, quia sapientia significatur per modum formae maioritatis in eo, cuius est; vnde nec potest denominari aliquis sapiens per id, quod ab ipso est per modum formae dantis ali quod esse. constat autem, quod filius non est for ma in patre, dans esse, & propter hoc non pon concedi, quod pater sit sapiens filio, vel sapiera genita. Dicere vero est operatio productiua, & ideo pater denominatur dicens non genitus, sicut denominatur producens ab illo, quod progreditur; vnde pater dicitur diligens amoreprocedente, & pari ratione potest denominari dicens a verbo procedente.

Sed hic modus dicendi non videtur sufficiens; arguit enim Augustinus sexto de Trinitate con tra haereticum, quod si aliquando fuit pater, quan do non fuit filius, sequitur, quod aliquando fuit pater sine virtute, & sapientia, quia dicit Apostolus Corinth. Christum Dei virtutem, & Dei sa pientiam. hoc autem argumentum non teneret, nisi aliquo modo, & sic aliqua habitudine verbum ad Dei sapientiam pertineret. ergo videtur, quod aliquo modo ad sapientiam pertineat.

Nec valet, si dicatur, quod loquitur Augusti nus de sapientia essentiali, quia secundum hoc nihil probaret de coaeternitate filij Augustinus, quam tamen probare intendit.

Praeterea: Res posita in esse apparenti, & obiectiuo, facit ad intellectionem, & sapientiam actualem. impossibile est enim imaginari sapientiam, aut intelligentiam actualem, sine intelligentia, aut sapientia obiectiua; sed verbum in diuinis procedit per modum intelligentiae obie ciuae: nam est quid in diuinis positum in esse conspicuo, & apparenti. ergo verbum aliquid facit ad intellectionem, & sapientiam Dei patris, immo ad intellectionem diuinam, in quacumque persona reperiatur intellectio, & sapientia diuina.

Praeterea: Non minus dilectio denominatur per modum formae manentis in eo, cuius est, quam sapientia, nam est operatio immanens diligere, sicut & sapere. sed hoc non obstante, diligere aliquam habitudinem habet ad ipsum, ita vt concedatur, quod pater diligat se spiritu sancto. ergo verbum habebit aliquam habitudinem ad sapere, vel intelligere in diuinis.

Nec valet, si dicatur, quod diligere notionaliter teneat, non valet inquam, quia non conce ditur, quod pater spiritu sancto se spiret; & tamen conceditur, quod spiritu sancto se diligit.

Opinio Scoti 1. sen. dist. 32.4.2.

PROPTEREA dixerunt alij, quod non conceditur: Pater est sapiens verbo, quamuis concedatur, quod dicat se verbo.

Ad cuius euidentiam considerandum, quod verbum dicit habitudinem ad dicentem, & haec est habitudo originis de secundo modo relatiuorum, & dicit habitudinem declarantis ad decla ratum obiectiue: haec autem habitudo communis est tribus, & essentialis, quia omnis notitia habet declarare suum obiectum, appropriatur tamen verbo, quia emanat per modum notitiae. secundum hoc ergo vocabulum, Dicere, potest signficare relationem originis, & hoc modo solus pater dicit, secundum Augustinum 7. de Trinit. qui ait, quod dicens illo aeterno verbo non singulariter intelligitur, sed solus pater, vel potest significare habitudinem rationis, & hoc est declarare, & hoc prout conuenit alicui formaliter se ipso, inquantum formaliter sibi competit, quod sit notitia declaratiua, & sic loquitur August. 7. de Trin. dicens, quod si verbum, quod nos proferimus temporale, & transitorium, se ipsum ostendit, quanto magis verbum Dei, per quod facta sunt omnia, ostendit patrem, sicut est, vel hoc vocabulum, Dicere, potest fignificare istam habitudinem declarantis, prout conuenit alicui non formaliter, sed principiatiue? & hoc modo soli patri competit verbo dicere, quoniam ipse solus verbum principiat, quod habet habitudinem declarantis. sic ergo, quia dicere isto vltimo modo acceptum, non est pure essentiale, nec pure notionale, sed est vtrumque includens, essen tiale quidem, inquantum importat habitudinem declarantis, notionale vero, inquantum illam importat, vt competit principiatiue alicui: ideo conceditur, quod pater est dicens uerbo, quod declarans se, & omne declarabile actiue principiando verbum, quod habet formaliter declarare. non autem conceditur, quod sit sapiens verbo, aut sapientia genita, quia sapere, & intelligere accipiuntur essentialiter tantum.

Sed nec hic modus dicendi congruus est in. duobus.

Primo quidem in hoc, quod ait illam habitudinem declarationis esse communem, & essentialem, nec aliud esse, quam habitudinem notitiae infinitae ad intelligentiam, quae manifestatur in ea. ostensum est quidem supra in quaestione de verbo, quod verbo competit creaturas, & omne, quod verbo dicitur, connotare, non quidem ratione cogniti, per hoc, quod est notitia prima in ratione dicti ex sua proprietate. aliud est enim esse dictum, & aliud esse intellectum; vnde verbum proprietatem locutionis, quae verbum est, denominat, & dicitur ipso verbo; non autem ratione infinitae notitiae, quae communis est tribus, & quae sibi communicatur ex vi productionis, sed quod est in verbo ratione suae proprietatis, non est essentiale, immo notionale. ergo respectus relationis, vel potius dictionis non est essentialis. & hoc patet ex his, quae dicta sunt in praefata quaestione de verbo.

Secundo vero deficit in hoc, quod ait sapere, vel intelligere non habere habitudinem ad verbum, quia sunt quid essentiale. Anselmus enim Monol. dicit, quod vnusquisque trium est dicens, sicut intelligens, quia nil aliud est dicere, quam cogitando intueri: & quod quemadmodum singularis pater, singularis filius, & singularis eorum spiritus est sciens, & intelligens, & tamen hi tres plures non sunt intelligentes, sed vnus sciens, & vnus intelligens, ita singularis quisque dicens est, nec sunt tres dicentes, sed vnus dicens. non est enim scire, & intelligere aliud, quam dicere, id est semper prae sens intueri, ex quibus patet, quod omnes tres dicunt verbo, inquantum dicere est idem, quod intelligere, & intueri: & hoc nom esset, nisi posset concedi sub alio sensu, quod omnes intelligunt, & intuentur verbo, quamuis vnus solus notionaliter dicat verbo. ergo sub aliquo sensu hoc concedendum videtur.

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub triplici propositione.

Prima quidem, quod, sicut patet ex supradictis, intelligere in diuinis, & sapere non sunt aliud, nec re, nec ratione ab ipsa Deitate, nisi tan tum connotatiue. Deitas enim, inquantum sibi esse cognoscibile praesens est, & positum in esse apparenti, intantum dicitur omnia intelligere: illud autem sic positum in esse apparenti, non est aliud, quam verbum, vel conceptus, & ita intelligere, vel sapere connotant verbum, vel potius econuerso, verbum connotat Deitatem, tamquam id, cui formatur, & dicitur, & apparet. Deitas autem, vt sic, communis est tribus, & idcirco sapere & intelligere est commune tri bus. dicere vero, quod non est aliud, quam esse cognoscibile in esse apparenti, ponere, siueformare verbum, est vtique actus realis indistin ctus a diuinitate, constituens primum suppositum distinctum ab ipso verbo, & illud non communicatur dicere, seu producere ipsum verbum. secundum hoc ergo patet, quod omnes tres personae, inquantum sapiunt, & intelligunt, conno tant ipsum verbum, tamquam id, quod obiicitur, & est praesens cuilibet per Deitatem, quae quidem praesentia eadem est in tribus, sicut & Deitas, & ita intelligere, & sapere in ratione obiecti connotant ipsum verbum, vt quid essentiale, & personis tribus commune.

Secunda vero propositio est, quod sapere, & intelligere, transeunt quidem in obiectum cognitum, sed mediante verbo, sicut patet in nobis, quod res exteriores dicuntur intelligi, & cognosci ex eo, quod in quodam esse intentionali fiunt praesentes intelligenti, nec attingerentur a cognoscente, nisi per hoc, quod sunt in esse intentionali sibi praesentes. vnde manifestum est, quod cognoscens habet quidem praesentes res, quae sunt exterius, per hoc, quod sunt praesentes interius in esse intentionali, ita quod res exterius praesentes sunt, non quidem vere, sed denominatiue; res vero in esse intentionali sunt, quae intellectui obiiciuntur: & ratione huiusmodi praesentiae, res exteriores dicun tur denominatiue praesentes. secundum hoc ergo sapere, & intelligere transeunt in res cognitas denominatiue verbo, in quo habent esse apparens, quemadmodum dicebatur, quod me diante spiritu amans vnitur amato, & non est dif ferentia, nisi quod vnio amantis debet intelligi processiue, quod amans per spiritum in amatum procedat. in intellectu vero debet concipi receptiue, quod intelligens recipiat in se res mediante verbo, siue esse apparenti earum.

Tertia quoque propositio est, quod cum filius non procedat, vt sapientia formalis, siue vt intellectus actualis, sed potius, vt sapientia, & intelligentia obiectiua, quod non est aliud, nisi id, quod apparet de re cognita obiectiue: haec propositio, Pater est sapiens verbo, aut sapientia genita, potest habere duplicem sensum, quia ablatiuus ille, vel construitur in habitudine principij formalis, & tunc propositio falsa est, vel in habitudine cuiusdam medij, & secundum hoc videtur posse concedi. esset enim sensus, cum sapere non sit aliud, quam sibi aliquid apparere; pater sapit se verbo, aut intuetur se verbo, quod apparet sibi ipsi per ver bum. & hoc vtique verum est, quia, sicut superius dictum fuit, pater non apparet sibi apparentia, quae sit ipse pater, sed apparentia, quae est verbum.

Est tamen sciendum, quod primo aspectu concipitur primus sensus sibi falsus. est enim difficile ad intellectum secundum, qui verus est, peruenire, & ideo magis debet negari, quam concedi, nisi exponeretur ad istum vltimum intellectum; propter quod Augustinus aliquando legitur concessisse, attendendo ad hoc; aliquando vero negasse, quia facit intelligentiam, quod pater sit sapiens formaliter, tãquam per principium sapiendi per verbum. quod omnino falsum est, cum pater eo sit formaliter, quo sapiens est; nam sapere, & esse sunt idem in Deo. & in hoc 2. art. finitur.

ARTJCVLVS TERTJVS.

An sint duae sapientiae, & duo amores in diuinis. Opinio quorumdam.

CIRCA tertium autem consideratum est, quod aliqui dixerunt, in diuinis esse duas notitias, vnam quidem simplicem, quae est essentialis; aliam vero declaratiuam, quae est no tionalis, & verbum, siue sapientia genita. & similiter posuerunt amorem duplicem, vnum quidem simplicem, & per modum operis, qui est essentialis; alium vero relatiuum, & fllammeum, qui excutitur de illo simplici amore, & ille est amor productus, qui est spiritus sanctus.

Alij vero dixerunt, quod in diuinis est duplex notitia, vna quidem esientialis, & commu nis, & improducta; alia vero notionalis, a memoria realiter producta, tamquam aliquid subsistens: & illud est verbum. & similiter duo sunt amores, vnus quidem communis, & essentialis, & improductus. iste autem non sufficit, sed voluntas foecunda est productiua amoris subsistentis per se, qui est spiritus sanctus, & ita spiritus sanctus est amor productus, sicut est verbum sapientia genita.

Quid dicendum secundum veritatem; & primo, quod nullus amor, nullaque notitia actiua producitur in diuinis.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub triplici propositione.

Prima quidem, quod nullo modo amor aliquis, aut actualis intellectio producitur in diuinis. quandocumque enim aliqua sunt vnum, & idem secundum rem, & rationem, si vnum non attingitur per productionem realem, nec reliquum; sed essentia in diuinis est idem, quod amor, & intellectio secundum rem, & rationem, solum con notatiue differens, vt supra dictum est, nec aliquis negat, quin saltem secundum rem sunt idem. er go non est possibile, quod essentia producatur, quod tamen concilium determinat, & quod amor, aut intellectio producantur, aut producant.

Praeterea: Quamuis tota persona filij dicatur producta, non tamen in ea est aliqua realitas esse capiens productiue, nisi sola proprietas personalis: alioquin si essentia, quae est in filio, non solum caperet esse in filio, sed acciperet simpliciter esse, impossibile foret, quod eadem esset cum essentia patris, quae est a se nec esse capiens aliunde. sic ergo patet, quod nulla realitas, quae sit in filio esse capit, nisi proprietas: & idem oportet dicere de Spiritu sancto. sed constat, quod intellectio infinita non est idem, quod processio, quae sunt proprietates personales verbi, & spiritus. ergo non potest catholice concedi, quod sit in filio aliqua sapien tia actualis producta, nec amor aliquis in Spiritu sancto.

Praeterea: Filius dicitur sapientia genita, & Spiritus amor productus. aut intelligitur communicatio, aut vera productio, sed non potest primum intelligi, quia aeque posset dici Filius est esse genitum, quia per generationem communicatur sibi esse.

Et si dicatur, quod per prius communicatur sibi intellectio, quam essentia Deitatis; per prius ergo erit verbum intelligens, quam Deus, & Spiritus sanctus erit per prius amor, quam Deus: & ita Pater, qui est per prius Deus ordine rationis, quam amans, vel intelligens erit per prius secundum rationem quid nobilius, quam Filius, vel Spiritus sanctus. Nec etiam potest dari secundum, eo, quod tunc amor, qui est in Spiritu sancto, caperet esse vere, & similiter intellectio, quae existit in Filio: & cum iste amor, aut intellectio non sit aliud, quam esse Deitatis, quod non est proprietas personalis, vt dictum est, sequeretur, quod essentia Diuinitatis vere produceretur, quod erroneum est. ergo concedi non potest, quod in verbo sit aliqua sapientia genita, accipiendo sapientiam pro intellectione actuali, nec quod in Spiritu sancto sit aliquis amor productus. est ergo sciendum, quod cum dicitur sapientia genita, exponi debet pro hypostasi genita, quae tamen est sapientia, non quod realitas sapientiae sit aliquid genitum, & sic exponit Magister supra distinct. 5. & expresse de sapientia distinct. 27. sic etiam exponi debet amor procedens, hoc est persona procedens, quae vere est amor, ac si diceretur essentia procedens, vel essentia genita. Spiritus quidem sanctus, qui vere est procedens, est essentia, & amor, & sapientia. dicitur tamen amor per quandam appropriationem, non quia in eo sit aliquis amor, qui producatur, aut esse capiat, aut procedat plus, quam essentia, vel sapientia

Quod impossibile est duas sapientias esse, aut duos amores in diuinis, nnum quidem essentialem, alterum vero personalem, & subsistentem.

SECVNDA vero propositio est, quod non possunt poni duo amores, aut duae sapientiae in diuinis, quorum vnus essentialis sit, & alius personalis. impossibile est enim duas Deitates poni in diuinis, vnam quidem essentialem, & aliam personalem. sed amor, & sapientia, cum sint perfectiones simpliciter, non sunt aliud, quam Deitas, immo cum amor sit quoddam formaliter infinitum, & similiter sapientia omnino multiplicatio eorum, quae sunt infinita formaliter non est possibilis. ergo poni non possunt duo tales amores.

Praeterea: Si ponuntur duo amores, vnus essentialis, & alius subsistens, aut in Spiritu sancto est solus amor subsistens sine essentiali, aut subsistens cum essentiali, distinctus realiter, & formaliter, aut distinctus formaliter, & indistinctus realiter, aut indistinctus re, & ratione. sed non potest dari primum: tum quia amor essentialis non esset in Spiritu sancto, quod est erroneum: nec secundum, quod Spiritus sanctus duplici realitate esset amans, amore scilicet essentiali, & amore subsistenti: & cum amores illi sint subiecti, & infiniti, esset duplici realitate vocatiuus, & infinitiuus, & ita magis, quam pater.

Nec potest dari tertium, quia idem inconueniens sequeretur, quod saltem formaliter, & secundum rationem esset magis infinitus, quam pater.

Nec etiam potest dari quartum, quia amor essentialis non est subsistens, ille vero productus, ille procedens, ille communis tribus, iste proprius vni personae. ergo duplex amor poni non potest, vnus essentialis, & alius subsistens: & idem potest de sapientia concludi.

Est tamen sciendum, quod si accipiatur sapientia obiectiua, sicut intelligentia, vel notitia, vel cogitatio obiectiua, concedi potest, quod in Deo sunt duae sapientiae, vna quidem formaliter, quae est communis tribus, & est perfectio simpliciter, & quae non est aliud, quam Deitas, prout sibi omnia sunt improducta, tamquam aperta, & nuda, alia vero obiectiua, quae non est perfectio, sed ipsum verbum, claudens in se Deitatem cum proprietate indistincta ab ea scilicet cum apparentia reali. sic etiam de amore possumus dicere, quod est duplex amor, vnus quidem formalis perfectio simpliciter, & communis tribus, alius vero processus, qui non est aliud, quam Spiritus amantis, seu vinculum gourt de iaat

Quod filius non est sapiens sapientia genita.

TERTIA quoque propositio est, quod haec simpliciter non est concedenda: Filius est sapiens sapientia genita. est tamen considerandum, quod triplex potest esse intelligentia huius dicti.

Prima quidem, quod sit in eo aliqua sapientia generata, esse capiens per generationem. & hic intellectus est falsus, quia sicut non est in filio aliqua generata essentia, sic nec aliqua sapientia, aut aliqua perfectio, sed totum essentiae communicatum, absque quod productionem capiant, quod sint res, etiam vt existunt in filio.

Secunda vero, quod fiat relatio ad hypostasim, & sit sensus, quod filius, qui est hypostasis genita, sit sapiens se ipso, referendo ad totam hypostasim, vel proprietatem personalem: & sic etiam non est verum, quod filius sit sapiens tota sua personalitate, quae genita est, aut sua proprietate personali; quia non est sapiens eo, quo persona genita, nec quo verbum, secundum Au gustinum, sed eo, quo Deus.

Tertia quoque intelligentia potest esse, vt accipiatur sapientia genita pro sapientia per generationem communicata, tamquam forma symbolica, & penitus improducta, vt superius dictum fuit: & sic concedi potest, quod filius est sapiens sapientia per generationem sibi communicata, a sicut est per essentiam sibi communicata, & amat amore sibi communicato & quicquid habet hic modus, habet per generationem communicatam. sed quia proprie forma symbolica non dicitur genita, idcirco simpliciter loquendo, non est ista locutio concedenda.

Ex hoc patet, vtrum sit concedendum, quod filius sit sapiens se ipso si enim neget originem, non est verum, quod sit sapiens a seipso, immo a patre. si non referatur ad causalitatem formalem, vel refertur ad totam personalitatem, nec adhuc verum est, quod tota personalitate, sit formaliter sapiens: vel ad proprietatem personalem, nec adhuc habet veritatem: vel ad essentiam, & tunc est verum, & sensus est, sapiens per essentiam, quae est id ipsum, quod fianatet, ceotniequetnt & tsrnpieuta s ieso. &

Responsio ad obiecta. AD ea ergo, quae superius inducuntur dicendum est. Ad primum quidem, quod non diligit se pater, & filius bis, quamuis diligant se per essentiam, & per Spiritum sanctum nam per essentiam diligunt se formaliter, per Spiritum sanctum vero, quasi per nexum: haec autem occurrunt ad vnicam dilectionem, cum diligere in diuinis non sit aliud, quam Deitas, prout vnit alicui per seipsum, positum in esse lato, & dato illi: sic autem est Spiritus sanctus, & ita Deitas, vt est amor, connotat Spiritum sanctum per modum vinculi, vel medij, quo aliud attingit, tamquam datum illi. non est ergo bis diligere, sed ad vnum diligere concurrere principium formale, & nexum mediantem

Ad secundum dicendum, quod pater non est sapiens sapientia genita, tamquam formali principio, sed quando sapiat res, & se ipsum, & omnia, quae concipit mediante ipso verbo obiectiue, nullum inconueniens est, immo opor tet. necesse est enim, quod omnis creatura, & intelligibile omni Deitati appareat, & hoc est Deitatem esse intelligibile quoddam subsistens, & sapere eminens; apparentia vero obiectiua omnis intelligibilis est ipsum verbum, vt dictum est.

Ad tertium dicendum, quod probat Spiritum sanctum, non esse formale principium, quo se diligunt Pater, & Filius; sed quod non sit vniens medium, non concludit, & per idempatet ad quartum

Ad quintum dicendum, quod Pater diligit, se Spiritu sancto, dilectione essentiali, inquantum est nexus omnis vnionis eo modo, quo dictum est. Potest etiam dici, quod reflectitur supra se aliquo modo, mediante actu notionali. licet enim non spiret se, spirat tamen erga se, & erga esse amatum

Ad sextum dicendum, quod ista loquutio, resolui potest in propositionem. verum est qnim, quod Pater, & Filius diligunt se per Spiritum sanctnm, non quod notet propositio illa per causalitatem Spiritus sancti, super dilectionem Patris, & Filij, sed notat tantummodo medij rationem; medium autem per hunc modum construitur. dicitur enim propriequod licet vniantur per glutinum, & per medium, vel glutino, tamquam medio. vnde medio non repugnat, quod cum alio construatur in habitudine ablatiui.

Ad vltimum dicendum, quod non conceditur, quod intelligat Pater verbo, tamquamformali principio si spiritus legat, vel capiat res mediante verbo, tamquam medio obiectiuo, concedere oportet. non est autem intelligere aliud, quam illud intra se apparere; haec autem apparentia non est aliud, quam ipsumvt dictum est saepe.