Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opinio quorumdam.

CIRCA primum ergo considerandum, quod aliqui dicere voluerunt, quod generare in diuinis, seu generatio actiue sumpta esset tantum de genere relationis, & nullo modo de genere actionis, pro eo, quod omnis actio fundatur in motu secundum Auctorem 6. princip. ma nifestum est autem, quod in diuinis non est motus, quare productiones sunt habitudines habem tes modum relationis, & non modum actionis.

Sed hic modus dicendi falso innititur fundamento, scilicet, quod nulla actio sit nisi fundata in motu: constat autem, quod illuminatio est actio corporis luminosi in corpus illuminabile; sed illuminatio non fundatur in motu. non eniml lumen acquiritur per motum, sed per mutationem indiuisibilem, & in instanti, quod Commentator ait in 6. Physic. quod Aristotiles, & omnes Peripathetici dicunt transmutationes es se, quae fiunt in non tempore; & hoc manifestum est in illuminationibus, & similibus. ergo non omnis actio habet motum pro fundamento.

Et si dicatur, quod illuminationem praecedit motus localis corporis luminosi, quia tales trans mutationes indiuisibiles sunt fines aliquorum motuum semper, nec possunt sine motu primo reperiri, vt Comment. dicit ibidem.

Non valet quidem, quia illuminationis actio non fundatur in primo motu, immo transiuit motus, nec est in instanti illo, in quo luminosum illuminat actiue, & elicit illuminationem actiuam.

Praeterea: Via in aliquod ens est actio, vt patet 4. Metaphy. & Commentator hoc dicit 1. cae li, & mundi. quod scilicet non omnis via ad ens est per motum, immo aliqua habent esse per sim plicem mutationem, sicut formae substantiales, & gratia in anima, & similiter creaturae sunt a Deo per simplicem emanationem. ergo non est verum, quod omnis actio sit fundata in motu.

Nec valet si dicatur, quod Commentator ibi dicit de Aristotele, quod intendebat per motus corporum vias ducentes ad generationes illorum; non valet inquam, quia magis per hoc habetur intentum. non enim exponeret motus per vias, nisi quia in plus se habet via ad ens, quam motus.

Praeterea: 10. Ethic. dicit Philosophus, quod visio, & auditio perficiuutur in vno instanti, sed visio, & auditio non sunt passiones sensuum, & actiones sensibilium, vt patet 2. de anima. ergo non omnes actiones, & passiones fiunt in tempore, & per consequens non sunt in motu.

Praeterea: Intellectus agens dicitur vere agere, & non metaphorice tantum, vt Commentator dicit in 3. de anima. deducit enim Teophrastum, & Themistium ad hoc inconueniens, quod intellecta non erunt vere facta, si intellectus agens, & patiens, & intellectus in habitu est aeter nus; sed actio intellectus agentis non est cum motu, & tempore, quia species intellectuales non acquiruntur per motum, vt patet 6. Physic. ergo id, quod prius.

Secundum hoc ergo ex isto motiuo negari non potest, quin generatio in diuinis habet modum praedicamenti actionis, ex quo per eam verus pater generat, & producit, & filius generatur sine motu, & tempore, sicut & creatio vere est actio, vt dicetur in secundo.

Nec motiuum procedit. Auctor enim 6. prin cipiorum, cum ait, omnem actionem in motu fundari, loquitur vel secundum vulgum, vel secundum opinionem aliorum, vel loquitur de actione, & passione corporum naturalium, de qua tractat Philosophus primo de generatione. & haec videtur sua intentio, quia ibidem remittit ad ea, quae tractata sunt de agere, & pati in illo libro, de tali autem actione, & passione, quae fit per contactum, & per qualitates actiuas, & pas siuas nulli dubium est, quin fiat cum motu, vel potest dici, quod Auctor 6. princip. non est tenendus in omnibus.

Opinio Scoti 4. sent. dist. 13.

PROPTEREA dixerunt alij, quod produActiones in diuinis habent modum respectiuum de genere relationis, non de genere actionis. dixerunt enim, quod inter agens, & patiens possunt tres habitudines considerari.

Prima quidem agentis ad terminum formalem, vt calefacientis ad calorem, & hic respectus est de genere relationis, non actionis.

Secundo vero agentis ad componi, vtpote calefactibilitatis, ad calefactum totum, & adhuc ille est de genere relationis, non actionis.

Tertio vero agentis ad passum, numerum, vel subiectum, & ille est de genere actionis; & quia in diuinis non est ille respectus. non enim pater per actionem agit in essentiam, tamquam in materiam, vel substratum, quoniam in diuinis non est ratio quasi materiae, vel subiecti, cum sonet imperfectionem, sed est ibi tantum respectus primus agentis, scilicet formalem terminum, & secundus similiter, videlicet agentis ad totum constitutum, idcirco generare in diuinis non habet modum praedicamenti actionis, sed tantum relationis; quod autem solus ille respectus, qui est agentis ad passum, vel susceptiuum sit de genere actionis, patet ex multis. ait enim Auctor 6. principiorum, quod actio est secundum quam in id, quod subiicitur agere dicatur; sed in hac definitione non exprimitur respectus alius, nisi ille, qui est ad passum, & subiectum. er go solus ille respectus constituit praedicamentumactionis.

Praeterea: Illud, quod de necessitate exigit actionem partium, pertinet ad rationem ipsius: sed Auctor 6. principiorum dicit, quod actio non exigit quid agat, sed in quid agat, ex quo patet, quod non requirit respectum illum, qui est ad formalem terminum, vel compositum, quia tunc exigeret quid ageret, sed semper exigit respectum ad subiectum, in quod agat. ergo respectus ad passum est pertinens ad praedicamentum actionis, & non ille, qui est ad compositum, vel terminum formalem.

Praeterea: Philosophus in Praedicamentis agit de agere, & pati, exempla ponendo de eis; sed omnia exempla illa exprimunt habitudinem agentis ad passum; & nullam exprimunt habitudinem agentis ad compositum, vel terminum formalem, sicut patet, quod calefacere est ad id, quod illuminatur. non enim bene dicetur, quod calefaciens calefacit ignem, sed aquam, vel aliud calefactibile: similiter etiam de sole non di citur, quod illuminet lumen, sed aerem, vel aliud illuminabile. ergo respectus actionis non est ad terminum formalem, sed ad susceptiuum, vel passum.

Praeterea: Actio, & passio exprimunt respectus mutuos, & cooppositos, sed passio est proprie respectus passi ad agens, non termini, vel compositi. non enim dicitur, quod compositum, vel formalis terminus ab agente patiatur, sed quod passum patitur ab agente. ergo respectus pertinens ad praedicamentum actionis est inter agens, & passum, non inter agens, & compositum, vel terminum formalem.

Praeterea: Respectus de genere actionis, vel passionis sunt aduenientes extrinsecus. illi vero de genere relationis sunt intrinsecus aduenientes: haec est autem differentia respectuum adue nientium extrinsecus, & intrinsecus, quod aduenientes intrinsecus oriuntur de necessitate positis fundamentis, sicut patet de similitudine, quae positis duobus albis, de necessitate con surgit; aduenientes vero extrinsecus non oriun tur statim fundamentis positis, sicut patet de vbi; posita namque cathedra, & posito doctore, non statim de necessitate ponitur doctor in cathedra, & ita est de omni vbi. non enim oritur statim posito locabili, & locato, sed nunc est ita, quod respectus ille, qui est inter agens, & compositum oritur de necessitate posito agente termino, & composito. non enim potest esse in actu terminus, vel compositum, quin referatur ad agens, & econuerso sub habitudinibus producentis, & producti, respectus vero agentis ad susceptibile, non statim oritur posito susceptibili, & agente, quinimmo potest calefactibile esse alicubi, & ignis alibi, ita quod non erit actio ignis in calefactibile, nec orietur respe- ctus in actu agentis ad passum, ergo solus ille respectus spectat ad praedicamentum actionis, tamquam extrinsecus adueniens; alij vero, non cum non sint intrinsecus ad uenientes.

Quid dicendum secundum veritatem, & primo, quod respectus originis, qui est inter agens, & terminum formalem est directe pertinens, & constituens praedicamentum actionis, sicut origo terminorum ab agente vere constituit praedicamentum passionis cor tra opinionem praemissam.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub triplici propositione.

Prima quidem, quod respectus originis, siue qui est origo vere constituit praedicamenta actionis, & passionis. origo namque quatenus originatur est passio; ille namque agens originans terminum dicitur actio.

Ad cuius euidentiam considerandum, quod inter producens, & productum terminum possunt distingui duo respectus; vnus quidem, qui est origo, quia terminus vere oritur ab agente, vtpote sortes a Platone, & alius, qui origo non est, sed eam consequens, vtpote filiatio non est origo sortis, sed sequitur eam: similiter etiam ex parte producentis est respectus, quo terminum originat, qui non est aliud, quam originare, & est respectus, qui consequitur, sicut paternitas. positores ergo opinionis praemissa, imaginantes, quod inter agens aeternum nonesset respectus ille, qui est origo, sed tantum ille, qui est quasi paternitas, aut habitudo originem consequens, moti sunt ad dicendum, quod nullus respectus interueniens inter agens, & terminum sit de genere actionis, sed ille, qui interuenit inter agens, & passum; hoc autem verum non est, immo inter agens, & passum non est, ni si iste respectus originis, qui est inter agens, & terminum, nec etiam inter agens, & totum com positum. est enim sic concipiendum, quod formalis terminus est id, quo dicitur totum compo situm originari ab agente, & est id, quo passum dicitur actuari, & attingi ab agente, vtsit origo formalis termini, & sit ille respectus attingentiae totius compositi ab eodem.

Quod ergo origo huiusmodi termini ab agen te sit passio, econuerso productio, qua agens terminum originat sit vere actio, patere potest ex multis, per nullum respectum de genere rela tionis capit esse terminus illius respectus, sicut pa tet discurrendo in primo modo relatiuorum, qui est modo vnius, & modo numeri. non enim duplum ponit in esse sub duplum, nec similitudo ponit in esse albedinem, ad quam terminatur, sicut nec illa, in qua fundatur. In tertio etiam modo relatiuorum mensura non ponit in essemensuratum, alioquin albedo produceret omnes colores, & diesis omnes sonos, & quamuis inueniatur aliqua mensura, quae ponit meosurata in esse, vt scibile scientiam, & Deus creaturam, nihilominus respectus mensurationis non est ille, quo formaliter ponunt. Idem etiam patet, quo ad secundum modum. non enim paternitas ponit filium in esse, nec filiatio pattem: sed manifestum est, quod origo est id, quooriginatus terminus ponit in esse. ergo huiusmodi respectus non pertinet ad genus relationis, immo ad actionem.

Praeterea: Simplicius dicit super praedica menta in cap. de agere, & pati. quod aliqui ve ritati contradicentes, voluerunt contra Arista- telem dicere, quod facere, & pati non sint proprie quaedam praedicamenta, & contineantur sub ad aliquid, relatione, & subdit arguens contra eos, quod non recte dicunt. non enim subsistit esse eorum in habitudine ad inuicem, sicut dextrum, & sinistrum in habitudine sola subsistunt, & in esse factum aliquid ab ipsis, ex quo patet, quod actio non est proprie habitudo, sed est id, quo aliquid dicitur esse factum, sed manifestum est, quod per originem formalis termini habet totum compositum, quod sit factum, & originatum. ergo origo termini non pertinet ad genus relationis, sicut fingit praemissa opinio, immo veraciter ad genus actionis, & passionis.

Praeterea: Nullus respectus, qui se habet ad terminum, quasi via in ipsum est de genere rela tionis, sed magis de genere actionis, vel paslionis. Philosophus enim 4. Metaph. & Commentator ibidem. enumerantes dicunt, quod quoddam est ens per se existens, videlicet substantia, & quoddam, quod est via in ens, & quoddam, quia est relatio, vel habitudo entis. vnde patet, quod aliud praedicamentum est relatio, & aliud via in ens: sed manifestum est, quod origo est via, ac processus ad esse termini originati. ergo huiusmodi origo non est relatio, sed pertinet ad genus actionis.

Praeterea: Respectus agentis ad passum, est de genere actionis secundum sic ponentes, sed nullus respectus est inter agens, & passum, nisi ille, quo agens terminum attingit, qui quidem est origo, & hoc patet ex multis.

Primo quidem, quia 7. Metaph. Commentator dicit, quod actio agentis non dependet a subiecto, nec exigit ipsum, nisi secundum quod dependet a forma, & subdit, quod actio agentis non dependet ex subiecto propter hoc, quod pendet a forma.

Secundo vero, quia respectus non acquiritur, nisi per aliquod absolutum. respectus ergo ille, quo agens attingit passum, cum non acquiritur per hoc, quod absolutum sit ab agente, & neces se est, quod acquiratur ex hoc, quod in passo sit, vel oritur aliquid absolutum; non fit autem aliud absolutum ab agente in passo, nisi formalis terminus. ergo factio, vel origo termini est id, quo agens attingit passum.

Tertio quoque, quia respectus agentis in pas sum, vel intelligitur esse quidam innixus, vel vnio situalis amborum, qui est contactus, vel vnio virtualis, vel impressio termini formalis in ipsum; primum non potest dari, quia phantasticum est imaginari talem innixum, cum non appareat debilitas in agente, nec secundum, quia localis vnio, vel contactus non est actio, sed relatio, nec tertium, quia vnio vnitatum, si sit habitualis, oportet, quod aliquis actus profluat ab agente in passum. relinquitur ergo, quod detur quartum, videlicet, quod attingentia secundum quod agens attingit passum, non sit aliud, quam impressio formae, quae acquiritur in passum. vnde non est aliud agens in passum agere, quam agens passum formare, & actuare. ergo nullus respectus proprie pertinet ad actionem, nisi origo formalis termini ab agente in passum.

Praeterea: Respectus ille, qui non oritur denecessitate, positis terminis, non pertinet ad ge nus relationis, sed origo termini, vel prossuxus agentis, quo prorumpit in terminum, non oritur posito fundamento, & termino, quod apparet: tum quia ponit, & causat numerum, & per consequens non oritur ex ipso: tum quia non intelligitur origo, vt sequens terminum, sed vt praecedens, & via. ergo non spectat ad praedicamentum relationis.

Praeterea: Respectus de praedicamento relationis manet per necessitatem ad permanentiam extremorum. existentibus enim duobus albis semper, & de necessitate existit similitudo, & cō formitas inter illa: sed manifestum est, quod ma nente agente, & termino, non semper manet ori go termini ab agente, nec agere ipsius agentis in terminum, alioquin sortes filius generaretur a Platone patre suo. ergo huiusmodi respectus non sunt de praedicamento relationis.

Praeterea: Relatio non fundat relationem, sed 5. Metaph. dicit Philosophus, quod relationes producentis, & producti fundantur super agere, vel egisse, & manifestum est, quod relatio producti fundatur super originari termini, & relatio producentis super originare. ergo origi nare, & originari non pertinent ad praedicamen tum relationis.

Praeterea: Illud respicit respectus actionis pro termino, quod agens per actionem attingit: sed manifestum est, quod agens attingit compositum, attingit passum, & attingit formalem terminum. dicimus enim, quod agens facit compositum, & agit in passum. agit autem compositum ratione formae, & agit in passum propter formam, quam inducit. ergo respectus de genere actionis est inter agens, & terminum, nec est alius ab illo, qui est inter agens, & passum,

Et si dicatur, quod agens agit terminum, sed non in terminum: non agit autem passum, sed in passum; haec autem est habitudo passibilitatis, vt in ipsum agens, & habitudo agentis, vt in aliquid, non vt aliquid agat, non valet quidem, quia procedit ex falsa imaginatione, quasi agens faciat formam in materia, velut receptum in recipiente: non facit autem in materia formam, quasi dicat aliud in alio, sed ex ma teria facit formatum, vt Commentator dicit 6. Metaph. vnde compositum fit, quod est res praecisa, & in actu; forma vero non fit, cum non sit, nisi finis, complementum, & actus, ac modus essentialis materiae, per accidens tamen fit tam forma, quam materia, vt apparet in septimo, & hinc est, quod proprie dici potest, quod agens agit compositum primo; ex consequenti autem agit materiam, & formam, formam vero in ma teria, & ita agens non respicit materiam, tamquam id, in quod agit secundum mentem Piloso phi, sed magis tamquam illud, quod agit, sed quia primo aspectu videtur materia, quasi quoddam receptiuum, in quo fiat forma, nec est omnino videre, quod totum fiat, idcirco obtinuit imaginatio, quod actio passionem respiciat sub habitudine receptiui, & quod agens agat sub habi tudine termini, quem agat. vnde & Auctor 6. prin cipiorum secundum vulgarem apprehensionem definiens dixit, quod est actio secundum quam in id, quod subiicitur, agere dicimur.

Praeterea: Actio, & passio sunt respectus mutui, & oppositi. id ergo respicit actio pro termino, quod passio pro subiecto: sed constat, quod formalis terminus, & compositum dicuntur agi passiue, etiam subiectum, vt dictum est. ergo agens per actionem respicit formalem terminum, & compositum.

Et si dicatur, quod immo solum subiectum di citur pati ab actione; forma vero, vel compositum non patiuntur; siquidem hoc non valet: nam nomen passionis potest multa significare; pati namque aliquando est idem, quod agi, vel fieri, & sic directe opponitur actioni agere, & fieri, & producere, & produci nominant duo praedicamenta, & secundum hoc pati acceptum pro fieri, vel agi non competit soli materiae, im mo composito, & formae, aliquando vero sumitur pro afflictione illius, a quo abiicitur aliqua perfectio, eo modo, quo agens dicitur pati, & inde translatum est ad omne illud, a quo abiicitur aliquid naturale, & ob hoc dicitur materia pati, & non forma, inquantum est principium abiectionis omnium naturalium dispositionum. vnde Commentator in 3. de anima, dicit, quod materia non est causa passionis; pati autem sic acceptum non opponitur praedicamento actionis directe, sed inquantum accipitur primo mo do grofeci l ononis praemissz procedunt.

Primum siquidem non: quia melius definietur actio, dicendo, quod secundum eam id, quod subiicitur, seu quod agitur, quam dicendo in id, quod subiicitur propter rationem iam tactam, sed quia in actionibus corruptiuis non vi detur aliquid fieri, sed magis destrui, vt patet in combustione domus, idcirco vulgariter videtur, quod actio non semper exigat actum, quo agat, sed semper passum, in quod agat, hoc autem verum non est, quia agens non est priuans, nec inueniens negationes per se, sed per accidens, vtpote, quia inuenit, vel extrahit aliquam afirmationem, vt Commentator dicit 12. Metaph. secundum hoc ergo definit Auctor 6. prin cipiorum per passum, & ait, quod non exigit actio super quod agat attendens ad imaginationem vulgarem.

Et per hoc patet ad secundum.

Non valet etiam tertium, quia nomina significantia actionem possunt referri ad passum, cō positum, & formam. vnde dici potest, quod lumen accenditur, vel illuminatur, & quod luminosum illuminat, & similiter actiue, quod aliquis accendit lumen, vel illuminat, & sic de aliis, nec est aliqua repugnantia, nisi forte ex vsu.

Non valet etiam quartum, quia non solum materia dicitur pati ab agente, quod quidem pati non est aliud, quam fieri, & agi, vt dictum est.

Non valet etiam quintum, immo magis ad oppositum, quamuis illud solum a ponentibus praemissam opinionem iudicatur. non valet quidem pro eo, quod respectus, qui est origo termi ni, non est necessario positis extremis, nec illis manentibus manet, & per consequens non est intrin ecus adueniens, nec pertinens ad genus relationis.

Quod actio, & passio sunt praedicamenta realia, & inter se realiter distincta, contra illud, quod opponit S. Thomas parte 1. quaest. 28.art. 3. ad 1.

SECVNDA quoque propositio est, quod actio, & passio secundum suas relationes formales sunt vere res extra intellectum existentes, diffe rentes quidem realiter inter se, & ab agente, & passo. quod enim ab agente, & passo realiter distinguantur, apparet, quoniam idem non potest a se realiter separari. illud ergo, quo transeunte realiter aliud, realiter remanet, non est idem realiter cum alio, quod sic manet; sed manifestum est, quod posita tota realitate absoluta agentis, & tota realitate absoluta producti, non manet inter ea respectus actionis, & passionis, nec origo actualis producti a producente. licet enim maneant ignis generans, & ignis genitus, non tamen manet generare vnius, & generari al terius, alioquin candela accensa ab alia, a quocumque fereretur semper accenderetur ab alia ea, & semper alia accenderet, & lumen esset in continuo, quod nullo modo verum est. ergo non potest poni, quod origo ignis ab igne non sit aliud realiter ab vtroque, alias vtroque manente, de necessitate maneret origo vnius ab altero.

Praeterea: Impossibile est rem aliam in ordine causalitatis effectiuae dependere a seipsa. licet enim in causalitate formali possit idem realiter esse causa effectus, sicut supra dictum est de esse, & essentia, de lucere, & luce, de florere, & flore. Impossibile tamen est in ordine causalitatis actiuae, quod idem sit suiipsius causa. nulla enim res est, quae seipsam gignat, vt sit secundum Augustinum primo de Trinit. nec aliqua res scipsam conducit in esse, aut exit de potentia in actum per se, secundum Commentatorem 11. Metaph. cuius ratio est, quia dependeret a se, & esset antequam esset. Sed manifestum est, quod productum in ordine causalitatis effectiue dependet ab origine, seu a respectu originis. vnde dependet in esse suo ab actione, & passione. ergo impossibile est, quod actio, & passio sint eadem res cum termino producto, & per consequens non differret realiter ab ipso, & multo fortius differunt ab agente, cum actio, & passio sint in eo quod agitur, & non in agente, vt inferius apparebit.

Nec valet si dicatur ad rationem istam simul, & ad praecedentem, quod per eas probant tantummodo, quod motus differant a termino, quia per motum effectiue terminus capit esse, & manet agens, & actum motu transeunte, transit & actio, quia motus, & actio, & passio, realiter. sunt idem, licet differant ratione. vnde nullusdicit, quin actio, & passio differant ab agente, & producto ratione motus, sed quod a motu disferant, non apparet, & ita secundum suas formales rationes non res, sed tantum entia rationis; siquidem hoc non valet: tum quia probatum. est supra, quod actio, & paffio abstrahunt a motu in illuminatione, & acquisitione omnis formae indiuisibilis, & per consequens ibi rationes illae concludunt, quod actio, & passio realiter differunt a forma producta, & productiua, quia illis manentibus transeunt actio, & passio, quia forma producta ab agente, & passione realiter dependet ab ordine causalitatis effectiue: tum etiam quia motus distinguitur realiter ab actione, & passione, & quia manet motus, transeunte actione, sicut apparet in proiectis. manet enim motus proiectorum proiicente cessante, immo eo adnihilato maneret, quia motus dependet ab actione motoris in ordine causalitatis effectiuae

Praeterea: Si actio, & passio non differrent a motu, & non essent res verae secundum suas rationes formales, posito motu in aliquo mobili, non posset ratio assignari, quare plus esset ab vno motore, quam ab alio, positis duobus motoribus, & appropinquatis ad mobile. constat enim quod motus talis mobilis potest profluere ab al terutro duorum mouentium, & intellectus aeque po test fundare super motum respectum ad vnum, sicut ad aliud, quantum est ex natura mouentium, & ex natura ipsius motus. non ergo ponatur, quod motus habeat aliquam connexionem plus cum vno motore, quam cum alio extra omnem intellectum, vtpote si oritur ab vno, & non ab alio, & quia vnum agit motum, reliquum non agit, non poterit intellectus connectere motum cum suo proprio, & determinato motore, sed hoc est omnino absonum, & impossibile. ergo necesse est, quod in rerum natura vltra motum, & motorem sit realis connexio motus ad ipsum motorem sub respe ctu originis motus, amore, & actione motoris.

Praeterea: Illud, quod potest non esse per quã- cumque potentiam motu, & motore eodem non est idem realiter cum motore, vel motu, immo realiter differt a quolibet, ex quo sine contradictione potest non esse existentibus simul. si enim esset alterum illorum realiter, & illud alterum existe ret, eo non existente, se queretur eandem rem simul esse, & non esse, sed manifestum est, quod per diuinam potentiam potest manere idem motor, & idem motus non existente agere ipsius motoris, aut est fieri a motore: approximato namque igne combustibili potest Deus suspendere actiuitatem ignis, ne agat pro aliqua hora, & facere incombustibili eundem motum, quem ignis faceret in illa hora, & secundum hoc maneret idem motus remoto agere motoris, & fieri motus a motore, quod tamen agere, & fieri affuisset, nisi diuina potentia suspendisset vtrumque. ergo necesse est, quod agere motorissit aliud a motu, & motore realiter, & similiter fieri motus sit aliud a motore, & motu, ex quo est res, quae suspendi potest, manente vtroque.

Ex praedictis patet, quod non sit vera opinio aliquorum, qui dixerunt, quod actio, & passio sunt idem, quod motus realiter, quamuis differant ratione, adducentes ad hoc verbum Philosophi 3. Physic. qui dicit, quod actio, & passio sunt idem motus, sed quantitas earum non est eadem, sicut via ab Asia, ad Athenas, & ab Athe nis ad Asiam, non videtur dicere, quod idem mo tus sit actio, inquantum est huiusmodi ad hoc, scilicet mobilis a motore, sed si bene intelligatur expresse intendit oppositum. non enim sunt actio, & passio secundum suas quidditates reales, sed sunt fundamentaliter motus, quoniam illa habitudines, quae importantur per huius in hoc, & huius ab hoc exprimunt realitatem for- malem actionis, & passionis. non est enim aliud actio, quam esfluxus, & egressus motoris in mo tum. hoc enim est mouere, & similiter non est aliud paslio, quam egressus ab ipso motore: isti autem egressus realiter distinguuntur a motore, & motu, sicut probatum est, quod Deus absque vlla contradictione potest huiusmodi egressus tollere, manente eodem motu, & motore, vnde cum possit manere quidquid importatur per defi nitionem motus, scilicet actus in potentia, non manente eo, quod per egressus huiusmodi impor tatur, manifeste patet, quod realiter suo modo distinguuntur, & hoc Philosophus innuit, cum dicit, quod non sunt eaedem quidditates eorum.

Quod autem actio, & passio realiter inter se distinguantur sic patet. Est enim considerandum, quod actio dicit vnum in recto, & duo in obliquocum enim agere non sit aliud, quam agens emit tere, seu effundere effectum aliquem absolutum, sine ille effectus sit motus, siue forma indiuisibilis, vt lux, siue forma subsistens, vt angelus, vel aliqua creatura, actio dicit in recto illud effundere, vel prorumpere, in obliquo idem agens, & effecttum, vt sic actio sit proruptio, vel egressus agentis in effectum. Similiter etiam dicit vnum in recto, & duo in obliquo. est enim exitus, vel origo effectus ab agente, & ita importat effectum, & agens oblique, sed exitus, & originem formaliter in recto. secundum hoc ergo isti duo exitus, vel egressus non sunt idem reales exitus, scilicet agentis, & effectus, siue prorumpens exitus effectus ab agente, siue origo, & secundum hoc, actio, & passio formaliter distinguantur.

Apparet autem, quod egressus huiusmodi realiter non sit idem. quaecumque enim habitudines sunt oppositae, & reales, per ne cessitatem realiter distinguuntur. Notanter enim dicuntur reales, quia si essent rationis, & oppositae, distinguerentur sola relatione inter se, additur etiam, quod sint oppositae. impossibile est enim, quod sint eaedem, sicut patet de quolibet genere oppositionis, sed probatum est, quod effluxus effectus ab agen te est reale quid positum in rerum natura, similiter & exitus agentis, vt proruptio in effectum est quid vere reale, isti autem exitus, & effluxus sunt omnino oppositi, quia incipit ab agente, & terminatur ad effectum, vtpote actio, qua agens prorumpit in ipsum, alter vero incipit ab effectu, & terminatur ad agens, vt videlicet exitus, & origo exitus ab agente. ergo isti duo exitus realiter distinguuntur, & ita actio, & passio sunt res distinctae.

Huic tamen obuiare videtur. Primo quidem, quod secundum hoc actio, & passio non erunt, ni si quaedam relationes. vnde non erunt res, sed quaedam habitudines, & quidam modi reales, & per consequens verum dixerunt alij, quod actio, & passio non distinguuntur realiter inter se, nec a motu. Secundo vero, quia Philosophus dicit, quod eadem est via ab agente in passum, & a passo in agens, sicut & inter duo loca est eadem via eundo, & redeundo. vnde idem egressus videtur esse ille, per quem agens egreditur in effectum, & per quem effectus egreditur ab agente, & idem interuallum intelligi debet inter agens, & passum, & econuerso, & hoc est, quod Commenta tor exponit, & quod hoc est dispositio omnis, quae refertur ad aliud, quod est vna relatio existens. inter duo.

Sed istis non obstantibus, dicendum est, sicut prius. illa enim, quae sunt vnum secundum substantiam, & differentia secundum quidditatem si illa in rerum natura sint, nec facta per intellectum de necessitate distinguentur realiter. distingui enim per quidditates reales est redistingui, vt est dictum tertio Physic. in multis locis, sed quam maxime 21. commento expresse dicit Commentator, quod actio motoris, & mo ti est eadem secundum subiectum, quia secundum motum, in quo fundantur, vel formam indiuisibilem in his, quae acquiruntur sine motu, sunt autem differentia secundum quidditatem, & definitionem. ergo realiter distinguuntur a motu, & inter se.

Nec procedunt instantiae. Prima siquidem non: quoniam huiusmodi egressus non sunt res absolutae, quia nec intelligi possunt sine duobus extremis, videlicet sine agente, & aliquo abso luto creato, nec tamen sunt relationes. egressus enim non est habitudo, cum non referat ad terminum, sed causat ipsum, propter quod non spectat ad genus relationis. est enim commune septem praedicamentis non absolutis, quod intelligantur inter duo extrema per modum cuiusdam interualli, & ideo appellantur formae adiacentes, vel circumstantiae, nec est hoc proprium relationibus. talium enim interuallorum, & formarum interiacentium, quaedam referuntur inter habitudines, & relationes, quaedam vero sunt continentiae, & mensurae, sicut vbi, & quando. sic ergo actio, & passio inter se, a motu realiter distinguuntur, non sicut res absolutae, sed sicut quaedam circumstantiae, & realia interualla, nec sunt relationes, aut habitudines, licet aliquando sic nominentur, quia sunt formae non absolutae.

Secunda etiam non procedit, quia Philosophus loquitur de via, seu spacio absoluto, quod est inter duo loca. illud enim idem est inter superius, & inferius, & econuerso, sed si accipiatur via non absoluta per modum cuiusdam interualli, variabitur via, vt Commentator exponit tertio Physicorum. a superiori enim ad inferius ascensus. vnde dicit Commentator, quod ascensus, & descensus sunt idem secundum subiectum, sed definitio non est eadem, & sic est de motore, & moto, quoniam actio facta inter il la est eadem, sed respectu vnius dicitur mouere & in respectu alterius dicitur moueri, & sunt valde opposita. sicut ergo interuallum, quod incipit ab agente, & terminatur ad actum, vel factum non est idem cum interuallo, quod incipit ab effectu, & terminatur ad agens, immo sunt valde oppositi, vt dicit Commem. licet motus, vel aliud absolutum acquisitum per agere, & agi sit idem.

Quod vero additur de dicto Comment. dicen dum, quod intelligit de interuallo, quod est inter duos terminos secundum eundem ordinem, sicut inter patrem, & filium eadem est relatio, videlicet paternitas; non intelligit autem, si ordo in oppositum mutetur a filio, videlicet in patrem, quia tunc est filiatio. Et similiter in proposito egressus agentis attingit ad effectum, alias esset abscisus, & non esset vna continua actio, ex hoc in hoc, vt dicit Comment. & etiam est vnus alius egressus continuus ab effectu vsque ad agens secundum, hos autem egressus duos esse differentes secundum duo egredientia, quia per vnum formaliter agens egreditur in effectum, & hac est actio, sed per alium, quae est passio effectus oritur ab agente.

Quod generare, & generari in diuinis habent modun actionum, & passionum, & non modum habitudinum, siue relationum, contra primam, & secundam opin.

TERTIA quoque propositio est, quod generare, & generari, spirare, & spirari habent modum actionum, passionum, & non habitudinum de genere relationis. huic tamen videtur obuiare, quod communiter dicitur in diuinis non saluari per modum, nisi duorum praedicamento rum, substantiae scilicet, & relationis, & habet or tum ex dictis August. 5. de Trin. & Boet. lib. suo de Trin. sed generare, & generari vere sunt indi uinis. ergo habebunt modum praedicamenti relationis, vel si habuerunt modum actionis, & passionis, saluabuntur rationes quatuor praedicamentorum in Deo, videlicet substantiae relationis, actionis, & passionis.

Praeterea: Passio videtur sonare habitudinem recipientis, siue sit passio abiectiua, siue perfectiua semper recipiens dicitur pati. vnde recipere, aut hubitudo, in quoaliud est, vel recipitur videtur constituere praedicamentum passionis: sed dictum est supra, quod nihil est in diuinis receptum. ergo nec praedicamentum passionis, nec modus ipsius poni habet in Deo.

Praeterea: Si generare, & generari haberent modum alicuius praedidamenti, siue relationis, siue actionis, vel passionis posset abstrahi iste con munis modus, & per consequens aliquid commu ne eiusdem modi Deo, & creaturae, sed dictum est supra, quod nullus talis communis conceptus, qui dicat determinatam aliquam rationem formalis est de Deo, & creaturis. ergo generare, & generari non habent modum alterius praedicamenti.

Sed istis non obstantibus, dicendum est, quod habent modum, actionum, & passionum, & non i relationum, quod ex praecedentibus satis patet: tum quia per generare, & generari vere capitf lius suam realitatem, quod competit habitudinibus de genere relationis: tum quia generari est vera origo; origo autem non habet relationis mo dum, sed passionis: tum quia generare est quoddam originare, & quidam egressus realis, quo pater prorumpat in filium, & similiter generari est quidam exitus, quo filius egreditur a patre, sicutip se testatur, quod exiuit a patre, & venit in mundum. ostensum est autem supra, quod haec nullo modo conueniunt praedicamento relationis, sed actionis, & passionis. ergo modum habent actionum, & passionum potius, quam relationum. vnde & consuetum est, quod dicitur actiua generatio& passiua, & similiter de spiratione, quae est acti ua, & passiua, & quammaxime hoc dicere habuerunt, qui posuerunt generare elicitum indi uinis, & potentiam generandi esse productiuam. vndnon apparet, quod absque repugnantia potueruntpo nere duo, scilicet, quod generare sitrelatio, & nōla beat modum actionis, & tamen quod generandi potentia sit vere productiua, & non est entitatiua tantum, vt superius dictum fuit, cum hoc etiam non sit productiua potentia, nec generare sit eli citum, oportet dici, quod habeat modum actionis, non tamen elicitae pro eo, quod est positiua, & originatiua filii, nec solum habitudo ad ipsuin.

Non procedunt autem instantiae. Prima siqui dem non, quia per ad aliquid intelligit Augustinus omnem formam, quae non est ad se, & absoluta; hoc autem commune est relationibus, & actionibus, & passionibus, & secundum verum est, quod quicquid pradicatur in Deo significat substantiam, vel ad aliquid, non quidem relationem proprie dictam, licet quod non est ad se, siue sit actio, sine passio, vt generare, & generari, siue relatio, vt filiatio, & paternitas. Nec valet etiam secunda, quia non est verum, quod recipere constituat praedicamentum passionis, vt patet per Commentatorem quinto Physic. cuius verba sunt, quod ponentes rece ptionem esse praedicamentum passionis non bene fecerunt, quoniam potentia est receptio ad rem; potentia vero ad aliquam rem est de genere illius. vnde quia materia, vel subiectum nominaliter patitur ab agente, non attingitur, nisi quia totum compositum fit, & agitur, idcirco materiae non est pati, prout passio praedicamentum nominat oppositum actioni, sicut dictum est supra. cum ergo passio non sit aliud, quam origo passiua; hoc autem vere sit in diuinis, consequens est, vt ibi sit ratio passionis. Non obsistit etiam tertia, quia licet diminutum imitetur suum exemplar, non tamen potest communis ratio abstrahi, quae sit exemplariter in vno, & diminute in alio, sicut patet, quod non potest abstrahi vna ratio albedinis, quae communis vere albedini perficienti superficiem, & specieialbedinis existentis in intellectu, quae est albedo diminute, & participatiue. est ergo modus actionis, & passionis in diuinis, nihilominus exemplaris, & eminens, quem imitatur praedicamentalis actio, & passio, non tamen ab istis est abstrahibilis vnus communis conceptus, immo nec aliquid dicens determinea, qu patet in

ARTJCVLVS SECVNDVS.

Vtrum actio sit in agente, vel in producto. opinio Scoti in 4. dist. I3. & plurium aliorum.

CIRCA secundum vero considerandum est, quod aliqui dicere voluerunt, actionem esse formaliter, & subiectiue in agente.

Ad cuius euidentiam considerandum est, quod actio potest sumi dupliciter.

Primo quidem pro. absoluto, quod elicitur ab agente, & hoc modo dicimus, quod domus est actio, vel opus artificis, & sic sumendo actionem motus potest dici actio, prout est ab agente.

Secundo vero sumitur pro respectu, quo formaliter agens dicitur agens, qui quidem non est aliud, quam aliquatio, vel aliquidditas in abstracto, si fingere verba liceret. si ergo loqua mur de actione primo dicta, non est dubium, quod actio est passio, in quo est motus subiectiue, sed si sumatur secundo modo est in agente, & quia sic sumitur proprie secundum rationem praedicamenti actionis, ideo dici debet, quod actio sit subiectiue, & formaliter in agente: hoc autem potest multipliciter declarari. impossibile est enim effectum formalem separari a forma, sed agens dicitur formaliter agere actione. ergo actio est formaliter in agente.

Praeterea: Patiens, & agens debent proportionari in omnibus, excepto in eo, quod est vere productum, sed in patiente sunt tria, videlicet passum, potentia passiua, & passio: quartum autem, quod est motus, est vere productum. ergo in agente erunt alia tria proportionaliter, videlicet agens, potentia actiua, & actio, sed non erit in eo motus productus. Praeterea: Omnis perfectio est subiectiue in eo, quod perficitur. nihil enim perficitur. per aliquid, quod sit extra se, sed actio est perfectio agentis. vnumquodque enim perfectum est, dum potest sibi simile generare, vt quinto Metaphys. dicit Philosophus. ergo actio est subiectiue in agente.

Praeterea: Philos. dicit de somno, & vigilia, quod cuius est potentia, eius est actus: sed constat, quod potentia actiua est agentis, & in agente. ergo & actio, quae est actus huius potentiae erit in eo.

Praeterea: Si actio esset in passo, & non in agente, crucifixio, & blasphematio Iudaeorum actiua fuisset subiectiue in Christo, & non in Iudaeis, sed hoc est absonum, quia cum actus illi fuerint grauissima peccata, peccata fuissent subiectiue in Christo. ergo huiusmodi actiones erant in agentibus subiectiue.

Praeterea: Impossibile est, formas oppositas esse simul, sed actio, & passio sunt opposita. ergo non sunt simul, sed actio est in agente, & passio est in patiente.

Praeterea: Forma denominat suum subiectum. impossibile est enim albedinem esse alicubi subiectiue, quin illud sit album: sed manifestum est, quod passum non agit, nec denominatur ab actione. ergo non est in eo, sed in agente.

Praeterea: In eodem subiecto est fundamentum, & respectus fundatus, sed actio est respectus, habens pro fundamento potentiam actiuam, quae vere est in agente. ergo actio est in agente.

Praeterea: Philosophus dicit tertio Physicorum, quod formalis ratio actionis consistit in esse ob hoc in hoc, sed respectus, qui importatur per esse ob hoc est subiectiue in agente. esse enim ob hoc non accipitur pro respectu opposito ei, quod est a quo aliud, sed accipitur pro ipso respectu, vel habitudine importata pro a quo aliud est, de qua constat, quod est in agente subiectiue, & formaliter, nec respicit motum, vel passum, nisi terminatiue. ergo actio formaliter est in agente, terminatiue vero est in passo, vbi est motus.

Sic ergo dixerunt isti, quod actio accipitur quinque modis.

Primo quidem pro operatione non transeun te, prout intellectio, vel volitiodicitur ope- ratio, & talis est de genere qualitatis. Secundo vero prout dicit respectum ad terminum totum productum, & talis est de genere relationis.

Tertio vero, prout dicit respectum ad terminum formalem inductum, & sic adhuc pertinens est ad praedicamentum relationis.

Quarto vero, prout dicit respectum ad passum, qui est respectus transmutantis ad transmutatum, & sic est distinctum praedicamentum oppositum passioni.

Quinto vero sumitur actio pro re acta, inclu dendo tamen respectum, quem exprimit esse ab alio, & sic actio dicitur opus, & finis agentis. Sic autem actio sumpta connotat quidem aliquod absolutum, quod vere actum est, siue illud sit forma indiuisibilis absoluta, siue forma fluens, quae motu sest, & secundum hoc non est in aliquo determinato genere, sed in aliquo eorum, in quibus est motus, formaliter tamen dicit respectum, vt ab alio, siue vt ab agente, & hic respectus non est aliud, nisi esse in aliquo, qui vere, & proprie, & formaliter est in agente, quamuis terminatiue in passo. quia ergo in diuinis non est actio, nisi sumpta secundo modo pro re spectu producentis ad productum, sic pater dicitur esse causa agens filij, quo accepta non est proprie actio, sed magis respectus de genere relationis, idcirco generare est vere, & proprie in patre, sicut & ceterae relationes sunt in, co, quod denominatur ab eis.

Opinio communis.

DIXERVNT quoque alij verba Philosophi L 3. Physic. sequentes, quod tam actio, quam passio sunt subiectiue in passo pro eo, quod realiter sunt idem cum motu; motus autem est subiectiue in mobili, & in passo.

Sed tunc occurrit istis, quod est valde difficile ad saluandum, quomodo generare formaliter sit in patre, & constituat ipsum. videtur enim secundum ista principia, quod realiter esset in filio, ex quo actio est in producto, quod etiam aliqui concesserunt, dicentes, quod respectus fundatus super generare, constituit patrem, & est in eo videlicet paternitas, ipsum vero generare estt in filio, immo non est aliud, quam filius, vt a patre, sicut motus, vt ab agente in passum dicitur actio, vel lumen, vt a sole diffusum dicitur illustratio.

Hoc tamen stare non potest: tum quia actiua generatio ponitur proprietas patris secundum omnes: tum quia paternitas esset posterior quam generare, & per consequens constitutiuum patris filium sequeretur: tum quia generare esset elicitum a patre, & significatum per modum egredientis, & per consequens oporteret ipsum esse suppositum per aliquid primum ad generare, & per aliquid absolutum, & multa absona, quae sequuntur.

Quid dicendum secundum veritatem, & primo, quod actio, inquantum praedicamentum est subiectiue in producto.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub duplici propositione.

Prima quidem, quod formale actionis, prout non est aliud, quam interuallum, siue via agentis in passum, seu attingentia, secundum quam dicitur agens attingere effectum, & egredi, ac fluere in ipsum est subiectiue in producto, quod quidem potest multipliciter declarari. si enim actio esset realitas non absoluta subiectiue existens, & formaliter in agente, omne agens praea geret in se, & omnis potentia actiua esset passiua. constat enim, quod realitas illa, quam dicit actio adueniret de nouo agenti, hoc autem non esset, quia productum realitatem illam imprimeret in agens, alioquin produceret se, quia per actionem quam imprimeret produceretur, nec potest dici, quod aliquod aliud agens realitaté illam imprimeret in agente, quoniam illud potius produceret effectum, quam agens ipsum. illud enim effectum producit, quod actionem elicit, quare necesse est, quod agens imprimat realitatem huiusmodi, & eliciat in scipso per potentiam suam actiuam, & per consequens po tentia illa erit simul actiua, & receptiua, seu passiua, & omne agens praeageret in seipsum; sed hoc est falsum, & impossibile: tum quia potentia actiua transmutatiua in aliud, secundumquod aliud, vt patet 9. Metaph. tum quia nilagit in se secundum vnum, & idem, nisi per accidens, secundum quod apparet ibidem: tumquia omne agens pateretur, quia recipiendo suam propriam actionem pateretur, & eliciendo ageret contra Philosophum tertio Physic. tum quia non esset per accidens, quod ageus pateretur, immo hoc esset ex natura actionis, & per se, quia natura sita includeret, & exigeret vt in eo reciperetur, a quo eliceretur, quae omnia sunt absurda. ergo impossibile est poui, quod realitas illa, quam formaliter importat actio sit subiectiue in agente.

Praeterea: Si realitas actionis sit subiectiue in agente, aut agens immediate produceret illam in se, aut mediante aliquo absoluto producto in passo, sed non potest poni primum, quia tunc esset directe acquisitio, & actio, & realitas actionis. si enim agens produceret in seactionem, productio illius actionis esset actio, cum actio non posset produci seipsa, sed peraliam actionem, & ita actionis est actio, & productionis in infinitum, contra Philosophum in 5. Physicor. qui demonstrat ex hoc, quod non po test esse motus, aut immediata inquisitio in prae dicamento actionis.

Nec etiam poni potest secundum, quia tunc nullum agens ageret, quia oporteret in eo acqui ri aliquod absolutum, cuius oppositum patet in corpore quaesiti.

Nec potest dari tertium, quia tunc absolutum acquisitum in passo esset prius actione, quod est impossibile, cum illud absolutum per actionem capiat esse, ex quo ponitur in producto. et go non est possibile, quod realitas actionis temaneat in agente.

Praeterea: Nulla forma denominans aliquid per modum egressus ab illo potest poni subiectiue in eo, quod denominat; ideo namque formae ceterae sunt subiectiue in eo, quod denominant vt albedo albo, quod non denominant per modum egressus. non enim dicitur album aliquid, quia ab eo egrediatur albedo, aut rectum, quia ab eo exeat rectitudo, sed quia in ipso manet, & est albedo, vel rectitudo, vnde ex terminis patet quod si denominataliqua forma pro eo quod egreditur, iam non est subiectiue in eo, quod denomi nat alioquin simul erit indenominatus, & egredietur ab eo, quod impossibile sed manifesum est, quod actio denominat agens per modum egressus, dicimus quod actio egreditur ab agen te, & profluit ab agente. vnde Commentator 3. Physic. dicit, quod actio motoris, quae est mouere, est eius non in eo. actio enim motoris est facere motum in aliud. ergo realitas actionis non potest poni in agente.

Et si dicatur, quod non concludit ratio de formali actionis, sed de re acta. non enim formalitas actionis egreditur, si hoc dicatur, non valet, quoniam illud formale maxime exprimitur per verba actiua, manifestum est autem, quod nullus concipit agere agentis, nisi per modum egressus ab eo. vnde expresse dicit Commentator, quod actio motoris non est mouere, & non est in eo, sed eius.

Praeterea: Quandocumque aliqua sunt vnum subiecto, & differentia quidditate, ibi subiectiue est vnum, vbi est reliquum, alioquin non erunt vnum subiecto, sed Commentator dicit expresse 3. Physic. quod actio, & passio sunt idem secundum subiectum, & duo secundum definitionem, & loquitur ibi de formali actionis, & passionis, prout actio dicitur vt ab hoc in hoc, & passio, vt huius ab hoc, nec loquitur ibi de actione, prout sumitur per re acta, sed de quidditatiuis rationibus actionis, & passionis, prout constituunt praedicamenta. ergo acttio est in pas so, ex quo actio, & passio sunt de illo.

Praeterea: Sicut se habet potentia actiua ad actum, sic se videtur habere, & agens. non enim agens attingit ad actum, vel ad agere, nisi actina potentia mediante, sed proportio actiuae potentiae ad actum non est, vt in quo, sed a quo est actus: potentia namque, quae se habet ad actum sub habitudine, vt in qua recipitur actus, non est actiua, sed passiua. vnde tantummodo recipitur actus sub actiua potentia sub habitudine, vt a qua egreditur, non vt in qua recipitur, immo hoc accidit per aliam potentiam ab actiua, & per consequens si sit praecise potentia actiua, siue passiua nullo modo talis actus recipietur in potentia. ergo nec agens respicit actum, vel agere, tamquam id, quod in eo recipiatur, si tamen sit agens praecise, non habens in se, nisi potentiam actiuam.

Praeterea: Si realitas actionis esset in agente subiectiue, sequeretur, quod creare diuinum, quo producitur creatura esset in Deo, sed hoc esset impossibile, quia cum Deus de nouo crearet, sequeretur, quod noua realitas sibi acquireret. ergo idem, quod prius.

Nec valet, si dicatur, quod creare diuinum, non est alia actio, quam velle, & quod Deus non creat mediante aliqua actione, sed solo simplici velle. hoc enim falsum est, vt inferius apparebit, dum agetur de omnipotentia Dei.

Praeterea: Dictum est supra, quod formalis ratio actionis non est aliud, quam quidam egres sus huius. In hoc enim est actiua, quo formaliter agens effectum attingit & causas; ratio vero passionis est egressus huius ab hoc; est autem differentia inter habitudinem importatam per genitiuum in actione, cum dicitur huius in hoc, quoniam intelligitur huius non subiectiue, sed originatiue, in hoc terminatiue, & subiectiue, scilicet in effectum. vnde & Philosophus vtitur in ablatiuo, dicendo ex hoc in hoc, vt innuatur quod realitas actionis est egressus ab agente in productum. hoc enim est attingere ipsum, & inter habitudinem, quam exprimit genitiuus in pasione, cum dicitur, egressus huius ab hoc, quando intelligitur egressus huius subiectiue, quod in eo egreilus remaneat, neque ab eo egrediatur, sicut in acttione. ergo ex formalitatibus actionis, & passionis, apparet, quod vtraque remanet formaliter in producto.

Nec motiua primae opinionis concludunt. Primum siquidem non, quoniam actio non denominat per modum egredientis. non enim dicitur agens agere, quod habeat agere in seipso, sed quia agere egrediatur ab ipso. & ideo non est verum, quod actio sit in eo, quod denominat.

Est tamen sciendum, quod agens potest deno minari dupliciter.

Vno modo verbaliter, vel participialiter, vt agens agit, vel generans generat, vel est generans, & sic fit denominatio ab acttione, & est denominatio egressiua. denominatur enim, quod generare, & agere egrediatur ab illo.

Alio modo fit denominatio nominaliter, & tunc non significatur egressus, vt si dicatur de sorte, quod est agens, vel generans, & sic sit deno minatio a relatione insistente in agente per mo dum quietis, & hoc est, quod Simplicius dicit su per Praedicameta. ait enim, quod sorte de facere, & pati aliquis dubita bit, quomodo non sunt ad aliquid, faciens facit in patiens, & patiens a faciente patitur, & respondendo subdit, quod se cundum hanc coaptat: onem sub ad aliquidi reducuntur, secundum vero actionem, & passionem aliam habentia naturam, alia gencra faciunt.

Nec secundum procedit. verum est enim, quod proportio est inter agens, & patien,, nec oportet, si passio sit in pallo, quod in agente sit actio propter diferentiam iam allatam.

Nec etiam procedit tertium, quia agere signum est perfectionis. vnum quodque enim ex hoc, quod est in actu, & in esse perfecto, dicitur agere, actio tamen non perficit agens, sed passum, alias Deus in creando persiceretur.

Non valet etiam quartum, quia licet actio sit potentiae, & agens per cam, nihilominus non est in potentia, nec in agente, nec hoc probat verbum Philosophi. non enim dicit, quod vbi est potentia, ibi sit actus, sed quod eius sit actus cuius potentia. vnde mutatur in argumento ha bitudo genitiui in ablatiuum:, & committitur fallacia figurae dictionis.

Nec obsistit etiam quintum, quod licet crucifixio actio in Christo fuerit physice, & realiter, cum in Iudaeis erat imputatiue, & modaliter, & ideo sub ratione peccati non fuit in Christo, sed in cae tu Iudaeorum maligno.

Non valet etiam sextum. actio enim, & passio prout respiciunt formalem terminum, seu productum nullam habent oppositionem, immo in idem conueniunt. productum enim producitur, & actione producentis, & productione passiua, prout est actio respicit agens, & passio, & agens non habent repugnantiam, quia tam actio, quam passio est ab agente, sed prout actio respicit agens, & passio respicit passum, est oppositio inter illa, & ideo incompossibilia sunt procedens, & productum simul, & eodem modo passio, & id, a quo patitur. secundum hoc ergo actio, & passio in suis realitatibus non opponuntur formaliter, sed in suis denominationibus, quoniam actio denominat agens, a quo egreditur, passio vero effectum, qui egreditur, & hoc est proprium actionis, vt non denominet illud, in quo est subctiue, sed a quo egressiue.

Et si quaeratur, quae sit istius ratio, dicendum, quod irrationabiliter quaeritur, ac si quaeratur, quare albedo dealbat. apparet enim ex terminis, quod si actio non sit aliud, quam egressus, quo agens attingit aliquid causatiue, quod non denominabit illud, quod attingit, & in quo permanet, sed id, a quo egreditur. egressus enim, si denominat aliquid, denominat aliquid, vt a quo sicut patet, & per hoc patet etiam ad septimum.

Non procedit etiam octauum, quia falsum as sumit, scilicet, quod actio sit respectus habens pro fundamento potentiam actiuam, non est au tem, sed potius elitio, & egressus.

Non obsistit etiam nonum, quia habitudo ad hoc, siue ex hoc non respicit illud, hoc pro subiecto, immo magis pro principio ex quo est. vnde non esse subiectiue huius in agente.

Quod vero additur de quinque modis accipiendi actionem, dicendum, quod secundus, qui nominat respectum producentis ad compositum, quod producitur, & tertius, qui nominat respectum ad formam, & susceptiuum, sunt vnus, & idem respectus, & actio praedicamentalis. agens enim per actionem directe attingit compositum, tamquam quod, & formam, tamquam quo, susceptiuum vero tamquam ex quo vnica simplici actione, & ideo de ratione actionis non est habere pro termino, nisi id, quod producitur, & si sit simplex forma subsistens non est ibi, nec id quo, nec id, ex quo, sicut est in creatione formae simplicis subsistentis, vtpote angeli; si vero, quod producitur sit compositum, tunc concurrit ad actionem id ex quo, & id quo, & id quod, duo quidem prima indirecte, & tertium directe, nec tamen est, nisi vnus respectus, & vna ratio, secundum hoc remanent tres actiones huius nominis. quan do enim dicitur actio generaliter opposita, vt lucere, intelligere, florere, & esse. tales enim sunt actiones secundum modum intelligendi, & sunt effectus formales, & actus primi, vt alias dictum fuit, dum ageretur de essentia, & esse, quandoque vero sumitur pro illa attingentia causatiua, qua agens attingit compositum, quod agit directe, & formam, & materiam indirecte, vel formam simplicem, si quod producitur sit forma subsistens, & talis causalis attingentia directe spectat, & constituit praedicamentum actionis: quandoque vero sumitur pro termino actionis, siue ille sit forma indiuisibilis, siue forma fluens, vt motus, prout tamen includet huiusmodi attingentiam. vnde motus, vt ab agente in passum prout tamen eo mediante attingit passum dicitur actio. motus enim non esset actio, nisi vltra formalem rationem suam, quae consistit in actu exi stentis in potentia cointelligeretur huiusmodi attingentia, in quo formalis ratio actionis consistit, & secundum hoc patet, quod actio est ens per accidens, & nominat res duorum praedicamentorum, quoniam vt est actus, est in genere forma, & perfectionis illius, ad quam tendit, prout vero fundatur in ea attingentia causalis agentis habe tur realitas praedicamenti actionis, & sic motus & illa attingentia sunt duo res, pertinentes ad duo praedicamenta, & habent se, sicut subiectum, & accidens; hoc autem modo sumit Philosophus actionem, cum dicit, quod motus, vt ab agente in passum est actio, & idem motus, vt est passi abagente est passio, & ita actio, & passio sunt idem mo tus, non tamen propter hoc sunt realiter idem in quidditatibus suis. sic ergo patet, quomodo actio, & passio sunt in termino producto.

Est enim sciendum, quod quantum ad id, quod in recto important non opponuntur, quamuis rea liter distinguantur. est enim quaelibet quaedam attingentia causalis, sed actio est attingentia, qua agens effectum attingit causaliter; passio vero est attingentia, qua effectusattingitur ab agente. non habent ergo cooppositionem quantum ad id, quod dicunt in recto, habent tamen quoad ere ma, inter quae sunt, & quae respiciunt in obliquo. attingentia enim actiua incipit ab agente, & terminatur in productum, & ideo dicitur actioattingentia non passiua incipit a producto, & terminatur ad agens, & impossibile est, quodsit eadem attingentia, & idem interuallum formaliter, sicut nec ascensus, nec descensus sunt formaliter idem.

Et si dicatur, quod prima attingentia sufficit, quia per eam agens sufficienter attingit, & productum sussicienter attingitur, & ita non oportet, quod sit alia, quae attingatur, quae passioni cupatur.

Dicendum ad hoc, quod primum agens dicitur attingere passum, ita quod non solum per eam agens attingit, immo & aliquid attingit, puta productionem, nec per eam, vt sic dicitur effectus attingi, sed tantummodo agens attisgit effectum, concipit intellectum aliam attiugentiam, quasi passiuam, qua scilicet effectus attingitur ab agente, & ita prima attiogentis infert secundam, secundum quod Auctor s. prin cipiorum definit passionem, quod est effectus, illatioque actionis.

Et si dicatur vlterius, quod prima realis est, hanc vero secundam fabricat intellectus, nouvalet, quia sicut agens realiter attingit effectum, sic econuerso effectus realiter attingitur abagente, & vtraque attingentia est in re solumper intellectum, vtraque est etiam subiectiuein producto.

Quod si dicatur vlterius, quod quicquid estis producto est productum, & ita actio producetur, & per consequens habebit actionem, qua producitur. & illa aliam, & sic in infinitum, dicendum, quod quicquid est in producto est vtique ab agente, ita quod sua realitas habet. quod sit ab agente in passum, & ideo concedendum est, quod actio vere est ab agente in passum productum, non tamen propter hoc est producta sed est, quo producens producit. omne enim, quod est in producto, vel est id, quod producitur, sicut terminus, vel est id, quo producitur, & haec est realitas passionis, & est id, quo producens producit, & haec est re alitas actionis, est au tem ordo inter ista, non quidem temporis, sed originis, & nationis, nam id, quo producens producit productum, & id, quo productum producitur ab agente sunt priora origine, & quasi viae ad productum, id vero, quo producens producit praecedit origine id, quod productum produ citur, sicut actio passionem, quam infert, & idcirco non est contradictio, nec impossibile separari producere, & produci in diuinis, vbi est generare, & generari, & absque hoc, quod essentia, aut aliquid aliud eliciatur, quasi effectiue per eam, vt superius dictum fuit, in creaturis tamen non est illud possibile, nisi secundum esse intentionale in dicere, & dici, concipere, & concipi respectu verbi nostri.

Quod generare in diuinis est in patre, & generari est in filio non obstante propo sitione praemissa.

SECVNDA vera propositio est, quod nonobstante veritate praemissa generare in diuinis non est in filio, sed in patre. Ad cuius euidentiam considerandum est, quod si pater gene raret in diuinis, sicut Sortes generat eliciendo videlicet actionem, & filius generatur, sicut Pla to suscipiendo actionem, ita quod aliquis realis terminus vltra generari caperet esse, in euitabile foret, quin generare esset realiter extra patrem, ex quo vere eliceret, & caperet esse prosluendo ab eo, & similiter oporteret quo d gene rare esset in termino producto realiter, & subie ctiue, ex quo pro generare pater terminando il lum attingeret causatiue actione, sua eliciendo eum, sed ex quo generare non est esse capiens in di uinis, nec profuit ab essentia, aut a patre, autab aliquo alio, sed est quaedam realitas improducta, & prima, similiter etiam ex quo per generare non capit aliquid absolutum esse realiter, sed tantum ab ipso infertur generari, possibile est, immo necessarium est, quod generare sit in patre, & generari in filio; hoc autem sic patet. quan documque enim actio respicit aliquid, non tamquam id, a quo egreditur, sed tamquam id, cuius est modus intrinsecus, cui indistinguibiliter coexistit, necesse est ex illis consurgere constitu tum, in quo actio realiter, & formaliter inexistit, sed generare non respicit aliquid in diuinis, respicit tamen essentiam, tamquam id, cui indi stinguibiliter inexistit. cum enim actio non posfit per se subsistere, quia omne, quod ad aliquid dicitur est aliud praeter id, quod aliquid dicitur per necessitatem, omnis actio exigit aliquid, cui coexistat, quod quidem sit, vel subiectum, vel fundementum ipsius, sicut in creaturis motus, vel forma simplex producta super fundamentum actionis, vel si tale fundamentum negetur, sicut in diuinis, vbi non potest actus, & potentia, subie ctum, & accidens reperiri, necesse est, quod indi stinguibiliter adinueniatur, & sic est ibi de generare, & essentia, vt declaratum est supra. ergo generare in diuinis est vere. inconstitutum ergo est in patre, & idem est de generari respectu filij. non enim est in eo per modum primi, quo esse capiat filius causatiue, sed quia exigit aliquid, cui coexistat; tale autem non potest essefundamentum, vel subiectum, coexistet necessario essentiae, & indistinguibiliter, & ita consurget filius constitutus in essentia, & generari; in quo quidem erit, generari formaliter non per modum viae primae ad esse illius.

Ex his colligi potest, quod in nulla creatura potest esse actio in agente; nec passio, nisi per modum primi in producto, quoniam vbicumque estagens. a quo profluit actio, & productum aliquod absolutum, quod esse capit per productionem passiuam, ibi necesse est, quod actio sit in producto per modum primi, non per modum constitutiui, sed in creaturis sic est, quod omnis actio est elicita, alioquin esset res a se, & per consequens independens, & intra, per productionem quoque passiuam semper in creaturis acquiritur aliquid absolutum, excepto eo, quod supra dictum est de diuisione intentionali, & di ci, & spirare, ac spirari in mente. ergo in omni reali productione creata necesse est, quod actio sit extra agens, & in producto, & quod passio sit in eo per modum cuiusdam viae, non per modum constitutiui formalis. & in hoc finitur articulus secundus.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Quomodo differant generare, & paternitas, & filiatio, ac generari. opinio quorumdam.

CIRCA tertium uero considerandum, quod aliqui dicere voluerunt, sicut iam tactum est, quod generare non sit aliud, quam filius, prout est a patre, sicut actio non est aliud, quam motus, prout est ab agente. Sed hoc stare non potest, propter rationes, & inconuenientiam superius inducta, & cum hoc sequuntur multa alia, videlicet, quod in termino essent tres proprietates generare, & generari, spirare, in patrevero tantum duae, paternitas, innascibilitas, cuius oppositum sancti dicunt, vel quod est magis absonum spirare esset in spiritu sancto, & non inesset patri, & filio, cuius oppositum omnes cla mant, & iterum quaerendum est, quod est dictu, quod filius, vt ab hoc sit generatio. aut enim essentia, vt a patre est generare, & hoc non, quia essentia non capit esse a patre, vel filiatio, vt a patre, & cum filiatio sit generari, sequitur quod generare sit generari, aut vtrumque potius filius constitutus, vt a patre est generare, & hoc non, quoniam generare non dicit totum suppo situm, vt Magister dicit in littera secundum pro- prietatem. vnde ait, quod generare significat hypostasim, constitutum etiam non est, nisi essentia, & filiatio; essentia autem non habet esse a patre, nee filiatio, sicut generare, sed magis qua si passiue, & sicut generari. ergo nihil est dictu, quod generare non sit aliud quam filius a patre.

Opinio aliorum.

PROPTEREA dixerunt alij, quod generare, & paternitas non sunt in patre, & distinguuntur realitor, quia generare est primum ad paternitatem, & generare est positiuum filij, paternitas vero non, quia nullus dicit, quod patur filium paternizet; haec autem opinio fulciri potest rationibus nouem superius arguendo inductis. Quibus non obstantibus impossibilis est propter tres rationes inductas in opposi tum arguendo, & iterum impossibile est, quod vna persona habeat plusquam vnum modum proprium subsistendi, alioquin si plures habeat, habebit subsistentias plures, sed Aug. exprimens modos proprios subsistendi personarum de fide ad Pet. ait quod proprium est patris, quod genuit, & filij quod natus est, & spiritus sancti, quod a patre, filioque procedit. Hilarius autem 7. de Trinit. eosdem modos exprimens dicit, quod proprium est patri, quod pater est, & filij, quod natus filius est. ego paternitas, & generare, & fi liatio, & generari, spiritus, & processio expri- munt realiter eosdem modos subsistendi.

Opinio Scoti. I. sentent. distinct. 3. quaest. 2.

QVAPROPTER dixerunt alij, quod inter patrem, & filium non est aliquis respectus agentis ad passum, sed tantum ad productum, & terminum formalem; talis autem respectus non spectat ad genus actionis, sed ad genus relationis, ideo poni potest, quod generare, & paternitas idem sunt, & exprimunt respectus de genere relationis.

Sed nec opinio ista stare potest. probatum est enim supra multis vijs, quod generare est productio vera habens modum, licet eminenter sit praedicamenti actionis. infert enim generari, & est vera origo actiua, sicut generari passiua; haec autem competunt praedicamento relationis. vnde paternitas, & siliatio ex hac causa non possunt idem esse, quod generare, & generari.

Opinio quorundam aliorum.

QVOCIRCA dixerunt alij, quod generare, & paternitas dicunt ostendere respectum realiter, sed differentem ratione. quod enim sint idem realiter patet, quoniam inter eosdem terminos non potest esse, nisi vnus respectus, sed pater est vna simplex hypostasis, & filius similiter; pater autem respicit filium per generare, & per paternitatem; filius vero patrem per ge nerari, & filiationem. ergo generare, & paternitas sunt ijdem respectus realiter, & similiter generari, & filiatio. Quod autem diferant ratione, sic patet, in primo quidem sub aptitudine eo modo, quo puer dicitur aptus natus geuera- re, antequam ad annos pubertatis perueniat. secundo vero sub respectu potentiae, sicut adultus dicitur posse generare. tertio quoqne sub habitudine actualis generationis, vt cum gene rat actu. quarto quoque sub habitudine praeteriti, & hoc modo pater respicit filium. vnde non est aliud paternitas, quam generare, vt in praeteritum transiuit, & secundum hoc differunt ratione, sicut generare, & generasse.

Sed nec ille modus congruus est in tribus. Primo quidem in hoc, quod ait, omnes istos respectus realiter idem esse, illa namque, quae ab inuicem separantur in esse, non sunt idem realiter, sed respectus aptitudinalis separatur a ge nerare, & econuerso. puer enim habet aptitudinem ad generandum, sicut istimet dicunt, nec tamen actu generat. ergo aptitudo ad generandum, & generare non sunt idem respectus.

Praeterea: Respectus illi non sunt idem realiter, quorum vnus ponit terminum suum in actus reliquum vero numquam ponit, sed stat, quod aptitudo ad generandum numquam ponit filium generandum in actu; generare vero ponit. ergo id, quod prius.

Secundo vero deficit in assignatione ratiouis. dicit enim, quod inter duos terminos non potest esse, nisi idem respectus realiter. manife stum est enim, quod inter ignem generantem, & genitum est identitas, quae est respectus fundatus super vnitatem specificam, & est similitudo fundata super calorem, & est relatio producentis ad productum fundata super agere, sed isti respectus diuersi sunt pertinentes ad aliquos mo dos relationum. ergo inter eosdem terminos possunt esse diuersi respectus. Et confirmatur, quia calor generans ad calorem genitum fundat respectum similitudinis, & respectum producentis, ad productum.

Tertio quoque deficit in co, quod ait, paternitatem non esse aliud, quam generare, prout transiuit in praeteritum. constat enim, quod perverbum quantum ad omnia tempora significatur respectus de genere actionis. vnde genuisse ita significat actionem, sicut & generarem. Et confirmatur quia per huiusmodi respectum praeteritum filius cepit esse, sed paternitas non dicit habitudinem de genere actionis, sed relationis tantum. ergo non est idem paternitas, quod genuisse.

Praeterea: Res, quae praeterijt est in eodem generare, in quo foret, si prius esset. non enim Sor tes, qui praeteritus est, vel futurus, est quantitas, vel quanta, sed substantia. vnde res per suipar. ticipationem non mutatur in aliud genus, sed generare dum prius est spectat ad genus actionis. ergo quando praeterijt non mutabitur ad genus relationis, & per consequens non erit paternitas.

Opinio S. Thomae par. I. quaest. 41. art. I. in solutione argumenti secundi.

ET propter dixerunt alij, quod actus notionales secundum modum significandi tantum differunt a relationibus personarum, sed re sunt omnino idem. Ad cuius euidentiam attendons dum est, quod actio secundum propriam nominis impositionem importat originem motus. sicut enim motus, prout est in mobili, a quo dicitur passio, ita origo motus, secundum quod incipit ab aliquo & terminatur in id, quod mouetur, vocatur actio. remoto ergo motu, actio nil aliud importat, quam ordinem originis secundum quod a causa aliqua, vel principio pro cedit in id, quod est a principio. vnde cum in diuinis non sit motus, nil aliud est actio personalis producentis personam, quam habitudo principij ad personam, quae est a principio, quae quidem habitudines sunt ipsae relationes, vel notiones, quia tamen de diuinis, & intelligibilibus rebus loqui non possumus, nisi secundum modum rerum sensibilium, a quibus cognitionem accipimus, & in quibus actiones, & passiones, inquantum motum implicant aliud sunt a relationibus, quae ex actionibus, & passionibus consequuntur, oportuit seorsum significari habitudines personarum per modum actus, & scorsum per modum relationis, & sic patet, quod sunt idem secundum rem, sed differunt solum secundum modum significandi.

Sed hic modus dicendi stare non potest in hoc, quod ait, quod remoto motu non remaneant, nisi habitudines originum, quae sunt ipsae relationes. hoc enim est falsum, quoniam tales non spectauerunt ad praedicamentum relationis, sed magis ad actionem, & passionem, quod apparet: tum quia per huiusmodi habitudines termini capiunt esse, vt supra deductum fuit, hoc autem repugnat relationi, quae non habet causare terminum, sed referre ad ipsum: tum quia per hu iusmodi habitudines induit motus rationem actionis, & passionis, etiam secundum sic ponenres, & ita impossibile est, quod spectent ad genus relationis, alioquin formale in actione, & passione erit praedicamentum relationis, & per consequens non constituent genera propria, & distincta: tum quia motus non se habet ad actionem, & passionem, nisi sicut subiectum, & fundamentum, vt patet ex 3. Physic. quare huismodi habitudines sunt formaliter ipsae actiones, vel passiones, nec ingreditur motus rationes eorum in abstracto, & prout praedicamenta constituunt, quia etiam entia per accidens significata per concretum, in quo concurrunt subiectum, & accidens, non sunt in praedicamento secundum illud Philosophi tertio topic. album non est in genere propter duo significata. remoto ergo motu, adhuc remanent quidditates actionis, & per consequens in diuinis oportet aliunde disferentiam assignare, inter generare & paternitatem, ac generari, & filiationem, quoniam ibi saluantur habitudines habentes modum praedicamenti actionis, & passionis, vt dictum est.

Quid dicendum secundum reritatem, & primo quomodo in creaturis differre non possunt paternitas, & generare, & vniuersaliter relationes secundo modo ab acttionibus. super quibus fundantur.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub triplici ratione.

Prima quidem negatiua. videtur enim quod in creaturis sic se habet, paternitas ad generare, & vniuersaliter relatio secundi modi ad actio nem, in qua fundatur, quod formaliter importaret simultatem generantis, & geniti, vt sic nil aliud esset pater, quam ille, qui secum habet genitum, & hoc quidem videretur, quod paternitas maneret simultate huiusmodi remanente, & desineret esse simultate desinente. dum enim Sortes corrumpitur Plato desinit esse pater, secundum hoc ergo aliud est patrem generare, & filium, ab huiusmodi simultate, vel habitione. vnde praeexigit eam, sed tamen nullo modo poni potest, quod simultas Sortis, & Platonis, quorum vnus genuit, & alius genitus est sit formaliter relatio paternitatis. Quod quidem valet faciliter declarari. talis enim simultas, vel intelligitur esse in tempore, vel secundum locum, vel secundum mutuam obligationem, sed non potest poni, quod simultas in tempore eius, qui genuit, & eius, qui genitus est sit paternitas, quia tunc non fundaretur super actionem, sed magis super tempus, & iterum non esset paternitas de secundo modo relatiuorum, sed de primo qui dicuntur modo numeri, vel modo vnius. sicut enim vnitas inquantitate est aequalitas, & in qualitate fimilitudo, & in quidditate identitas, sic vnitas in loco vel in tempore est simultas,

Nec etiam poni potest secundum propter eandem rationem, & iterum quia manet paternitas, quantumcumque generans, & genitum distent secundum locum.

Non potest dari tertium, scilicet quod paternitas sit obligatio mutua, qua pater dicitur fouere filium, & filius obsequi patri: tum quia secnndum hoc, in diuinis non esset paternitas: tum quia obligatio ad mutua obsequia, vel beneficia non est paternitas, nec esse patrem est ta liter esse obligatum. ergo dici non potest, quod paternitas sit simultas, vel habitio, vel obligatio, vel aliquid hniusmodi. nec pater est, qui habet secum genitum, sic quod habere illum secum sit formaliter esse patrem, & paternitas talis habitio vel simultas.

Nec motiuum procedit. quamuis enim corrupto filio, & simultate patris, & filij transeunte paternitas desinat esse, non tamen praecise paternitas, & talis simultas sunt idem formaliter, sed committitur fallacia consequentis, quia multa exigi possunt ad esse patrem, vltra formalesuum

Quod paternitas, & generare in creaturis, & vniuersaliter relatio secundi modi, & actio super quam sundatur sunt vnum, & idem realiter, & differunt tamen conceptibiliter, sicut conceptus significatus per nerbum, vel participium a conceptu eiusdem rei nominaliter designato.

SECVNDA vero propositio est, quod paternitas, & generare in creaturis, & vniuersaliter omnes relationes secundi modi cum actionibus, in quibus fundantur realiter, quidem sunt idem, sed differunt conceptibiliter, sicut conceptus explicatus per nomem, a conceptu eiusdem rei, qui per verbum vel participium designatur.

Ad cuius euidentiam sciendum, quod sicut supradictum est, dum de esse, & essentia ageretur. omnis res concipi potest per modum quietis, & sic significatur per nomen, vt dicendo florem, vel lucem, vel per modum fieri, & egressus, & sic per verbum, vel participium exprimitur, vt cum dicimus florere, vel lucere, & hoc quidem commune est omni rei, iuxta illud Commentatoris 5. Physic. dicentis, quod propter famositatem istius diuisionis, scilicet quod omnes intentiones diuiduntur in habitus quiescentes, & mobiles, conuenerunt omnes gentes in hoc, quod posuerunt principia nominantium nomen, & verbum, & imposuerunt nomen cuilibet personae quiescenti, verbum vero cuilibet formae mobili. secundum hoc ergo omnes res possunt poni in tribus praedicamentis, quia secundum quod nominantur, significantur, & concipiuntur in quiete, sunt in aliquo determinato praedi camento, vt flos in praedicamento substantiae, & lux in genere qualitatis; secundum vero quod exprimunt per verba, concipiuntur in fieri, & egressu sunt in praedicamento actionis, vel passionis, vt florere, vel floridari, lucere, & lucidari, siue accendi, & hoc in aliquibus vocabulorum repugnat, nihilominus vnitas non mutatur. quod enim lucere, vt sic concipitur sit in praedicamento actionis, & lucidari siue accendi de genere passionis, patet, quia verbum significat agere, & pati secundum grammaticum, vel potius per modum agere, & pati, res etiam quiescentes in rerum natura, quasi conceptus per florem importatus est de genere actionis, & haec est expressa Commentatoris intentio. 5. Phys. motus enim, prout est transmutatio coniuncta cum tempore est secundum eum in praedicamento passionis, & hoc cum significatur verbaliter, & passiue dicendo moueri, & in praedicamento actionis, dum significatur verbaliter, & actiue. moueri enim est pati, & mouere est agere, & eodem modo florere, & floridari. vnde possumus dicere, quod flos floret, & quod florescit, seu floridatur passiue.

Hoc ergo supposito est vlterius attendendum, quod quando res sunt quiescentes, & intellectus concipit eas per modum fieri, & egressus, sicut patet de flore, & luce tales quidem realiter pertinent ad praedicamenta formarum quiescentium, vtpote ad substantiam, vel ad aliquod octo generum, praeter agere & pati, conceptibiliter tamen, & prout exprimuntur per verba, quae spectant ad praedicamentum actionis, vel passionis.

Quandocumque vero res aliquae sunt in natura extra in quoddam fieri, & egressu, concipiuntur tamen aliquando per modum quietis, & nominaliter exprimuntur, sicut cursus se videtur habere ad currere, & talia quidem realiter pertinent ad agere, & pari, prout per verba proprie exprimuntur, & quiete concipiuntur, quod spectet ad aliud genus; nulla autem res in natura existit, cuius esse sit in egressu formaliter, nisi illud interuallum, de quo supra dictum est, quod intelligitur inter producens, & produ ctum, quod est attingere causatiuum, quo producens attingit effectum, & aliud interuallum, quod est inter producens, & productum, quo for- maliter dic itur productum produci, nulla vero alia res dicitur egredi, vel esse in fieri, nisi ratione istius interualli. terminus enim productus, habet quod sit in continuo egredi, quando non indiget continue huiusmodi interuallo, sicut patet de motu. motus enim fundat continui huiusmodi modum respectus ad agens. qui non est aliud, quam egredi passiue, & mouens etiam in continuo est attingere, & egredi in mo tum pro eo, quod motus non habet a se perma nentiam, vel existentiam, sed semper a motore, vt Commentator dicit 11. Metaph. & ideo motus semper dependet a motore, vt est in fieri non quidem formaliter, quod motus sit ipsum fieri, aut egredi a motore, sed quia exigitur ipsum fie ri, & egredi, quo continue profluit a mouente. secundum hoc ergo sola haec interualla suntve re tealiter in praedicamento actionis, & passionis, & proprie exprimuntur per verba actiua, & passiua, & omnia alia, quae verbaliter exprimus. tur, non aliter exprimuntur, nisi quatenus concipiuntur cum istis habitalitatibus, & interuallis, sicut patet, quod florere intelligitur in quodam: egressu in aliquid per modum attingentis actiue, & floridare in quodam egressu in aliquod per modum attingentis actiue, & floridari in quodam egressu ab alio, & in quodam causari passi uo, propter quod omnes res quiescentes, inquantum inducuntur in conceptu in eodem interuallorum huiusmodi habent modum actionis, & passionis, & reducuntur conceptibiliter, & si non realiter ad haec duo praedicamenta; econuersoautem ille, & haec interualla non habent, quod concipian tur modo quietis, siue per oppositum ad egressum, nisi quatenus induunt modum alterius praedicamenti ab agere, vel pati, non possunt autem induere modum subiecti, quia non subsistunt, nec sunt aliquid, nec quantitas, quianon mensurant, nec qualitas, quia non modificant, nec vbi, aut quando, quia abstrahunt a tempore, & a loco, nec positionis, aut habitus quia abstrahunt ab ornamento, & situ, quare relinquitur, vt induant modum relationis, siue respectus, quia commutant. sunt enim interualla copulantia, & nectentia producens cum producto, & econuerso. hoc enim proprium est relationis, vt concipiatur, quasi quaedam connexio, & copulatio extremorum. sic ergo dum egredi iuef fectum non concipitur per modum causatiui, quomodo ponatur effectus, sed tantummodo per modum connectentis agens cum effectu, nonquia causet, tunc intelligitur agere per modum quietis, & potest exprimi nominaliter, & habet modum relationis, & pertinet conceptibiliter ad illud praedicamentum, similiter etiam dum effe ctum egredi ab agente solum accipitur, vt connectit, nec concipitur per modum causati, & quasi verbaliter, tunc inducit modum relationis, & secundum hoc paternitas non est aliud, quam generare modo quietis conceptum, quia tunc sibi tantum connectere competit, & referre, nec filiatio est aliud quam generari, nec fit inquiete conceptum, & sic differunt solum conceptibiliter, & sunt idem realiter iuxta propositionem assumptam. Quod quidem potest multipliciter declarari.

Primo quidem inductiue. Idem enim videtur de paternitate, & generare in patre, sicut in principio principiare, nunc autem pater, & principium filij videntur esse idem, & per consequens principiatio filij, & paternitas; principiatio ve ro filij est generatio, quare generatio est idem, quod paternitas, similiter etiam principians filium videtur idem, quod generans filium, & per consequens principiare filium, & generare ipsum idem sunt, sicut superius, & inferius. videntur ergo ista ex vno latere pater, paternitas, ge nerans, generatio, generare, principiatio. cum ergo principiatio sit idem, quod principiare realiter, quamuis concipiatur per modum habitus, principiare per modum actus coniuncti cum supposito, quod participatur, principium vero per modum habitus, & nominaliter. ergo principialitas, quae formaliter principium dicitur, erit idem, quod principiare conceptum per modum actus, seu per modum habitus, & eodem modo erit paternitas idem, quod generare, simi liter etiam patet idem ex maternitate, & genitrice, mater namque, & genitrix idem sunt, quare, & maternitas in abstracto idem est, quod abstractum genitricis, scilicet genitricitas, si consue tudo vocabuli pateretur, hoc autem videtur idem, quod generare, materna genitricitas, & per cō- sequens maternitas, & generare sunt eadem realitas, nisi quod vna concipitur per modum habitus, & reliqua per modum quietis, similiter etiam patet idem de filio genito, & nato, nam idem sunt, quare per locum a coniugatis natiuitas, filiatio, gignitio idem erunt, gignitio, & gigni significāt eandem rem conceptam diuersimode. ergo idem l est de filiatione, & gigni, & de paternitate, & generare.

Consimiliter idem patet ex hoc, quod idem sunt pater, & genitor. ergo idem paternitas, quod generatio, vel generare. discurrendo ergo patet, quod non est alia habitudo inter patrem, & filium, quae paternitas nuncupatur, nisi ipsummet generare conceptum per modum habitus, & quietis.

Secundo vero idem apparet ex priori. quandocumque enim aliquod interuallum intelligitur mere, vt connexio extremorum, & non vt positio alterius per alterum, illud intelligitur mere, vt relatio, & non vt actio, seu passiuo praedicamentalis, connexio namque non ponit extrema, sed ea existentia, & posita connectit, econuerso autem potentia non connectit extrema, quia non praesupponit, sed in esse constituit, & ponit seilicet illud interuallum, quo agens attingit causatiue productum, quod non est aliud, quam agere, & produci, idest, quo productum attingitur causatiue ab agente, quod non est aliud, quam agi, & produci, quae quidem, vt verbaliter exprimuntur, concipiuntur, vt positiones alterius termini, vna quidem actiue, qua agens ponit, & illa est agere, reliqua passiue, qua actum ponitur, & illa est pati, haec siquidem interualla concipi possunt, non vt ponentes, sed vt merae connexiones extremorum, vt dum nominaliter exprimuntur. tunc enim concipiuntur per modum habitus, & ocij cuiusdam, & idcirco nec, vt egredientes ab altero extremo, nec vt ponentes alterum, sed tantum, vt habitualiter quiescentes inter duo extrema, & per consequens connectentes ea; hoc autem non est impossibile concipi, quoniam sicut res quiescentes, a quibus nil effluit, nec ipsae effluunt possunt intelligi per modum fieri, & effluxus, sicut supra patuit de flore, & esse, & existere, sic & econuerso agere, & agi possunt intelligi per modum quarumdam realitatum, quae inter agens, & actum, producens, & productum habitualiter continentur, ita quod nec agens per illam realitatem intelligatur productum ponere, nec econuerso productum poni, & sic concipiuntur, dum per nomina exprimuntur. ergo possibile est generare, & vniuersaliter omne agere intelligi per modum relatio nis, & similiter generari, & vniuersaliter omne agi.

Tertio quoque patet idem a posteriori. dicitur enim de paternitate, quod fundatur super generare, dicitur etiam, quod est subiectiue inpatre, & tamen generare non est in patre, sed in filio, cum profluat in eum. dicitur etiam, quod generare transit, & paternitas manet, quamdiu remaneant extrema, & esse desinit ad corruptionem alterius extremorum; haec autem omnia manifesta sunt secundum istum modum ponendi.

Primum quidem, quod necesse est, realitatem illam, quae intelligitur per modum connexionis extremorum praeexigere seipsam, prout concipitur per modum positionis eorum. praesupponit enim connexio extrema posita, quae connectit, & per consequens positionem eorum. vnde exigit actionem, dum concipit, vt connexio, quod prius concipiatur vt positio, & ita relatio exigit actionem, non quidem pro fundamento, sed pro praeuio, & ratione fundandi.

Secundum etiam patet. connexio enim, qua agens connectitur cum producto, per necessitatem est in agente, quia connexio est subiectiue in eo, quod connectitur. Econuerso etiam realitas passionis, prout est conexio producti cum producente est necessario in producto, eaedem vero realitates, inquantum intelliguntur, qua si positiones alterius extremi sunt penitus in producto, & extremo, & non in altero. illa enim, quae alterum extremum ponit actiue, alterum non remanet in ponente, sed in posito, cum profluat ab illo in illud, & similiter illa, qua extremum ponitur ab extremo ponente, remanet in posito, licet sit a ponente, & secundum hoc patet, quod eadem res, vtpote generare, dum concipitur per modum positionis actiue, & per modum cuiusdam agere, non intelligitur existere in patre, non est autem hoc, quod mutet subiectum secundum rem, sed secundum modum concipiendi.

Tertium etiam patet. Impossibile est enim realitatem, quae concipitur modo sluxus conci pi sine duratione certi temporis praesentis, praeteriti, & futuri, & idcirco transeunte realitate, necesse est, quod concipiatur in praeteritum abijs se, & ideo positio, qua ponitur extremum intelligitur vel vt prius, vel vt posterius, vel vt futura. vnde pater generat, vel genuit, vel generabit, et est pater; realitas vero, quae concipitur, vt connexio extremorum, abstrahit a tempore, & omni duratione. non est enim de conceptu rei intelligere per modum habitus, & quietis aliquod tempus. vnde nomen non significat cum tem pore, sicut patet primo periermenias. secundum hoc ergo quamdiu intelligeretur Sortes, & Pla to, & quod tamen hoc, quod inter Sortem, & Platonem fuit quidam effluxus, quo Sortes Platonem genuit, necesse est, vt intelligatur eadem realitas inter ambos per modum cuiusdam con nexionis amborum. semper enim dum eos concipit cum primo generare, necessario eadem realitate illos connectit, & continue dicit eos connexos, & manet ista connexio, quamdiu manet vtraque, & desinit, altero desinente, & sic transit res importata per generare, & per paternitatem, quantum ad esse; quantum ad intelligi vero transit, vt importatur per generare, non transit vt intelligitur, quasi connexio, & per modum paternitatis. ergo manifeste apparet, quod generare, & paternitas differunt quidem conceptibiliter, & sunt idem realiter, & idem est de omni relatione fundata super agere, & pati, siue producere, & produci.

Quarto vero idem apparet ex intentione Phi lo sophi in praedicamentis, qui cum agit de praedicamento actionis, & passionis non exprimit ea nominaliter, sed verbaliter, dicendo, quod suscipiunt facere, & pati contrarietates, & exponens Simpli cius dicit, quod agere, & agi conuenientiora sunt ad generis determinationem, quam acttio, & passio, huius autem ratio ex praecedentibus satis patet, quoniam verba significant per modum interual li cum extremo aliquo per modum positionis alterius ab altero, nomina vero per modum) habitualis connexionis, & ideo dicit ibi Simplicius, quod facere, & pati non in habitudine solum subsistunt, sed in esse factum aliquid ab ipsis, & superius dixerat, dum defenderet praedicamentorum ab Aristotele adinuentum contra multos alios impugnantes, quod actio, & passio secundum habitudinem ad aliquid reducuntur; secundum vero actionem, & passionem aliam habent naturam. vnde patet, quod ista est intentio Aristotelis, & Simplicij sui Commentatoris.

Quod generare, & paternitas in diuinis sunt idem rea liter, & differunt conceptibiliter, & idem est de generari, & filiatione.

TERTIA quoque propositio est, quod generare, & paternitas in diuinis sunt eadem realitas, quae quidem dum concipitur per modum habitus, & connexionis, appellatur paternitas: dum vero per modum positionis actiuae, & cuiusdam effluxus, dicitur generare; hoc autem euidenter concluditur ex praedictis. non est enim maior differentia inter paternitatem, & generare, & filiationem, & generari, quam sic inter ista, prout in creaturis, sed ex superioribus patet. quod in creaturis differunt solum conceptibiliter, sicut res concepta modo habitus, & modo fieri, & fluxus, ideo sic differunt in diuinis. vn de sicut se habet slos ad slorem, cursus ad currere, sic se habet paternitas ad generare, nisi, quod conce ptus floris praecedit slorem, quia ille magis est proprius rei; conceptus vero ipsius generarepraecedit paternitatem, quia sic se habet natura rei, cum huiusmodi realitates, vt saepe dictum est sint in fluxu.

His tamen aliqua obuiare videntur. Dictum est enim supra, quod nulla compositio est in diuinis, nec realiter, nec rationis, sed generare, & paternitas differunt ratione in patre, sic pluralitas rationum, & per consequens compositio. ergo id, poni non potest.

Praeterea: Dictum est supra, quod paternitas non potest praecise concipi contra essentiam, sed si haberet propriam rationem distinctam a ge nerare, posset praecise concipi sine ipso, & per consequens sine esse, cum generare non possit concipi sine eo, vt alias dictum fuit. ergo id, quod prius.

Praeterea: Vbi non est generare elicitum, ibi non potest concipi per modum defluxus, sed sic est in diuinis. ergo non videtur verum, quod ge nerare, & paternitas differant, sicut idem conceptus modo quietis, & fluxus.

Sed his non obstantibus dicendum est, sicut prius. Ad cuius euidentiam est ad memoriam reuocandum, quod alias dictum est, dum de esse, & essentia ageretur, quod scilicet aliqua possunt dif ferre conceptibiliter, quia important diuersas rationes obiectiuas, sicut rationale, & animal; alia vero non quod importent varias rationes, sed vnam, & eandem diuersimode conceptam, quia per modum fluxus, & per modum quietis, sicut flos, & forere exprimunt eandem rationem quidditatiuam, conceptam quidem per modum habitus, & quietis, quando significatur per nomen floris; conceptam vero per modum fluxus, & fieri, sicut cum designatur per florem.

Ad propositum ergo paternitas, & generare, non sic differunt conceptibiliter, quod diuersas rationes obiectiuas importent, sed vnam & eandem, quae concepta per modum habitus cō- iectantis dicitur paternitas, concepta vero per modum actus producentis dicitur generare.

Et si dicatur, quod secundum ista relatio, & actio differunt solum in modo concipiendi, & non in rationibus praedicamentalibus principa liter importatis. dicendum secundum Commem tatorem, quod omnes intentiones conceptae per modum sluxus, & actus reducuntur ad praedicamenta actionis, & passionis; concepta vero per modum habitus, & quietis ad aliquod aliorum, sicut patet de florere, et flore, nec est differentia, nisi quod aliqua ex natura sui sint in istis praedicamentis, quia esse earum vere consistit in fieri, et fluxu, aliae vero secundum modum intelligendi tantum. ratio ergo praedicamentalis non est alia in actione, nisi modus fluxus, et cuicumque intentioni modum istum attribuat intelleetus, statim ponit eam in praedicamento actionis. non procedunt ergo instantiae.

Prima siquidem non, quia non differunt conceptibiliter, nec faciunt compositionem secundum rationem, quando diuersas rationes obiectales im portant, sicut patet de rationali, & animali, non sic quod cum est vna, et cadem ratio diuersimode concepta, sicut flos, et florere. ibi enim non potest esse compositio ratiouis, cum eadem ratio non sis poss ibilis sibi; sic autem est de paternitate, & generare, propter quod non componunt personam secundum rationem.

Non valet etiam secunda, quoniam sicut generare est aliquid impraecisum ab essentia, sic & conceptus paternitatis claudit etiam indistincte, cum generare, & paternitas sit eadem ratio diuersunode concepta. vnde eadem persona constituta ex essentia, & ex realitate, quae importatur per paternitatem, & generare concipi potest dupliciter, quia vel per modum habitus quiscentis, & sic importatur per patrem, & exprimitur nominaliter, vel per modum actus subsistentis, & sic importatur per generans, & significatur per participium. nec fit ibi variatio secundum aliam, & aliam rationem conceptam, sed secundum diuersum modum concipiendi idem.

Non valet etiam tertia quia generare non concipitur in diuinis, vt fluxus, & fluens, vel eli citum aliunde, sed potius vt inferens generari, & totum suppositum constitutum per generari, scilicet filium. In quo tertius artic. terminetur.

ARTJCVLVS QVARTVS.

Opin. S. Thomae par. I. q.4o. art. I. & 4. & aliorum.

CIRCA quartum vero considerandum est, quod aliqui dicere voluerunt, paternitatem praecedere secundum intellectum ipsum generare, generari vero praecedere filiationem, quod patet, quia quod intelligitur, vt progrediens ab aliquo, sequitur secundum modum intelligendi constitutiuum eius, a quo egreditur; nunc au tem sic est, quod generare concipitur, vt prodiens a patre, quasi per modum actus eius. ergo persona patris, & suum formale, videlicet paternitas secundum modum intelligendi praecedit, similiter generare, econuerso vero id, quod intelligitur, tanquam via ad esse alicuius, & suum formale videtur illud praecedere secundum intel lectum; generari autem intelligitur, quasivia ad per sonam filij, & esse ipsius. ergo generari secun dum intellectum praecedit filium, & filiationem, & ex istis patet, quod primo, & principalius constituit personam patris paternitas, quam generare secundum nostrum intellectum, immo generare non constituit, sed constitutum insinuat, & ostendit; apparet etiam, quod pater in diuinis generat, quia pater non est pater, quia generat, econuerso ei, quod accidit in creaturis. Sortes enim non est generans, quia pater, sed quia generat, ideo pater est, & ita in eo generare praecedit paternitatem, & ratio huius differentiae est, quia paternitas aduentitia non constituit suppositum generans, & actum eliciens, sicut est in diuinis; haec autem opinio patet ex multis. Primo quidem, quia paternitas non significatur per modum fluxus, sed per modum subsistentis. & habitus quiescentis, & ideo potest dare esse subsistens, quod repugnat ipsi generare, quod intelligitur modo fluxus.

Secundo vero, quia paternitas concipitur per modum actus primi,generare vero per modum actus secundi, & per consequens paternitas constituet in esse suppositali, quod pertinet adactum primum

Tertio quoque quia nobiliori modo concipitur paternitas, & actualiori modo, cum intelligatur per modum quiescentis, & sit in solis rationalibus, quod non est sic de generare, cum inueniatur in omni viuente.

Quarto etiam quia scriptura sacra personas exprimit sub nominibus patris, & filij, & non generantis, aut generati, superius etiam non traditur in nomine genitoris, & geniti, sed in no mine patris, & filij, Commentator etiam super Boetium de Trinit. dicit, quod pater, & filius distinguuntur paternitate, & filiatione, & Damasc. lib. primo dicit, quod differentiam hypostasum intelligimus in solis proprietatibus paternitatis, filiationis. Et idem dicit lib. 3. ex quibus videtur posse concludi, quod paternitas suppositum patris constituat primo, & principalius, quam generare secundum modum intelligendi.

Opin. S. Bonauent. lib. 1. dist. 28. q. 2.

DIXERVNT vero alij, quod generare seV cundum intellectum praecedit paternitatem in diuinis pro eo, quod generare dicit originem; paternitas vero habitudinem, habitudo autem sequitur originem, & origo causa est habitudinis, & non econuerso. vnde origo personas constituit, & distinguit; per habitudines vero, quae assequuntur origines distinctio innotescit.

Quid dicendum secundum neritatem, & primo quod generare secundum modum intetligendi praecedit paternitatem, sicut dicit opin. secunda.

RESTAT nunc dicere quod videtur sub quadruplici propositione. Prima quidem sicut dicit opinio secunda, generare secundum modum intelligendi paternitatem praecedit. quandocumque enim res aliqua habet duos modos concipiendi: vnum quidem secundum quod est in rerum natura, & alium tantummodo ex operatione intel lectus, primum dicitur praecedere secundum, sicut patet, quod ordine rationis conceptus floris per modum siantis praecedit florere, quod per modum fluxus concipitur, quoniam in rerum natura flos habet modum quiescentis, modum vero fluentis a solo opere intellectus, sed realitas illa, quae per generare per modum sluxus importatur, & per paternitatem per modum quiescentis habet in sui existentia modum actionis, & fluxus; modum vero hubitus quiescentis ex solo opere intellectus, quod si esset cconuer so, non vere, & realiter filius produceretur a patre, sed connecteretur ad ipsum realiter, nec tamen realiter emanaret. ergo secundum modum intelligendi generare praecedit paternitatem. Et si dicatur, quod vniuersale praecedit secundum modum intelligendi particulare, quia primo intelligitur, & directe, & tamen res habet modum particularis in sui existentia; vniuersalis vero ex solo opere intellectus, dicendum dupliciter.

Primo quidem, quod aliqui negant illud ponentes, quod ideo particulare primo occurrit intellectui pro eo, quod sic existit in rerum natura.

Secundo vero quod id particulare non praecedit secundum alios, quod intellectus ad par- ticipare non attingit per se, sed secundum aliam potentiam, & mediante phantasmate fundare intellectus, & verum hic loquimur de eo, quod intellectus iudicat esse prius secundum numerum; constat autem, quod iudicat particulare prius vniuersali iuxta illud Philosophi primo, de anima dicentis, quod animal vniuersale, aut nil est, aut posterius singularibus, & secundum hoc iudicabit intellectus, quod generare praecedet paternitatem in patre. Praeterea: Connexio extremorum exigit extrema posita, & per consequens praesupponit po tentiam eorum, sed paternitas, & vniuersaliter omnis relatio de secundo modo relatiuorum est connexio extremorum, nec ponit ea, sed po sita supponit. ergo exigit, vt praeconcipiatur po sitio illorum; ponitur autem terminus per generare. ergo exigit paternitas, vt generare praeintelligatur.

Praeterea: Si generare secundum modum intelligendi paternitatem sequitur in diuinis, aut in patre, ex hoc, quod generare elicitur a patre, ita quod paternitas aliquid elicitiue ad ge nerare faciat, aut quia faciat ad ipsum per mo dum cuiusdam praeuij, & rationis fundandi, sed non potest dari primum: tum quia generare non est elicitum, immo est realitas esse non capiens aliunde, cui repugnat, quod concipiatur, vt esse capiens ab alio, sicut repugnat primo principio, aut diuinae essentiae, aut rei cuilibet improductae, quod intelligatur producta: tum quiadato, quod eliceretur, nullo modo paternitas ipsam eliceret, nec esset elicitum principium, nec exigitur ad terminandum, quia absolutum est sufficienter determinatum, nec respectu indiget ad agendum, licet possit communicari. Nec etiam potest dari secundum, quia manifestum est: quod actiones sunt praeuiae, & ratione fundandi secundum modum relatiuorum, & non econuerso. vnde mens non potest concipere patrem, nisi concipiendo, quod genuit, vel generat in praesenti. ergo intellectus recte iudicans debet apprehendere, quod in Deo generare praecedit paternitatem.

Quod generare, & paternitas constituunt suppositum, & id suppositum secundum rem, & rationem idem differens tantum secundum modum concipiendi.

SECVNDA vero propositio est, quod generare, & paternitas constituunt idem suppositum secundum rem, & rationem, differens tan tum secundum modum concipiendi quiescentis, & operantis eo modo, quo nomen, & participium exprimunt idem diuersimode conceptum. vnde generare constituit generans, & paternitas patrem; hoc autem sic patet. quando enim constituentia important eandem rationem conceptam, necessario resultat idem constitutum secundum rationem, sed declaratum est, quod generare, & paternitas eandem rem, & rationem important, sicut flos, & florere. ergo pater, & generans idem suppositum importabunt secundum rationem, nisi quod differrent in modo cō- cipiendi secundum quietem, & fluxum, & in modo significandi, & exprimendi per nomen, & participium.

Quod pater prius est generans, quam pater, & est pater, quia generans, & non econuerso.

TERTIA quoque propositio est, quod suppositum constitutum per generare, praecedit ordine rationis seipsum, vt constitutum per paternitatem. vnde prius est generans, quam pater, & est pater, quia generat, non econuerso, similiter etiam prius est suppositum filij constitu tum per generari seipso, vt constituitur per filiationem. vnde filius prius generatur, quam filius secundum modum intelligendi; hoc autem patet ex praecedentibus, quia sicut se habet generare ad paternitatem, sic constitutum per vnum ad constitutum per aliud, sed generare, & paternitas dicunt eandem rem diuersimode constitutam, quia vt concipitur per modumge nerare praeintelligitur sibi ipsi concepta per modum paternitatis. ergo idem est de supposito generantis, & de supposito patris, quod idem suppositum erunt secundum rationem, nihilominus conceptum, vt generans praeintelligetur sibi ipsi, prout concipitur modo patris, & idem est intelligendum de filio, & generato.

Quod principalius, & verius constituitur suppositum patris per generare, quam per suppositum, quã- uis secundum vsum loquendi melius exprimitur nominaliter, dicendo pater, quam participialiter, dicendo generans.

QVARTA vero propositio est, quod persona patris verius, & principalius constituitur per generare, quam per paternitatem, nihilominus melius exprimitur secundum vsum loquendi per nomen patris, & per vocabulum generantis, vel genitoris. Et primum quidem patet, quia illud dicitur verius, & principalius, quod est ex natura rei, quam quod secundum considerationem fit, & ex opere intellectus, sed constitutio primi praesuppositi per actum generandi est quidem ex natura rei, quoniam generare est in re, & quo ad intentionem, quae conconcipitur, & quo ad modum actus, & fluxus sumi possit actiue, sub quo concipitur, constitutum vero per paternitatem habet aliquid de opere intellectus, quia licet paternitas sit in re quo ad intentionem conceptam, quae penitus est eadem cum generare, nihilominus quo ad modum habitus, & quietis, sub quo concipitur, quia intelligitur per modum habitud inis connectentis, a qua nil eliciatur, sub isto quidem modo non est in rerum natura, alioquin modi oppositi fluxus. & quietis inessent eidem rei, non solum in inte lectu, immo in existentia, quod omnino impossi bile est. ergo suppositum patris verius, & principalius consurgit ex essentia, & generare, quam ex essentia, & paternitate. Secundum quoquepa tet ex hoc, quod secundum vsum grammaticalis locutionis participium, & nomem verbale, utge neras, & genitor videntur impottare actum, & sup positum, sed tamen actum, vt a supposito egredientem vnde generans significat illum, qui generat, quasi elicitiue, & similiter generator idem importat, & hinc est, quod dixerunt grammatici, participium significare fieri coniunctum cum supposito, a quo egredi designatur; nomen autem patris fieri adiectiue, si concipiatur, intelligetur significare suppositum habens paternitatem, quasi aduentitiam, & sibi extrinsecus accidentaliter affixam. Si vero teneatur substantiue; sicut homo, vel leo, sic importat suppositum habens paternitatem intranee in sui subsistentia insistentem, sicut homo humanitatem, & quoniam paternitas dat intelligi generare, vel genuisse per modum cuiusdam praeuij circa idem suppositum, quod habet paternitatem, ita quod si ipsamet habet extrinsece generare, intelligitur extrinsecum illi supposito, & partim intranee ad subsistentiam eiusdem, idcirco nomen patris dum substantiue tenetur melius, & proprius exprimit primum suppositum in diuinis, quam vocabulum generantis, vel genitoris, non quidem quia paternitas magis constituat, quam generare, sed quia ex ui nominis intelligitur non solum paternitatem, immo & eius praeuium quod est generare ad illius subsistentiam intranee pertinere, quae substantiue dicitur pater, & hinc est, quod Magister dicit in praesenti distincione, quod pater significat hypostasim, vel personam; generans autem, & genitor non significant hypostasim, quasi intraneam, sed magis per modum eius, a quo generare egrediatur. vnde potius proprietatem significat, quam hypostasim exveritate sermonis.

Nec procedunt motiua primae opinionis. fundantur enim in falsa imaginatione, scilicet quod generare sit ab aliquo esse capiens elicitiue, & quod generari sit a quo aliquid elicitiue esse capiat in diuinis, & secundum hoc sequeretur. quod intellectus non posset concipere patrem constitui per generare, quia necessario intelligeret quasi quoddam extrinsecum generare, & quasi aliquid egrediens, & exiens a supposito patris, & eodem modo concipere non posset personam filij constitui per generari, quia necessario haberet intelligere generari, quasi quoddam extrinsecum per modum praeuij, & viae cuiusdam ad suppositum filij, & personalitatem, sed quia hoc omnino falsum est, vt declaratum est saepe, ideo cessat haec difficultas. debet enim concipere, qui recte circa diuina considerat, quod generare a supposito patris elicitiue esse non capiat, sed quod vna cum essentia fundet omnimodam vnitatem, & patris personalitatem, & similiter de generari respectu filij, & suae personalitatis. Et quod dicitur de paternitate, quod secundum modum intelligendi videtur intranea patri, & generare extraneum, siue progrediens, & videtur quod paternitas praecedat ipsum, dicendum quod ea necessitate, qua intellectus paternitatem intraneam alicni apprehendit, eadem concipit, quod eius praeuium, & causa, videlicet generare, sine quo paternitas capi non potest, sit quid intraneum, & insistens.

Non valent etiam quae ab alijs inducuntur ad confirmationem huius opinionis, primum siquidem non, quoniam generare quamuis eius realitas consistat in agere, & concipiatur per modum actus potest fundare cum esse perseitatem tertij modi, & per consequens subsistentiam, ac personalitatem. non enim intelligitur per modum fluxus successiui, vt motus, sed per modum actus permanentissimi, & cuiusdam generis productiui.

Non valet quoque secundum, quia si paternitas concipitur alicui insistere per modum actus primi, de necessitate concipitur illi insistere per modum actus primi, quia nullo modo paternitas potest alicui esse magis intranea, quamillud, quod praeexigit necessario, videlicet genuisse. vnde generare elicitum non potest es se alicui actus primus, sed inelicitum vtique potest, sicut apparet ex terminis.

Non valet etiam tertium quod per illud probatur, quod secundum vsum loquendi melius exprimatur per modum patris, quam per vocabulum genitoris, vel generantis; hoc autem verum est per rationem iam tactam. Et per idem patet ad quartum, nisi quod auctoritas Boetij, & Damasceni, qui videntur asserere, quod solis relationibus paternitatis, & filiationis supposita distinguuntur, non excludit generare, & generari cum sint eadem res, & eadem ratio di uersimode concepta, & per consequens eadem constitutiua proprietas, propter quod cum vni additur nota exclusionis, intelligi debet reliquum non excludi.

Concluditur ex praemissis, quod in diuinis relationes non sunt idipsum, quod origines, sed sunt reales, inquantum habitudines nero non sunt res, sed in sola apprehensione intellectus contra opin. S. Thomae parte prima quaestio. 28. artic. primo & plurium aliorum.

EX praemissis colligitur, quod relationes di uinae quantum ad id, quod exprimunt, & important, verae res sunt, quia idipsum, quod generare, vel generari, spirare, vel spirari; quan tum autem ad modum habitus, & quietis, secun dum quem differunt ab actibus ratione habituum, & relationum non sunt in Deo ex natura rei, sed ex sola apprehensione intellectus.

Huic tamen obuiare videtur communis opi nio multornm, quae videtur multiplici ratione fulciri. ille enim respectus est in re cum natura, & non in sola apprehensione intellectus, vnum extremum alteri conferentis, qui habet esse inter extrema eiusdem ordinis. requirit enim relatio conditiones quatuor ad hoc, quod sit realis,

Prima quidem, quod supponat aliquod fundamentum reale, cuius sit, vt subiecti, quia non entis non potest esse relatio realis.

Secunda vero, quod illud fundamentum sit res sub ratione, qua est fundamentum, & secundum quod dicitur referri, & propter defectum huiusmodi conditionis intellectum non refertur realiter ad intelligentem, quia intellectum inquantum huiusmodi denominatur abactu intelligendi, qui secundum rem nil ponit in intellectu, sed tantum in intelligente.

Tertiam quoque, quod terminus ad quem relatio habet esse sit quaedam res, quia ad id, quod nihil est realiter, relatio esse non potest.

Quartam vero, quod terminus realiter sit distinctus ab alio correllatiuo. vnde eiusdem ad seipsum non est relatio realis.

Quinta vero conditio additur ad praedictas, videlicet, quod extrema relationum coexigant se mutuo, & sint eiusdem ordinis, & ideo Dei ad creaturam non est relatio realis, nec mensurae ad mensuratum, sed manifestum est, quod omnes illae conditiones concurrent in diuinis, quia & fundamentum reale, & secundum quod fundamentum, & terminus, & res distincta, & extrema coexigunt se mutuo, & sunt eiusdem ordinis, sicut patet de filio, & patre. ergo relinquitur, quod respectus mutuus eorumdem sit in rerum natura, & non in apprehensione sola.

Praeterea: Vbi est reale relatum, ibi relatio est in rerum natura, sed pater est realiter pater, & filius realiter filius. ergo paternitas, & filiatio, vt sunt relationes erunt res verae circumscri pto omni opere intellectus.

Sed istis non obstantibus dicendum est, sicut prius. impossibile est enim rem eandem in sui existentia habere modum habitus, & quietis, & modum actus, & fluxus, alioquin opposita inessent eidem, sed paternitas habet modum habitus, & quietis; generare vero modum actus, & fluxus. ergo vel non sunt eadem res, cuius oppositum omnes habent concedere secundum intentionem sanctorum, aut si sunt eadem res, vterque modus, actus scilicet, & quietis non potest attribui illi rei in sui existentia, sed manifestum est, quod in sui existentia, & in rerum natura oportet, quod illa res habeat modum actus, & agere produci, alioquin non vere producerentur personae. ergo possibile est, quod in existentia habeat modum habitus relatiui tantummodo connectentis, & non causantis, quia ille modus est in sola apprehensione intellectus.

Praeterea: Impossibile est, quod eadem realitas inter duo extrema consistens sit vere positiua alterius extremi, & non positiua in rerum existentia, alioquin contradictoria erunt simul vera, sed realitas importata per generare existit inter patrem, & filium, vt vere positiua, & creatiua filij; paternitas vero existit inter eos, vt nullo modo causatiua, aut positiua filij, sed tantummodo, vt referens, & connectens, quia relationis non est causare extrema, sed connectere, & referre. ergo non sunt eadem res paternitas, & generare, quod cum omnes concedant, vel necesse est, quod generare secundum rem, & modum causatiuum sit in diuinis ex natura rei, & sine opere intellectus; paternitas vero, & modus eius relatiuum filium non proponens, sed tantum ad ipsum referens sit ex solo opere intellectus, & hoc vtique verum est, & demonstratiue conclusum. paternitas enim est vera res causatiua, & positiua extremi. est enim ipsum generare, sed concipit sub modo non causatiuo, sed connexiuo, & relatiuo tantum, qui quidem modus non est in re, sed in in- tellectu apprehendente, Ideo paternitas, inquaa tum est relatio quaedam differens modaliter a generare est ab opere intellectus. vnde in diuinis sunt origines ex natura rei, habitudines ve ro, & relationes per actum intellectus, & idem intelligendum de toto secundo modo relatiuorum in omnibus creaturis, & ideo signauter relationes huiusmodi dicuntur reales, non tantum, inquantum huiusmodi sunt res, quoniam realitatem originum, & actionum, & passionum vere important, non tamen sub modo reali, sed per modum connexiuum, non causatiuum, immo magis suppositum terminorum, qui quidem modus nullatenus esse potest in re, quae vere est causatiua

Nec procedunt motiua opinionis contrariae. Primum siquidem non, quia dato, quod illa quinque conditiones concurrunt, non tamen ex hoc probatur, quod modus relatiuus, in quo paternitas differt a generare attribuatur exna tura rei illi realitati, quam generare importat.

Non procedit quoque secundum, quia licet pater sit vera res, non tamen est vera res relata, & non producens, hoc autem clauditur inratione paternitatis, quae est ratio connexiua, non causatiua. vnde quaerenti, an circumscripto omni opere intellectus sit pater, responden dum est, quod sit, quantum ad realitatem. quam pater importat, sed non quantum ad modum, cui repugnat causare, & competit tantum connectere, & in hoc, quartus articulus terminetur.

Responsio ad obiecta.

AD ea ergo, quae superius inducuntur, dices dum est ad primum quidem, quod non est verum, quin realiter paternitas sit in patre, & ad probationem patet per ea, qua dicta sunt in corpore quaestionis.

Ad secundum dicendum, quod pater, & gene rans praedicatur quidem de essentia per identitatem, & similiter paternitas, & generare, denominatiue vero non praedicatur de ipsa, ne denotetur, quod essentia habuit filium, aut genuit ipsum.

Ad tertium dicendum, quod non est verum de generare, quod sit realiter idem, quod filius, nec probationes, vt patet ex dictis aliquid efficiunt.

Ad quartum dicendum, quod ratio ista concludit, paternitatem, & generare diferre conceptibiliter, inquantum generare concipitur non quidem vt fundamentum paternitatis, sed vt quiddam praeuium, & ratio fundandi.

Ad quintum dicendum, quod sicut generare transit, & realitas paternitatis transit, manet tamen inter patrem, & filium, quamdiu extrema remanent in conceptu connectente vtrumque. non enim inconueniens est, quod mens tem aliquam apprehensam per modum habiturintelligat manere, sicut patet de essentia, & essan licet enim transeunte esse, essentia realiterumun seat, nihilominus eo transeunte, quo ad cone ptum, manet conceptus essentiae, de quo est scientia, & de quo formantur propositimendi- eimus enim, quod haec est vera, res est flos, ista non existente vera rosa est, vel flos existit.

Ad sextum dicendum, quod eadem res, immoeadem intentio potest esse in praedicamento actionis, & passionis, secundum quod intelligitur per modum actus, & agere, seu agi, quae tamen intellecta per modum habitus erit in alio praedicamento, sicut patet de florere & flore.

Ad septimum dicendum, quod si modus actus, & fluxus esset in rerum natura, & similiter modus habitus, & quietis, secundum quem paternitas concipitur, impossibile foret, quod paternitas, & generare essent res eadem, sed non est possibile, quod alicuius res intelligatur per modum habitus, quae tamen in sui existentia sit quaedam productiua tendentia, & quidam actus.

Ad octauum dicendum, quod nullum inconueniens est, idem realiter, & diuersum conceptibiliter habere in se quandam habitudinem, & prioris, & posterioris, secundum quod conceptibiliter differt, & ita est de generare, & paternitate, & per idem patet ad nonum