Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS. Et primo inquiritur quid nominis, respectu idearum.

CIRCA primum ergo considerandum, quod natura idearum ex inquisitione quadrupli ci poterit apparere.

Primo quidem inquirendo de ipsis, quid sunt secundum nomen.

Secundo vero, quid sunt secundum rem.

Tertio quoque, quid sunt secundum numerum.

Quarto autem, an sint, & quare sint.

In prima ergo inquisitione sequenda est Augustini sententia, quam aperit in quaestione 46. lib. 83. quaestionum. quae quidem quaestio intitulatur de ideis. nomen itaque idearum, secundum Augustinum, proprie interpretatur forma, vel species. vnde idea idem est, quod species, siue forma. interpretantur tamen aliqui rationem, quod minus proprium est, secundum Augustinum ibidem, quia rationes appellant Graeci logos, non ideas, vtrumque tamen videtur competere ideis; quia inquantum sunt principium operandi, dicuntur formae, vel species: inquantum vero pure speculatiuae sunt, & principia cognoscendi, dicuntur rationes secundum aliquos; me lius tamen dicitur, quod ratio, & forma haec sunt synonima. sumitur ratio quandoque pro eo, quod est quidditatiuum, & formale in aliquo, secundum quod Philosophus accipit, cum dicit 4. Metaphy. quod ratio, quam significat nomem, est sua definitio. vnde consuetum est dici de differentibus specie, quod differunt ratione.

Est tamen vlterius considerandum, quod for- ma, vel species, seu ratio dupliciter accipipptest, vt patet 9. Physic. & 5. Meraudo enim pro forma intrinseca, & constitutina rel; aliquando vero pro forma extrimseca, q exia plari ideae. ergo non dicuntur formae, autspecio intrinsecae, & constitutiuae rei, sed potiur fone extrinsecae, & rationes exemplares.

Vlterius vero considerandum, quod Aueiai nus attribuit ideis multas proprietatesinti

Primam quidem, quod sunt forute princij les, & hanc rationabiliter attribuie, quia pulcipalius est id, ad cuius similitudinem aiindt, quam illud, quod fit.

Secundam vero, quod sunt formae stabiles, incommutabiles, & aeternae, non formatae, sedi se ipsis, semper eodem modo se habentes ab huuc etiam rationabiliter attribuit, quia si essent sir matae, ad similitudinem aliarum formarum niderentur esse formatae, & sic procederemt ininfinitum. & ideo ne cesse est primas formas esse omnino a se, & per consequens incommutabi les fore, & stabiles, ac aeternas.

Tertiam vero, quod secundum istas forpus formatur omne, quod oriri, & interire potestu & omne, quod oritur, & interit: & hanc rationabi liter etiam attribuit, quia necesse est, omnon fasmam generabilem, & corruptibilem ab aliqm inuariabili, & incorruptibili exemplari, cūom ne mobile reduci habeat ad aliquod immobils, & fixum.

Quartam vero, quia huiusmodi formas ratiom les poterit intueri, non quidem quaelibet rationalis anima, sed illa, quae pura, & sancta fuerit, & habens oculum serenum.

Quintam vero, quod istarum formarum visio erit beatissima animae contuenti.

Sextam quoque, quod huiusmodi formendu alibi, quam in diuina intelligentia continentub quia illas Deus intuetur, cum facit aliquide tra se. sacrilegum autem est, quod aliquid extra se positum, contempletur.

Septimam autem, quod huiusmodi forma non solum ideae sunt, aut similitudines, immo vere sunt, & veritatem habentes.

Sic ergo ex dictis Aug. colligi posset, quidim portetur nomen idearum. sunt enim ideae fomes quaedam principales, vere existentes, stabiles, iocommntabiles, & aeternae, nullo modo formam, in diuina intenlligentia contentae, secundum quas omne, quod formatur, interit, velorituri ad quarum intuitum potest potentia rationalisani ma peruenire, & cum peruenerit, intelligereas beatissima visione.

Quid sint ideae secundum rem.

IN secunda vero inquisitione sciendum esbe JPlato posuit formas huiusmodi, & ideas mot esse aliud, quam illi obiectiui conceptus, ad quos intuitus terminatur, cum quilibet homo intel gat aliquam naturam simpliciter abstrahendo ea a significatione, & sinceritate. vnde cum quises cipit rosam, simpliciter abstractam abhicup nũc, quae nec est haec rosa, vel illa, dicebat, qile conceptus obiectiuus non erat fictitium, aut figniiu tum, sed aliquid verum, immutabile, & aeteruiu quin cum de huiusmodi conceptibus, sit, fequot rn quod non essent scientiae de necessariis, & impossibi libus aliter se habere. secundum hoc ergo tot formas posuit separatas, quot sunt huiusmodi conce ptus obiectiui; & per consequens constituebatur vnus mundus intelligibilis ex idaeis, & quia con ceptus huiusmodi abstrahunt ab hic, & nunc, idcirco dixit ideas nusquam esse, nisi quod erant in mente artificis obiectiue, in seipsis tamen subsistenter, vnde Comment. 2. Metaph. dicit, quod prima opinio, quae fuit in principio philosophiae fuit Herculeorum, quorum dux fuit Heraclitus; qui faciebant omnes dantes se ad philosophiam illo tempore dubitare, dicentes, quod cum scien tia intima sit, & semper, non sit autem aliquod ens, nisi sensibile, sensibilia autem sunt in continua transmutatione, sequebatur, quod non posset esse aliqua scientia, nisi transmutata, & mobilis, & per consequens non poterat esse scientia. Deinde vero superueniens Socrates, contempsit propter hoc speculatiuam philosophiam, & contulit se ad moralem. postmodum vero superueniens Plato, vt saluaret scientiam, dixit, quod intentiones, quae inueniebantur in indiuiduis eiusdem speciei, & definitiones rerum, de quibus est scientia, necessario erant res extra, namque & vocauit eas formas rerum sensibilium, & exenplaria naturae, quae aspicit natura, sicut artifex inspicit formam artificiati, & si non tunc quodlibet esset a quolibet, & non esset a spermate ho minis, homo semper, nec a spermate equi equus semper. Hoc Commentator.

Hanc autem opinionem Philosophus demonstratiue impugnat in multis locis, & omnino im possibilis est. constat autem, quod huiusmodi conceptus obiectiui de indiuiduis praedicantur, praedicatione dicente, hoc est hoc, nam ista est vera: Sortes est homo. manifestum est autem, quod si essent aliud realiter, propositio esset falsa, vnde impossibile est poni huiusmodi conceptus rea liter subsistentes, nec habere aliud esse, nisi inten tionale, & obiectiuum. vnde patet, quod non po test euitari opinio Platonis, nisi ponente, quod supra frequenter dictum est, scilicet, quod res extra particulariter existentes, accipiunt per ope rationem intellectus quoddam esse intentionale, & obiectiuum, ita quod rosa, quam aspicit, quam definit, aut demonstrat, non est aliud, quam res particulares positae in esse obiectiuo, & intentionali, vt intentio vna, & vnus simplex conceptus.

Est tamen sciendum, quod aliqui volentes defendere Platonem, & Aristoteli improperare, dixerunt, quod non arguit Aristoteles ad mentem Platonis, quia non posuit Plato ideas, nisi in mente diuina: & hoc videtur fentire Eustachius in primo Ethicor. vbi dicit, quod Aristoteles nil virile posset dicere aduersus ideas, si opinionem veriorem Platonis manifestaret. hoc etiam sentit August. epistola 39. ad Dioscorum, qui dicit, quod Plato multis modis apertissime ostendit in sapientia, non humana, sed plane diuina, causas rerum constituisse: & libro tertio contra Academicos ait, Platonem sensisse duos mundos, sensibilem scilicet, & intelligibilem: mundum vero intelligibilem in Deo posuisse. hoc etiam videtur sensisse Seneca epistola 68. quod exemplar omnium rerum Deus intra se habet, numeros vniuersorum, & modos mente complexos, plenos iis figuris, quas Plato ideas vocat. sic ergo non videtur Plato errasse, immo summe catholice posuisse.

Sed hoc non obstante, dicendum est, quod Philosophum non celauit, quia Plato hunc habuit intellectum; immo dicit primo caeli, & mundi, quod quidam dicunt, & loquitur de Platone, quod mundus habet exemplar aeternum,, & secundum quod creator fecit mundum; sed licet ita poneret Plato, nihilominus non ponebat catholice: tum quia non intelligit huiusmodi ideas esse in mente summi opificis realiter, & per identitatem, sed tantummodo obiectiue; in se ipsis tamen subsistenter, quasi aliquid realiter distinctum; & ideo Magister in principio secundi Sententiarum dicit, quod Pla to tria initia existimauit, Deum scilicet, & exemplar, & materiam: tum quia conceptus illi obiectiui, ad quos aspicit definiens, & demonstrans in vnaquaque scientia, sunt illae formae subsistentes, quas Plato appellabat ideas, vt per eas fugeret opinionem Eracliti, qui nihil es se scibile asserebat. constat autem, quod conceptus huiusmodi obiectiui non sunt istae ideae, quas Catholici ponunt esse in Deo, alioquin omnis artifex specularetur Deum. vnde patet, quod directe Philosophus & primo Ethicor. & septimo Metaphysicae. & 13. ac 14. arguit contra ipsum. Posuit enim tres ordines rerum, scilicet quidditatiuos conceptus omnium specierum, realiter subsistentes, quos vocauit ideas, & formas, in primo ordine. In secundo vero conceptus Mathematicos, qui concernunt materiam intel ligibilem, & sic nullo modo intellexit, sicut nituntur quidam ipsum pie interpretari.

Opinio quorumdam.

PROPTEREA dixerunt alij, quod ideae sunt A in Deo quaedam rationes ex natura rei distinctae, ita quod aliam rationem imitatur lapis, & aliam rosa, & sic de ceteris creaturis, & istis rationibus competit descriptio supra posita, secundum Augustinum.

Sed haec opinio stare non potest; quia declaratum est supra in quaestione tertia praecedentis distinctionis art. 3. quod Deus sub ratione simplicissima Deitatis est omnium similitudo, & exemplar; & ita multitudinem rationum, ex natura rei distinctarum, quae sunt rerum exemplaria, & ideae, poni absonum est, & diuinae simplicitati repugnant, vt ibi visum est.

Opinio quorumdam aliorum.

QVAPROPTER dixerunt alij, quod ideae formaliter sunt quidam respectus rationis intellecti circa diuinam essentiam. ipsa namque vna existens imitabilis est a pluribus creaturis, & sunt tot respectus imitabilitatis, quot species creaturarum, & per consequens ideae non sunt aliud, quam diuina essentia sub istis diuersis respectibus, & relationibus rationum.

Sed nec ista opinio stare potest. probatum est enim supra in quaest. 3. praecedentis dist. art. 3. opinio. 2. & 3. quod Deus non indiget aliquibus respectibus rationis ad hoc, quod intelligat creaturas, sed secundum Augustinum sine ideis Deus non intelligeret creaturas. ergo tales respectus non sunt ideae.

Praeterea: Idea, & exemplar est illud in Deo, quod imitatur omnis creatura. sed manifestum est, quod creaturae non imitantur respectus rationis, immo ipsam nudam essentiam Deitatis; non enim creaturae imitantur illos respectus imi tabilitatum, sed substratum huiusmodi respectibus. ergo isti respectus accidunt formali rationi ipsius ideae.

Et confirmatur, quia sicut color est visibilis in secundo modo per se; non quia respectus visibilitatis sit infra quidditatem coloris, non enim visus attingit colorem cum respectu visibilitatis, sed ipsum colorem abstractum a tali respectu: sic creaturae imitantur essentiam diuinam abstractam ab omni respectu, quamuis statim possit copsurgere apprehensio respectu imitabi litatis, & secundum hoc non est de formali ratione ideae, quam imitantur creaturae, respectus aliquis rationis.

Praeterea: Idem sunt formae principales non formatae, quarum visio est beatifica, vt patet ex descriptione, superius inducta ex dictis August. sed manifestum est, quod huiusmodi respectus rationis non sunt formae principales, immo entia diminuta, & secundum rationem tantum nec talium respectuum visio est beatifica, sed so lius Deitatis, tales etiam respectus formati sunt, & fabricati per intellectum. non ergo sunt ideae, de quibus loquitur August.

Praeterea: Ideae secundum Aug. latine interpretantur species, seu formae, sed constat, quod nomen speciei, vel formae competit alicui absolute, nec proprie congruit respectibus rationis. vnde tales respectus non possunt dici proprie formae creaturarum, vtpote ratio hominis, vel forma rosae. ergo dici non potest, quod in talibus respectibus consistit ratio idearum.

Opinio Scoti 1. sent. dist. 36. q. vnica.

ET ideo dixerunt alij, quod idez in mente diuina non sunt aliud, quam ipsaemet creaturae obiectiue relucentes in ipsa. quod patet: tum quia Philosoph. 7. Metaph. dicit, quod omnia, quae fiunt in quodam vniuoco, fiunt non solum in naturalibus, immo in artibus. domus enim extra fit a domo, quae est in mente artificis obiectiue per speciem domus, & ista domus obiectiue praesens animae in specie domus, dicitur idea domus in materia existentis. ergo ita erit in Deo, quod creaturae praesentes diuino intelle ctui obiectiue, non quidem in aliqua specie, quia tunc vilesceret intellectus eius, sed in ipsa essentia, a qua eadem existente & re, & ratione, cuncta repraesentantur, huiusmodi vtique creaturae, sic intellectae, erunt ideae, vt sic idea lapidis non sit, nisi lapis, vt intellectus: tum quia sic posuit Plato, quem imitatur Aug. mundum intelligibilem in mente diuina obiectiue.

Sed nec iste modus dicendi rationalis est; probatum est enim supra, quod creaturae nullo mo do sunt terminantia intuitum diuinum, tanquam obiecta primaria, vel secundaria. sed manifestum est, quod ideae sunt in Deo, secundum quod om nes catholici concedunt. ergo non potest dici, quod obiecta creata, relucentia in diuina essentia, sint ideae.

Praeterea: Aug. dicit, vt saepe dictum est, quod tanta vis est in ideis, vt nemo sapiens esse possit, nisi ipsis intellectis. sed manifestum est, quod creaturae positae in esse obiectiuo, non dant diuino intellectui, quod sit sapiens, alias sapientia Dei dependeret ex creatura. ergo id, quod supra.

Praeterea: Aug. dicit, quod visione idearum. anima fit beatissima. sed constat, quod visione⸗ creaturarum etiam in verbo secundum Aug. ani ma nostra non fit beata. ergo id, quod prius.

Praeterea: Secundum eundem ideae sunt forme principales, nec solum ideae sunt, immo verae sunt. sed manifestum est, quod creaturae, dato quod es sent obiectiue in mente diuina, non haberent es se verum, & principale, sed intentiona le, & dimi nutum. ergo dici non potest, quod essent ideae, de quibus loquitur Aug.

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur: vbi considerandum, quod nomen ideae, vel exemplaris non est quidem simpliciter absolutum, quia exemplar dicitur alicuius exemplat, & idea alicuius idea; quod non competit absolu tis, nec ramem est formaliter relatiuum, quia esse ideam, vel exemplar non est aliud, quam esse id, quod aliquid aliud imitatur: non imitatur autem relationem, sed rationem aliquam absolutam, propter quod exemplar, vel idea non potest esse relatio secundum suum formale. Est ergo ratio connotatiua, quam Philos. nominat relatiuum secundum di ci, eo modo, quo ista, quae sunt in genere substas tiae, secundum suas rationes substantiales, aliquan do connotant aliud, sicut patet, quod manus dicitur alterius manus, & caro alterius caro. & hoc modo, etiam rationes, quae sunt in generequalitatis, dicuntur connotatiuae, vt virtus, & naturalis potentia, & impotentia. hoc etiam modo humanitas dicitur alicuius humanitas. sic ergo idea, & exemplar sunt relatiua secundum dici, siue rationes connotatiuae. tales autem aliquid dicunt in recto, & certum connotatum in obliquo: propter quod idea, & exemplar non sunt aliquid principali ter, & in recto, nisi ipsa simplex ratio Deitatis, quae omnem creaturam ideat, & exemplat, & quam omnes creaturae imitantur, in obliquo vero, & connotatiue importat idea huiusmodi creaturas, & ita non difert idea ab idea extra, nisi sicut eadem ratio sumpta cum connotato, & sine connotato, nec oportet recurrere ad respectus imi tabilitatis, aut ad rationes reales, aut ad aliquid aliud, sicut patet.

An sint plures ideae in Deo, vel tantum vna.

IN tertia quoque inquisitione habuerunt di Jcere consequenter omnes positores praedicti, quod ideae plures sunt in Deo, quantum ad id, quod per ideam importatur formaliter, ac principaliter, & in recto. nam si ideae formaliter essent rationes quaedam in Deo ex natura rei distinctae, vel si essent respectus imitabilitatum a diuino intelledu circa diuinam essentiam fabricati, ac si essent ipsaemet creaturae in diuino intellectu positae obiectiue, necessario plurificarentur ideae, quoad suum formale. sed quia non importat ideam formaliter, & in recto, nisi id, quod ideata, & exemplata imitatur; omnia autem imitantur Deum secundum omnium quid simplicissimum & re, & ratione, videlicet Deitatem; ideo dicendum est, quod idea quidem non est, nisi vnicum quid, & simplex, respectu omnium creatorum, quantum ad id, quod importatur principaliter, & in recto; plurificatur tamen in connotatis, quae importantur in obliquo.

Sed forte dicetur, quod non plurificato prin cipali, quantumcumque multiplicentur illa, no men non debet enunciari in plurali, sed secundum Sanctos vocabulum ideae plurificatur in di uinis. ait enim Augustinus, quod singula propriis rationibus sunt creata, nec eadem ratione conditus est homo, & equus; & ait, quod ideae sunt formae principales, quae diuina intelligentia continentur. & alibi dicit, quod verbum est ars plena rationum viuentium, & libro 11. de ciuitate Dei, quod in scientia Dei sunt thesauri rerum intelligibilium, in quibus sunt omnes rationes visibiles. ergo videtur, quod plu rificentur ideae in Deo, quo ad principale signicatum, & non solum inquantum ad connotatum.

Hoc tamen non obstante dicendum est, sicut prius, vbi considerandum, quod conceptus, quem exprimit idea, generaliter assumendo, non includit in recto aliquam determinatam rationem, sed totum ambitum entis cum determina to connotato. est enim id, quod aliqua imitantur, & inde est, quod tot sunt conceptus ideales in genere, quot sunt conceptibilia ideata. vnde in genere alius conceptus est idea rosae, & alius idea hominis, non quidem alij propter conceptum principalem, quia ille omnino indeterminatus est, & potest contingere, quod coincidat in aliam rationem determinatam, quam coincidat alius; sed tota distinctio est ex parte hominis, & rosae. sic ergo omnes conceptus ideales, qui sunt secundum numerum idealium coin cidunt, quantum ad id, quod important in recto, in rationem simplicem Deitatis; est enim illa ra tio id, quod omnia imitantur. & secundum hoc patet, quomodo conceptus ideales, aut rationes ideales, siue formae principales, dicuntur plurificari in Deo; quia secundum conceptus abstractos, & generales: qui tamen dum applican tur penitus coincidunt in vnicam, & indiuisibi lem rationem. vnde August. totum mundum intelligibilem nuncupat vnicam rationem aeternam, primo retractationum corrigens, quod in libello de ordine dixerat, ideas esse quendam intelligibilem mundum: & dicit, quod nec isto nomine vteretur, si iam esset satis in litteris Ecclesia sticis eruditus: & commutat, illud nomen retractando, in vocabulum sempiternae, & incommutabilis rationis.

Non procedit ergo instantia; quia conceptus indeterminati necessario distinguuntur ex con notatis, cum non possint distingui rationibus propriis; quia nullum determinate important. vnde idea rosae exprimit alium conceptum ab idea homi nis, vel leonis, non quidem propter principale, quod rosa imitatur, quodcumque sit illud, siue substantia, seu qualitas, sed propter rosam, quae conno tatur. est ergo Deus plenus rationum huiusmodi, inquantum omnes isti conceptus, qui plures sunt, possunt ad ipsum applicari; imo & abstrahi ab vna simplici ratione Deitatis, & eidem attri bui; qui, quantum est ex se, possent in diuersas res, vel rationes coincidere, cum vnus conceptus non determinet sibi alium de necessitate -

Nec debet quis moueri, quia Augustinus dicit esse aliam rationem hominis, & leonis inDeo; est enim ibi aequiuocatio de ratione. non enim accipitur pro aliqua obiectali ratione determinate conceptibili, sed accipitur pro quodam indeterminato conceptu, qualis est conceptus ideae, aut exemplaris. dicitur enim ratio leonis id, quod secundum formam est leo, quodcumque est illud.

Ad quid ideae ponuntur in Deo, opinio Henrici quolibeto 2. quaest. 1.

JN quarta demunt inquisitione dixerunt ali lqui, quod ideae ponendae sunt in Deo, tãquam rationes, & materiae cognoscendi. imaginantur enim, quod sicut species in nobis mediat inter potentiam, & actum; sic diuina essentia, prout habet rationem ideae, est medium, quo secudum rationem potentia intellectiua, in Deo elicit intellectionem, respectu omnis creaturae.

Sed hic modus dicendi imaginatur in Deo ra tionem intellectiuae potentiae, & quod diuinum intelligere sit elicitum saltem secundum rationem, & quod respectus rationis, quibus formaliter constituuntur ideae, secundum sic ponentem, necessario exigatur ad actum realissimum subsi stentem, quale est diuinum intelligere, & multa alia, quae sunt impossibilia, vt patet ex praedictis.

Opinio S. Thomae parte 1. q. 15. art. 2.

PROPTEREA dixerunt alij, quod ideae non sunt in mente operantis, sicut species, quae intelliguntur, quae est forma faciens intellectum in actu, sed sicut quod intelligitur, forma enim domus in mente aedificatoris est aliquid ab eo intel lectum, ad cuius similitudinem domum in materia for mat. sunt ergo plures ideae in mente diuina, vt intellectae ab ipso, quia plures respectus imitabilitatis, non quasi ratio, aut medium cognoscendi, sed potius vt cogniti, & intellecti, & quasi mediantes inter actum, & secundarium obiectum.

Sed nec iste modus dicendi valet. imaginatur enim, quod respectus rationis medient inter diuinum intellectum, & cognitas creaturas, cum tamen nullus respectus exigatur, vt supra dicebatur. Et iterum, dato quod exigeretur, non appa ret, quomodo ex ipsius cognitione cognoscerentur res ipsae, quae sunt terminus illius habitudinis, ac respectus. licet enim cognito vno relatiuorum, cognoscatur & reliquum, inquantum correlatiuum est, vt cognito patre, cognoscitur, quod habet filiũ: non tamen distincte, & in speciali cognoscitur terminus, quantum ad absolutum, vt patet, quod non cognoscitur, quod ille filius sit Sortes, vel Plato. similiter in proposito, dato quod cognita essentia diuina, & respectibus imitabilitatum co gnosci possit, quod sunt multa diuinam essenriam imitantia; non tamen cugnoscetur, quid sint illa in sua natura propria ex virtute, respe ctuum istorum.

Opinio Scoti 1. sent. dist. 36. q. vnica.

QVAPROPTER dixerunt alij, quod idea ponitur ad hoc, vt sit obiectum cognitum secundario diuino intellectui, quoniam creaturae, vt intellectae, sunt ideae secundum istos. & hoc etiam videtur August. sentire: vocat enim ideas formas, & rationes, per hoc innuens, quod sunt quaedam formae intellectae, vnde & dixit, quod ad illas aspicit artifex, & quod ille in diuina intelligentia continentur. quae omnia competunt quidditatibus ipsis, vt intellectae sunt; vnde & ipsae sunt principium producendi res, vt extra sunt, & similiter ratio cognoscendi.

Sed nec iste modus rationalis est, imaginatur enim, quod quidditates creatae terminent diuinum intuitum secundario, & sint Deo praesentes obiectiue, & multa alia, quae stare non possunt, vt superius visum fuit. nes est verum, quod Augustinus vocet ideas formas intellectas, immo per oppositum formas principales, quae verae sunt, non intentionaliter tantum, & diminutae.

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub triplici propositione.

Prima quidem, quod diuina essentia habet rationem ideae, & exemplaris, ac formae principa lis, non inquantum est obiectum cognitum, aut ratio cognoscendi, sed inquantum Deitas est, & sub propria ratione, per quam est omnis entitas eminenter, quia est similitudo eminens cuiuslibet entitatis. vnde esse cognitum operandi dat sibi, quod habeat rationem ideae: similiter etiam nec quod est principium cognoscendi, aut operandi dat sibi, quod habeat rationem ideae: cuius ratio est, quia formalis ratio ideae, vel exemplaris consistit in hoc, quod sit id, quod aliud imitatur, vel a quo aliud exemplatur, & ideatur. manifestum est autem, quod ipsam Deitatem omnia imitan tur, & non rationes istas extrinsecas, esse scilicet cognitum, vel esse principium cognoscendi, & producendi. ergo huiusmodi rationes, etsi competant extrinsece exemplari, & ideae; sunt tamen accidentales, nec de formali ratione ipsius.

Et si dicatur, quod idea non est id, quod aliud imitatur, sed potius inquantum vt sic formaliter includat imitabilitatis respectum, aliud est id, quod est pater, & inquantum pater, & similiter in proposito aliud est exemplar, & inquantum exemplar, si vtique sic dicatur, non valet, quoniam exemplar, inquantum exemplar, non dicit respectum, sicut nec mensura. esse enim mensuram, vel exemplar non est esse relatum formaliter, vt Phi losophus dicit in quinto Metaphysicae. vnde sicut nec esse virtutem, aut manum, vel pedem, non est esse relatiuum, quamuis ad alterum dicantur, sic nec esse exemplar.

Secunda quoque propositio est, quod licet esse principium cognoscendi non claudatur infra rationem ideae formaliter, & quidditatiue; competit tamen sibi, quod sit ratio cognoscendi diuino intellectui; non quidem ratio medians iuter diuinum intellectum, & eius intellectionem, cum in Deo nec sit intellectiua potentia, nec intellectio elicita; sed purum intel ligere inelicitum, & subsistens. nec etiam est ratie cognoscendi obiectiue, sic quod sit primum obiectum, in quo reluceant creaturae, aut iplaemet creaturae sic relucentes: sed est ratio cognoscendi, tamquam obiectum denominans, seu connotans creaturas. si enim Deitas non esset exemplar, & similitudo eminens omnium aliorum, non sequeretur, quod in ipsa intuita, vel prospecta, omnia eminenter essent iam cognita, & prospecta. sic ergo, quia idea ad⸗ dit ad Deitatem non aliquid intrinsecum, sed extrinsecum connotatum, verum est diceres, quod cognita essentia, excluso connotato, non dicitur cognita creatura: sed cognita idea, entitas omnis dicitur cognita propter hoc, quod idea addit omnem entitatem per modum concreti.

Et ex eodem patet, quomodo sit ratio operandi, non quidem elicitiue, sed determinatiue, & directiue: habet autem dirigere, & determinare virtutem elicitiuam, inquantum est ratio co gnoscendi.

Tertia quoque propositio est, quod propter hoc dicit Augustinus ideas in diuina intelligen tia contineri, & ad eas aspicere; non quia illud constituat formaliter ideam, sed quia ad Deita tem, quae exemplar est, aspiciens intuitus diuinus, dicitur omnia aspexisse eo modo, quo supra expositum est. Et in hoc articulus primus finitur.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

Respectu quorum ponendae sunt ideae. opinio sancti Thomae parte prima quaestione 15. articulo tertio.

CIRCA secundum vero considerandum est, quod dixerunt aliqui, ideam esse principium cognitionis, & productionis, fiue generationis, quia propter haec duo, posuit eas Plato, ex quibus elici possunt duae propositiones.

Prima quidem, quod solum illa, quae per se possunt, & distincte cognosci, habent ideam, vt est ratio, siue principium speculationis.

Secunda vero, quod solum illa quae possunt per se fieri, & distincte, & quae fient, habent ideam, quae est exemplar, siue principium operationis. quae vero possunt fieri, & non fient, habent ideam, quae est ratio: quoniam cognoscunt a Deo per modum speculationis.

Ex his vero sequuntur vlterius duae conclusiones.

Prima quidem, quod malum, & priuationes non habent propriam ideam; quia non cognoscuntur, nisi per rationem habitus, & boni. Secunda vero, quod nec genera, nec differentiae, nec accidentia inseparabilia habent ideam; quia non sunt factibilia per se; sed accidentia separabilia, quae superueniunt, dicuntur habere propriam ideam. Ex istis autem duabus conclu sionibus sequitur.

Tertia, videlicet quod materia; quia per senon est factibilis, nec cognoscibilis, & similiter indiuidua, quia addunt materiam: non habet in Deo ideam. Ex quo patet, quod nec priuationes, nec mala, nec genera, aut disserātiae, nec accidentia inseparabilia, nec materia, aut indiuidua habent proprias ideas, sed solae species posi tiuae factibiles separatim includendo in istis accidentia separabilia, quae superueniunt subiectis.

Opinio Henrici, quolibeto 7. quaest. 1.

DIXERVNT vero alij, quod solum illa, quae L habent distinctam realitatem, dicuntur ha bere ideas proprias; quia non cognoscuntur per ideas aliorum, sed per proprium repraesentans; & idcirco fequitur, quod secundae intentiones, cum non dicant, nisi solos respectus rationis, vt patet de genere, specie, & ceteris secundis inten tionibus; istae vtique non habent propriam ideam: adhuc nec res artificiales, quae sunt formae, aut figurae de quarta specie qualitatis: illae enim non aduunt rem ad res naturales, quia totum, quidquid est artificialium, est materia, vt Philo sophus dicit 8. Metaphys. vlterius nec sex principia, quia non dicunt, nisi respectus aduenientes extrinsecus, nec addunt aliquam causalitatem ad alia praedicamenta. rursum nec praedicamentum relationis, aut habitudines de illo genere habent distinctam ideam in Deo, cum non addant rem ad sua fundamenta; & ideo cognoscuntur per ideas fundamentorum: adhuc primae intentiones, quae sunt genus generalissimum vel subalteruum, vt pote substantia, corpus, & animal, descendendo vsque ad species specialissimas, non habent proprias ideas; quia non dicunt rem aliam a realitatibus specierum: amplius indiuidua: quia non addunt rem aliquam vltra speciem, non habent etiam propriam ideam in Deo: adhuc partes, integrantes aliquod totum homogeneum, non habent ideam distinctam; sed cognoscuntur per ideam totius: partes tantum essentiales, scilicet materia, & forma, habent proprias ideas, quia sunt factibiles per se, & cognoscibiles distincte. compositum tamen in sua totalitate solum habet vnam ideam. rursum species, negationem formaliter importantes, cuiusmodi sunt species numerorum, non ha bent proprias ideas in Deo, sed cognoscuntur per ideas continuorum, super quae tantummodo addunt negationem. secundum hoc ergo solae species positiuae reales, & absolutae habent ideas; hae autem sunt omnes substantiae specificae, & gones qus tuteus auit it de qu iutee tuu le e qutea sprcie, &

Opinio Scoti vbi supra, & aliorum.

DIXERVNT vero alij, quod omnia distinLcta a Deo, siue sint respectus, siue sint abso luta, siue sint factibilia in se, siue in alio, omnia generaliter, quae cognoscibilia sunt, a Deo habeut propriam ideam in Deo. & hoc apparet; quia vel idea est quodlibet obiectum, Deo cognitum, vel respectus rationis intellectus circa diuinam essentiam ad quodcumque cognitum obiectiue. sed quod cumque detur, patet, quod tot erunt ideae, quot obiecta cognoscibilia; ergo omne cogncscibile, siue sit respectiuum, siue absolutum, siue in se factibile, siue in alio, habet ideam in Deo.

Quid dicendum secundum veritatem, & primo quod numerus propriarum idearum, & praecisarum sumi potest, non nisi in connotatis, nullo modo autem in formali, importato principaliter per ideam, contra praedictas opiniones.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub triplici propositione.

Prima quidem, quod nulla res habet propriam ideam in Deo, referendo proprietatem ad id, quod formale, & principale est in idea, immo omnes res habent vnam communem ideam sim pliciter indistinctam, rationem videlicet simplicissimae Deitatis. quare tota proprietas, & numerositas idearum accipi debet in connota tis, vel etiam in conceptibus generalibus, & confusis, penitus indeterminatis, principaliter, & in recto, quamuis determinatis quo ad connotata, importata in obliquo, vtpote cum dicitur indeterminate idea leonis, vel rosae: cum enim determinate applicantur isti conceptus ad id, quod est idea in Deo, quod tam leo, quam rosa, quam ceterae res imitantur, inuenitur vnicum quid, & fimplex: & ita vna communis idea om nium sola distinctione, & proprietate accepta in ideatis. secundum hoc ergo, quae possunt, vt distincta, & praec isa, seu praecisibilia, ab inuicem connotari, dicuntur habere distinctas ideas; quae vero praecise, connotari non possunt, quia nec praecisibilia sunt, non dicuntur habere praecisas ideas, sed potius quo ideas, habent enim simul ideas cum ijs, a quibus praescindi non pos sunt per aliquem intellectum: haec autem praeci sio, vel impraecisio non se tenet ex parte Dei, sicut imaginantur positores praedicti, sed tantum modo ex parte connotati.

Est hic attendendum, quod omnia, quae intellectus angelicus, vel humanus potest intueri distincte, & separatim; connotat simpliciter ratio Deitatis, vt distincta, & separata; quae vero inseparabilia sunt ex natura sua apud quemcumque intellectum, quia & in se separabilia sunt, Deitas connotat, vt indist incta, inquantum extra est, & eminens similitudo eorum, non quidem, vt separabilium, aut separatorum, sed potius, vt impossibilium separari, quantum est ex conditione eorum. & quia materia, & forma non sunt res praecisae, sed habent se, vt actus, & actuale, & similiter accidentia non solum respectiua, immo & absoluta; ideo dicere oportet, quod non habent distinctas ideas; qnia nec connotantur, vt distincta. haec tamen hic supponatur, quia in secundo, & in quarto erit diffusior sermo de istis. intentiones vero secundae, cum sint respectus rationis, vt superius visum fuit, etiam non habent ideas distinctas; quia non connotantur distincte. vnde possumus dicere, quod habent coideas cum intentionibus primis, sine quibus non intelliguntur: primae vero intentiones, vtpote homo, & animal, quamuis non sint res distinctae, quia tamen distincta conceptibilia sunt, habent distinctas ideas, non connotantur, vt distincta, & vt distincta relucerent in intellectu diuino, si intueretur aliquid extra se. indiuidua vero substantiarum abstractarum, cum sint alterius gradus infra rationem specificam, vt superius dicebatur, re praesentantur etiam, & connotantur, vt distincta, similiter & indiuidua signata repraesentantur, vt distincta ratione signationis passiuae, vt superius visum fuit. secundum hoc ergo haec indiui dua, species, & genera de praedicamento substantiae, habent distinctas ideas; cetera vero non 3 quamuis haheant aliqualiter coideas cum illis, a quibus separari non possunt; partes vero homogeneae, cum distinguantur per intellectum distincte connotantur: & cum in diuidendo pos sit procedi in infinitum, procedi potest etiam in denominando, & connotando. non est enim imaginandum, quod omnes partes continui actu sint a diuina intelligentia apprehensae, vt separatae, quia haec contradictio est, vt superius visum fuit. secundum hoc ergo licet idea omnium partium continui sit in actu, quantum ad id, quod per eam importatur formaliter, & in recto; quod non est aliud, quam ipsa Deitas; nihilominus quantum ad id, quod importat in connotato, non oportet, quod sit in actu, alioquin partes continui omnes essent diuisae, & cessaret proces sus: quod impossibile est.

Quomodo Deus est similitudo eminens, & exemplar respectu priuationum, & omnium negationum, et qualiter intellectus no ster intelligit negationes.

SECVNDA vero propositio est, quomodo Deitas sit eminens similitudo priuationum, & negationum; ita quod diuinus intuitus termi natus ad Deitatem, dicatur attigisse omnem negationem, & omnem priuationem aequiualenter in quadam similitudine eminenti. Ad cuius euidentiam primo considerandum, quod in nostro intellectu apprehenduntur negationes, est autem imaginatio communis, quod per species habituum negationes cognoscantur, vt tenebrae per speciem lucis, & caecitas per similitudinem visus. hoc autem dici non potest, quia vnum oppo situm non est alterius repraesentatiuum, nec etiam, quod repraesentat substratum, repraesentat illud, quod adiacet circa ipsum. nunc autem negatio, quam dicunt tenebrae, adiacet ipsi luci, quia cir ca lucem ponitur negatiol, & determinatio negatiua, cum dicitur non lux, vel non homo; ergo non potest dici, quod species lucis re praesentet illam negationem, quam adijcit illa dictio, non ipsi luci, vel quod species hominis repraesentetillam determinationem priuatiuam, quam exprimit negatio infinitans conceptum hominis, quando dicitur non homo. vnde restat, quod aliquo alio deducatur intellectus in negationem habitus, quam per habitum ipsum. Et ideo scien⸗ dum, quod in intellectu est duplex actus poscibi lis respectu cuiuslibet obiecti: vnus quidem pofitiuus obiecti, & alius ablatiuus, seu priuatiuus. & isti quidem actus appellantur affirmare, & negare, ita quod respectu complexorum affirmare est componere; negare vero diuide⸗ re, respectu vero incomplexorum, negare est infinitare, vt cum dicitur non homo, aut priuared subiecto apto nato, vt cum dicitur, tenebret oriuntur autem isti duo actus circa idem obie⸗ ctum ex diuersitate similitudinum, quas habes penes se intellectus, sed ex conditione ipsius, quae circa rem, cuius habet similitudinem, potest intentionaliter operari, vel statuendo rem illi in suo prospectu, vel illam tollendo, & auferem do a suo prospectu, & tunc remanet in suo pro⸗ spectu ablatio rei, vel res, vt ablata. & hoc ap⸗ pellatur negatio passiua, correspondens nega⸗ tioni actiuae, siue actui priuatiuo: vnde affirma tio, & negatio sunt quaedam denominationes, derelictae ab actibus animae, sicut patet. sic ergo intelligendum est, quod priuationes intelligun tur per habitus, non quia species habituum res praesentent negationes, ita quod formaliter intellectus per eas negationes cognoscat, sed quia exhibent, quasi materialiter habitum ip⸗ sum, circa quem intellectus ex se, & ex naturapropria potest duobus modis intentionalites operari, actu videlicet priuatiuo, non quidemformaliter, sed effectiue; quia cum sit positinus formaliter, priuat tamen effectiue, & actu alio affirmatiuo, & positiuo.

Et si dicatur, quod impossibile est actum aliquem formaliter positiuum effectiue priuare-, secundum quod Commentator ait 12. Metaph. ait enim, quod agens non potest priuare aliquid: actio enim agentis, non est, nisi in inueniendo, non autem in priuando. si vtique sic dicatur, non valet, hoc enim impossibile est, sicut loquitur Cõ- mentator in omni actione reali; necessario enim natura ad aliquid reale, per actionem acquisitum, sed in operatione intentionali potest contingere, quod huiusmodi actio erit intentionaliter positiua, & priuabitur obiectum, pro eo quod derelinquitur aliquid intentionaliter positiuum. nam priuatio obiecti remanebit ens intentionale, & ita actus priuatiuus, inquantum formaliter, modo intentionali, est positiuus, derelinquit priuationem in esse intentionaliter positiuo. vnde negationes sunt entia rationis secundum Philosophum 7. Metaph. & 12. In actione vero reali illud non posset contingere, quod scilicet totaliter priuando, priuatio creata remaneret in aliquo esse reali, vel intentionaliter, sed per necessitatem hoc accidit in actu intentionali, quia dum priuat obiectum priuatio creata, manet in esse intentionali, & propter hoc non est alius actus positiuus realis, quo intelligitur habitus, & priuatio, sed eodem actu positiuo consurgit anima ad duos actus intentionales, sicut superius distin. 35. in quaestione de intellectu dicebatur,

Vlterius considerandum, quod negationes, aut priuationes nullo modo sunt actualiter in rebus; vnde errant imaginantes, quod tenebus sint in aere, aut caecitas in oculo, vel priuatio in materia extra omnem apprehensionem: secundum hoc enim sequeretur, quod negatio non esset opus animae, & quod negationes non essent tantummodo entia rationis; cuius oppositum patet ex terminis. vnde decipitur quicumque, circumscribendo omnem actum animae, dicit, quod adhuc tenebrae sunt in aere, pro eo quod contra hypostasim suam venit, retinendo scilicet aliquem actum animae, vtpote illum, quo dicit, quod circumscripto omni actu animae, adhuc tenebrae manent in aere, & ita paralogizat se ipsum.

Et si dicatur, quod priuatio est vnum de prin cipijs naturae secundum Philosophum in. 1. Phy sicorum, dicendum, quod non est principium, nisi per accidens. vnde non est priuatio in actu in materia, alias sequeretur, quod non esset in actu, sed in potentia tantum reducibili ad actum per intellectum.

Vlterius quoque sciendum, quod Deus non potest habere actum intellectus, qui dicitur pri uatiuus, seu negatiuus, cum nil ponat in suo prospectu, nisi suam essentiam, quam nullo modo priuat, siue negat. vnde non negat; sed apprehendit negationes, sicut nec componit, nec diuidit, quamuis cognoscat omnem compositionem, & omnem diuisionem. necesse est ergo, quod nega tiones intelligat, suam essentiam intuendo, & per consequens sua essentia oportet, quod sit similitudo eminens omnium negationum. non potest autem esse similitudo earum per hoc, quod est similitudo habituum, vt iam declaratum est de similitudine in nostro intellectu existente. nec etiam potest esse similitudo earum, inquantum negationes, quia vt sic nihil sunt, immo non sunt, & ita similitudinem habere non possunt. restat ergo, quod sit similitudo earum, inquantum sunt aliquid positiuum; constat autem, quod non sunt aliquid positiuum secundum esse reale, sed tantum in esse intentionali, quod habent per operationem animae obiectiue. vnde relinquitur, quod Deitas sit similitudo, non solum entitatis realis, immo & cuiussibet entitatis etiam intentionalis; relinquitur inquam, quod sit similitudo omnium negationum, formari possibilium a quocumque intellectu, sicut & omnium propositionum, & omnium significationum, ac demonstrationum, quae possunt fieri circa indiuidua; & per consequens cuncta intelligit eminenter per hoc, quod suam essentiam intuetur. vnde idem penitus concipiendum est de negationibus, & de indiuiduis signatis, quod de omnibus alijs entibus rationis, & intentionalibus, vt pote de syllogismo, & propositione.

Et si dicatur, quod secundum hoc non intelli get Deus negationes, nisi quatenus intelliguntur a nobis, non valet, quia entitas intentionalis, quam sortiuntur negationes per actus animae, & si sint effectiue ab illis actibus, formaliter tamen differunt, propter quod Deitas immediate illam entitatem intentionalem eminenter exemplat, nec intelligit negationes omnes, quia creaturas illas intelligit; sed quia habent esse intentionale formaliter differens a quacumque intellectione creata, nec solum intelligit negationes factas, aut fiendas, immo & omnes pos sibiles fieri, quantumcumque sint infinitae.

Et si dicatur vlterius, quod intellectus noster imperfectius intelligit negationes secundum hoc, quod dicunt, non valet quidem, quia aliud est negare, & aliud negationem, iam positam in esse intentionali, vel possibilem poni per actum negatiuum, apprehendere obiectiue. Deus enim non habet primum actum, quia hoc esset imperfe ctionis; pro eo quod poneret aliquid aliud in prospectu, quam suam essentiam, vel tolleret: quod imposs ibile est, vt ostensum est supra. secundum vero habet quidem, quod negationes intueatur, in tali esse intentionaliter constitutas, sed quia intuendo suam essentiam, aequipollenter cogno uit omnem entitatem quamlibet minimam; intellectus autem noster habet actum vtrumque, nam affirmat, & negat, & negationes formari possibiles apprehendit, vt patet.

Quomodo habet ideas Deus respectu negationum, & priuationum, & an habeat ideam mali.

TTERTIA vero propositio est, quomodo Deus respectu priuationum habeat ideas, & an respectu mali habeat ideam. vbi considerandum, quod aliqui dixerunt Deum mala cognoscere per speciem honi, non cuiuscumque, sed illius, quod priuat, ita quod si non cognosce ret bonum aliud a se, nullo modo mala cognosceret secundum eorum proprias rationes. hoc autem patet, quia priuatio, & habitus oppositus semper intelliguntur circa idem subiectum, quodcumque sit illud. Deus autem non potest es se subiectum priuationis. ergo non posset esse, nisi ipsum bonum, quod est Deus, vel non cognosceretur aliud bonum; ideo nullum malum posset esse, vel cognosceretur.

Et iterum priuatio non distinguitur a priua tione, nisi quia distinguitur habitus ab habitu. cum enim priuatio sit negatio habitus in subie cto apto nato, non potest vna priuatio differre ab alia, ratione negationis, sed differunt ratione habituum, qui per eas negantur, vel priuantur. quare per cognitionem solius boni diuini non possunt mala cognosci, saltem secundum specialem rationem mali.

Dixerunt vero alij. quod immo Deus cogno scit mala ex hoc, quod sunt priuationes vnius vniuersalis boni, quod Deus est, malum enim opponitur bono diuino, & generali, & speciali oppositione; quia sicut est causa omnium communis, non solum in generali, immo est exemplar proprium omnium secundum suas proprias rationes, ita omnia mala opponuntur diuino bono, non solum in generali, immo secundum suas proprias rationes. quare per rationem sui proprij boni poterit omnia mala cognoscere secundum speciales rationes ipsorum. Et declaratur per simile de Grammatico, qui per eandem artem cognoscit omnes incongruitates in com muni, tamquam arti suae discordantes, & singulas incongruitates in speciali, tamquam discor des regulis specialibus, infra eandem artem contentis. haec autem videtur intentio Aug. de Ciuitate Dei, cum dicit, quod natura non contrariatur Deo, sed vitium: & Diony. 7. de diu. nom. cum ait, quod sicut lumen, si esset cognitum a se ipso, cognosceret tenebras, non aliunde cognitionem accipiens, sed per se ipsum; sic Deus bo nitas existens, cognoscit malum, quod est priua tio boni, sicut tenebrae sunt priuatio lucis.

Dixerunt vero alij, cum prioribus concordan tes, quod rationes istorum possunt in oppositum retorqueri; impossibile est enim Deum cognoscere, quomodo aliqua discordant, vel possunt discordare ab arte sua; nisi prius cognoscat, quomodo possunt aliqua concordare cum ea; non enim cognoscitur, quid est discordantia, ni si cum hoc concordantia cognoscatur, cum vnum sit de intellectu alterius: quare necesse est, quod Deus cognoscat mala, quae discordant, praecognoscendo bona creata, vel creabilia, quae possunt concordare cum arte diuina. Et iterum, malum est carentia alicuius boni, in subiecto apto nato, constat autem, quod illud subiectum Deus esse non potest, sed aliquid aliud, & ita secundum illud malum intelligi non potest.

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur: Rvbi considerandum, quod aliud est malum non posse intelligi sine aliquo bono creato, aliud vero non posse illa intelligi, nisi per bonum creatum, tamquam per rationem cognoscendi. Primum enim omnino verum est, quia mala cognosci non possunt sine duplici bono creato; includitur namque in conceptu omnis mali aliquod bonum substratum, & aliquod bonum priuatum. est enim malum priuatio alicuius boni, circa aliquod subiectum bonum, quia malitia pura poni non potest, vt patet ex 4. Ethic. vnde sicut tenebrae non possunt apprehendi sine luce, priuato, & diafano subtracto; sic malum intelligi non potest sine duplici bono, quorum neutrum est Deus, quia nec subiectum priuationis, nec etiam bonum priuabile, cum nullo subiecto sit aptum natum inesse. secundum vero est omnino falsum, videlicet quod per bona creata, tamquam per habitus mala opposita cognoscantur, sicut expresse dicunt primi, & tertij positores; aut per rationem boni diuini, sicut medij dixerunt. declaratum est enim, quod nullus habitus repraesentat suam priuationem, & per consequens non potest esse formale principium co gnoscendi; sed magis habet rationem cuiusdam mali, circa quod intellectus intentionaliter operatur, nunc quidem statuendo, & affirmando, nunc auferendo, & negando.

Est ergo attendendum, quod intellectus diui nus cognoscendo suam essentiam, cognoscit omnia mala, non per rationem boni, sed quia Deitas est quaedam similitudo eminens, & exemplar; non quidem malorum, inquantum mala sunt; quia vt sic priuationes, nihil sunt, nec ipsorum, inquantum in rebus sunt; quia in rebus nullo modo actualiter esse possunt secundum esse rea le. ergo est similitudo ipsorum, secundum quod sunt entia rationis, habentia intentionalem en titatem, sicut de ceteris priuationibus, & negationibus dicebatur in praecedenti propositione. & ex hoc patet, quod mala, inquantum mal a non sunt in Deo, nec viuunt in eo, sed secundum esse intentionale, secundum quod aliqualiter entia sunt, & bona sunt. vnde secundum illud es se, Deitas est similitudo eminens, & excmplar, atque idea ipsorum, connotans illa, non inquan tum sunt entia rationis; & ita non est conceden dum, quod mala habeant ideam in Deo, aut sint, vel viuant in eo. in quo secundus articulus terminetur.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Quomodo se habeāt ideae ad intellectum nostrum sententia Augus. rectificantis Platonem.

CIRCA tertium vero considerandum, quod QPlato ponens conceptus obiectiuos, ad quos terminatur mentis intuitus, ideas esse realiter subsistentes, vt superius visum fuit, necessario ha buit dicere consequenter, quod omnes scienti ficae veritates quarumcumque scibilium proposi tionum ortum haberent ex conceptibus idealibus, & ex ipsis ideis, & ita haberent se ideae ad nostrum intellectum, sicut obiecta cognita, in quibus cerneret veritatem. hanc autem sententiam vbique videtur August. sectari, nisi quod huiusmodi ideas ponit obiectiue in intellectu diuino; & ita videtur sentire, quod ideae diuinae, quas vocat regulas, & rationes aeternas, illustrant nostrum intellectum; & quod in illis sincera veritas aspiciatur, & habeatur a nobis. Quod ergo ista mens ipsius fuerit, ex hoc patet, quod dicit 12. Confess. ait enim, quod si ambo videmus verum esse, quod dicis, & verum esse, quod dico; nec ego vtique in te, nec tu in me, sed ambo inipsa, quae supra mentes nostras est, incommutabiliveritate videmus.

Rursus 1. soliloq. ait, quod illa, quae in disciplinis Physicis traduntur, quae quisque verissima esse nulla dubitatione concedit, credendum est ea non posse intelligi, nisi ab alio, quasi suo so le illustrentur: amplius 9. de Trinit. dicit, quod in illa aeterna veritate, ex qua temporalia facta sunt, formam, secundum quam sumus vel in nobis, vel in corporibus, vera, & recta ratione aliquid operamur, visu mentis aspicimus, atqueinde conceptam rerum veracem notitiam, tamquam verbum apud nos habemus, & dicendo intus gignimus, & ait, quod ipsi formae inconcus sae, ac stabilis veritatis mentis aspectum imper turbabili aeternitate perfundit, & quod illam cernimus mentis intuitu, rationes, artemqueinfallibiliter, pulcramque super aciem mentis simplici intelligentia capientes. & lib. 12. dicit, quod non solum rerum sensibilium, in locis positarum, manent intelligibiles, incorruptibilesque rationes; verum etiam motionum in temporibus transeuntium. stant etiam ipsae vtique intelligibiles, & non sensibiles rationes, ad quas mentis acie peruenire paucorum est, & cum peruenitur, quantum fieri potest, non in eis manet ipse peruentor, sed veluti acie ipsa reuerberata repellitur. adhuc 83. quaestionum dicit, quod non est in sensibilibus veritatis iudicium constitutum. Quamobrem saluberrime admonemur ab hoc mundo auerti ad Deum, idest veritatem quae intellectu, & interiori mente capitur, tota alacritate conuerti, & quaest. 46. dicit, quod tanta vis in ideis constituitur, quod nisi ipsis intellectis, sapiens nemo esse possit; & subdit, quod credibile est fuisse praeter gratiam in alijs gentibus sapientes, per hoc innuens, quod vera sapientia ab hominibus haberi non possit, nisi per intuitum idearum. & vltra vbicumque in locis innumerabilibus materiam istam pertractat, semper videtur sentire, quod rationes aeternae, & regulae incommutabiles, quas Plato dixit ideas, sint illae veritates, in quibus intellectus, quicquid verum est, & vere percipit, intuetur.

Opinio Henrici, in summa. ar. 1. q. 2. & 3.

HANC ergo sententiam Augustini diuersiJmode visi sunt declarare. Dixerunt namque aliqui, quod aliud est cognoscere verum, & aliud cognoscere veritatem; sensus enim cognoscit id, quod verum est, & tamen veritatem non cognoscit; intellectus etiam intelligentia sim plici apprehendit verum, sequendo sensum, veritatem autem componendo, & diuidendo, veritas enim consistit in adaequatione rei ad exemplar. Est autem duplex exemplar secundum Platonem in Timaeo. Primum quidem, quod elaboratum est, & illud est species existens in intellectu, abstracta a senfibilibus. Secundum vero est perpe tuum, & aeternum, videlicet ideae, quae sunt in men te diuina. sic ergo potest dupliciter veritas cognosci; vno enim modo per conformitatem, ad exemplar elaboratum, & hoc modo posuit Aristoteles haberi posse veram, & certam scien tiam de rebus, per species videlicet a sensibilibus abstractas; alio vero modo per exemplar perpetuum, & aeternum, videlicet per rationes perpetuas, & regulas aeternas, quae sunt ipsae ideae, Prima autem cognitio veritatis non est simpliciter immutabilis, & sincera, quod apparet ex tribus.

Primo quidem ex parte rerum, a quibus est spe cies abstracta; non est enim maior stabilitas in

specie, quam in rebus, a quibus sumitur. constat autem, quod res omnes sensibiles, variabiles, & mutabiles sunt. ergo & species mutabilis erit. Secundo vero idem patet ex conditione animae, in qua species suscipitur, nec enim potest es se maior stabilitas in specie, quam in anima; anima autem mutabilis est a veritate in falsitatem, & a scientia in errorem, ergo & species mu tabilis est.

Tertio quoque ex conditione ipsius speciei, quae est apta nata decipere, quae quidem aliquando exhibet se pro rebus, sicut apparet in somnijs, & in vigilia, quo ad phraeneticos; aliquando uero pro imagine, & similitudine, ducente in co gnitionem rei. sic ergo patet, quod exemplar elaboratum, quod est species, non potest habere sincera veritas, & infallibilis de rebus. quare necesse est, quod per exemplar perpetuum sincera veritas habeatur, & haec est mens August. vbicumque dicit, quod oportet sensibilia tran scendere, & consulere regulas aeternas, si debeat haberi veritas sincera.

Est tamen secundum istos vlterius attenden- dum, quod per has regulas potest intelligi, quod cognoscatur veritas dupliciter.

Primo quidem tamquam per obiectum cognitum, & sic beati vident creaturas in regulis aeternis, quia in verbo, & hoc modo viator non potest per ideas cognitas obiectiue cognoscere veritatem; alioquin videret diuinam essentiam; quod repugnat statui viatoris.

Secundo vero potest intelligi; quod per regulas aeternas, non quidem cognitas obiectiue, sed tamquam per rationem cognoscendi, veritas habeatur, sicut color videtur per lucem illu strantem pupillam, & tamen illa lux in pupilla existens, non cernitur, quamuis sit ratio cogno scendi, & hoc modo intellexit Augustin. quod per ideas, & regulas aeternas sincera veritas habeatur. ad huiusmodi autem respectus non potest homo ex puris naturalibus pertingere, sed offert eas Deus pro voluntate, & idéo paucorum est secundum Aug. peruenire ad eas.

Sed hic modus exponendi nec est ad mentem Augustini, nec continet veritatem. Primo quidem non est ad mentem ipsius in eo, quod ait regulas aeternas non se habere ad intellectum via toris in ratione obiecti cogniti, sed tamquam med ium cognoscendi. constat enim, quod illud, ad quod acies mentis peruenit, & a quo reuerberata repellitur, habet se ad ipsam mentem in ratione obiecti cogniti; sed Augustinus 12. de Trinit. dicit, quod ad rationes intelligibiles, & aeternas mentis acie peruenire paucorum est, & cum peruenitur, quantum fieri potest, non in eis manet ipse peruentor, sed veluti acie ipsa reuerberata repellitur; & subdit, quod memoriae com mendatur, vt sit, quod redire possit, quae cogitur inde transire. ergo intellexit, quod rationes aeternae haberent se, tamquam obiecta cognita.

Praeterea: Illud, quod mente conspicimus, & simplici intelligentia capimus, & visu mentis aspicimus, & illud, quod intuemur, habet se in ratione obiecti cogniti, sed hoc attribuit regulis, & rationibus aeternis, vt patet 9. de Trinit. ergo mens sua fuit ad oppositum expositionis praecedentis.

Secundo vero deficit, quia continet in se fal sum, videlicet quod non possit haberi sincera veritas, & cognitio certa per similitudines abstractas a rebus. nulla enim cognitio certior est, aut sincerior de veritate, quam illa, qua co gnoscitur, quoniam res sic est, & quod impossibile est aliter se habere; sed constat, quod per abstractionem a rebus sensibilibus, peruenit ho mo ad huiusmodi cognitionem; geometra namque scit de conclufionibus suis, quon iam sic sunt, & quod impossibile est aliter se habere, & sic de omnibus Mathematicis. similiter etiam Physicus scit de multis rebus, quod impossibile est aliter se habere, de aliquibus vero, quod possibile est: sed raro, & contingenter. ergo fincerissima veritas, & certa cognitio potest haberi de multis rebus per regulas, & prima prin cipia a sensibilibus abstracta, nec oportet, quod certior requiratur.

Nec motiua valent, quia licet res sensibiles corruptibiles sint; nihilominus ab eis abstrahi possunt communes ãnimi concoptiones, vt quod omne totum maius est sua parte, & sic de alijs. hae autem immutabiles sunt, & artium, ac scien tiarum principia secundum Philosophum 1. Metaphysicae, & 2. post similiter etiam anima, quamuis decipi possit, & variabilis sit, non est tamen impossibile, quod aliqua cognoscat, quae immutabilia sunt: species etiam non est decipiendi ratio, nisi in dispositione aliqua, existente in corpore, & iu potentijs sensitiuis, quibus indiget intellectus, qualis indispositio est in phreneticis, & in somno. nescire autem, quid verum sit, anscilicet, quod apparet in vigilia, & bene disposi tis, aut quod apparet aegris; derisorium est, & ignorare per se notum; vnde Commentator 4. Metaphysi. dicit. quod qui ambigit in talibus, & dubitat, vtrum illud, quod sani comprehendunt, sit verum, aut illud, quod infirmi, & etiam allud, quod apparet ex remoto, aut illud, quod apparet ex propinquo: similis est dubitanti, vtrum nos, cum dicimus hoc, simus in vigilia, aut in somuo.

Opinio aliorum.

PROPTEREA dixerunt alij, quod conceLptus obiectiui simplices, & complexi, de quibus sunt veritates, sunt ipsaemet ideae, existentes in mente diuina. intellectus namque diuinus ponit res in esse intelligendi; non enim ideo Deus res intelligit, quia intelligibiles sunt, sed potius e conuerso, ideo res intelligibiles sunt, quia Deus eas intelligit. sic & res sunt possibiles, quia Deus potest super eas. vnde & scientia Dei dicitur causa rerum, sic ergo res intellectae. ab aeterno existentes in mente diuina, dicuntur ideae, vtpote homo intellectus, seu conceptus hominis, est idea hominis exterius existentis. intellectus ergo, hominem apprehendens peruenit ad illum eundem conceptum, qui existit obiectiue in mente diuina. non est autem inconueniens, quod aliquid sit in multis intellectibus obiectiue vnum, & idem, permanens: vnus autem conceptus hominis est vnus, & idem apud omnem intelligentem. quare tota multitudo conceptuum obiectiuorum, quae possunt dici rationes aeternae, & regulae immutabiles, quoniam ab aeterno fuerunt praesentes menti diuinae, sunt illi conceptus, ad quos peruenit intellectus cuiuslibet scientis: nec aliter potest haberi veritas, nisi perueniendo ad conceptus huiusmodi, sicut patet, & haec mens est August. cum dicit, quod verum, quod dicimus, non ego video in te, nec tu in me, sed in communi veritate. haec est etiam illa regio incorporea intelligibilium rationum, de quibus loquitur Aug. 12. de Trinit. & illa veritas, quae lucet super mentem, de qua loquitur in 14. & vbique ad hoc currit mens sua, etiam concordat cum opin. Platonis, qui posuit conceptus huiusmodi esse ideas, nisi quod conceptus eos posuit realiter subsistentes, cum tamen non habeant, nisi esse diminutum, & obiectiuum. Sed hic modus dicendi ircationalis est. Primo quidem in hoc, quod ait creaturas esse in inte ilectu diuino, tatiquam terminates eius intui tum obiectiue: non sunt enim, sed solum dicuntur intellectae denominatiue, vel aequiualenten vt superius dictum fuit. Se cundo vero in eo, qubd ait intellectum diuinum, constituere res in esse intelligibili, res enim intelligibiliores sunt for maliter se ipsis, in eo quod entia sunt, & alii quid actualitatis participant. intellectus autem diuinus non ponit res in esse, quare nec dac dis intelligibilis nationem

Tertio vero in eo, quod dicit conceptusilloni ad quos peruenit intelectus, praeeuisi ctiue, & esse in acta ab aeterno,non est verum sueum dum hoc enim sequeretur, quod omnes partes continuiessent diuisae in actu, & similiter uinus species numerorum essent in actu positaedonq́ ctiue; & essent conceptus actu in multitudineinfinita, & multa talia, quae omnia impossibilia superius sunt ostensa.

Quarto vero includit dub ium iste modus cendi, quia difficile est videre, qualiter cobe ptus rosae, vel rosa obiectine concepta, possitesse vna, & eadem in pluribus intellectibus obisctiue. propter hoc enim posuit Commenionum intellectum in omnibus hominibus, ne rosa siun pliciter, aut vniuerfale conceptum ponerepur tiplicari, sed de hoc magis videbitur in secūda.

Quid dicendum secundum veritatem, & primum qued August. vocauit rationos aeternas concopem obiti ctiuos, ad quos intellectus cuiustibei sciontis persto nit & regulas aeternas, propositiones neceffarin quae formantur de ipsis.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videte sub triplici propositione.

Prima quidem, quod rationes aeternae, & regn lae incommutabiles, secundum quas iudicatun & habetur sincera veritas secundum August. no sunt aliud, quam propositiones necessariaeefius conceptus obiectiui, de quibus formantun so hs fuit mens Aug vnde concordat cum Aristdicen te, quod scientia certa non habetur, nisi ex nes cessarijs, & impossibilibus aliter se habere ripo ster. & ex iucorruptibilibus, & aeternis, & in 6. Ethic. Quod enim sic intellexerit Aug. patet ix conditionibus, quas attribuit regulis aeternis dicit enim, quod iunt incommutabiles, & Arist quod sunt necessariae, incorruptibiles, & aeternae & semper, & vbique. hoc autem dicit vterque, non quia actualiter semper sint; sed quia sunt in promptu, vt semper possimus cogitare de ip sis, ac si existerent semper. dicit etiam Aug q oporteret transcendere sensibilia ad hoc, quod perueniatur ad eas, ita vt ille mundus sensibilis dimittatur, & perueniatur ad quandam aliam intelligibilem regionem. Arist. vero dicit, quop ad huiusmodi vniuersales regulas peruenits per abstracttionem ab hic, & nunc, & pen separa tionem a sensibilibus, & phanta smatibus inade anima, vbi ait, quod sicut res. se habent ad ab stractionem, sic & apud intellectum sunt, &b⸗ nit processum spiralem in huiusmodi abstrastiot nibus, donec perueniatur ad simplicissimamq quidd itatem, vt exponebatur superius secundam Commentatorem. dicit etiam August. quod dd huiusmodi rationes peruenire paucorumiestsa quod non potest in eis manere peruentor bor ab eis reuerberata acies, quasi repelitur & ti stoteles dicit, quod consideratio de veritate est vno modo difficilis, & alio modo facilis, quia peruenire ad huiusmodi propositiones necessarias ad plenum, & ad purum, valde difficile est, & maxime in naturalibus, & metaphysicis, & pauci perueniunt ad eas; quia secundum eundem secundo Metaphysicae, si congregemus ea, quae de veritate dicta fuerant ante ipsum, illud, quod congregatum fuerit, erit paruae quantitatis, vt Commentator exponit. dicit etiam August. quod ad illas non peruenitur, nisi a mentibus purgatissmis, quia illas cernere non conceditur, nisi mundis corde. loquitur autem non de munditia virtuosa: nam primo retractationum dicit: Non approbo, quod in oratione dixi: Deus, qui non mundos verum scire voluisti; responderi enim potest etiam multos non mundos multavera sciuisse. accipitur ergo munditia pro serenatione a phantasijs, & imaginationibus falsis. dicit enim lib. 3. de Academicis, quod consuetudines rerum corporalium nos arte decipere, & illudere moliuntur, etiam cum veritas tenetur, & quasi in manibus habetur. Aristoteles vero dicit in 6. Ethic. quod mathematicus fiet puer, physicus autem non fiet propter hoc, quod non habet phantasmata serenata, & 7. Physi. dicit, quod anima sedendo, & quiescendo fit prudens, hoc est, dum quiescunt phantasmata & passiones sedantur, vbi dicit Commentator, quod humor, & motus, & conturbatio, quae accidunt apud puerilem aetatem, impediunt acquisitio nem scientiae; exercitium vero largitur naturae hominis praeparationem ad scientiam, vt non est remotum, quod virtus moralis operetur in hoc: & maxime castitas. August. etiam dicit huiusmodi rationes etiam in mente diuina: quod intelligendum est exemplariter, & per quandam similitudinem eminentem. Aristoteles vero ait, quod sapientiam, quae est vniuersalis notitia altissimarum causarum, maxime Deus habet: & ideo Dea scientiarum est. Dicit etiam Augustinus, quod secundum huiusmodi rationes, oportet iud icare, & non secundum imaginata, aut sensata. Aristoteles dicit 1. posterior. quod notitia vniuersalium certior est, & perfectior notitia singularium, ait enim, quod vniuersalis quidem intelligibilis est, particularis vero in sensu perficitur: ergo vniuersalis dignior est: & 7. Metaphysicae dicit, quod definitio, & demonstratio non est particularium; quia corruptibilia sunt, & mutabilia, sed tantum sensus, & aestimatio. Augustinus etiam dicit, quod proprie ad sapientiam pertinet consulere has rationes aeternas; ad scientiam vero temporalia disponere. Aristot. vero dicit in 6. Ethic. quod ad partem animae, quam vocat scientificam, pertinet cognoscere aeterna, & impossibilia aliter se habere, in qua ponit tres habitus, scilicet sapientiam, scientiam, & intellectum: ad partem vero animae, quam vocat consiliatiuam, dicit pertinere cognitionem contingentium, & singularium, in qua ponit prudentiam, & artem, quae sunt rectae rationes agibilium, & factibilium: & vniuersaliter possent per omnia vtriusque domini concordari. vnde 9. de Trini tate distinguit inter nubem phantasiae, & im- perturbabilem veritatem. vnde dicit, quod dum arcum pulchrum, quem vidi verbi gratia, Carthagine, animo reuoluo, res quaedam menti nunciata per oculos, memoriaeque transfusa, imaginarium conspectum facit; sed aliud mente conspico, secundum quod mihi opus illud placet. vnde etiam si displiceret, corrigerem: illud autem dicit esse rationem aeternam, seu veritatem arcus, de qua constat, quod non est aliud; quam vera definitio eius, & ideo non est tanto Doctori alicuius intellectus vtique falsus, & phantasticus imponendus.

Quod huiusmodi rationes aeternae non pertinōt ad ideas formaliter, & in recto, sed tantum connotatiue, & in obliquo, contra opinionem Dur. vt supra.

SECVNDA vero propositio est, quod rationes huiusmodi, & si pertineant ad ideas connotatiue; nihilominus non sunt ideae formaliter. Dixerunt namque aliqui, quod licet diuina essentia minus proprie sit idea, tamen magis proprie creaturae, vt intellectae a Deo, dicuntur ideae. si enim essentia diuina haberet rationem ideae per aliquid, quod sit in ipsa, aut hoc esset per illas perfectiones, in quibus opponitur creaturis, vtpote per infinitatem, immensitatem, aeternitatem; aut per illas, quae communes sunt sibi, & creaturis, cuiusmodi sunt esse, viuere, & cognoscere; aut per eas, quae tantummodo in creaturis reperiuntur, cuiusmodi sunt quidditatiuae perfectiones rerum vt quidditas leonis, & bouis; sed non potest dici, quod diuina essentia sit idea creaturarum, quantum ad illas perfectiones, in quibus mutuo opponuntur: idea enim & ideatum habent se, sicut immutabile, & imitatiuum, & per consequens debent assimilari, & non opponi; finitum autem, & infinitum opponuntur, creatum, & increatum; non ergo potest dici, quod secundum has perfectiones essentia sit idea, nec etiam quod secundum perfectiones communes Deo, & creaturae, licet in illis creaturae Deum imiten tur, vtpote cuncta viuentia Deum imitantur in vita, & intelligentia in intelligere; nihilominus de ratione ideae perfectae est, quod ideatum ipsum perfecte, & totaliter imitetur. constat autem, quod creaturae in perfectionibus istis non imitantur Deum perfecte, immo maior est dissimilitudo, quam similitudo, nec est inter eas vniuocatio, sed analogia. non ergo secundum istas perfectiones ileitas propriam rationem ideae, habet nec etiam est idea perfectionum specificarum, & quidditatum creatarum, quia huiuimodi perfectiones nullo modo sunt in Deo for. maliter, sed tantum virtualiter, aut obiectiue. Deus autem non potest dici idea per id, quod in intellectu suo relucet obiectiue, alioquin cum obiectiue in Deo sint rationes, in quibus creaturae opponuntur Deo, vt corruptibile, & pecca bile, sequeretur, quod secundum ista, Deus esset idea creaturarum; immo etiam dici posset, quod creatura intellectiua, habens in se omnipotentiam, & infinitatem, & aeternitatem diuinam in ratione cogniti, imitaretur Deum secundum ista, & tamen nullus dicit. vnde patet, quod non potest attendi idealis similitudo, aut imitatio secundum ista, quae sunt in vno formaliter, & in altero tantummodo obiectiue. constat autem, quod perfectiones quidditatiuae, seu quidditates rerum, vtpote leo, bos, odorare, gustare, non sunt formaliter in Deo, sed tantummodo obiectiue, & vt cognitae ergo nullo modo, loquendo proprie, essentia diuina habet rationem ideae. Sic ergo dixerunt isti, quod creaturae, vt cognitae, proprie habent rationem ideae; non enim quidditates creaturarum secundum suas proprias rationes imitantur aliquid, quod sit formaliter in diuina essentia; sed tantummodo aliquid existens in eo, secundum esse cognitum obiectiue, scilicet quidditates rerum, quae conceptae sunt in mente diuina, & istae sunt rationes aeternae, & incommutabiles regulae, ac formae principales, quas August. vocat ideas.

Sed ille modus dicendi repugnantiam includere videtur; omne enim, quod est praesens alicui obiectiue, est sibi praesens per aliquam similitudinem, cum omnis cognitio fiat per assimilationem aliquam, sed quidditates rerum, quae realiter non differunt a rebus creatis, sunt praesentes Deo obiectiue secundum istos; ergo necesse est, quod per aliquam similitudinem; constat autem, quod non per aliam, quam per essentiam Deitatis; ergo Deitas est similitudo omnium quidditatum, quae sunt in Deo obi ectiue; & per consequens quiddi tates rerum imitantur essentiam diuinam, & non solum se ipsas, vt sunt positiuae in esse obiectiuo. vnde contradictio est manifesta dicere, quod quidditates, & perfectiones. rerum, ac propriae conditiones non imitentur aliquid, quod sit formaliter in Deo, & cum hoc ponere, quod sint in Deo cognitae obiectine.

Praeterea: Repugnantia est in hoc, quod dicitur, quod magis proprie habent rationem ideae quidditates, quae sunt obiectiue in Deo quam Deitas, quae formaliter est in eo. idea enim, de qua hic loquimur, debet esse forma, primaria, & principalis, & primum exemplar secundum Aug. illud ergo, quod omnia ista imitatur, & ipsum nullum imitatur, habet proprie rationem ideae, & principaliter, & maxime, sed omnia imi tantur essentiam Deitatis. nam quidditates creaturarum non ex alio praesentes sunt obiecti ue menti diuinae, nisi quia Deitas exhibet illas praesentes, tamquam eminens similitudo ipsarum, ita quod creaturae, positae in essse reali, imi tantur quidditates, positas in esse obiectiuo, tamen ipsae, in huiusmodi esse obiectiuo constitutae, imitantur ipsam essentiam Deitatis. ergo prima, & principalis, ac potissima ratio idealis & exemplaris competit Deitati, nec quidditates cognitae habebunt rationem primae ideae, sed potius prai ideati, & pri miexemplati.

Praeterea: Non est verum, quin conditiones oppositae Deitati, existentes in creatura, vtpote corporeitas, sensualitas, materialitas, & huiusmodi, assimilentur Deitati. quod enim competit speciei creatae, & est possibile in omni aequiuocasimilitudine, non debet denegari etiam De itati, cum sit aequiuoca similitudo, sicut dicu m est supra. sed manifeste videmus, quod species immaterialis, incorporea, existens in intefleea repraesentat formalem rationem quantitatiu  corporeitatis, alioquin rationes istas intelligire non possemus; nec oportet, quod species, per quam intelligitur sensibile, sit sensibilis, qui no teriale, materialis, immo oppositas conditio⸗ nes habet species, & similitudo aequiuoca illi ut tioni formali, quam obiectiue repraesentat. esgo pari ratione simplex essentia Deitatis pomrit repraesentare finitatem, licet sit infinita, acreabilitatem, licet sit increata; non est came, intelligendum, quod per istas rationes Deitas repraesentet, scilicet per rationem increati, & infiniti, sed per rationem Deitatis, quamuis rationes illae non differant aliquo modo a rationeDeitatis principaliter, & ita in recto, sed tantum connotatiue. vnde bene concedi potest, quodra tio infiniti, quantum ad id, quod importat inre cto, repraesentat finitatem creaturae.

Praeterea: Nec est verum, quod secundum rationes generales essendi, & vitae, quae sunt com munes Deo, & creaturae, sit Deitas exemplar crea turarum, prout illae rationes communes sunt; sed tantummodo prout coincidunt in rationem De itatis. prout enim communes sunt, non includunt in recto aliquam rem, aut determinatam rationem, sicut dictum est saepe, sed conceptum simpliciter indeterminatum. constat autem, quod ratio, quae extra, debet esse determinata. ergo huiusmodi rationes, prout communes sunt, nullo modo sunt exemplares, sed tantum prout coincidunt in rationem Deitatis. Restat ergo hic dicere, qd' videtur. est eniminconcusse tenendum, quod tota ratio exemplaritatis, & ideae residet in ratione Deitatis, vt ipsa sit ratio, qua maior excogitari non possit in omni perfectione, & quam omnia imitantur. vnde omnia alia habent rationem ideatorum, siue ponantur in esse reali, siue in esse cognito obiectiue, siue ponantur quaecumque rationes, absolute apprehensae, siue quicumque respectus imitabilitatis, siquidem ista omnia necessario praesen tantur intellectui diuino per rationem Deitatis: & per consequens Deitas est omnium similitudo primaria, & forma principalis, vt sic cadat omnis imaginatio, & illorum, qui opinantur quidd itates, vt cognitas habere rationem ideae, & illorum, qui dicunt hoc de respectibus imitabilitatum, & eorum, qui dicunt de rationibus absolutis, circa diuinam essentiam, intellectis, aut existentibus ex natura rei: in Deo enim, si cut non est, ni si vnica simplicissima realitas Deitatis, sic nec est, nisi vnica simplicissima ratio Deitatis, inquam omnis ratio formaliter coincidit, & quae est omnium rationum forma exemplaris; & ideo non capax subiectiue alterius alicuius rationis, cum sit omnes exemplariter, & eminenter.

Est autem considerandum, quod ponentes quidditates, vt cognitas, esse ideas, in hoc deceptisunt, quod putauerunt quidditates, prout sunti in re extra, non exemplari immediate a diuinuessentia, sed quodammodo mediate, imaginantes, quod quidditates in esse obiectiuo imitantur Deitatem, a qua repraesentantur, in esse vero reali, imitantur se ipsas, positas in esse obiectiuo, hoc autem verum non est, immo creatii- rae, prout existunt in rerum natura, imitantur im mediate. Deitatem, & exemplantur ab ea. illud enim idem attingit Deitas secundum rationem causae exemplaris, quod attingit, vt efficiens, & vt finis, & aeque immediate. Est autem finis, & efficiens creaturarum secundum esse extra, non quidem mediante esse cognito earumdem, immo immediate. quare & erit exemplar ipsarum immediate. vnde creaturae non solum vt intelle ctae, immo vt existentes, sunt quaedam similitudi nes diminutae ipsius. Et confirmatur, quia creatus artifex per eandem similitudinem existentem in intellectu speculatur immediate formam arcae, & ipsam immediate in materia, operatur. vnde forma domus existens in materia. non solum similis est eidem formae, relucenti obiectiue in mente artificis, immo ambae similes sunt speciei, existenti formaliter in eius intellectu: & per consequens illa species habet rationem primarij exemplaris, vtraque vero forma rationem ideati, & exemplati. & eodem modo intelligendum est in diuinis. vnde rationes, quae dictae sunt aeternae secundum August. & regulae immutabiles, ad quas peruenit intellectus, non sunt formaliter ideae, sed connotatae ab ideis, tamquam primaria ideata, & exemplata

Quod his non obstantibus, intellectus dicitur verum cernere in ideis, aut in aliquo, quod pertinet ad ideas.

TERTIA quoque propositio est, quod istis non obstantibus, intellectus noster dicitur verum videre in ideis, aut in aliquo, quod pertinet ad ideas. dictum est enim supra, quod Deitas est eminens similitudo omnium quidditatum, & primarum intentionum, quae in mente cuiussi bet rationalis creaturae proueniunt obiectiue, ita quod diuinus intuitus, aspiciendo suam essentiam aequiualenter, omnes conceptus huiusmodi dicitur aspexisse, & intantum isti conceptus veri sunt, inquantum a Deitate exemplati sunt. quod si ab illa deficiunt, falsi sunt: propter quod rationes illae, & obiectiui conceptus non possunt esse regulae veritatis, nisi quatenus ideantur, & exemplantur. vnde verum est, quod intellectus aspicit omne verum, dum peruenit ad prima ideata. & quia ista pertinent ad ideas connotatiue, & denominatiue, vt saepe dictum est, ideo omne verum dicitur in ideis videri; quia in aliquo, quod extrinsece, & oblique clauditur in ratione ideali. Non est ergo intelligendum quod in exemplari formali, quod non est, nisi Deitas, aspiciatur omne verum; nec hoc vmquam sensit Aug. sed in aliquibus aeternis rationibus, quae pertinent ad ideas, eo modo, quo dictum est. & in hoc articulus tertius terminetur.

Responsio ad obiecta.

AD ea ergo, quae in oppositum inducuntur, dicendum est.

Ad primum quidem, quod ideae, sicut intellexit Plato, sunt aliquid monstruosum, & vaniloquium, videlicet, quod quidditates subsistant realirer in se ipsis, & obiectiue in mente opificis, sed quod sit vna incommutabilis ratio, & idea omnium rerum, quae Deitas est, omnino necessarium est, & sic ponit eas Comm. 12. Metaphysicae; & sic eas Aug. rectificat primo retractionum. ait enim, quod Plato mundum intelligibilem nuncupauit ipsam rationem sempiter nam, atque incommutabilem, qua fecit Deus mũ- dum, quam qui negat, sequitur, vt dicat Deum irrationabiliter fecisse, quod fecit, aut cum face ret, nescisse, quid faceret, si apud Deum ratio fa ciendi non erat. & per idem patet ad secundum.

Ad tertium dicendum, quod idea in Deo & est vna sola formaliter, & sunt plures secundum connotata, vt dictum est.

Ad quartum dicendum, quod ideae formaliter non sunt plures rationes abstractae, nec plures respectus, sed vna ratio connotans plura.

Ad quintum dicendum, quod ideae non sunt formaliter in numero infinito, sed est vnica connotans infinita.

Ad sextum dicendum quod mala, & priuationes non habent ideam in Deo, inquantum mala sunt; sed entitas rationis, secundum quam entia quaedam intentionalia sunt, habent ideam in Deo, vt de claratum est in corpore quaestionis.

Ad septimum dicendum, quod veritas, secun dum quam idea est in diuino intellectu ratio cognoscendi creaturas, accipiendo rationem intransitiue: ex hoc enim intelligendo Deitatem, intellexisse dicitur aequipollenter omne creatum,quia Deitas similitudo est, & exemplar, & idealis forma omnium entitatum.

Ad octauum dicendum, quod intellectus noster intuetur veritatem in rationibus aeternis, quae pertinent ad ideas, non quidem formaliter, sed extrinsece, & coinclusiue per modum connotati.

Ad vltimum dicendum, quod si ideae erunt re spectus rationis, aut aliquid aliud, quam Deitas, tunc intellectus diuinus vilesceret, intelligendo per ideam: & hoc intelligit Diony. cum ait, quod diuinus intellectus non cognoscit res secundum ideam, quia non secundum ideam, quae sit formaliter aliud a ratione simplici essentiae suae.