Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Quomodo Deus fruatur, & viatur.

CIRCA Primum ergo considerandum est, quod cum sint quatuor appetitus, videlicet natu ralis, qui sequitur formam naturalem; & animalis, qui sequitur formam interiori sensu apprehensam: & intellectualis, qui sequitur formam interiori sensu apprehensam per intellectum: & Diuinus, qui sequitur summum, & infinitum intellectum Diuinum.

Primus quidem appetitus, non proprie fruitur, nec vtitur, cum nec desideret, nec delectetur, improprie tamen loco fruitionis succedit quies in loco naturali, quemadmodum graue quiescit in centro. loco vero vsus in eo succedit assumptio, vel innixus ad aliquid adminiculans ad acquisitionem finis, sicut graue vtitur aere, vt perueniat ad centrum, quoniam sine illo non mouetur, secundum Commentatorem.

Tertius vero appetitus, intelligibilis videlicet, & causatus, patuit superius, quomodo fruatur, & vtatur. restat ergo inquirendum de secun do, & vltimo appetitu: & quidem de voluntate Diuina qualiter se fruatur, & nullo alio extra se, satis patet, cum complaceat, & delectetur propter se in propria bonitate. Sed qualiter nobis vtatur, vt Magister tangit in litera, dicendum est, quod cum vsus sit referre in finem: finis potest esse causa, & ratio alicuius effectus, vel vt acquisitus. cum ergo mouet, vt acquirendus, tunc refertur illud, quod est ad finem, vt mediante primo agens attingat ipsum. Et hoc modo refert, & ordinat in finem omne, quo vtitur voluntas causata: ordinat enim in finem tamquam acquirendum per id, quo vtitur: cum autem mouet finis iam acquisitus, tunc illud, quod est ad finem, ordinatur ad ipsum, non tamquam id, quo finis acquiratur, sed tamquam id, cui finis acquiratur; & hoc modo Deus vtitur nobis, & creatura, non vt nobis mediantibus finem acquirat, sed vt nobis seipsum, qui finis est acquirat.

Huic tamen videtur obuiare, quod hoc non videtur esse ordinatio ad finem, sed magis ordinatio finis ad communicationem, quod tamen esse non potest; tum quia communicatio est aliquid causatum, cum non fiat nisi per actum intel lectus, & voluntatis, quibus creatura Deo vnitur; tum quia communicatio est inferius Deo, & ita Deus ordinabitur ad aliquid infra se: tum quia communicatio bonum est creaturae, & sic Deus ordinabitur ad bonum creaturae, quod ir- rationabile est ergo isto modo Deus non nidetur vti.

Praeterea: Impossibile est causalitatem causae a alicuius manere, non manente suo proprib modo causandi; sed modus finis in causando, est vt adquiratur ab agente per suam actionem. ergo nisi finis acquiratur agenti, agens non aget propter finem: sed Deus non acquirit suam bonitatem, cum iam habeat eam. ergo nihil ordinat tamquam in finem.

Sed his non obstantibus, dicendum est, quod sinis habet duplicem habitudinem in causando; primam uidelicet, ut existentem in agente quan tum ad esse cognitum in intellectu, & sic mouet vt habitus, non ut taliter acquirendus. Secundam. vero, vt existentem extra agens, & tunc mouet vt acquirendus.

1. Prima autem motio est sub habitudine, vt ex quo.

Secunda vero sub habitudine, vt ad quem, sicut patet, quod balneum existens in anima mouer vt ex quo, existens autem extra, mouet vt ad quem: habens enim balneum in intellectu non mouetur ad ipsum prout habet esse in intellectu, sed prout habet esse reale, & econuerso, qui mouetur ad Balneum, non mouetur ex ipso existente extra, sed ex ipso, & ab ipso, vt existit in anima, sicut Commentator dicit. Si igitur idem esset entitas balnei realis, & entitas in anima, tunc, vt habitum, & existens in anima mouet sub habitudine vtraque ista, vt habens ipsum in suo intellectu, & moueretur ex ipso, & moueretur ad ipsum.

Ad propositum ergo adaptando: Diuina bonitas cum sit in Deo realiter, & intellectualiter, voluntas Diuina mouetur, & ex sua bonitate, & mouetur ad suam bonitatem, propter quod habet perfectissime rationem finis super quodcum que. ergo si Diuina voluntas transeat super illud, transit mota a sua bonitate, & super illud transit ordinando in suam bonitatem; & sic patet, quomodo vtitur creatis. Nec obuiat, quod in opposi tum primo inducitur de communicatione Diuinae bonitatis, non enim illa est finis, sed ipsamet bonitas, ad quam ordinatur ipsa communicatio, & illud, cui communicatur.

Nec etiam obsistit inductum secundario, quia non est de ratione motionis finis, quod acquiritur, non vt finis est perfectio, & inhaerens, & nondum acquisitus, vt autem finis subsistens est, non oportet, sicut patet, quod exercitus ordinatur ad ducem, & totum vniuersum ad Deum.

Quomodo appetitus animalis fruatur, & vtatur. opinio Scoti primo Sent. distin. 1. quaesi. 5. & S. Thomae I. 2. quaest. IJ. art. 2.

DE appetitu vero sensitiuo, qui est in animalibus, & brutis. Dicunt aliqui, quod non fruitur proprie, quia non cognoscit vltimum finem, nec ordinat aliquid ad ipsum; & quia non quiescit contrarie, sed negatiue tantum, videliret in aliud non ordinando pure negatiue non contrarie se figendo, nec tamen repudiando, quod in aliud debeat non referri. non enim po- tost contrarie se figere, cum ex natura sua non habeat in aliud referre; & iterum non fruitur, quid non applicat seipsum ad finem, quia magis agitur ab obiecto, quam agat. Ad haec etiam fruitio non est nisi in actu amicitiae, quae sola inhiaeret obiecto propter se, non reflexe: appetitus autem sensitiuus nulli inhaeret, nisi inquantum est sui perfectio, & reflexe.

His tamen non obstantibus, videtur quod ani malia fruerentur, & vterentur; illud enim videtun vti, quod appetendo aliquid ordinat ipsum in finem debitum, & videtur frui, dum quiescit fine debito acquisito. Sed animalia per appetitum referunt aliqua in alia, in quibus habitis delectantur, conquiescunt, sicut patet, quod ligna congregant ad nidum construendum, & nidum construunt ad oua reponendum, & oua reponunt, & fouent ad pullos procreandum, quibus procreatis, in illis delectabiliter complacent, & quiescunt. ergo videtur, quod in eis sit frui, & vti.

Nec valet illud dictum, quod finem vltimum non cognoscunt. non enim omnis fruitio est in fine vltimo, sicut patet de peccatoribus; nec etiam quod additur, ea non conquiescere contrarie ad vti, pro eo, quod appetitus sensitiuus non refert, hoc siquidem non valet, quia aperte frui est. videmus enim animalia referre, & quibusdam propter quaedam alia vti.

Nec etiam quod additur, animalia non appli care seipsa ad finem, sed magis trahi ab obiecto, eodem namque modo dicunt aliqui, voluntatem Beati trahi, & agi ab obiecto, & tamen ibi est vera fruitio.

Nec etiam quod additur, in animalibus non esse amorem amicitiae. videtur enim, quod animalia diligant amicabiliter, cum diligunt bonum a se distinctum supposito, vt patet, quod parentes diligunt filios, & defendunt, & eos nutriunt, & cibum sibi ipsis, & alia delectabilia substernendo, quod non esset nisi aues, & animalia diligere possent propter se, & quasi amore amicitiae, particulariter tamen. Dicendum est ergo, quod appetitus sensitiuus, & per consequens bruta frui possunt, & vti, particulariter tamen, vniuersaliter, nec in omnibus sicut voluntas rationalis. sequitur enim appetitus modum apprehensionis.

Quod vltimo fine tantummodo ratione est fruen dum, vtendum autem omnibus alijs, & quomodo sine peccato, videtur quod aliquando homo fruatur.

VLTERIVS considerandum est de secundo, quod hic supponitur, videlicet, an vltimo fine fruendum sit tantum; & siquidem ex superioribus patet, quod recta fruitione solus vltimus habet proprie, & perfecte rationem fruibilis obiecti: illa enim fruitio solum est recta, quae transit super obiectum, cui ex natura rei tantummodo competit quiescere. qui enim quieta tur, & fruitur in illo, cui natura non contulit vim quietandi: nam non dubium, quin proijcit actum super indebitum obiectum; & per conse- quens agit peruerse, sed tantum vltimus fiuis ha bet ex natura sua uim quietatiuam respectu uoluntatis. omnia enim alia ex natura sua ordinatiua sunt in Deum, nec quietantia animum: iuxta illud Augustini: Inquietum est cor nostrum, donec requiescat in te. ergo qui fruitur, aut quie tatur in aliquo citra Deum, non dubium, quod ragit peruerse. Ex hoc autem potest inferri, quod si omnis actus uoluntatis transiens super creaturam, siue in haerentem, tamquam per fectionem propriam, ut sunt uirtutes, scientia, & honores, seu quaelibet uoluptates; seu subsistentem, & amore amicitiae diligendam, ut sunt Angeli, & Ho mines: omnis siquidem talis actus uti esse debet, uel in potentia, uel in actu; actu quidem, si quis desideret, vel delectetur in istis actualiter, in Deum delectationem, & desiderium referendo: vel potentia si non actu referat, nec tamen actu ad non referendum se figat.

Ex hoc secundo sequitur, quod nullo actu voiluntas fruitur creatura, nisi dum per intellectum illam tantum appretiatur, vt ipsam in Deum non reputet referendam, & iterum nisi per voluntatem figat se ad non referendum, cuius ratio est, quia si ista duo non adsunt, illud est indifferens ad vti, & ad frui, est enim potentia vt asserit referri, & tunc induet vsus rationem, aut vt asserit aestimatio non referendo, & fixio volun tatis in hoc, & tunc induit rationem fruitionis. Ex hoc tertio sequitur, quod peccantes mortaliter, fruuntur creatura, quod quidem contingit dupliciter.

Primo quidem cum obiectum, in quo delectantur, nullatenus est referibile in Deum, immo ex natura sua est honori Diuino, & voluntati suae cō trarium. tunc enim, qui delectatur in illo, praeelegit illud honori Diuino, videns illud non posse referri, & nihilominus in illo eligens delectari, vt patet de incontinente.

Secundo vero cum obiectum est reseribile, tamen ita intense diligitur, vt eius adeptio voluntati Diuinae praeferatur; intantum quod Diuina mandata, & eius beneplacita contemnantur potius, quam huiusmodi desideratum obiectum; sicut patet in vanagloriosis, qui honoris delectationem praeferunt Diuino imperio, contra quos non verentur venire propter adeptionem ipsius, & ita contingit, quod omnis peccator fruitur aliqua creatura, in qua consistit humana peruersitas secundum Augustinum.

Ex hoc vltimo sequitur, quod aliquando bonum creatum diligitur propter se, vt scientia, & virtutes, & similia; nec actu re fert homo illa in Deum, nihilominus homo non peccat, nec etiam meretur, quia talis actus, nec vsus est, nec fruitio, sed in potentia vtrumque. Vsus non est, quia actu non refert, fruitio non est, quia non aestimat, vt referibile, nec figit se ad non referendum, & idcirco actus ille quantum ex se, nec meritorius est, nec demeritorius censendus. Videtur autem talis actus fruitio, pro eo, quod est delectatio, & complacentia in bono creato propter se: non est autem fruitio, quia addit vltra complacere propter se, aestimationem ex parte intellectus, & fixionem ex parte voluntatis denon referendo ad aliud, sed in illo finaliter consistendo: vnde vti, & frui opponuntur contrarie, pe- nes referre, & nolle referre, non contradictorie vero penes referre, & non referre.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

Opinio S. Thomae i. a. quaest. Io. art. I. & a. & Gofr. a. quol. quaest. 1.

CIRCA secundum autem considerandum est, quod sunt actus quatuor fruitionis, quos voluntas potest elicere circa vltimum finem. Primus quidem complacere in summo bono suo, sic generaliter apprehenso.

Secundus vero complacere in quodam particulari ente, cui attribuitur ratio summi boni, pu ta in Deo. obscure tamen, & aenigmatice apprehenso.

Tertius quoque complacere in Deo clare, ac nude, & beatifice apprehenso in patria.

Quartus autem, qui non est proprie fruitio, sed desiderare sibiipsi summum bonum vniuersaliter apprehensum, vel Deum in particulari, tamquam summum bonum sibi, vel etiam ipsum desiderare sibi ipsi in patria, quem desiderant Bea ti, qui frui continue sitiunt, & affectant. Loquendo igitur de complacentia in fine clare apprehenso, & desiderio continuationis boni apprehensi, dicunt Doctores aliqui, quod voluntas necessitatur ad huiusmodi actus, necessitate immutabilitatis, non necessitate coactionis. Loquendo vero de complacentia, & desiderio cuiusdam entis particularis, quod tamen aestimatur summum, puta de Deo, dicunt quod voluntas ad huiusmodi actus immutabiliter non se habet. Loquendo vero de complacentia in summo bono, & desiderio eius, dicunt, quod intellectus non potest illud concipere, quin voluntas desideret, & complaceat de necessitate: pro hac autem opinione sunt rationes decem superius arguendo primo, & secundo loco inductae. Quae quidem opinio in rationibus suis habet debile fun damentum, & in modo ponendi videtur implica re aliquid contradictorium, in hoc scilicet, quod ait voluntatem non complacere necessario, nec desiderare Deum apprehensum, & aestimatum vt summum bonum, & tamen quod summum bonum desideretur apprehensum, & complaceat de necessitate in ipsum, vnde sic procederetur, quod quaelibet ratio, quae adducetur ad illud, contra propositum adducetur.

Prima itaque ratio est ad oppositum euidenter sic deducendo: sicut se habet principium inspeculabilibus, ita finis in agibilibus, sed sic se habet principium speculabile respectu intellectus, quod non solum vniuersalissimum principium de quolibet esse, & non esse necessitat intel lectum, immo & quodlibet particulare principium per se notum, sicut patet in Mathematicis. ergo sic se habebit finis respectu voluntatis, quod non solum finis vniuersalissimus, & vltimus necessitabit voluntatem, immo & quilibet finis particularis: honor autem, & scientia sunt per se bona appetibilia, & fines quidam, vt patet 1. Ethic. ergo apprehenso honore, aut voluptate voluntas necessario complacebit, & desiderabit si ratio ista sit bona. Et confirmatur, quia Philosophus non loquitur de principijs vniuersali- bus, nec de fine vltimo; sed de quolibet principio, & de quolibet fine, de quo manifeste patet, quod non mouet necessario voluntatem, alias humilis non contemneret honores, nec temperatus voluptates.

Praeterea: Quandocumque ex vna similitudine reperta inter aliqua, arguitur omnis similitudo, est fallacia consequentis: sed Philosophus, & Commentator assimilant principia fini in ordine ad conclusiones, & ea quae sunt ad finem, dicendo, quod quemadmodum si principia sunt, conclusiones sunt, eodem modo, si fines sunt, & ea quae ad finem sunt, volens ex hoc concludere, quod non est in eis necessitas simpliciter, sed cō ditionata, vt patet ibidem. ergo concludens ex hoc necessitatem simpliciter in voluntate respe du finis, facit fallaciam consequentis. Secunda vero ratio est etiam ad oppositum, sic deducendo. omnis motus reducitur ad aliquid immobile, sed voluntas desiderans propter sesanitatem, mouetur ad potentiam. ergo in istrmotione oportet aliquid immobile reperiri, sed hoc est falsum, quia nec immobilitatur roluntas in desiderio sanitatis, nec in desiderio potionis. ergo non est verum, quod omnis motus voluntatis reducatur ad aliquid, in quo voluntas immobiliter quietetur. Nec valet, si dicatur, quod in appetitu potionis propter sanitatem, non oportet poni aliquod immobile, quia appetitus sanitatis est propter felicitatem: non ralet inquam, quia Philosophus dicit, quod scire appetitur propter se, esto etiam, quod nullum aliud bonum debeat prouenire. manifestat autem hoc sensuum delectatio. ergo in isto motu pemiso, quo quis appetit aliquid propter scire, ut propter videre, vt vnguentum, vel aliquid aliud, non occurrit obiectum aliquod, cui voluntas haereat immobiliter, & de necessitate.

Praeterea: Ideo animalia non mouentur nisi alieui immobili innitantur, quia mouentur per impulsionem, pars autem expellens partem aliam, necesse est vt figatur, sed voluntas non mouet se per expulsionem, sed per propriam libertatem. ergo non indiget aliquo immobili tali. Tertia quoque ratio ad oppositum sic deducitur euidenter. Voluntas non necessario vult id, sine cuius participatione aliquid vult, sed volun tas appetit intellectui notitiam veritatis, esto, quod nil aliud debeat euenire: immo praescinden do omne bonum propter ipsum scire. ergo voluntas non necessario vult vltimum finem, quo Peteisouthque gotet auti lagpgreitete soie is cuius participatione vult quidquid vult, nisi determinetur circa ea, quae vult de necessitate: sed voluntas quantumcumque velit aliquid participa tione vltimi finis, non tamen necessitatur ad illud volendum. ergo nec de necessitate volet finem.

Praeterea: Voluntas necessario vult id, cuius participatione vult quidquid vult secundum eos; sed aestimans Deum summum esse bonum, aestimat participatione eius volendum, quidquid vult. er go manente ista aestimatione de necessitate vult Deum, cuius oppositum isti dicunt.

Praeterea: Voluntas potest velle omne, quod participat ratione vltimi finis: sed libertas, & eperientia libertatis, est magis pars vltimi fi- nis, & summi boni. ergo praesentato summo bono, voluntas potest velle vti sua libertate in non volendo finem, aut non vtetur libertate, & tamen volet vti, & sic cogetur in volendo finem, quod est inconueniens manifestum.

Quarta quoque ratio sic potest reduci ad op positum: Agens enim in aliud secundum non per impressionem primi, non necessario tendit in primum, per oppositum propositionis eorum, sed voluntas potest appetere aliquos fines secun darios per se, & praecise absque impressione primi finis. appetit enim eos, esto, quod nullum bo num aliud debeat euenire secundum Philosophum. ergo non necessario mouet in vltimum finem.

Praeterea: Voluntas appetit suam libertatem, & vsum suae voluntatis propter impressionem vl timi finis: sed volendo suam libertatem suspendet actum fuum circa vltimum finem. ergo ex impressione vltimi finis est, quod voluntas possit suspendere actum suum circa ipsum. Quinta quoque ratio ad oppositum reducitur manifeste hoc modo: Illud quod naturaliter elicitur, necessario elicitur: sed voluntas naturaliter elicit desiderium multorum secundum eos: ponunt enim, quod vult naturaliter intellectui verum, & supposito esse, & viuere, & multa alia. ergo voluntas de necessitate desiderabit esse, sci re, & multa alia apprehensa, non solum vltimum finem: hoc autem est contra experientiam, quia multi desiderant non esse, & non viuere, vnde & fortis, non sperans aliam vitam, disponit se mor ti, vt patet 3. Ethic.

Sexta quoque ratio est ad oppositum in hunc modum: Illud est necessarium, quod est idem apud omnes: sed omnes volunt vili emere, & chare vendere, vt de illo Mimo recitat Aug. qui dixit omnibus existentibus in soro: haec, & multa alia sunt, quae homines volunt communiter, quia ad illa naturaliter inclinantur. ergo ista, & multa alia vo lumus de necessitate, cuius oppositum experimur.

Septima quoque reducitur ad oppositum sicVoluntas potest prosequi quidquid intellectus potest iudicare sub ratione boni, sed suspensio vo litionis vltimi finis, potest apprehendi sub ratione boni, inquantum in illa suspensione est magna li bertas, & inquantum ista volitio includit quandam inutilem, & fatuam occupationem: occupari videlicet in continua musitatione respectu finis. ergo non apparet, cur voluntas non possit prosequi istam suspensionem.

Octaua sic reducitur: Si illud, quod minus videtur inesse, inest, & illud, quod magis: sed minus videretur, quod beatitudo apprehensa, vt summum bonum confusum, & vniuersale traheret immutabiliter voluntatem, quam de Deo appre henso, vt summum bonum habet, & sic certitudinaliter aestimato, quoniam particularia magis mouent, quam vniuersalia in moralibus. ergo si summum bonum, vniuersale, & confusum trahit, dum apprehenditur immutabiliter voluntatem, multo fortius Deus cum existimabitur summum bonum, trahet immutabiliter ad se diligendum, cuius oppositum isti dicunt. Nec valet si dicatur, quod hoc solum tenetur per fidem; nec valet inquam: tum quia hoc tenent per rationem, quod Deus est summum bonum, & illud quo magis excogitari non potest secundum Anselmum: tum quia licet teneatur per fidem, & per firmam aestimationem, aeque efficaciter mouebit, ac si teneretur per scientiam, vt Philosophus dicit contra uolentes euadere sermonem Socratis dicentis, quod impossibile est agere contra scientiam, ut patet ibidem.

Nona quoque ad oppositum duci potest per idem, si enim ab illo resilire non potest voluntas, in quo nullam rationem mali reperit, sed potius omnis boni. ergo cum in Deo concepto a viatore sub ratione omnis boni, viator nihil tale repe riat, stante illa aestimatione non poterit resilire, & sic nullus peccare poterit, nisi prius haereticus fiat. Et ad confirmationem dicendum, quod voluntas in resiliendo, habebit aliquod cur, experientiam videlicet propriae libertatis.

Vltima quoque sic reducitur obiectum, quod non replet totam capacitatem potentiae, non attrahit immobiliter voluntatem; sed tale est Deus, quod patet dupliciter.

Primo quidem, quia non replet immediate actu dilectionis; dilectio vero illa non replet totam potentiam voluntatis, cum voluntas sit inpotentia ad multas dilectiones alias.

Secundo vero, quia obiectum non faciet, quod relinquatur desiderium possibile, respectu alterius obiecti: nam Deo praesente, adhuc potest voluntas in pluribus alijs complacere, & forsitan in experientia propriae libertatis. ergo non attrahit immobiliter voluntatem.

Sit igitur, quidquid sit de veritate conclusionis, rationes tamen non multum sunt efficaces, nec stabiles, & id maxime est irrationabile, quod summum bonum vniuersaliter, & simpliciter apprehensum, trahat immobiliter voluntatem, quin stante firma existimatione, quod hoc summum bonum sit solus Deus, vt sic apprehensus, immobiliter voluntatem. hoc enim videtur necessarium, quia sumpta maiore per intellectum & ei adhaerente voluntate, si sit firma opinio de minori absque hoc, quod non sit scientia, statim conclusio est volita, vt patet 7. Ethic. vnde si volo dulce in lacte demonstrare, sensus sumit minorem dicendo, hoc est dulce, statim conclusio est volita, videlicet hoc lac, pari ratione si de necessitate volo summum bonum apprehen sum, & existimatio certa dicit Deum esse summum bonum, statim sequitur conclusio, quod Deus de necessitate est volitus, tum quia stante connexione formalis obiecti, super quod transit potentia, cum materiali obiecto simul transit super vtramque potentiam. si ergo summum bonum est necessario volitum, & illud applicat firma opinio ipsi Deo, omnino sequitur, quod Deus conceptus, vt summum bonum necessario appetatur, & idcirco irrationabilis valde videtur haec opinio.

Modus dicendi. Gerard. quolibeto primo quaestione 20.

ROPTEREA dixerunt alij conclusionem eandem, sed propter alias rationes videlicet propter nouem tertio loco superius arguendo inductas, quatuor siquidem non sunt maioris efficaciae supradictis, immo minoris sine dubio, & aeque in oppositum possunt reduci.

Prima quidem per hunc modum, non minoris efficaciae, & necessitatis est finis in causando, quam causae aliae secundum eos, sed causae aliae de necessitate inducunt suos effectus, cum sunt approximatae, & non solum primae, & vniuersales hoc faciunt, immo & particulares, & immediatae, non solum enim posita forma, & materia hominis in communi, resultat homo communis, immo posita hac forma, & hac materia, resultat hic homo, nec tantummodo Sol agens vniuersale posita congruenti materia de necessitate inducit vermem, immo & agens secundarium, sicut ignis approximatus combustibili necessario ignit. ergo per hanc rationem non solum finis vltimus apprehensus immobiliter attrahit voluntatem, immo honor voluptas, & alij fines par ticulares immobilitabunt voluntatem cum fuerint apprehensi, cuius tamen oppositum tempe ratus, & humilis experitur.

Praeterea: Causa, cuius causalitas non est super executione, sed super sola intentione, quantumcumque approximetur, non determinat ad executionem, alioquin esset causa respectu executionis; sed secundum Philosophum, finis in ordine intentionis est principium, & causa, in or dine autem executionis est posterior, & effectus. ergo quantumcumque approximetur ad voluntatem non necessitabit ad executionem volitionis, & sic ratio non procedet.

Praeterea: Si finis determinat agens ad actum eliciendum: aut determinat in ipsum imprimendo aliquid absolutum, aut determinationem, & solum respectum, aut coaptando ad effectum, sed non primo modo, alias finis esset efficiens, imprimendo scilicet aliquid absolutum, nec secundo modo, quia re spectus determinationis imme diatae, non potest imprimi, iuxta regulam Philosophi. restat ergo vt sit tertio modo vna cum agente causando effectum secundum proprium modum suae causalitatis: sicut enimaliquis effectus elicitur, sic oportet, quod alicuius gratia eliciatur. haec autem positio nulla necessitatio est in agente. sed supposito, quod agat, necesse est, quod agat propter finem. ergo finis quantumcumque approximatus, non necessitat, nec determinat agentem, cum nil causet in ipso; nec obuiat illud commune dictum; Finis mouet efficientem; non debet enim intelligi, quod aliqua motio a fine in agentem, praeueniens actionem agentis. non enim centrum aliquam motionem primi imprimit in lapidem, vt ex hoc lapis deorsum moueatur. intelligi ergo debet de ipsamet motione, quam agens elicit. Illa enim dirigitur in finem, & fit propter finem, & propter quod finis quasi obiectiue, & per modum termini dicitur mouere, inquantum ad ipsum agens agit, & mouet, vnde proprius diceretur, quod ad finem mouet efficiens, quam quod finis moueat ipsum, nisi intelligatur motio metaphorica, & per modum termini. hoc enim vocabulum finis importat.

Secunda vero ratio admodum inconueniens dici potest; maior est eorum connexio secundum eos inter actus intellectus, & appetitus, quam inter habitus; sed constat, quod inter habitus, qui sunt finium secundorum est necessaria connexio, nam prudentia, & virtutes morales con- nectuntur, quoramen non sunt habitus respicien tes finem vltimum, sed fines particulares, vt manifeste patet 6. Ethic. vbi dicitur, quod virtus facit rectam electionem, ex quo patet, quod virtus est respectu fipium eligibilium, propter vltimum finem ergo inter actum intellectus, & actum goluntatis est connexio necessaria in ordine ad secundarios fines, & per consequens non poterit, intelligi finis alicuius virtutis, quin voluntas pooesario moueatur, quod est aperte falsum, mde haec racio non tantum probat, quod fine ultimo apprehenso immobilitetur uoluntas, immo magis probat de secundario fine quocumque.

Praeterea: Secus est de uniuersali aestimatione posuactu habituum, & de particulari aestimationiea espestu actuum voluntatis. nullus enim hanet astimationem vniuersalem, & quietam de aii ri hono agibili, nisi sit respectu eius bene ha Atuatus, nullus enim intéperatus existimat boisigontinentiae, aut reputat, aut appretiatur in iicte, quia qualis est vnusquisque, talia sibi videm eupra dicitar 3. Eth. intemperato enim videntur nun? tates optimae, & superho honores, & loqui ir fus iudicis practico, non speculatiuo. In aaibup autem particularibus non. est. sic, potest damalicui somperato videri bonum, hoc volu uaosm vinere, uel illud propter passionem, alpsorter libertatem arbitrij, & arbitratiuum iice,um deprauans, sed connexio habituum est gr riuersalem, & practicam aestimationom, pru denaerim ideo colligatur cum virtutibus, quia poerlis astimatio de finibus virtutum, quam cenificat prudentia, & ex hoc procedit ad parnicia, & ea, quae sunt ad finem, vt patet 6. Eth. g ipquam aestimatio exigit voluntatem habieatam conformiter circa huiusmodi fines nam iiui animae, hoc est intellectui practico, non fit taiismodi habitus sine virtute, vt dicitur ibidem. iepnullum est argumentum, si habitus sunt con beri, quod propter hoc actus intellectus, & volantatis particulariter sint connexi.

Praeterea: Duplex est sententia, & iudicium practici intellectus, vna quidem, quae sequitur naturam rei in iudicando, alia vero quae sequitur arbitrij libertatem. potest enim homo per libertatem sui arbitrij sententiare, & arbitrari practi ce, contra naturam rei, alias non esset homo liber in practice arbitrando. contra huiusmodi au tem iudicium, intellectus, & voluntas non potest moueri, immo si mouetur in oppositum, statim concomitatur oppositum arbitrium intellectus, iuxta illud 3. Ethic. ignorat quidem omnis malus, quid oportet operari, & propter tale pecca tum, vnde fiunt mali. Non potest autem intelligi illud dictum de ignorantia sequente naturam rei, sed de arbitraria, vt ibidem patet, quamuis ergo prudentia, & virtutes morales connexae sint, pro eo, quod prudentia includit iudicium sequens naturam rei. factum arbitrium per voluntatem habituatam virtutibus, non tamen propter hoc inferri potest, quod voluntas in actu suo connectatur cum quocumque iudicio sequente naturam rei, propter quod voluntas comitante arbitrio poterit resilire a quocumque bono.

Tertia quoque ratio sic reducitur: Sicut se ha bent suppositiones in Mathematicis, sic fines in moralibus, sicut ipsi allegant in 6. Eth. sed Aristo teles ibi loquitur de finibus virtutum, dicens ma nifeste, quod quemadmodum in Mathematicis suppositiones, sic in actionibus cuius gratia, & reddit rationem, quia sicut in illis ratio, seu demonstratio non est edoctiua, sic nec hoc, recte enim operari circa fines, oritur ex virtute naturali, seu assuefactiua, & concludit, quod temperatus est talis, intemperatus contrarius, ex quo patet, quod loquitur de finibus particularibus, non de vltimo fine, quare si ratio istorum est bona; non solum fine vltimo apprehenso voluntas de necessitate fruetur, immo, & quibascumque finibus apprehensis.

Quarta vero ratio sic reduci pot: Conformem rationem appetibilitatis habet finis in sua totalitate acceptus, & quaecumque pars ipsius fi nis, quia eadem est natura totius terrae, & globae: sed partes finis vltimi, puta esse, & viuere, non necessario appetuntur, vt patet in desperantibus, qui se adnihilarent, si possent. ergo nec totus finis, necessario appetetur, vnde ratio eorum manifeste contra experientiam dicit, esse, & viuere necessario appeti, nec hoc dicit Philosophus, sed intendit, quod valde sunt delectabilia, & quod ad illa homines inclinantur naturaliter.

Quinta etiam sic reducitur sicut se habet lax naturalis ad intellectum, sic se habent ea, quae iusta sunt naturaliter ad appetitum; sed multa sunt iusta naturaliter citra vltimum finem. ergo multa sunt, quae actu elicito voluntas appetit de necessitate lege naturali, hoc autem manifestefalsum est; tunc enim omnia principia practica, & ea, quae sequuntur non necessario vellet cuius oppositum experimur, & ideo ratio ista deficit, quia voluntas est vnus dominus, & non intellectus, vt patet 7. Polit.

Sexta quoque eodem modo reducitur: nam vnumquodque sic agitur, sicut aptum natum est agi, non solum autem vltimus finis est aptus natus appeti naturaliter, pro eo, quod voluntas habet naturalem inclinationem ad eum, immo & multa alia, ad quae voluntas naturaliter inclinatur, de quorum numero est scire, cum omnes homines natura scire desiderent. ergo appetitur necessario scire, & multa alia esse vltimum finem, quod esse non potest, quia uoluntas in oppositum horum habituatur, ut quilibet experitur, unde non est uerum, quod illud de necessitate uelit uo luntas, respectu cuius inclinatur, nec quod eo modo exeat in actum, quo est habituata, sicut isti dicunt, manifesta namque instantia est in habituatis in malum, qui non necessario, sed libere peccant.

Septima quoque ratio sic reduci potest: Quod competit omnibus speciebus eiusdem generis, uni non debet denegari, sed omni appetitui Diuino, animali, & naturali competit non posse peccare. ergo hoc competit appetitui rationali, conclusio est manifeste falsa. ergo cum minor sit uera, maior eorum non habuit ueritatem, unde dicendum, quod secus est de uoluntate, quae est potentia ad utrumlibet, & peccabilis, & secus de omni alio appetitu.

Octaua quoque sic reduci potest, illud, ad quod natura compellit, est necessarium, sed natura cō pellit ad appetendum scire, & ad fouendum carnem suam, & multa alia loquendo de compulsio- ne inclinationis. ergo necessarium est hominem velle scire, & similiter carnem suam fonere. hoc est falsum. ergo maior non fuit vera, quod illud necessarium sit, ad quod dicitur compellere inclinatiue tantum.

Praeterea: Illud est necessarium actu elicito in voluntatibus hominum, quod statim respondent se velle, dum interrogantur, secundum illos, sed homines illi interrogati a Mimo dixerunt, se chare vendere velle. ergo illud erat in voluntate eorum necessarium astu elicito, & per consequens hemines de necessitate volunt vili emere, & cha re vendére, si ratio eorum procedit.

Vltima quoque ratio sic reducitur: Si praesen ite vitimo sine voluntas potest suspendere omnem actum circa ipsum, tunc finis pro nihilo staret prasens voluntati, sed honore praesentialiter po sito inure, ac ab intellectu apprehenso voluntas pelare ab omni actu circa honorem. ergo hontr starpro nihilo praesens realiter, in intellecu oepeci volaneatis, constae autemi quoa non stat pro dinilo, quia eo non intellecto voluntas de necessitate cessaret, nec posset ferri in ipsum, & codem modo finis vltimus praesens in patria poluntad, non stabitpro nihilo, quia potest eo feti roluntas, quod non posset ipso absente. boiterea. a N esti simile de miseria damnane cain, ruia ibi est poena sensus, sic igitur rationes iuuum ragiles, sicut patet.

opanis Scati libro primo Senl. distinct. primae, quastione 4.

Et ideo dixerunt alij, quod respectu vltimi sinis in vniuersali apprehensi, quamuis voluntas naturaliter inclinetur, in quod ipsum velit semper habitualiter; non tamen semper actu elicito ipsum vult, sed potest suspendere actum volitionis, non quod possit ipsum odire, vel habere contrarium actum, sed quia potest resilire, nodiat, aut velit ipsum aliquo actu positiuo; de line vero clare viso in patria, idem dicunt, pro qua opinione sunt rationes 14. superius arguendo in oppositum primo, & secundo loco inductae. Quidquid autem sit de veritate conclusionis ra tiones tamen non apparent multum efficaces.

Prima namque ratio sic potest reduci, nil est tam in potestate voluntatis, quam ipsa voluntas: sed in potestate voluntatis, est actus intellectus, & mediante eo, potest velle finem, & non velle, auertendo intellectum a consideratione finis. ergo si stante consideratione finis, potest velle, vel non velle finem, haec est fallacia figurae dictionis, mutans quid in quale, substantiam in modum: non enim sequitur volun tas habet in potestate sua actum. ergo immedia te habet, nec sequitur, nil tam in potestate volun tatis, quam ipsa voluntas. ergo nil immediatius: tum quia voluntas mouet se mediante arbil re per nauem: sed de hoc melius alias apparebit. Secunda vero sic reducitur: Agens, quod necessitatur ad agendum, eadem necessitate remo uet prohibens, si potest, sed appetitus bruti potest figere imaginationem in illo, quod apperit. ergo cum de neceffitate appetat, & figere possit trio, vt prima motio passiua sit in arbitrio ab ipsa voluntate, se cunda vero motio passiua sit in voluntate, sicut Nauta immediate potest se moue imaginationem in appetibili, & per consequens remouere prohibens, quod est non imaginari: sequitur, quod semper imaginabitur appetibile vnum, & idem: hoc autem est falsum. ergo cum minor sit vera, quo ad vtramque partem, scilicet, quod appetitus bruti de necessitate mouetur ad appetibile, & quod appetitus eius figit imaginationem in appetibili: sicut patet de canibus, qui ex appetitu imaginantur lepores. vnde si appetitu figit oculos, & sensus exteriores in appetibili, non apparet cur etiam imaginatio nem non figat. restat vt maiornon sit vera. Tertia quoque eodem modo deficit, vt videtur. appetitus enim bruti, qui est vnum extremum, & appetibile, quod est aliud extremum, necessario se respiciunt, & tamen imaginatio, quae est media, non necessario, & semper manutenetur in consideratione appetibilis, vt dictam fuit statim. ergo.

Quarta quoque pari ratione infringitur in bruto, & item illud, quod necessario quiescit in aliquo, non necessario manutenet illud, si ab aliquibus abducatur, sed multa sunt, quae possunt auertere intellectum a consideratione vltimi finis, videlicet connexio specierum, ex qua oritur, quod intellectus transit subito discursiue ab vno in aliud, ad hoc etiam occupationes sensuum, de quibus constat, quod intellectum auertere possunt, & adhuc fames, & sitis, & indigentiae corporales, de quibus etiam idem constat, adhuc etiam appetitus prosequendi finem realiter, quae sunt ad finem, qui quidem oritur ex ex desiderio finis. ergo non est inconueniens, quod voluntas non manuteneat perpetuo volitionem finis in se, aut considerationem eius in intellectu.

Quinta vero sic potest reduci: Agens necessario agit de necessitate secundum vltimum suae potentiae, sed intellectus a phantasmate mouetur de necessitate. ergo intellectus secundum vltimum potentiae suae, & intentissime intelliget quodcumque obiectum in phantasmate lucens, hoc autem est falsum. ergo & maior. potest enim esse, quod voluntas aliquando magis, aliquando minus in vltimo fine complaceat, vel propter confusiorem, vel propter maiorem occupationem. ergo erga sensibilia, vel propter multas alias causas.

Sexta vero sic: Potentia libera per participationem, non magis tendit libere in obiectum quam illa, quae est libera per essentiam, sed intellectus potest suspendi a consideratione finis. ergo, & voluntas a volendo finem, argumentum illud hucusque bene concludit, sed vlterius. ergo aeque immediate, non sequitur, quod immutatur modus de magis in modum immediationis.

Septima quoque sic reducitur: Quandocumque agentia sunt ordinata, si necessitas est in superiori, necessitas est in omnibus alijs, sed dato, quod voluntas necessario velit finem apprehensum in communi, non propter hoc habet necessi tatem simpliciter, quin possit libere imperare intellectui, vt consideret de his, per quae iste vltimus finis attingatur, & potentiae executiuae, vt exequatur, & possunt talia esse multa. ergo adhuc remanebit libera voluntas, & tota coordinatio eorum, quae sunt ad finem.

Octaua sic quoque reducitur: Vnius potentiae vnus estauodus agendi, puta immobiliter, vel con tingenter, sed Diuina voluntas vna est. ergo si mone tur respectu creaturarum contingenter, & respectu suae bonitatis contingenter mouebitur, vel si neces ssatio, & immutabiliter respectu sui, eodem modo respectu creaturarum, cuius oppositum ipsi dicunt, natura etiam est eadem potentia, & tamen mouetur contingenter, & raro mouetur necessario, & imma tabiliter, sicut patet aliquando, quod senes non canescunt, oritur autem ista diuersitas ex varieta te materiae. ergo & secundum varietatem obiectorumnnbest inconueniens, quod voluntas moueatur quandoque necessario, quandoque contingen cte, vndocontingentia, & necessitas non variant potentiam, vt videtur, quia non insunt sibi abso lees feain ordine ad obiecta, siene patet de inaullecto, qui respectu principiorum immutabilieer arerum dicit, respectu autem conclusionum, potes verum, & falsum dicere contingenter.

Nona vero ratio ex eodem deficere potest. Ne lesitas enim agendi non est in actiuo principio pealiquid intrinsecum tantum, sed consurgit c e omparadone potentiae ad obiectum, & ex cucursu amborum.

Decima etiam ratio: Diuersa approximatio condeuit variationem, nisi secundum magis & minus, seundum eos, sed vltimus finis clare viscomrnuria, & cognitus in via confuse, non difsertussisecundum diuersam approximationem simtiamm eudlem, ergo dilectio viae, & dilectiopuirie non different, nisi secundum magis, & minus oppositum ipsi dicunt, & sequeretur i, quod si vna esset beatifica, & resiqua. lidecima vero per idem reducitur, sicut aliae peraedentes. neceffitas enim ibi oritur non ex fi tietaautum, nec ex potentia tantum, sed ex poten tin respectu talis obiecti.

Duodecima quoque sic reducitur: Stante eodem principio elicitiuo, stat eadem necessitas, socundum eos, & secundum veritatem, si propo sitio vera est, stat idem actus, & idem modus ipsius; sed eadem est charitas viae, & patriae. ergo si charitas patriae est elicitiuum principium actus beatifici, eodem modo erit in via, non sequitur vt apparet. consimiliter ergo Paulo existente in raptu, voluntas charitate eleuata, Deum poterat immutabiliter diligere; & tamen ante raptum, vel post, contingenter per eundem habitum charitatis.

Vltima quoque sic reducitur: Habitus non immutat potentiam, nec modum agendi, sed per hoc, quod mouetur immutabiliter, non tollitur, nec immutatur libertas voluntatis, quae est proprius modus voluntatis, sicut patet in Deo, qui liberrime, & tamen immutabiliter fertur in suam bonitatem. ergo potest poni habitus, vel obiectum in voluntate, a quibus habebit immutabilitatem.

ARTJCVLVS TERTJVS. In quo respondetur ad opiniones, iuxta id, quod videtur.

NVNC tertio dicendum, quod videtur sub tribus propositionibus.

Prima quidem, quod formalis ratio liberta- tis consistit in potentia, & actu complacentiae, & delectationis, actus enim complacentiae est sor maliter liber, potentia autem quidquid agit, agit ex complacentia, quae dicitur libera, nec aliquid aliud exigitur ad rationem libertatis, & quod hoc sit verum, potest multipliciter declarariliberum enim dicitur, quod est gratia sui, vt pater primo Metaph. per oppositum ad seruum, qui non est sui gratia, sed domini, vt dicitur 1. Poie sed solus actus complacentiae est gratia sui, quod patet, quia vltimo reducitur pro causa omnis actus. Interrogatus enim vnusquisque de quouis opere, cur sic agit, respondet, quia placet mihis vlterius autem interrogatus, quare placet, respondebit quia placet, ac si sit per se norum, quod placere est gratia sui, nec oportet, quod habeat aliam causam. nullus enim actus alius videtur esse gratia sui ergo solus actus complacentiae est. liber formaliter, vt videtur.

Praeterea: Iste actus est formaliter liber, a quo denominantur, & redduntur liberi omnes actus, & secundum eius intentionem actus intenditur in libertate, sed omnis actus liber est, qui fit ex complacentia, & quanto ex maiori complacentia, tanto liberius fit, vt patet per se. ergo com placentia est formaliter libertas.

Praeterea: Liberum, & violentum videntur opponi. illud igitur est formaliter violentum, quod fit displicenter: cum enim aliquis ducitur ad opus aliquod cum displicentia, dicitur trahi violenter. nec ire libere. ergo euidenter apparet, quod actus complacentiae est formaliter liber. Praeterea: Voluntarium, & liberum, videntur esse idem, sed secundum Philosophum tristia sunt inuoluntaria, delectabilia voluntaria, vnde delectabile, & voluntarium accipit ibi pro vno, & eodem. ergo delectabile, & complaens videtur liberum esse.

Praeterea: In illo consistit formaliter ratio libertatis, quo solo posito, & omni alio dempto manet libertas, & quo dempto, & omni alio posito remouetur libertas, sed ita est de complacentia. remota enim contingentia potentiae circa actum, vtpote quia non possit actum suspendere, adhuc remanet libertas, si adsit complacentia, vt patet, quod Deus liberrime diligit se, quia complacenter, quamuis immutabil iter, & Spiritus sanctus emanat liberrime, quia per modum complacentiae, quamuis emanet necessitate naturae, posita autem contingentia, & remota complacentia, nullo modo est libertas, vt patet in agentibus naturalibus, in quibus est contingentia absque libertate. ergo ratio libertatis consistit in complacentia.

Praeterea: Ratio libertatis est perfectio simpliciter. ergo non consistit eius ratio in aliquo, quod formaliter imperfectionem includat: sed ratio contingentiae imperfectio est, cum opponatur immutabilitati, quae est perfectio fimpliciter. ergo in ea, libertas non consistit, sed potius in complacentia, quae perfectionem simpliciter importat.

Nec obstat si dicatur, quod secundum hoc animalia, quae agunt ex complacentia, habebunt libertatem, & appetitus sensitiuus, erit liber formaliter: nec etiam si dicatur, quod intellectus erit li ber, cum complaceat, & delectetur in cognitio- ne veritatis, nec si dicatur, quod secundum hoc. non omnes actus voluntatis erunt liberi, puta, tristitia re dolor, cum nullus complacenter doleat, vel tristetur,

Primum quidem non obuiat, quia sine dubio verum est, quod pueri, & animalia voluntarium, & spontaneum participant, & per consequens li bortatem, sicut expresse dicit Philosophus. electioneuntem, & dominatione actus non participāt, pro eo, quod non habent actum in potestate sua, non est autem idem liberum, & dominatiuum actus, alioquin Pater, & Filius non spirarent libare, pum non possint dominatiue suspendere actum spirationis, nec etiam Deus libere se amarer. Vnde ex hac deceptione oritur difficultas, quae hodie habetur circa formalem rationem libertatis, quia putant homines, quod idem sit esso liberum, & habere dominium sui actus: conce dendum est ergo, quod appetitus sensitiuus liber epnetieudariter tamen, cum sit circa particula rias & pancas voluntas autem habet simpliciter, & vaiuersaliter libertatem.

Secundum quoque non obuiat, quia intellectus non complacet in vero, sed appetitus, & vo luntas delectatio enim succedit desiderio, vt patet a. Eth. cum ergo intellectus non desideret ve ritatem, sed voluntas eam sibi desideret, sequitur, quod nec etiam adepta veritate, intellectus complaceat, sed tantummodo voluntas.

Tertium etiam non procedit, quoniam omnes actus voluntatis procedunt ex aliqua complacentia, & amore: complacentiae vero primus actus est gra tia sui, ex ea autem oritur desi derium habendi rem, qua complacet, & si res euenerit ex amore, oritur I delectatio, & similiter ex amore, oritur odium omnium eorum, quae repugnant, & ex amore oritur fuga contrarij, & ex amore oritur tristitia, inquantum vnusquisque tristatur in praesentia il lius, cuius oppositum complacet, & cuius contrarium amat, & hanc deductionem ponit Augu stinus 14. de Ciuit. Dei. vbi concludit, quod mala sunt omnia, si amor malus est, bona autem si amor sit bonus. sic ergo patet, quod omnes actus voluntatis oriuntur ex complacentia, & illi qui consonant dicuntur spontanei, & liberi, qui vero repugnant inuoluntarij, & coacti, & per eandem rationem omnes actus aliarum potentiarum qui fiunt ex complacentia voluntatis, libere fiunt: restat itaque ex praedictis, quod prima ratio libertatis est complacentia, & quidquid denominatur liberum, ex hoc est, quod transit complacentia super ipsum, & sic patet propositio prima.

Quod voluntas immutabiliter fruatur, & complaceat in Deo clare viso.

SECVNDA vero propositio est, quod voluntas immutabiliter elicit actum complacentiae circa Deum in patria clare visum. constat enim, quod voluntas Beati confirmata est, vt pec care non possit, nec omittendo Dei dilectionem, nec committendo aliquid oppositum dilectioni Diuinae. haec ergo confirmatio, aut oritur ex con ditione voluntatis in ordine ad tale obiectum, aut oritur ex habitu voluntatem ligante ad ipsum, aut oritur ex Diuina omnipotentia conser- uante, & manutenente in voluntate dilectionis actum, ne auertere voluntas se possit, nec subtrahere se ab illo actu; sed hoc tertium dari non potest. Aut enim Deus manutenebit voluntatem manentem sub potestate resiliendi ab actu, & displicendi, & si sic manifeste apparet, quod voluntas violentabitur, & cum hoc remanebit in eadem potentia peccandi, cum possit conari in oppositum manutenentiae Diuinae, aut non relinquetur ei potentia conandi in oppositum, quia Deus non influet ad istum conatum, & tunc sequitur, quod naturalia voluntatis imperficiuntur in patria, & adhuc non minus habet rationem coactionis manutenentia dilectionis in voluntate contra naturalem conditionem ipsius, quae est posse ad vtrumlibet secundum eos, qui hoc dicunt, quam impressio dilectionis de nouo contra eius naturam. ergo relinquitur, quod confirmatio ista proueniat ex conditione potentiae in ordine ad obiectum, vel ex conditione habitus quodammodo alligantis ad ipsum, non potest autem poni, quod sit ex conditione habitus, quia charitas forte in eodem gradu potest esse in viatore, & comprehensore, vel forsitan in maiori, sicut virgo Maria dum erat in via habebat altiorem habitum charitatis, quam multi, qui bodie sunt in patrias vnde & Paulus habuit aequalem habitum charitatis post raptum, cum habitu, quem habebat in raptu. cum ergo in via non sit confirmatio voluntatis, apparet quod non est ex habitu. relinquitur ergo, quod sit ex praesentia obiecti.

Praeterea: Omnis motiua ratio, quae in aliquo gradu existens, inducit difficultatem resiliendi a seipsa in voluntate in gradu infinito existens, inducit resiliendi impossibilitatem: constat enim quod voluntas quanto cum maiori difficultate mouetur, tanto mouetur cum maiori conatu. conatus enim voluntatis finitus est. restat er go, vt si ab aliqua ratione finita voluntas resilire non possit sine difficultate, & conatu ad oppositum, quod tantum intendatur conatus, quantum intendetur ista ratio, & per consequens si fiat infinita, necesse est, quod voluntas debens resilire ab ea, resiliat cum infinito conatu, immo nec etiam cum infinito conatu posset resilire, quia virtus resiliens, debet excedere difficultatem, & vincere eam: infinitus autem conatus non excederet infinitam difficultatem, & per cō sequens non vinceret eam, quia infinito non est ma ius, sedratio bonitatis in gradu finito existens, inducit in voluntate difficultatem a se resiliendi: hoc patet, tum quia dicit August. quod non est in potestate nostra, quibus visis tangamur, hoc est, quibus bonis propositis delectemur: tum quia Philosophus dicit 2. Ethic. quod difficile est repugnare aduersus delectationem, & in fine eiusdem secundi dicit, quod maxime obseruanda est delo ctatio, hoc est cauenda. non enim concipimus eam, aut iudicamus non accipientes, quod dicit propter difficultatem, non quod sit imposibile eam non accipere, sed quia difficile: tum quia homo quilibet experitur, quod difficile est sibi resistere tentationibus delectabilium, difficile est matri resilire ab amore filij, & cuilibet amico ab amore amici: tum quia Philosophus reprehendit eos, qui dixerunt hona, & delectabi- lia violenta esse, quia cogunt exterius existentia voluntatem, & respondet Aristoteles, quod talis coactio non est violenta: tunc enim semper violentaretur voluntas, quia omnes horum gratia operantur omnia. si ergo aliqua ratio bonitatis finita tantum inducit in voluntate aliquem gradum difficultatis, ita vt non possit voluntas sine difficultate aliqua resilire, manifeste concluditur, quod ab infinita bonitate existente in Deo, & praesentata voluntati, sufficienter ipsa resilire non possit.

Praeterea: Pondus aptum natum violentare voluntatem respectu actus sibi oppositi, est aptum natum respectu illius immobilitare; verbi gratia: pondus plumbi inducit violentiam portatori, in tantum posset augeri pondus, quod immobilitaret ipsum, sed amor, & complacentia secundum Augustinum, est pondus voluntatis: hoc est enim amor in spiritualibus, quod pondus in cor poralibus, hoc autem pondus habet violentare voluntatem respectu sui oppositi: violentia namque in voluntate est tristtitia, & displicentia. illa enim, quae fiunt cum displicentia, fiunt violenter. constat autem, quod amor respectu sui oppositi displicentiam inducit. nullus enim vere amans venit contra amorem absque displicentia. ergo amor est aptus natus immobilitare voluntatem, sed nullus amor est adeo aptus ad hoc, vt amor, & complacentia beatifica, cum ille sit nobilior, & excedens omnem alium amorem. ergo voluntas existens sub illo immobilitabitur ne possit venire contra eum; veniret autem odiendo Deum, vel amorem dimittendo. ergo voluntas non potest resilire, quin complaceat sibi in Deo.

Praeterea: Omne, quod aptum natum est sim pliciter quiescere, aptum natum est immobilita tri, quia si non est aptum immobilitari, per conse quens, nec quiescere, cum non possit quiescere, quod est in potentia ad motum: talis enim poten tia includit appetitum, & inclinationem ad motum, & per consequens illud non quiescit, sed voluntas nostra est apta nata quiescere in solo Deo, & in nullo alio citra ipsum, sicut dicit August. ergo vo luntas ex natura sua habet immobilitari in Deo. Praeterea: Intensior est actus complacentiae, & amoris in voluntate, quam quicumque alius actus. probatum est enim superius, quod omnes actus ipsius habent ortum a complacentia, & amore: sed aliqui actus sunt possibiles in voluntate immobilitantes eam, vt patet de tristitia, & displicentia, quae intantum occupabunt animos damnatorum, vt non possint non displicere, & non tristari, vt patet per experientiam, quod aliquando est, impossibile homini, aliquo malo sibi eueniente, cordialiter non tristari. ergo mul to fortius, possibilis aliquis amor ibi immobilitans voluntatem, vt sit impossibile non amare. Et confirmatur, quia etiam sic est in statu viae pro aliquo tempore, quod intantum amore com placentiae animus occupatur aliquando, vt non possit non amare, donec deferueat paulatim tem pore succedente.

Praeterea: Magis delectabile est verum infinitum, quocumque vero finito: sed speculatio vo luntatis veritatis maxime de nouo occurrens, sic allicit voluntatem, vt non possit in apprehensione illius veritatis non complacere, sicut experientia docet, & Philosophus dicit, quod delectationes intellectuales puriores sunt, & inten siores delectationibus corporalibus, ergo summo vero praesente in patria, impossibile est, quod voluntas non delectetur, & complaceat in ea cō- placentia beatifica, de qua dicit Augustinus, quod beatitudo nil aliud est, quam gaudium de veritate.

Praeterea: Voluntas non potest ab obiecto aliquo resilire, nisi ratione alicuius, in quo amplius cō- placet. Dictum est enim supra, quod complacentia principium est omnium actuum voluntatis, a qua omnes alij ortum trahunt: sed constat, quod ex nulla complacentia potest actum dilectionis suspendere respectu Dei, non enim vt experiatur propriam libertatem: tum quia ista experientia habet rationem summi tristabilis, cum opponatur summae delectationi, qua voluntas complacet in Deo: tum quia in hoc videtur con sistere tristitia damnatorum, in carentia videlicet visionis Diuinae, & delectationis in ipso: constat autem, quod voluntas immobiliter respuit illud, in quo formaliter consistit miseria damnatorum, vnde cum suspensio Diuini amoris summe tristabilis sit, & summe misera, quod ideo sinalis infelicitas in carentia huius consistat, impossibile est voluntatem non respuere huiusmodi suspensionem. ergo resilire non potest a Diuino amore.

Praeterea: Aut voluntati tribuitur hoc priuilegium, quod viso Deo possit suspendere dilectionis actum; aut hoc inquantum sibi tribuitur, vt saluetur eius libertas, aut vt saluetur excellen tia eius, & dignitas; aut vt saluetur eius naturalis proprietas, quae est contingentia; aut vt saluetur eius defectus, qui est peccabilitas: sed non debet attribui, vt saluetur ipsius libertas, quoniam libertas stat cum immobili complacentia, vt supra dictum est, immobilitas complacentiae arguit summam libertatem, quod patet, quia ponit summam complacentiam, quae est formaliter libertas; & iterum, quia in summo excludit violentiam, & violenter moueri: tunc enim summe mouetur gratis, & cum remotione omnis displicentiae cuiuscumque. Nec debet sibi attribui, vt saluetur dignitas maior, aut excellentia, quia immobilitas maiorem excellentiam, & perfectionem dicit, quam contingentia. necessitas enim, & contingentia sic opponuntur, quod necessitas est perfectio simpliciter, contingentia vero non. Nec etiam debet attribui, vt saluetur naturalis proprietas, quae est agere contingenter, quia nulli potentiae inest necessitas, aut contingentia absolute. sed in ordine ad diuersa obiecta, & materias, super quas transit, sicut Com mentator expresse dicit, concludens, quod contingens non inuenitur aequaliter in potentijs agentibus per se, & ideo voluntas respectu aliorum obiectorum poterit agere contingenter: respectu autem Diuinae bonitatis, non, propter rationes superius inductas. Nec etiam potest attribui, vt saluetur defectus eius, qui est peccabilitas: tum quia potentia peccandi excluditur a Beatis, secundum Sanctos: tum quia si pecca- bilitas, & mobilitas, ac vertibilitas in malum, est inseparabilis a voluntate intellectuali causata, hon est capax status beatifici, & felicis, cum de ratione beatifica status, sit immobilitari, & perpetuari in eo, sicut expresse dicit Philosophus. ergo non apparet cur voluntati attribuatur hoc, posse scilicet resilire a fine vltimo in patria clare viso.

Quod non necessario voluntas fruatur fine vltimo apprehenso confuse in via.

TERTIA quoque propositio est, quod fine vltimo qualitercumque citra intitiuam notitiam apprehenso, voluntas non de necessitate elicit actum complacentiae, aut desiderij respectu illius: illud namque non necessario voluntas desiderat, aut non in illo necessario delectatur, in quo defectum boni reperit, & rationem alicuius mali. lata enim super illam rationem mali, aut de fectum boni, apparet, quod non necessario cō placebit, sed bonum summum in vniuersali apprehensum habet, vt sic apprehensum defectum boni, & rationem alicuius mali: vniuersale enim est in potentia, & idcirco in vniuersali apprehen so concipitur sub quadam imperfectione; vnde in esse cognito est imperfectum, puta possibile, obscurum, non satians, non quietans, quae omnia includunt rationem alicuius defectus, & mali. ergo non apparet, qualiter sic conceptum, necessitet voluntatem ad complacendum in se, & delectabiliter quiescendum.

Nec valet si dicatur, quod saltem necessitabit ad desiderandum: nullum namque desiderium habet necessitatem, nisi quatenus complacentia, ex qua oritur, necessaria sit. cum ergo voluntas non necessario complaceat in fine sic apprehenso, non necessario illum desiderabit, alioquin necessarium dependeret a contingenti, quod est impossibile.

Nec etiam obuiat si dicatur, quod in summo bono sic apprehenso non inuenitur aliquis defectus in modo apprehendendi, hoc quidem non obuiat, quia modus appre hendendi summe facit ad hoc, quod obiectum moueat, cum bonum apprehensum moueat voluntatem, vt patet 3. Ethic. & in 6. etiam dicitur, quod mens practica mouet, vnde clare apprehensum, aliter mouebit, quam confuse, & diminute; hoc enim mo do non quietat, vt patet.

Praeterea: Sub illo actu non est voluntas de necessitate, quae potest impedire, & causaliter, & deliberate, sed stante apprehensione summi boni, possibile est, vt homo illud non appetat, nec voluntas sit sub actu desiderij; possibile inquam est ex inaduertentia, & inattentione, vt patet, quod disputantes de summo bono, vel stu dentes circa materiam finis vltimi, non sunt in continuo appetitu, alias sequeretur, quod legens primum Ethic. & decimum esset in continuo appetitu vltimis finis, quod nullus experitur. possibile etiam est ex deliberatione, quia potest concipi desiderium finis, sub ratione impedimenti maioris boni, puta inquisitionis veritatis circa vltimum finem, quia afectionati non bene vident verum, multis etiam alijs causis po- test se homo figere, & munire, nedum concipiat ultimum finem, immo nec illum desideret; puta quia illud desiderium est vanum, & inutile, & multa talia. ergo uoluntas non necessario fruitur, aut desiderat finem sic apprehensum.

Praeterea: Quamuis haec disputatio sit de vna experientia: quilibet enim rediens ad seipsum deberet videre, quid experitur, nihilominus conanda est declarari. Nullus enim actus de necessitate existens in intellectu, vel voluntate videtur latere nos posse, vnde quilibet experitur quando dubitatiue aliquid cognoscit, vel quando certitudinaliter, & pari modo debet experiri quando complacet immobiliter, & quando mo biliter, & contingenter. Nunc autem interrogatus quilibet laicus facta sibi mentione de summo bono, vtrum vellet ipsum habere, respondet non dubium, quod sic, & si vltra interrogaretur an posset non velle, respondet quod si vellet, non curaret, immo vellet pro statim plus aliquid aliud. ergo patet, quod non illud volebat de necessitate.

Praeterea: Nullus actus voluntatis est necessarius, nisi actus reflexus super illum sit necessarius, dum voluntas reflectitur super eum; verbi gratia: Voluntas non complacet necessario in aliquo, vt complaceat sibi complacentia, dum reflectitur super eum, alioquin si necessario non complacet in complacentia, potest sibi displicentia complacere, & sic complacendo tristabitur, & violentabitur contra sponte, quod est impossi bile, cum omnis motus complacentiae spontaneus sit, sed clarum est, quod actus voluntatis, quo se reflectit super complacentiam finis vltimi non est necessarius, immo multi volunt, quod illa complacentia sit necessaria, vt illi, qui istam partem tenent, & ista complacentia in finem non habet vnde necessario complaceat, cum non sit magnum bonum, hominem in tali complacentia occupari. ergo nec complacentia vltimi finis est immobiliter in voluntate.

Praeterea: In nullo immobilitatur voluntas, nisi quietetur in illo; sed in complacentia vltimi finis sic apprehensi voluntas non experitur quietem, & sui quietationem. ergo nec ibi immobilitatur. videtur enim repugnantia, quod complaceat immobiliter in aliquo, & tamen non quietetur, seu potius non quiescat in eo.

Praeterea: Nullus amor concupiscentiae est in voluntate necessario, nisi amor amicitiae sit necessarius, ex quo concupiscentia illa procedit, alias effectus esset necessarius, & causa contingens, quod est impossibile, sed complacentia in vltimo fine sic vniuersaliter apprehenso non est nisi amor concupiscentiae, nec etiam desiderare eum est, nisi concupiscere; non enim concipitur, vt bonum quoddam subsistens, & vnum, quod possit amore amicitiae complacere, sed potius tamquam quaedam perfectio, & bonum appetentis, nunc autem omnis talis concupiscentia ortum habet ex amore suiipsius, sed constat quod amor amicitiae, quo quis se amat non est necessarius, immo & contingens, & in nostra potestate, alioquin non possemus nos plus, vel minus amare, nec caderet virtus, & vitium circa istum amorem, cum virtus sit habitus electiuus, & cum de his, quae necessario insunt non vituperemur. ergo si contingit istum amorem recte agere, & errare, immo, & seipsum contemnere propter Deum, ne cesse est, quod nullius boni concupiscentia respe ctu finis insit immobiliter, & necessario voluntati. sic ergo patet tertia propositio, in qua ter- tius Articulus terminatur.

Per ea vero, quae in secundo Articulo superius sunt inducta contra rationes Doctorum, patet responsio ad obiecta: vnde non oportet nisi ea, quae dicta sunt arguendo reducere ad formam responsionis.