Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opinio Durandi lib. I. dist. I. q. 1.

CIRCA primum ergo considerandum est,, quod aliqui voluerunt dicere, quod voluntas Beati in patria non habet actum dilectionis transeuntem super Deum, sed transeuntem super actum, quo immediate habetur Deus, & secundum hoc fruitio non est aliud, quam delectatio de visione beata, vt sic Deus sit obiectum remotum fruitionis: visio vero dicitur immediatum, & potest poni tale exemplum: delectatio namque secundum gusum habet pro immediato obiectto actum gustandi, sed pro remoto cibum gustatum: haec autem opinio fulciri potest quinque rationibus superius arguendo primo loco inductis. Quibus non obstantibus minime stare potest, maxime quoad hoc, quod dicit fruitionem esse delectari de actu, quo habetur Deus, & non de bonitate Dei. nullus enim actus amoris inhaeret alteri alicui propter se, sed inquantum est persectio habentis, sed frui est in amore inhaerere alicui propter se. vt Aug. dicit ergo frui non est amare, vel delectari de actu visionis.

Praeterea: Frui est finem laetitiae in aliquo ponere, vnde illo est potissime fruendum, in quo spem ponimus, & quo efficimur Beati, iuxta illud August. 1. de doct. Christ. dicentis, quod eo frueris, quo efficeris Beatus, & in quo spem po- nis, sed beatus non spem ponit in actu yisionis, sed in Deo, nec finem laetitiae ponit in Diuina visione, sed in bonitate Dei, alias inordinatus esset, plus enim debet laetari de bonitate, quam Deus habet, quam de hoc, quod ipse Deum haben, & plus sibi debet placere, quod Deus beatus est. quam quod ipse Beatus est, ergo actus fruitionis non habet pro obiecto uisionem: sed ipsum Deum. Praeterea. Primum obiectuim fruitionis est ras primo fruibilis? sed res primo fruibilis non est creatura, iuxta illud Aug.. de doct. Christan omnibus rebus illae tantum sunt, quibus fruendum est, quae aeternae, & incommutabiles sunt: caeteris autem vtendum est. ergo obiectum fruitionis primarium non potest esse actus visionis, cum non sit res incommutabilis, & aeterna, sed pura creatura.

Praeterea: Illud non est primum, & potissimum obiectum fruitionis, vbi non sistitur gressus dile ctionis, sed refertur ad illud summum bonum. illud enim, quod ad aliud bonum refertur, non est sruibile, sed vtibile, cum vti sit, quod in facultatem voluntaris venerit ad aliud referre secundum Augustinum: sed Beatus gressum dilectionis suae non figit in actu visionis, immo ipsum refert, & diligit propter Deum, non enim Deum diligit propter visionem, sed visionem refert, & ordinat in Deum. alioquin si faciat, ordinat Creatorem ad creaturam, quae est peruersitas, & inordinatio summa. ergo actus visionis non est primum, & potissimum obiectum fruitionis.

Praeterea: Actus fruitionis est etiam in via, vt patet per Augustinum, sed secundum eundem fruitio viae consistit in amore Dei, vsque ad contemptum sui. ergo & fruitio patriae consistit in amore Dei, & non in amore, aut delectatione ha bitionis Dei.

Praeterea: Inter omnes actus voluntatis fruitio est nobilior, sed delectatio, & gaudium de visione Dei non est actus nobilior, qui sit in voluntate Beati. constat enim, quod Beatus gaudet de Deo, & de felicitate ipsius, hoc gaudium est nobilius, & intensius, & honestius, quam gaudium de visione eius. plus enim gaudet Beatus de felicitate Dei, quam de propria, & virtuosius est sic gaudere, & magis secundum leges amicitiae. ergo fruitio non est gaudium de visione, sed potius de re visa.

Praeterea: Res, qua fruendum est habet rationem vltimi finis, & diligibilis vltimate, & per consequens praeponitur omnibus, quae sunt ad finem, sed clarum est, quod Beatus non praeponit visionem suam Deo, nec statuit visionem suam pro fine vltimo, & Deum pro eo, quod est ad finem. ergo visio non est fruibilis obiecti, respectu ipsius, sed potius Dei. haec autem opinio tamquam omnino irrationalis dimittatur.

Opinio Thomae scripto primo.

ET propterea alij dixerunt primitus, quod fruitio est delectatio proueniens, & consequens amorem. sicut enim ex visione videns efficitur intra videntem, & ita est comprehensio consequens visionem, ita quod visio succedit fidei & comprehensio spei, sic ex amore, qui est quaedam mutua penetratio, & vnio, sequitur delectatio summa, in qua perficitur nostra felicitas, quam sruitio nominat ex parte sui complementi, haec autem opinio fulciri potest quatuor rationibus superius secundo loco in arguendo inductis. Quae quidem opinio minime stare potest: fruitio namque est nobiliffima operatio voluntatis, etiam secundum sic ponentem, sed amor est nobilior actus, quam delectatio proueniens ex amore: ergo fruitio magis erit amor, quam delectatio proueniens ex amore.

Praeterea: Delectatio proueniens ex amore, aut est idem realiter quod amor, aut aliud, si idem realiter, contradictio est, quod proueniat ex eo, cum causa, & effectus non possint esse eadem res, cum idem non sit causa sui, nec proueniat ex se, aut sequatur se. Si vero sit aliud realiter non se habent delectatio, & amor, sicut comprehensio, & visio: comprehensio namque Dei ab intellectu, non est aliud, quam visio ipsa, tunc intellectus haberet duas operationes circa Deum praesentem, videlicet comprehendere, & videre. ergo si amare, & delectari realiter distinguuntur, tunc isti Doctores opposita dicunt, dicentes, quod se habent sicut comprehendere, & videre.

Praeterea: Delectatio, quae requiritur ad beatitudinem, est quietatio voluntatis in operatione, & visione, qua Deus habetur secundum quod dicunt isti Doctores, sed fruitio, non est quietatio in ipsa visione, alias visio esset obiectum primarium fruitionis, & redit opinio superius impugnata, quae imposibilis est ostensa. ergo non potest dici, quod huiusmodi delectatio sit fruitio.

Opinio Petri de Aluernia.

VAPROPTER alij dicere voluerunt, quod fruitio est amor, & delectatio simul, quia idem sunt realiter, etsi differant ratione amor, & delectatio, & ad hoc sunt rationes sex tertio loco in arguendo superius inductae, quae quidem opinio nimis loquitur vniuersaliter, quoniam in beatis est aliqua delectatio, & gaudium, quod non potest esse fruitio. certum est enim, quod visio beatifica summam affert) delectationem: delectationes enim spirituales nobiliores sunt, vt patet 7. Ethic. & iterum delectationi, quae est in sciendo nihil est contrarium. si ergo aliae notitiae afferunt delectationem, multo fortius beatifica visio: sed clarum est, quod ista delectatio non potest esse fruitio, aliter creatura esset obiectum fruitionis. ergo non omnis delectatio Beatorum est fruitio.

Praeterea: Beati gaudent in visione humanitatis Christi, & de euasione laborum suorum, & de alijs multis. ergo delectatio non potest esse fruitio, si vniuersaliter sumatur.

Opinio Scoti in 1. Sent. dist. 1. q. 3.

ET ideo dixerunt alij, quod fruitio includit dilectionem, & delectationem, quae realiter distinguuntur, includit autem vel vtrumque principaliter secundum aliquos, vt non sit aliud fruitio, quam delectabilis dilectio. Secundum alios vero dilectionem principaliter, delectationem autem quasi, sine qua non, & concomitanter, & hinc est, quod aliquando fruitio definitur per amorem, aliquando per delectationem, quoniam vtrumque includit, vt sit quasi quoddam ens per accidens, duo realiter includens, & pro hac opinione sunt rationes quinque in oppositum arguen do superius secundo loco inductae. Quae quidem opinio nimis vniuersaliter loquitur, sicut illa, quae fuit posita immediate ante istam, vnde si ad concordiam reducantur, quaelibet habet aliquid veritatis: patet autem, quod ista nimis vniuersaliter loquitur, quoniam dilectio Dei, quae nil aliud est, quam complacentia in eo, est quoddam delectari, sicut & omne amare virtuosum est quaedam complacentia de amico. ergo non est verum, quod omnis delectatio ab omni amore realiter distinguatur.

Praeterea: Si fruitio includit dilectionem, & delectationem realiter distinctas, aut delectatio est complacentia de visione, & placere in Dei habitione, aut est complacentia in Deo, & delectari in ipso, non potest poni secundum, quod ta lis delectatio, & complacentia est amor ipse, non enim est aliud amor beatisicus, nisi in Deum per complacentiam transformari, & secundum hoc contradictio includetur, quod delectatio, & dilectio realiter distinguentur; nec potest etiam dari primum, quod delectatio ista sit complacen tia, quae habetur de visione, quia tunc temporis fruitio quantum ad aliquid sui haberet creaturam pro immediato obiecto, quod est superius improbatum. relinquitur ergo quod fruitio non sit ista duo realiter distincta.

Quomodo se habeat fruitio ad dilectionem, & delectationem, iuxta illud, quod videtur.

NVnc igitur quo ad istum articulum di- cendum eset quod videtur sub quatuor propositionibus.

Prima quidem, quod omnis actus voluntatis affirmatiuus est desiderium, vel delectatio sic, quod omnis amor, est amor desider ij, vel delecta tionis, & per oppositum omne odium diuiditur in fugam, & tristitiam, sic est omne odisse, vel est abominari, & fugere, vel tristari, & displicere, & secundum hoc omnes actus voluntatis, prout est concupiscibilis, qui quidem actus sunt velle, & nolle, sunt quatuor videlicet, velle desiderij, & velle delectationis, nolle fugae, & nolle displicentiae.

Hoc autem potest multipliciter declarari: sicut enim se habet appetitus naturalis in entibus sensu carentibus, sic se habet animalis in sensibilibus, & voluntas in intellectualibus. correspondet enim cuilibet naturae suus proprius appetitus, sed appetitus naturalis non habet nisi duos actus positiuos, & duos priuatiuos: positiuos quidem, moueri in finem, & quiescerein ipsum. lapis enim per grauitatem mouetur ad centrum, & quiescit in ipso, priuatiuos autem fugere ab opposito, & inquietari, dum est sub ipso. lapis enim per naturam suam inquietatur sursum, & per eandem fugit, & resilit ab ipso. ergo & appetitus sensitiuus, & rationalis non habebunt nisi hos quatuor actus, duos quidem positiuos, & duos alios priuatiuos.

Positiuorum quidem primus est quasi moueri, videlicet desiderium, & prosecutio. Secundus ve ro quasi quiescere in obiecto videlicet delectari. Priuatiuorum autem primus correspondet fugae, & resilitioni, videlicet abominatio, seu detestatio, & fuga a malo. Secundus vero inquietationi scilicet displicentia, & contristatio: nec valet si dicatur non esse simile pro eo, quod in naturalibus est quoddam pondus praecedens motionem, puta grauitas, vel Leuitas, quod quidem pondus non est aliquis actus, sed forma habitualis, in anima libus autem, & rationalibus necesse est esse pondus, a quo desiderium oriatur, quod quidem pon dus est amor, iuxta illud Augustini, pondus meum amor meus, eo feror quocumque feror, sic igitur amor erit actus correspondens ponderi naturali, desiderium, quod respondebit motioni, & delectatio ni & quieti, hoc nimirum non valet, nam ille amor ex quo oritur desiderium non est aliud, quam delectatio in obiecto apprehenso: memoria enim, & species, & imaginatio delectabilium delectabiles sunt, vt Philosophus dicit primo Rhetoricae, ex hoc autem, quod homo delectatur, & compla cet in obiecto apprehenso incipit desiderare eius realem praesentiam, & per consequens apparet, quod amor excitans desiderium non est alius actus Edelectari, vnde posset ex hoc praecedens ratio confirmari sic secundario arguendo. Si enim aliquis amor esset alius a desiderio, & delectatione, esset vtique ille amor, qui incitat desiderium, & facit delectari, iuxta illud Philosophi 1. Ethic. vnicuique delectabile est ad quod amicus est, sed amor excitans desiderium, & concitans non est aliud, quam delectari, & complacere in obiecto, & conditionibus eius, vt ex terminis patet, idem enim est dictu tale quid amo, vel diligo, & tale quid est complacens mihi, & delectabile. ergo amor praeueniens desiderium est delectatio, desiderium autem infert delectationem, vt patet secundo Ethic. & per consequens delectatio de obie cto apprehenso est ille amor, vnde oritur delecta tio de ipso praesente. ergo vt videtur, omnis amor, vel est desiderium, vel delectatio obiecti apprehensi, desiderium praeueniens, vel delectatio obiecti praesentis, desiderium subsequens. Praeterea: Omnis actus amoris transiens tam super absens vel est concupiscentia, vel amicitia, amor enim omnis sufficienter euacuatur per amorem concupiscentiae, & amicitiae. sed omnis amor concupiscentiae respectu absentis est desiderium, concupiscere namque absens, est desiderare ipsum, respectu vero praesentis est delectatio, & siquidem sit praesens tantummodo in conspectu est delectatio praeueniens desiderium, si ve ro sit praesens in re est delectatio subsequens, simi liter omnis amor amicitiae respectu absentis est desiderium, non quidem quo desiderans optat sibi bonum, sed quo optat amico suo bonum illud, quod non habet, respectu vero praesentis delectatio qua quis delectatur in bono quod amicus ha bet iam praesens in actu, & siquidem amicus habeat omne bonum, & nullo sit indigens, non potest esse desiderium amoris, aut amicitiae circa ipsum, sed delectatio, & complacentia sola, & illo amore amicitiae non diligitur Deus, nisi solummodo amore illo, qui vere est delectatio, & complacentia in ipso: si autem amicus indigeat ali- quo bono, tunc circa ipsum est amor duplicis delectationis, & vniti desiderij, ex hos enim quod amicus delectatur, & complacet in amico, oritur desiderium, quo illi desiderat, & concupiscit bonum quo caret; cum autem consecutus est illud bonum, statim delectatur, & complacet delectatione amicitiae desiderium consequente. ergo euidenter apparet, quod omnis amoris est desiderium, vel delectatio.

Praeterea: Quod complacentia, & delectatio idem sint apparet ex terminis, nam idem est dictu delector in te, & complacet mihi in te, placibilis es mihi, & delectabilis es mihi, sed omnis amor est desiderium, vel complacentia, desiderium quidem sicut gluto diligit morsellum, & caupo vinum, cuius dilectio non est aliud, quam desiderium, & concupiscentia, complacentia vero vel in re habita realiter, vel saltem habita in conspectu. ergo euidenter apparet, quod omnis amor vel est desiderium, vel delectatio.

Praeterea: Si oportet poni actum amoris tertium a desiderio, & delectatione, propter hoc oportet ponere, vt videtur, quod amor actus ter tius nil aliud est, quam obiecto vniri, & ipsum transformari in amatum, quiescere, & amato se condonare. Ista enim quatuor videntur conuenire amori, qui ast actus vnitiuus, & quasi translatiuus sui in formam, & entitatem amati, & est illud quo amans se donat amato, & quiescit in ipsum, sed haec omnia competunt complacentiae, & delectationi, qui enim in aliquo delectatur, & cō- placet, quasi in ipsum spiritualiter transit, & quiescit, & ita se dat, & seipsum vnit, vt ex terminis apparet. ergo iste actus tertius non est tertius, sed delectatio ipsa.

Praeterea: Augustinus est expresse huiusmodi intentionis, vbi dicit, quod amor inhians, idest desiderans habere quod amatur, cupiditas est, amor autem habens id, quod amatur, eoque fruens, laetitia est, siue delectatio, amor vero fugiens quod ei aduersatur timor est, & accipit timorem pro abominatione, vel fuga, quae opponitur desiderio, sequitur illud quod si acciderit sentiens tristitia est, hoc Augustinus, cum ergo ipse hic diuidat amorem in amorem inhiantem, qui est desiderium, & amorem fruentem eo, quod amatur qui est delectatio, siue letitia, odium autem in sugam eius quod aduersatur, manifeste apparet, quod fuit eius intentio omne odium diuidi in fugam, & in tristitiam; amorem vero in delectationem, & desiderium, & sic patet propositio prima.

Quomodo duo actus amoris multiplicantur in sex.

SECVNDA vero propositio talis est, quod si desiderium, vt delectatio distinguatur per de siderium concupiscentiae, quo aliquid sibi desideratur, & desiderium amicitiae, quomodo aliquid amato desideratur, & per delectationem concupiscentiae, quo aliquid delectatur in bono sibi adepto, & delectationem amicitiae, quo quis delectatur in bono habito ab amico, & iterum si delectatio distinguatur in delectationem praeuenientem desiderium, quae est respectu praesentis, in cognitionem, & delectationem sequentem desiderium, quae est respectu praesentis in re, si sic vtique diuidatur actus amoris, multiplicantur in sex, & est vnus ordo amoris amicitiae, est primus actus, complacere, & delectari in amico, secundus vero desiderare sibi bonum quo caret: tertius vero complacere in praesentia boni, quod habet ipse amicus, & maxime complacere in existentia, & praesentia reali ipsius: secundus vero ordo amoris, & concupiscentiae, & est primus actus, delectari, & complacere in aliquo obiecto ipsum perficiente: secundus autem desiderare illud sibi: tertius quoque in iam habito delectari, & complaceres.

Sunt autem hic duo consideranda, primum quidem quod primus ordo, & secundus differunt ex obiecto, amor enim amicitiae siue delectatio in aliquo conspectu, siue sit desiderium, quo sibi bo num optetur, siue sit delectatio, & complacentia in amico praesente, omnes quidem isti actus feruntur in obiectum propter se, quatenus ipsum est bonum in se, non quatenus est bonum amati, amor autem concupiscentiae, & delectatur in imaginando, & desiderat, & concupiscit habere, & delectatur, ac concupiscit in habendo, non quate nus obiectum est bonum in se, sed quantus est bo num sibi: ex quo patet, quod obiectum amoris concupiscentiae est res sub ratione qua perfectio est amantis, & quia perfectio est ratione aliquorum actuum quibus vnitur, idcirco amor iste transit super rem vnibilem, quatenus per aliquem actum, vt sic magis transeat super actum quo attingitur ipsa res, quam super rem ipsam, sicut patet, quod delectatur ebriosus in imaginatione gustus vini, non vini simpliciter, sed desiderat gustum vini, & vltimate fruitur gustu vini, obiectum autem amoris amicitiae non est res, quatenus vnibilis per aliquem actum, sed res simpliciter in se bona: sic pa tet, quod virtuosus amicus delectatur in imaginatione amici sui virtuosi, absque hoc, quod ima ginetur aliquem actum viuentem, & desiderat omne bonum competens illi, & delectatur in illo, & fruitur ipso, & absolute complacet dum est praesens, non quod complaceat tantummodo de visione, immo eius exclusa visione complacet, & delectatur in ipso.

Secundum vero considerandum est, quod aliud est delectari de intellectione rei, aliud de re intel lecta, & similiter aliud est delectari de visione rei, & aliud de re visa, nam prima delectatio habet pro principali obiecto actum visionis, & delectationis, pro secundario autem, & sine quo non rem ipsam intellectam, vel visam, quia si sine re posset esse visio, vel intellectio, adhuc delectatio, & eius obiectum maneret. Secunda vero delecta tio habet pro principali obiecto ipsam rem visam, & intellectam, pro eo autem sine quo non, visionem, & intellectionem, quoniam si posset transire delectatio: super rem sine visione, & intelle ctione, adhuc maneret tota ratio delectationis, secundum hoc ergo delectatio amicitiae super obiectum praesens transit, super rem quatenus res est, non quatenus visa, delectatio vero concupiscentiae transit super visionem rei, vel gustationem eius, vel habitionem eius per aliquem actum; super rem autem ipsam non transit per se, sed quatenus visa habita, vel gustata, vnde actus, & res attincta per actum, sic quod actus est formalis ratio in isto obiecto sunt vnum obiectum delectationis, & desiderij ad amorem concupiscen tiae continentis. Ex quo patet, quod delectatio exteriorum sensuum non est obiectiue in sensu exteriori, quia sensus exterior non reflectitur su per actum suum, sed est subiectiue in appetitu sensitiuo, qui est subiectiue in corde, vt Commen tator dicit in tertio de anima, apprehensio namque gustationis vini, aut alterius delectabilis, est actus existimatiuae, quae iudicat gustationem talis rei delectabilem fore, ex quo iudicio oritur in corde delectatio, quamuis videatur esse in gu stu, & inde accidit quod homo, nec delectatur, nec dolet aliquando, quamuis tristabile, vel delectabile sit in sensu, vt patet in ijs, qui subito vulnerantur, & in absortis.

Quod fruitio beatifica est amor, qui est delectatio de obiectio.

TERTIA quoque propositio est talis, quod fruitio beatifica non est delectatio, quam beati hauriunt de diuina visione, cumtalis delectatio habeat pro obiecto aliquid creatum, & commutabile, fruitio autem non sit, nisi de bono incommutabili; est ergo complacentia qua beatus delectatur in Deo, haec autem complacentia qua Deus est beato delectabilis, & complacens vltimate, non est aliud, quam beatificus amor, & per consequens fruitio dicit vnum simplicem actum, videlicet amorem complacentiae, & delectationis in Deo. Quod enim amor delectationis beatificus sit multipliciter, patet, constat enim quod aliquis actus voluntatis est beatificus essentialiter, vt alias apparebit, sed nullus actus voluntatis beati potest esse beatificus, nisi complacere in Deo, & in illo conquiescere, & delectari, si enim alius est beatificus, aut iste est desiderium quo Deo optat aliquid, quod ipse non habet, & hoc esse non potest, quia talis actus est frustratorius, & vanus, aut desiderium quo Deo optat illud, quod habet, & hoc minus esse potest, cum desiderium non sit respectu habiti, sed habendi, aut est deside rium quo Deum optat sibi, quod minus esse potest, cum illud sit concupiscibile Deum diligere, & Deum velle sibi, & per consequens non habet pro vltimo Deum, sed seipsum cui vult Deum, aut erit delectatio qua complacet in Deo, & in bono quod habet Deus, qua quidem complacentia totaliter quiescit, & transformatur in eum, & hoc vtique est verum: relinquitur ergo quod delecta tio, & complacentia qua beatus conquiescit in Deum, sit amor fruitiuus.

Praeterea: Amor iste est beatificus, & fruitio patriae, qui est actus potius charitatis, sed actus charitatis potissimus est complacere vltimate in Deo. ergo vltima delectatio, & complacentia boni diuini est amor beatificus, & fruitio bea torum

Praeterea: Iste actus quo vltimate Deus attingitur a creatura rationali est beatificus, cum beatitudo sit vltimus finis, sed complacere, & delectari in Deo est actus attingens Deum immediate, & non visionem beatificam, aut aliud quodcumque creatum, & est actus vltimus circa Deum, qui secundum rectam rationem vltimo expectatur, & desideratur, debet enim beatus desiderare visionem Dei, vt ex hoc in bono diuino magis valeat complacere, & gaudere, vnde non optat complacere in Deo, vt magis videat, sed videre optat, vt amplius complaceat, & gaudeat de bono diuino. ergo actus ille est maxime beatificus, vt videtur.

Praeterea: Actus iste, qui ex ratione sua specifica ad nullum actum alium ordinatur, sed tantum ad obiectum, habet rationem vltimi finis formalis, nullus enim actus, qui ex natuta sua in alium actum est ordinabilis habet rationem vltimi for malis finis, & per consequens, nec beatifici actus, cum actus beatificus sit vltimus finis formalis, sicut obiectum beatificum est finis vltimus obiectalis, sed complacentia in Deo, & in bono eius vltimate, & propter se, est actus ex natura sua non ordinabilis ad actum alium, sed tantummodo ad obiectum: Interrogatus namque beatus quare vult complacere in Deo, & in omni bono ipsius, respondet, quod propter ipsummet Deum, quoniam ita decet. Interrogatus autem cur videre vellet, non dubium quin responderet, quoniam, vt bonum Dei posset sibi magis placere, amicus enim virtuosus vult videre felicem statum amici, vt congaudeat illi, & placeat sibi in eo. ergo euidenter apparet, quod actus iste est summe beatificus, & fruitiuus. Ex praedictis apparet quomodo duplex est delectatio, vna siquidem summum bonum, in qua consistit felicitas, quae transit directissime super Deum obiectiue, alia vero, quae non est principale bonum, sed perficit operationem, sicut pulchritudo iuuentutem, oritur ex ipsa operatione, & haec est delectatio, quae transit super habitam visionem, & habitionem Dei, in prima consistit essentialiter beatitudo, in secunda actualiter.

Prima est vera fruitio, quae est simplex actus aliorum, scilicet delectationis, & complacentiae: secunda vero non est fruitio: prima enim est summum bonum: secunda vero non, & in hoc soluitur. quaest. 10. Ethic. quam Philosophus mouet de delectatione: vtrum sit summum bonum, quam etiam dimittit insolutam, potest autem solui ex hoc, quod delectatio consequens operationem non est summum bonum, delectatio autem, quae transit su per obiectum, & maxime super Deum, est summum bo num, & sic redit opinio Enodoxi, & communis animi conceptio, quod felicitas consistit in delectatione, quam etiam omnis natura, & animalia desiderant, vt dicitur 7. Ethic. vnde Doctores illi, qui non potuerunt delectationem aliam capere, nisi illam, quae oritur ex visione diuina, dixerunt quod beatitudo non potest essentialiter consistere in delectatione, nec esse principale bonum, qui non possunt concipere ducti experientia virtuosi amoris, quod complacere in Deo, est quaedam summa delectatio, de qua dicit Propheta, Laetamini in Domino, & exultate iusti, & gloriamini omnes recti corde. & Augustinus. I. de Trinita. exponens illud Psalm. Adimplebis laetitia cum vultu tuo: dicit, quod ista laetitia nihil amplius requiretur, quia nec erit, quod amplius rei quiratur, ex istis faciliter aduertere potes, quomodo delectatio sit principale bonum, & quomodo in eo beatitudo consistat, haec autem delectatio cum sit potissimus actus amoris, est delectatio fruitiua, actus vnicus, & simplex voluntatis, ex quo patet veritas tertiae propositionis.

Quod supradictae opiniones habuerunt falsum mixtum.

QVARTA vero propositio est, quod omnes opiniones superius recitatae habuerunt aliquid veritatis, sicut Philosophus dicit 1. Ethic. de varie opinantibus, circa felicitatem.

Prima namque opinio, quo ad hoc verum dicit, quod delectatio proueniens ex visione, & ex habitione Dei summe conuenientis, illa non transit immediate super Deum, sed transit immediatius super visionem Dei, quod autem dicit hanc delectationem esse fruitionem, verum est, vt probatum est supra, similiter secunda opinio, quae dicit ex amore, & vnione, ac penetratio ne mutua suauitatem, & delectationem prouenire in animo beatorum, vtique bene dicit, quod autem illa suauitas sit fruitio, non est verum: tertia quoque opinio, dicens delectationem, & dilectionem realiter esse idem, vtique vera est, haben do aspectum ad complacentiam voluntatis, quae transit super Deum immediate, falsum tamen est quantum ad hoc, quod ponit de omni delectatione, & omni amore, non enim omnis amor est delectatio, licet sit e conuerso. Quarta quoque opinio verum dicit, quod delectatio subsequens desiderium non est amor, accipiendo amorem pro delectatione praeueniente, & desiderio consequente, & ad hoc doctor iste subtiliter aspexit. Si autem vellet dicere, quod etiam amor iste cō- citans desiderium sit delectatio quaedam, non vtique verum esset, vt declaratum est supra. Est autem notandum, quod licet delectatio, complacentia, laetitia, gaudium sint idem actus amoris, & dilectionis, nihilominus nominum impositio diuersa est, sicut lapis, & petra, quia enim actus complacentiae dulcis est, & ablactatiuus, idcirco dicitur delectatio, quia vero cordis dilatatiuus, dicitur laetitia, & sic de alijs, & hoc sufficiat de artic. 1.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

Quomodo se habeat fruitio ad voluntatem, & intellectionem, opinio S. Thomae prima. 2.q. 31. per totam.

CIRCA secundum autem considerandum est, quod voluntas, fruitio, & intellectio ponuntur in voluntate in ordine ad finem, dicunt ergo aliqui, quod sunt tres actus voluntatis in ordine ad finem, qui sic differunt. finis enim potest esse volitus, secundum se, vel vt terminus eius, quod est ad finem, actus ergo voluntatis, qui fertur in finem secundum se, appellatur voluntas simpliciter; omnis enim actus denominatus a potentia, nominat simplicem actum illius, sicut intelligere nominat simplicem actum intellectus, simplex autem actus potentiae est in illud, quod est secundum se obiectum potentiae, illud autem, quod est per se bonum, & volitum, est finis, & idcirco voluntas proprie est ipsius finis, ac tus autem voluntatis, qui fertur in ipsum finem, prout est terminus eorum, quae sunt ad finem, appellatur intentio: fruitio vero impor tat quandam delectationem, & dulcedinem appetitus, vt sic frui respectu finis, addat delectationem, & quietem respectu illius.

Haec autem positio videtur deficere in duobus.

Primo quidem, quod ait intentionem esse acum. illud enim, quod est circunstantia alicuius actus non nominat actum, sed intentio est circunstantia actus electiui. electio enim fit alicuius gratia, & propter aliquem finem, habitudo autem importata, pro cuius gratia, & propter quid, est tantum circūstantia, & relatio actus in finem. Idem est autem, cuius gratia, & intentio. dicimus enim aliquid eligere gratia talis rei, & intentione talis rei, idem significantes. ergo intentio non potest esse actus.

Praeterea: Si intentio finis sit aliquis actus, aut eidem cum electione, aut alius, non alius actus, quia ipsimet dicunt, quod voluntas non fertur alio actu in finem, & in ea quae sunt ad finem, nec etiam idem quia electio, non est nisi desiderium praeconsiliati, vt dicitur 3. Ethic. de fine au tem non fuit consilium, quia supposito fine tamquam principio consilium fuit de ijs, quae sunt ad finem. ergo intentio non potest poni aliquis actus voluntatis.

Praeterea: Nullus actus est mera relatio, aut habitudo, sed intentio finis non est aliud, quam ordo, & habitudo actus, qui fertur super ea, quae sunt respectu ipsius finis: ordo inquam eorum, quae sunt ad finem, in ipsum finem, tamquam in terminum. ergo intentio non potest poni actus voluntatis.

Secundo vero videtur deficere in hoc, quod ait fruitionem addere super voluntatem finis delectationem, & quietationem. probatum est enim supra, quod fruitio non est delectatio proueniens ex actu, sed magis est complacentia, & amor cadens super obiectum. Quomodo se habeat voluntas, & fruitio, iuxta id, quod videtur.

ET ideo dicendum est, quod respectu finis non L est actus aliquis in voluntate, nisi iste, quem Philosophus ponit 3. Ethi. voluntatem nominat vocabulo absoluto. Voluntas autem diuiditur s in duos actus, scilicet in desiderium, & complacentiam, seu delectationem. potest autem sinis aliquis desiderari, vtputa honor, vel scientia, iu xta illud Philosophi 1. Metaph. Omnes homines natura scire desiderant: potest etiam complacere, & esse delectabile, sicut contingit delectari in scientia, honoribus, & virtute: oritur autem ex delectatione, & complacentia finis, desiderium eius: ex desiderio vero consilium, & electio eorum, quae sunt ad finem.

Vlterius autem considerandum estt, quod nule lus actus desiderij dici potest fruitio, cum fruitio importet quietudinem, & dulcedinem quandam, quam non importat desiderium, cum sit quidam motus, & quaedam inquietatio appetitus, non includens dulcedinem, & voluptatem, immo magis oppositum, quia spes, quae differtur affligit animam. restat ergo, vt frui sit delectari, seu complacere in fine; & sic voluntas, quam Philosophus ponit respectu finis, & frui, quod Augustinus ponit respectu eiusdem, viden tur se habere sicut superius, & inferius, si voluntas dicatur, vel desiderare honorem, vel compla cere in eo, & sic de alijs finibus. Si vero volun- tas arctetur ad desiderium, tunc sunt disparata. De intentione autem, quae est ratio finis, dicendum est, quod non est specialis actus, nec est nisi circunstatia actus in electione. est enim iste ordo, quem importat, cuius gratia, vel propter quid, vt superius dictum fuit, & in hoc finis huius articuli.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Quomodo se habet fruitio ad vti, & electio, & consensus.

CIRCA tertium ergo considerandum est, quod frui differt ab vti, & electione, ac consensu; quia frui est quies voluntatis in finem: electio au tem, & vsus, & consensus sunt de ijs, quae sunt ad finem. ista autem tria, quomodo differant inter se volunt aliqui dicere, quod vsus sumitur ab applicatione rei alicuius ad aliquam operationem, & quod huiusmodi applicatio est ab intellectu di rectiue; a voluntate autem imperatiue, & tamquam a primo mouente, potentiarum autem aliarum applicantium res ad operationem executiue: idcirco vti proprie est actus voluntatis, quia est primus motor, & applicans principaliter. aliae enim po tentiae se habent sicut instrumenta executiue: con sensus autem nominat applicationem appetitui motus ad aliquid praeexistens in potestate applicantis, & quia appetitus in vltimum finem tendit naturaliter, idcirco applicatio motus appetitiui in finem apprehensum, non habet rationem assensus, sed simplicis voluntatis: motus autem appetitus in ea, quae sunt sub fine vltimo est in potestate appetentis, maxime consilio primo, & idcirco applicatio appetitiui motus ad determinationem consilij, consensus proprie dici potest: electio autem est aliquid compositum ex appetitu, & ratione, vnde electio est quidam motus substantialiter, & materialiter existens in appetitu: ordo autem, & directio illius motus ad finem est per rationem, & sic patet quomodo haec tria distinguuntur: nam appetitus eorum, quae sunt ad finem ordinatus, & directus in finem per rationem, est electio: motus autem appetitus prout causat imperatiue applicationem potentiarum ad operationes suas, vsus appellatur.

Contra opinionem S. Thomae praemissam, quae ponitur prima secundae q. 13. I5. & dicit, quod videtur de differentia ele ctionis, consensus, & vsus.

HAEc autem positio non videtur rationalis quoad tria.

Primo quidem, quod dicit vti, dici ab applicatione rei ad operationem. haec enim stare non potest. oppositarum enim differentiarum oppositae debent esse rationes, vt patet de congregatiuo, & disgregatiuo, rationali, & irrationali, sed frui, & vti sunt differentiae diuisiuae actuum voluntatis, vt Augustinus innuit, & Magister in littera: ratio autem frui totaliter sistit intra voluntatem. dicit enim quietem voluntatis in aliquo. ergo vti totaliter sistet intra voluntatem dicendo rationem oppositam quieti voluntatis: haec autem ratio opposita non est nisi voluntatem ferri transitorie super aliquid, non quiescendo in id. ergo ratio vsus non sumitur ab applicatione rei ad operationem, sed potius ex transitoria latione super id, quod est ad finem, non quiescendo in eo.

Praeterea: Si vsus sumetur ab applicatione rei ad operationem, illis rebus vti non posset, quas applicare non valeret, sed certum est, quod voluntas nostra non potest applicare caelum, aut Angelos ad suam operationem, & tunc vtitur caelo, & Angelis, & omni creato secundum Augustinum, dum fertur super illa, in quodam transitu ad Deum. ergo vsus non sumitur ab applicatione rei ad operationem, sed magis ex transitoria latione super eo, quod est ad finem, non quiescendo in eo.

Praeterea: Ratio, quae significat nomen est sua desiuitio Meraph. sed definitio vsus, quam Magister ponit in litera, & Augustinus primo de doctr. Chris. non facit mentionem de applicatione ad operationem, sed relationem in finem, non quipscendo in illud, quod est ad finem, sed tran fitorie se habendo, sicut patet de ista definitione, vti est, quod in vsum venit ad illud, quod amat obtinendum referro, si tamen amandum est: hic quidem non fit mentio de applicatione ad operationem, sed tantum de relatione eius, quod venit ad intellectum, vel ad voluntatem, vel ad manum, vel quomodocumque in facultatem voluntatis. ad illud, quod est amandum. ergo id, quod prius.

Praeterea: Regulare in Deum omnia, & seipsum, & cuncta creata, est omnibus vti: sed clarum est, quod hoc non est applicare seipsum, & omnia creata ad operationem aliquam, sed tantummodo dilectionem suam super omnia ferre, sub quodam transitu, & in ordine ad Deum. ergo ap plicatio ad operationem nil facit ad vsum. dicen dum est ergo, quod aequiuocatio nominis huius vsus, decipit sic ponentes, etsi enim vsus accipia tur pro operatione, & frequentatione operationis, nihilominus vt vti est actus voluntatis, nil ad operationem, sed si est quidam motus voluntarij actus oppositus fruitioni, voluntas fertur super aliquid quiescendo, & consistendo in illo, & hoc proprie dicitur frui: potest etiam ferri super aliquid non quiescendo ibi, aut sistendo, sed gradiendo ad aliquid, quod sit terminus dilectionis suae, & hoc vti proprie appellatur, & haec est expressa intentio Augustini primo de do ctrina Christ. cum ait: Quomodo si essemus peregrini, qui beate viuere, nisi in nostra patria non possemus, opus esset terrestribus, vel marinis vehiculis, quibus vtendum esset, vt ad patriam, qua fruendum erat peruenire valeremus, sic in huius mortalitatis vita peregrinantes a no mino, si redire in patriam volumus, vbi beati esse possimus, vtendum est hoc mundo, vt inuisibilia Dei per ea, quae facta sunt, intellecta conspiciantur, hoc est, vt de corporalibus rebus, & temporalibus, aeterna, & spiritualia capiamus. Haec Augustinus. Ex quibus patet, quod non est aliud voluntatem vti rebus, quam per eas conscendere in Deum, & eas applicare in finem, non applicare ad operationem: haec etiam est intentio Magistri in eadem dist. cap. vlt. ergo.

Secundo vero positio ista deficere videtur in hoc, quod dicit, electionem inquantum est motus appetitus esse in voluntate: directionem vero, & ordinationem illius motus in finem, esse a ratione. cuius enim est actus, eius est directio actus in finem, cum ista directio non sit, nisi quidam or do, & quaedam relatio fundata super actum: ibi autem est relatio, vbi est fundamentum relationis. ibi namque est similitudo, vbi est subiectiue albedo, sed appetitus, & motus ipsius in illud, quod est ad finem, est fundamentum ordinis in finem. ergo videtur, quod directio motus appetitiui in finem sit ab ipso appetitu, & voluntate. Praeterea: Intentio est actus voluntatis secundum istum Doctorem, sed intentio non est aliud, quam directio appetitiui motus in finem. ergo huiusmodi directio non est actus rationis, sed voluntatis.

Praeterea: Nullus actus, aut potentia fertur super obiectum materiale, nisi attingendo obiectum formale, sed ratio volendi illud, quod est ad finem, quod est materialiter volitum, est ipse finis. ergo voluntas volendi illud, quod est ad finem, attingit finem; sed non aliter attingit, quam dirigendo volitionem eius, quae est ad finem, in ipsum finem. ergo id, quod prius.

Dicendum est ergo, quod electio totaliter, & quoad desiderium eius, quod est ad finem, & quoad ordinationem, & directionem desiderij in finem totaliter est in voluntate, nec ratio causat plus illam directionem, quam ipsum desiderium, nec se habet dirigendo obiectiue; voluntas vero dirigit executiue. quare autem electio dicatur appetitus consiliatiuus, ratio est, quia est conclusio consilij, & est denominatio quasi extrinseca, non quod electio constituatur intrinsece ex consilio, aut ex aliquo rationis; vnde directio in finem, non est aliquid rationis, nec voluntatis merae.

Tertio vero, in quo videtur insufficienter dixisse ista positio est, quod ait, con sensum dici applicationem appetitiui motus ad determinationem consiliij: hoc quidem verum est, sed insufficienter dictum. Constat enim, quod incontinens dicitur passionibus consentire, & sensualitati, agit enim ex consensu; sed clarum est, quod non applicat motum appetitus ad determinationem consilij; immo magis ad passionem: mouetur enim contra rationem, & agit. ergo non omnis consensus est applicatio voluntatis ad determinationem consilij. Nec valet, si dicatur, quod in incontinente, & passionato consilium determinat pro passione, vt Philosophus dicit. hoc quidem non valet: non enim ibi determinatiot consilij, sed magis subuersio per passionem, vnde magis dicitur ignorantia, seu excaecatio, seu ligamentum rationis, quam consilium, sicut dicit Philosophus, assimilando tales, vinolentis, & dormientibus.

Dicendum est ergo, quod consensus dicitur in I ordine ad persuadentem, & quia voluntas persuasibilis estt a ratione, & appetitu sensitiuo, qui est aptus natus voluntatem allicere, iuxta illud Jacobi: Vnusquisque tentatur a concupiscentia sua, abstractus, & illectus, idcirco voluntas consentiendo rationi, a qua suadibilis est, vt dicitur in 1. Ethic. vel sensitiuo appetitui dicitur actum habere qui appellatur consensus. Claret ergo ex praedictis, quomodo isti tres actus, vsus, electio, & consensus sunt omnino idem actus realiter, quamuis sit varia nominum impositio. appetitus enim eius, quod est ad finem, dicitur vsus, inquantum est sub quodam transitu, non sistendo gressum in eo, sed gradiendo vlterius, & applicando ad finem: vti namque proprie est ad aliud referre, & applicare: dicitur autem electio inquantum in ordine ad finem praeeligitur aliquid, & omittitur aliud, vnde electio dicit ordinem electi ad illud, quod est omissum, & dicitur consensus, inquantum actus iste persuasus est, vel a cō silio, vel a passione. Intentio autem dicit in isto actu habitudinem, quam habet ad ipsum finem. idem enim est actus, qui habet habitudinem ad illud, quod est ad finem tamquam ad volitum, ad finem autem tamquam ad cuius gratia, & propter quid est volitum, & hoc sufficiat de tertio articulo.

ARTJCVLVS QVARTVS.

Quid sit vti, & frui secundum rem, & definitionem, iuxta id, quod videtur.

CIRCA quartum vero considerandum est, quid sit vti, & frui, & quod frui secundum rem non potest esse actus voluntatis, qui est desi derare, vt supra dictum est, quoniam frui quandam quietem importat. quia ergo quies voluntatis non est aliud, quam delectatio, & complacentia in aliquo obiecto, idcirco omnis complacentia, & delectatio voluntatis largo nomine, fruitio dici potest, & secundum hoc definitur ab Augustino dicente, quod fruimur cognitis, in quibus voluntas delectata conquiescit, non quod aliud sit voluntatem conquiescere, & aliud delectari, immo penitus idem, vnde est formalis con structio, dicendo delectatione conquiescit, sicut si diceretur, albedine corpus albescit: quia vero delectatio, & complacentia de obiecto praesenti tantummodo in esse cognito, & non in esse reali, & si sit quies aliqua voluntatis, non tamen est totalis, quoniam excitat desiderium ad praesentiam realem, idcirco talis delectatio, quamuis sit fruitio large dicta, non tamen proprie, & perfecte, quia non est plena quies, adhuc delectatio, & complacentia de obiecto praesenti realiter. & si sit quietatio voluntatis, tamen in illa re praesenti non delectatur vltimate, sed propter aliud adhuc non perfecte quiescet, vnde erit fruitio imperfecta: si autem sit res illa delectabilis propter se vltimate, sic quod sit finis omnium motuum, & desideriorum, talis proprijssime erit fruitio, & perfecte, & secundum hoc definitur frui ab Augustino, quod est amore inhaerere alicui rei propter se ipsam, amore inquam non desiderij, sed complacentiae, & delectationis.

Contingit autem delectationem huiusmo di to taliter quietantem, vel esse de re, quae ex natura sua hoc habet simpliciter videlicet, & totaliter quiescere, & cum hoc sit solus Deus, solo Deo simpliciter est fruendum: & hoc est, quod Augustinus dicit, Res quibus fruendum est esse Patrem, & Filium, & Spiritum sanctum, qui aeterni, & incommutabiles sunt, caeteris autem est vtendum, aut contingit quod natura rei, non habet hoc, vt voluntas vltimate delectetur, & quiestat in ea, & si sic fuerit talis quietatiua delectatio, non erit fruitio recta, sed magis peruersa, & in consistit peruersitas humanae: talis autem est fruitio in amore concupiscentiae, vnde patet, quod nulla vltimata fruitio, & perfectio potest esserecte, & ordinate, nisi in amore amicitiae, nec in amore Dei, nisi in patria, vbi realiter Deus erit praesens: complacentia namque voluntatis in, Deum pro statu viae non quietat perfecte, sed excitat desiderium ad videndum, & sic soluitur quaestio, quam Magister mouet, Vtrum possimus Deo frui in vita. Dicendum est enim, quod non fruitione simpliciter dicta, quae est totaliter quietatiua, extenso tamen fruitionis nomine⸗ ad delectationem, & complacentiam rei praesentis in esse cognito, dicendum est, quod eo irui possumus, & debemus potius, quam quacumque creatura, pro eo, quod delectari debemus in eo sic apprehenso per se, & vltimate, in nullo autem alio citra ipsum

Est autem hic vnum dubium, quo scilicet fruuntur peccatores in peruersa fruitione, quae est in amore concupiscentiae; vnde dicendum est, quod non fruuntur re ipsa, quia non delectan tur in illa propter se, nec fruuntur actu, quo res ista habetur ab eis, quia non delectantur in actu nisi inquantum perfectio eorum. ergo directe⸗ fruuntur se ipsis, vnde vnica delectatione feruntur in rem habitam, & habitionem, inquantum est perfectio eorum; & per consequens in scipsos. Ex quo patet, quod omnis fruitio vltimata, si recta sit habet pro obiecto Deum, si peruersa fit seipsum, & isti sunt duo amores, qui faciunt duas ciuitates secundum Augustinum, Caelestem videlicet, & Terrenam 14. de Ciuita. & sic patet, quid sit frui.

Quid sit vti.

VTi autem est secundum rem, aliquando quidem desiderium, aliquando quidem delectatio. Omne namque desiderium vti est, fi recte desideretur, quod appetitur, quod patet, quod non desideratur, nisi quod est perfectio desiderantis. non enim desideratur Deus, sed visio Dei, nec honor, sed honoris obtentus, & sic de alijs, cuius ratio est, quia desiderium est motus in habitionem rei, & non in rem ipsam: motus enim in rem ipsam, est complacentia, seu delectatio, qui quidem magis est quies, quam motus, vnde nihil est dictu, desidero hoc, vel illud: constat autem, quod omne desideratum tamquam perfectio appetitur, non propter se, sed propter illud, cuius est perfectio, ex quo sequitur, quod omne desiderium est vsus, & desiderare est vti, cum omne, quod desideratur in aliud referatur. vti vero sic est delectari, quod non omne delectari est vti, sed tantum illud, quod in aliud refertur, & idcirco omne delectari transiens super quamcumque perfectionem humanam, & super visionem Diuinam, quia referri debet in Deum, omnis inquam delectatio talis est vsus; sola vero delectatio, & complacentia, quae fertur in Deum vsus non est, siue sit in patria, siue sit in via: complacentia enim, quae in via habetur de Deo tran sit in Deum propter se, quoniam in eum propter se complacendum, & sic patet, quod omnis actus voluntatis, quo fertur in seipsum, & in omnecreatum, siue desiderium, siue delectatio sit vsus, debet esse respoctu vnius Dei sine in via, siue in patria, non habet voluntas actum debitum nne frui. quia solus Deus habet rationem fruibilis obiecti: omnia autem alia vtibilia sunt. g ais itaque patet, quid sit vti definitiue-: g enim est, quod in voluntate venerit ad aliud mueres veninnt autem in voluntate ea, quae vodiaus, &t idcirco vti est ea, que volumus abindereferre, quod principaliter volumus, & in aoo simpliciter complacemus. & hic finitur du um articulus.

Responsio ad obiecta primo.

papf ea ergo, quae quarto inducuntur dicendum est. ad primum quidem. quod falest delectationem non esse de Deo inquanpa Deus. sed inquantum habitus tantum. probiam est enim in corpore quaestionis, quomoburri auiplius complacent sibi in Deo, & in simis Dinina, quam in bono proprio, & in Mpre ipsa

Hiundum dicendum, quod verum est, dedinnas non attingere absolute Deum, sed habbiaaiuo Dei, sed non est simile de delectationt st quies, qua beatus sibi complacet non su habitione Dei, sed in ipsomet Deo.

Ad tertium dicendum, quod delectatio concafscentiae succedens desiderio est illa, quae auicit aliquam perfectionem nobis formalieoimerentem, delectatio vero amicitiae, quae ma estaliud, quam complacentia in amato, est dose amatus subsistens, non aliquid nobis inharens.

Ad quartum dicendum, quod falsum est, amorem complacentiae habere complexum aliquid pro obiecto, immo potest voluntas sibi complacere in Deo simplicissimo, & vnitissime bono, secus autem est de desiderio, quod mouet ad prosecutionem, vel fugam. tale enim eo quod sit super complexum: quia super bonum prosecutione attingendum.

Ad quintum dicendum, quod non est vanum, nec fatuum complacere in Deo, & nec per consequens babere amorem delectationis erga ipsum, nisi forsitan illi vanum, & fatuum videatur, qui non est expertus se complacere in aliquo, nisi concupiscibiliter, ac modo mercenario, & venali, quo contra Pater alio modo delectatur in Filio, iuxta illud Matth. 3. Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui.

Ad obiecta secundo.

AD ea vero, quae secundario inducuntur dicendum est. ad primum, quod vtique ex amore in patria oritur delectatio, & voluptas, placet enim summe beato, & quia Deum videt, & quia sibi in eum complacet, nihilominus haec complacentia, nec est fruitio beatifica, tum quia P est actus reflexus placere sibi, quod complacet, tum quia transit super primam complacentiam, quae est pura creatura.

Ad secundum dicendum, quod non est verum comprehensionem sic sequi visionem, sicut delectatio sequitur dilectionemi visio namque sic est comprehensio, quod eam non sequitur aliqu comprehensio realiter distincta: dilecio autem sic est delectatio, & fruitio, quod eam sequitur aliqua delectatio realiter distincta, quae tamen fruitio non est, vt patet ex praedictis.

Ad tertium dicendum, quod nomen fruitionis videtur esse impositum actui absorbenti prae suauitate, vnde qui absorbentur gaudio, & deletione dicuntur frui, & quia poma, & talia consueuerunt delectabiliter absorberi, idcirco putandum est nomen fructus magis tractum suis se a fruitione, quam econuerso, vnde fruitio proprie importat suauitatem, delectationem & complacentiam quietantem. Illa autem complacentia, qua quietatur Beatus in ordine ad Deum non oritur ex dilectione, sed est dilectio ipsa.

Ad quartum dicendum, quod fruitio est amor delectationis re praesente, quae quidem oritur ex amore delectationis, & complacentiae, qui praecessit praesentialitatem rei, vt dictum fuit in cor pore quaestionis.

Ad obiecta tertio.

AD ea vero, quae tertio inducuntur, pro tanto dicendum est, pro quanto concludunt, omnem dilectionem esse delectationem.

Ad primum enim dicendum est, quod in eadem potentia respectu eiusdem obiecti possunt es se duo actus, puta desiderium, & delectatio in voluntate, vel etiam duae delectationes, ordine quodam, vna s licet, transiens immediate super obiectum, & alia transiens mediante actu super ipsum, vt pote delectatio de ipsa visione. Ad secundum dicendum, quod idem inquantum idem natum est facere idem, & ideo ordine quodam potest facere plura.

Ad tertium dicendum, quod odium, & displicentia non videntur idem quod tristari, quia tristari videtur referri ad malum praesens, & opponi delectationi concupiscentiae. odium autem, & displicentia opponuntur delectationi complacentiae, & amicitiae.

Vel dicendum, quod prima ratio verum concludit, delectationem videlicet, esse dilectionem; non tamen econtrario: dilectio enim se habet in plus, cum desiderium comprehendat.

Ad quartum dicendum, quod est fallacia con sequentis; habent enim eosdem effectus. ergo sunt idem; possunt enim plura communicare in eadem operatione, vt Homo, & Asinus conueniunt in videre, vel dicendum, quod probat ratio, quod delectatio sit dilectio, sed non cconuerso.

Ad quintum dicendum, quod si delectatio esset aliquid impressum ab obiecto. dilectio vero aliquid elicitum a potentia, non dubium, quod non essent realiter idem, ideo illud medium est ad oppositum eius, quod intendit.

Ad sextum dicendum, quod probat delectationem esse dilectionem, quod auautem omnis dilectio sit delectatio, non probat, nec est verum.

Ad obiecta in oppositum primo.

AD ea vero, quae in oppositum inducuntur dicendum est, ad primum quidem, quod vti est vaus actus simplex voluntatis non plures, sicut dictum est in corpore quaestionis.

secandum dicendum, quod intellectus non fruitur, nec complacer, nec delectatur, sed tannemmodo appetitus, & quod dicitur, quod viquest tota merces: intelligitur inehoatiue, nam

tincipalius, & completiue est in eo, quod melius est, & Deo acceptins, videlicet in delectations, qua Beatus complacet sibi in Deo, & quod additur intellectum esse nobiliffimam potputiam, non est verum, vt alias ostendetur.

Adtertium dicendum, quod frui non habet plures definitiones, omnes onim iste tres redeunt in hoc idelicet, quod frui est quies, seu gaudium, seu delectatio voluntatis in rem aliquam propter se.

Ad abiecta in oppositam secundo.

Ad vero, quae secundarid in oppositumlindunentur, dicendum est ad primum, quod opposita delectationis, & dilectionis sunt idem. odium enim, quod opponitur dilectioni, idem est quod displicentia. displicentia vero opponitur desectationi, & complacentiae, & quod dicitur de tistitia, sciendum est, quod tristitia duplex est, quaedam, quae opponitur delectationi amicitiae, quomodo tristatur homo de malo amici, quaedam, quae opponitur delectationi concupiscentiae, quomodo tristatur homo de malo proprio sibi adiacenti, vtraque autem tristitia odium est, non oppositum desiderio, sed delectationi, quod ergo dicitur tristitiam non esse nisi praesentis, odium autem posse esse absentis, dicendum est, quod eodem modo, & tristitia potest esse absentis, nam & de malo expectato amico tristatur amicus, & de vino amaro gustando, tristatur glu to, & dolet absque expectatione etiam quodlibet imaginatum, quod tristabile, & displicibile concipitur. Quod etiam additur tristari non esse voluntarium, odire autem voluntarium esse, dicendum, quod odium oppositum desiderio vo luntarium est: oppositum autem delectationi, & complacentiae respectu futuri quidem, vel imaginati voluntarium est, & eodem modo tristitia, posset enim gluto imaginari, aut expectare potionem amaram, vt non tristabilem si vellet, & similiter amicus malum amici, respectu vero praesentis, odium, quod opponitur complacentiae, & delectationi amicitiae, adhuc est voluntarium, & tristitia similiter. malo enim amici praesente potest amicus alius contristari, vel non, sicut pla cet: odium autem, quod opponitur amori concupiscentiae, non est voluntarium malo praesente sicut nec tristitia. ad praesentiam enim ignis tristatur, qui comburitur, & ratio istius est, quia delectatio amicitiae, & eius odium gratis sunt, odium autem, & delectatio concupiscentiae sunt reflexa, & per idem patet ad illud, quod inducitur de Deo, & Beatis, quod sicut odiunt malum, sic est displicibile, & contristabile, accipiendo tristitiam non pro attritione, quam facit concupiscentia malum praesens, sed pro displicentia sola: vel dicendum, quod nec Deus, nec Beati di- cuntur odire, iniquitatem, nisi negatiue, quia non placet, quod autem atterantur positiue, & eis malum displiceat nullo modo.

Ad secundum dicendum, quod deuotus summe diligens Deum, summe complacet sibi in eo, & ideo non procedit.

Ad tertium dicendum, quod Daemon in sesumme complacet, & summe delectatur, quia summe se diligit, immo hoc est summe se diligere, in se summe complacere, & tamen cum hoc summe tristatur in poenis, quae sibi summe displi cenp, & quas odit.

Ad quartum dicendum, quod delectatio complacentiae non imprimitur ab obiecto, sicut nec dilectio, aut amor: vel dicendum, quod omnis actus voluntatis aliquo modo imprimitur ab obiecto, vt alias apparebit.

Ad vltimum dicendum, quod dilectio, qua Beatus complacet in Deo non potest ferri actu recto in complacentiam, & delectationem primam, immo est aliqua complacentia, qua sibi placet, quod complacet in Deo.