Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Quod dictiones exclusiuae, & exceptiuae exclusionem, seu exceptionem non significant, sed exercent.

CIRCA primum ergo considerandum, quod natura dictionum exclusiuarum, & exceptiuarum poterit deprehendi ex triplici propo sitione.

Prima quidem, quod huiusmodi dictiones exclusionem, vel exceptionem non significant, sed exercent.

Voluerunt tamen aliqui dicere, quod significarent illa, ita quod tantum significaret solitudinem vnum, vel praeter exceptionem. idem enim videtur importari per huiusmodi orationem, omnis homo currit excepto Petro, & per istam omnis homo currit, praeter Petrum, & secundum hoc praeter, & excepto idem important, sed constat, quod haec dictio exceptus excepta exceptum significat exceptionem. ergo & praeter illam significabit, & pari ratione solus exclusionem.

Praeterea: Constat, quod nulla dictio exercet, nisi significando illud. ergo exercere videtur, quod significat, manifestum est, quod dictiones exclusiue excludunt, & exceptiuae excipiunt. ergo significabunt exclusionem,

His tamen non obstantibus, dicendum est idem, quod prius, dictiones nam que huiusmodi non sunt cathegorematicae, sed sincathegorematicae & per se significatiuae. ergo huiusmodi dictiones non significant ista.

Praeterea: Dictiones illae, quae non exprimunt aliquid subijcibile, vel praedicabile, sed solam habitudinem subiecti ad praedicatum determinant, & econuerso, non posiunt aliquid praecise significare. si enim praecise significarent aliquid, significatum illud possent supposita, & possent esse subiecta, vel praedicata, sed manifestum est, quod solum, & tantum, & ceterae dictiones exclusiuae exprimunt habitudinem praedicati ad subiectum, & econuerso, & eodem modo ictiones exceptiuae. ergo non significabunt xclusionem, seu exceptionem. Vnde consideandum est, quod solitudo potest dupliciter im ortari, siue exclusio, siue exceptio. Primo quidem, vt ista per se, & primo signiicentur, & hoc modo hae dictiones solus, &c. diuntur illa significare.

Secundo vero, vt circa alterum denotentur, & hoc modo solus, & tantum, praeter, &c, dicun ur illa significare, vel potius consignare, vel irca alterum in ordine ad alterum denotare, & ropter hoc sincathegorematicae appellantur. vnde & consuetum est ab aliquibus dici, quod non significant, sed exercent, sed melius est lictu, quod non significant, & significando exercent.

Nec valent motiua in oppositum. Primum siquidem non, quia haec dictio praeter, & haec dictio exceptus se habent ad exceptionem. Prima siquidem per modum denotantis exceptionem circa aliquid, & ita per modum consignificantis, altera vero per modum per se significantis, propter quod praeter est praepositio, & exceptus est nomen. Nec valet etiam secundum, quia verum est quod exercent, non quidem significando, sed consignificando.

Quod propositiones exceptiuae, & exclusiuae possunt per dictionem, vel per orationem formari.

SECVNDA vero propositio est, quod exclusio potest fieri per dictionem, vel orationem; per dictionem quidem, vt dicendo tantum Sortes erit; per orationem vero, vt Sortes currit, & nullus alius. similiter etiam fit exclusio per solam propositionem, vt omnes currunt praeter Sortem, vel per hoc, vt omnes currunt, excepto Sorte.

Vlterius attendendum est, quod solus, tantum, tantummodo, & solum, & cetera aduerbia diuersimode excludunt, quoniam solum potest excludere, & a causali, & ab actu, a causali quidem, vt dicendo Sortes solus currit. est enim sensus, quod nullus alius a Sorte currit, ab actu vero, cum dicitur Sortes currit solum. est enim sensus, quod Sortes non legit. nec disputat, nec habet actum alium, nisi cursum, & simili modo intelligendum est de ceteris aduerbijs exclusiuis, vtpote tantummodo, solummomodo, & similibus; solus vero nominaliter sumendo non excludit ab actu, sed causalitas. est enim sensus solus Sortes currit, non quidem, quin Sortes aliud agat, quam currere, sed quod nullus alius a Sorte currit; ratio vero huius differentiae est, quod aduerbium potest esse determinatio praedicati, cum sit verbi adiectiuum secundum Priscianum, & ita potest exclusionem dupliciter exercere. Si enim intelligatur determinare verbum, tunc excluait ab actua si vero compositionem praedicat: cum subiecto, tunc excludit a participatione praedicati esse aliud a subie co, & ita excludit a causali. sumitur enim hie eausle pro, subiecto, actus vero pro preaiente, pro eo, quod subiectum exprimatur per nomen sub aliquo certo casu accusante verbum.

Quomodo propositiones illae exponuntur, & qualiter conuertuntur, & qualiter aequipollent.

TERTIA quoque propositio est, quod propofitiones exclusiuae exponuntur per vniuersalem oppositam, vt verbi gratia, tantum Sortes currit, exponitur per istam Sortes currit, & nullus alius; si vero exclusiua esset negatiua, dicendo tantum Sortes, tunc exponeretur per vniuersalem affirmatiuam, & negatiuam simplicem, dicendo Sortes non currit, & omne aliud currit. Conuertuntur autem hu iusmodi propositiones in vniuersalem de transpositis terminis, vt verbi gratia tantum Sortes currit, conuertitur in istam, omne currens est homo, & illa tantum vnum est, conuertitur in illam, omne ens est vnum, vt patet primo Physicorum; aequipollent autem propositiones exclusiuae propositionibus exceptiuis, ponendo exclusiuam pro praeiacente, & illud, a quo fit exclusio pro exceptione, vt dicendo tan tum Sortes currit, aequipollet huic, nullus currit, nisi Sortes. Est tamen hic dubium de propositione, in qua fit exclusio a toto integrali, vtrum possit conuerti in vniuersalem de transpositis diuinis, vtpote si dicatur solus paries est albus, omne album est paries. secundum hoc enim lapis, sine quo paries non est albus, esset paries formaliter, & in recto, quod nullo modo dicendum est.

Propter quod aliqui negauerunt illam regu lam de conuersione, quae nihilominus negari non potest. manifestum enim est cum dictio exclusiua excludat omne aliud a subiecto a participatione praedicati, & ita relinquit inhaerentiam praedicati ad subiectum, quod si fiat conuersio, subiectum inerit vniuersaliter praedicato, omne illud impedit de toto integrali. ista enim est vera, omne album est paries, si solus paries sit albus natura, & lapis, & si non sit paries in recto, est tamen paries in obliquo, & tamquam pars constitutiua sine qua impossibile est, quod paries totus sit albus, pro tanto autem verificatur ista, omne album est per mo dum, quo pars integralis continetur sub dici de omni. potest enim per dici de omni concludi, quod omnis paries est albus, lapis est aliquid parietis. ergo lapis est albus. vnde & per huius grtioug getimtumn gict ie anaisubiectum in recto, de quo non dicatur praedicatum, sed dicit in obliquo, quando nil est sumere subiecti, de quo alteri dica tur, finitur primus articulus.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

De actu dictionum exclusiuarum, & exceptiuarum, & primo an additae accidenti excludant substantiam rel addita toti integrali excludant partem, vel additae inseriori excludant superius, vel econuerso.

CIRCA secundum vero considerandum est pro regula generali, quod dictio exclusiua separat a consortio praedicati, omne quod sic est aliud a subiecto, quod non attribuitur sibi praedicatum eadem attributione, qua subiecto ponebatur inesse, & hinc est quod quia inferiori ex ea vi, qua aliquid sibi attribuitur necessario, attribuitur, & superiori modo dicto exclusiua tradita inferiori non excludit superius. vnde dicendo tantum Sortes currit, non excluditur homo quin currit, similiter etiam superius saluatur in aliquo inferiori, & dicendo, homo currit, non excluditur sortes, nec tamen ponitur, quod potest verificari pro Platone. vnde quamuis dictio exclusiua addita inseriori superius non excludat, nec econuerso; nihilominus illa, quae formatur de inferiori infert illam, quae formatur de superiori, dicendo tantum sortes currit. ergo tantum homo currit, non tamen econuerso, sequitur econtra homo currit. ergo sortes tantum, & ratio huius est, quia dictio exclusiua non tollit rationem vniuersalis, & superioris, a quo affirmatiue non arguitur ad inferius sine fallacia consequentis.

Ex eadem quoque regula patet, quod dictio exclusiua addita substantiae non excludit accidens in concreto, nec etiam cconuerso. non enim sequitur tantum Sortes currit. ergo quan tum, vel coloratum non currit, nec econuerso, tantum coloratum currit. ergo Sortes non cur rit. constat enim quod eandem attributionem, quae vni attribuitur personae, & alteri attribui, quoniam in significato concreti includitur subiectum in recto, vt superius dictum fuit.

Per eandem vero regulam patet, quod si fiat adductio exclusiue ad accidens in abstracto, excluditur substantia, & econuerso. vnde si dicatur, tantum albedo est, vel sola species panis est in Sacramento altaris, excluditur substantia, & lequitur. ergo substantia non est, & similiter sequitur, tantum substantia est. ergo accidens non est.

Et si dicatur, quod Philosophus primo Physicorum arguit, quod si tantum vnum est, & illud est accidens, quod cum hoc substantia est, dicendum, quod apud Philosophum illa propositio includit repugnantiam, inquantum accidens non potest esse sine substantia, & tamen di cendo tantum accidens est, ex ui sermonis excluditur substantia, cum realiter substantia sit aliud ab accidente,

Ex eodem etiam respectu patet, quod dictio exclusiua addita definito, non excludit de finien tia, nec etiam proprias passiones concretiue acceptas. vnde dicendo tantum homo currit, non excluditur rationale, aut susceptibile disciplinae, nec econuerso.

Per idem quoque patet, quod addita toti integrali partem non excludit, quamuis fiat econuerso, cuiusratio est, quia totum non potest participare aliquam formam, quin eam partici pent omnes partes. si enim totus paries albus estt, necesse est lapides albos esse, non tamen econuerso, propter quod dicendo solus lapis est albus, excluditur paries, & non econuerso.

Voluerunt tamen aliqui dicere, quod dictio exclusiuae addita toti integrali excludit partem. vnde omnes tales propositiones includunt repugnantiam secundum eos, pro eo quod dictio exclusiua separat a consortij participatione, quod sic est aliud a subiecto, quod num praedicatur de eo in recto, nec econuerso, & idcirco tales propositiones verificari non possunt, sed ista stare non potest, quoniam propositiones huiusmodi inueniuntur positae in scriptura veritatis. legitur enim Leuit. 13. quod quicum que fuerit maculatus lepra, solus erir extra castra, & similiter. 2. Reg. 2. dicitur, quod sola domus Iuda sequebatur Dauid, quare si excluderetur pars integralis, se queretur quod pes leprosi non deberet esse extra castra, vel caput, & quod singulares homines de domo Iudae non sequerentur Dauid. vnde melius dicendum est, sicnt prius, quod dictio exclusiua non excludit a subiecto illud, quod de necessitate habet consortium cum eo in ordine ad praedicatum.

Est tamen aduertendum, quod in omnibus praedicatis, si exigit conditio praedica, potest fieri exclusio, a superiori quidem excluditur inferius, vt si dicatur sola substantia est genus generalissimum in coordinatione substantiarum ab inferiori ratione, si dicatur haec sola Foenix est indiuiduum in sua specie. non enim dubium, quod excluditur foenix, & animal, quia neutrum simpliciter sumptum est indiuiduum; adiacente vero concrete sumpto excluditur subiectum, si dicatur tantum album est ens per accidens, excluditur lignum quodlibet, vt album, non tamen est ens per accidens, similiter etiam si dicatur solus paries componitur ex la pidibus, & cemento, non excluditur lapis. An dictio exclusiua addita vni correlatiuo excludat reliquum opinio quorundam.

SED de correlatiuis est dubium, an dictio exclusiua addita vni excludat alterum. Et dixerunt aliqui, quod non. Dictio enim exclusiua non videtur excludere, nisi ca, quae possunt mutuo separari, sed manifestum, quod vnum relatiuum non potest ab alio separari in esse, nec etiam quo ad intelligi, quia sunt simul naturali intelligentia, & existentia. ergo non videtur, quod dictio exclusiua addita vni relatiuo, excludat reliquum. Et confirmatur ex his, quae dicta sunt de accidente in concreto, & de partibus totius integralis. pro eo enim quod non habent simultatem cum toto per essentiam, & accidens cum subiecto per inhaerentiam, non excluduntur per huiusmodi dictiones, & idem videtur si aliquam habeant simultatem per coe xistentiam, & cointelligentiam, cuiusmodi sunt correlatiua.

Opinio aliorum.

FVERVNT vero alij, qui dixerunt, quod relatiua non sunt de principali intellectu, vnum respectu alterius, sed tantum de cointellectu, & ideo dictio exclusiua addita vni excludit reliquum, quod autem ita sit, patet ex multis. quandocumque enim aliqua sic se habent, quod vnum est de principali significatu alterius, si vnum addatur alteri, fit nugatio, sicut patet dicendo liberaliter, sed nulla estnugatio, cum di citur pater filij. ergo filius non est de principa li conceptu patris.

Praeterea: Quaecumque realiter differunt possunt habere distinctos, & differentes conceptus, sed extrema relatiua realiter distinguuntur. ergo videtur, quod habeant distinctos prin cipales conceptus.

Praeterea: Quandocumque aliquid non est de intrinseca essentia alicuius, non est de eius principali conceptu, sed vnum relatiuum non est de essentia alterius. ergo non est de principali eius conceptu,

Dicunt ergo isti, quod si de conceptu princi pali vnius relatiui esset reliquum, dictio exclusiua addita vni non excluderet aliud, sicut patet, quod addita homini, non excludit animal, & addita toti integro non excludit partem, & addita subiecto, non excludit accidens concre tiue sumptum, & addita accidenti, non excludit subiectum, quod ponitur in eius definitione. haec enim omnia ex hoc tenent, quod vnum est de principali conceptu, & intellectu alterius.

Opinio aliorum. v FVERVNT vero alij, qui dixerunt, quod vnum Prelatiuum est de principali conceptu alterius. illud enim cuius principalis conceptus est esse ad aliud, includit in suo principali conceptu aliud, sed conceptus relationis est esse ad aliud. ergo de suo principali conceptu est aliud.

Praeterea: Illud, quod non potest habere prin cipalem conceptum, in q. non claudatur aliud, videtur de suo principali conceptu includere aliud, sed nullo modo potest concipi aliquod relatiuum sine termino. ergo vnum relatiuum est de principali conceptu alterius, & multo amplius, quantum ad hoc, quod differentia sit de conceptu speciei, quia homo, inquantum animal potest habere conceptum sine rationali; relatiuum autem nullum conceptum habet, in quo non includatur aliquid aliud.

Praeterea: Si non esset vnum relatiuum de principali conceptu alterius, sed de secundario, tunc relatiuum haberet duplicem conceptum, & tunc quaeritur, an principalis conceptus sit absolutus, & secundarius relatiuus, quod esse non potest, quia relatio non habet conceptum absolutum, aut vterque est relatiuus, & habebitur propositum, quod aliquid aliud clau detur in vtroque. ergo id, quod prius.

Praeterea: Si relatiuum habet principalem conceptum, in quo includitur aliud, non posset per diuinam potentiam separari, & secundum hoc posset Deus facere, quod cognito vno relatiuorum, non cognosceretur reliquum, quod est impossibile, & contra Philosophum in praedicamentis. ergo illud poni non potest.

Concludunt ergo isti, quod vnum correlatiuum est de principali significatu alterius, & hoc est speciale in relatiuo, quod aliud sit de isitellectu ipsius, non obstante tamen hoc dictio exclusiua addita vni excludit reliquum pro eo, quod est aliud, solus quidem, vt Philosophus dicit in primo Elenchorum est idem, quod non cum alio.

Quid dicendum secundum neritatem, & primo an vnum relatiuum sit de conceptu principali alterius.

RESTAT ergo dicere, quod videtur sub duplici propositione.

Prima quidem, quod vnum relatiuum non est de principali conceptu alterius obiectiue, & in recto, quamuis actus intellectus, qui cadit super vnum attingat alterum in obliquo, vbi considerandum, quod conceptus principalis, & secundarius possunt distinguere actum intellectus, & sic non est verum, quod relatiuum habeat conceptum principalem, & secundarium, immo eodem simplici actu intellectus, quo attingitur vnum, attingitur alterum, vel possunt distinguere conceptum obiectiuum, & secundum hoc relatiuum habet duos conceptus, vnum quidem in recto, reliquum in obliquo; in obliquo quidem concipitur relatiuum, quod intelligitur per modum principalis, vnde concipiens patrem, intelligit filium indirecte, & in obliquo. Secundum hoc ergo vtraque opinio verum tenet.

Prima quidem referendo ad conceptum obiectiuum.

Secunda vero referendo ad conceptum, seu intellectionem actum. vnde intellectus concipiens paternitatem claudit tria obiecta, vnum quidem in recto, & est habitudo; alterum vero in obliquo, & est fundamentum; tertium quoque etiam in obliquo, & est extremum. intelligitur enim, vt habitudo Sortis ad Platonem, & idem intelligendum est de omni alia relatione, & propter hoc cum accidentia absoluta definiri habeant per vnius tantum additamentum, videlicet per subiectum, septem accidentia non absoluta, vt pote relatio, & ser principia definiri habent per duplex additamem tum, videlicet perfectum, & tantum; procedunt autem rationes, quae pro opinionibus inducuntur secundum hos duos intellectus.

Quod dictio exclusiua addita vni relatiuo excludit re liquum contra primam opinionem. SECVNDA vero propositio est, quod dictio exclusiua addita vni relatiuo excludit alterum, videtur tamen hic distinguendum de praedicatis, quae non possunt inesse vni, correlatiuo sine altero, vtpote esse, vel cognosci. impossibile est enim vnum esse, quin reli⸗ quum sit, aut vnum cognosci, quin reliquum cognoscatur, ita quod dicendo tantum pater est; filius enim non excluditur. De praedicatis autem, quae praecise inesse possunt vni sine altero, exclusio fieri videtur, vt cum dicitur, solus pa ter refertur ad filium, vel soluspater generat filium eo modo, quo superius dicebatur, quod non excluditur lapis, dicendo, solus paries componitur ex lapidibns, & cemento.

Sed his non obstantibus, dicendum est simpli citer, quod excluditur vnum relatiuum ad aliud, respectu quorumcumque praedicatorum, quod patet ex tribus.

Primo quidem, quia Philosophus arguit primo Physicorum, quod si tantum principium est principiatum.

Secundo vero, quia solus est, qui non est cum alio, vt Philosophus dicit in primo Elench. sed fi lius est alius a patre. ergo si solus pater est, filius non est.

Tertio quoque, quia quod contingit intelligere, contingit significare, seu vere, seu false intel ligatur: contingit autem intelligere, quod unum relatiuum ab alio excludatur, quamuis relatio. vnde potest aliquis capere, quod tantum pater sit, filio excluso. ergo istum conceptum falsum attingit fignificari per dictionem exclusiuam, nihilominus falsae sunt. ergo propofitiones exclusiuae, quae sunt de altero relatiuo in ordine ad praedicatum in alio de neces sitate vnum correlatiuum concomitatur aliud, cuiusmodi sunt esse, intelligi, & similia.

Nec ualet, quod inducebatur in oppositum in prima opinione, quoniam unum relatiuum non est de conceptu alterius, & formaliter, sed in obliquo, & concomitanter, propter quod di ctio exclusiua, quae habet separare esse, quod est aliud a subiecto, excludit alterum correlatiuum, sic autem partes integrales pro eo, quod concurrunt ad constitutionem totius, & ad essentiam ipsius.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Quomodo exclusiua dictio, vel exceptiua locum habeant in diuinis.

CIRCA tertium quoque considerandum, quod de dictionibus exclusiuis, aut exceptiuis, qualiter locum habeant in diuinis potest ueritas comprehendi sub quinque regulis, quae possunt formari.

Prima quidem, quod non habet locum in diuinis, quando tenetur cathegorice, siue significatiue. unde haec est falsa, pater est solus, uel, Deus est solus, pro eo, quod solus praedicat hic solitudinem, & excludit ab eo consortij pluralitatem, quod omnino uerum non est. in Deo enim non eit solitudo, cum sit ibi societas, ubi consortium personarum, & per hanc regulam patet, quod haec non est admittenda, pater est Deus solus, hoc est, Deus solitarius, inimo Deus, qui est veraciter trinus.

Secunda uero est, quod dictiones exclusiuae sincathegorematice sumptae locum habent in diuinis, si addantur subiecto, & fiat exclusio a forma subiectiisumuntur autem sincathegorematice huiusmodi dictiones semper, quando aduerbialitertenentur, ut solummodo, tantum: solus autem po- test teneri in uim aduerbij, ut si dicatur, Petrus est solus, idem est dictu, quod Petrus est solum, uel tantum: adducitur autem ad subiectum, ut fiat exclusio d. forma ipsius, ut cum dicitur, solus pater est tantus, quanti sunt omnes tres simul. est enim sensus, quod ille, cui nullus communicat in esse patrem, & in forma paternitatis est tantus, quanti sunt omnes simul, unde sic utendo dictionibus exclusiuis addi possunt termino personali posito ex parte subi ecti; totus etiam, quod ex parte praedicati ponatur terminus essentialis; unde haec est uera, pater est Deus, si intelligatur fieri exclusio a forma paternitatis, quia ille, qui solus est pater, utique uerus est Deus.

Tertia quoque est, quod addi possunt huiusmodi dictiones termino essentiali posito ex par te praedicati, si intelligatur fieri exclusio a forma ipsius, & hoc si ex parte subiecti ponatur pater, uel spiritus sanctus, sed non ponatur filius. unde haec est uera, pater, uel spiritus sanctus sunt Deus tantum. est enim sensus, quod non sunt, ni si Deus, nec habent naturam aliquam, nisi Deitatem, sed haec non est uera, filius est Deus tantum, cum sit Deus, & homo. Et per hanc regulam patet, quod non est uera propositio, si in praedicamento ponitur terminus personalis, & fiat exclusio a forma ipsius, ut si dicatur, Deus est pater tantum, hoc est, habet pater unitatem tantummodo, non est dubium, quod est falsa, cum habeat tres proprietates. Est tamen uera propositio, si ponatur Trinitas in praedicamento, ut Deus est Trinitas solum, uel etiam si ponatur in subiecto, dicendo Trinitas est Deus solum.

Quarta quoque regula est, quod dictio exclu siua denotans exclusionem fieri a subiecto respectu praedicati, & econuerso, potest addi termino personali, vel ex parte praedicati, vel ex parte subiecti in ordine ad aliud personale. vnde haec est vera, solus pater generat, vel tantum filius generatur, vel filius generat tantum, vbi tamen est vna persona, habens plures proprietates, vel vbi est aliquod personale commu ne duabus personis, videtur posse poni ex parte praedicati dictio exclusiua. vnde ista non est vera, pater generat tantum, quoniam cum hoc spirat, nec quod ex parte subiecti, quia non est ista vera, tantum pater spirat, quia filius spirat vna cum eo.

Opinio S. Thomae parte prima quaest. 31. art. 4. & aliorum.

PRO quinta vero regula considerandum est, quod dictio exclusiua potest addi termino essentiali in ordine ad aliud essentiale, vt dicendo, solus Deus est aeternus, vel tantum trinus est immensus, sed vtrum possit addi termino essentiali in ordine ad terminum personalem, dicendo, solus Deus est pater, vel termino personali in ordine ad essentiale, dicendo, solus pater est Deus, dubium est. Dixerunt namque alij, quod si excludatur aliud neutraliter, propositio est vera. est enim sensus, quod solus pater est Deus, quia nullus est Deus, qui sit alius a patre; filius quoque, & spiritus sanctus, qui Deus sunt, non sunt aliud a patre. Si vero excludatur alius masculine, tunc proposiio erit falsa, quia pater est alius a filio: & ideo non solus pater est Deus, & quoniam primus sensus non est ita proprius, sicut secundus, non sunt propositiones huiusmodi extendendae.

Sed iste modus dicendi videtur introducere impropriam distinctionem, quia pari ratione osset ista distingui, solus pater spirat. si enim excludatur aliud neutraliter, vera est, quia fiius non est aliud; si vero alius masculine, propositio est falsa. vnde dictio exclusiua ex sua na tura non aspicit masculinum, vt neutrum in excludendo, nec aliquem modum significandi, sed excludit rem aliam a subiecto, a consortio praedicati, seu illa res exprimatur masculine, seu fe minine, vel neutraliter, vnde sensus est, solus pater est Deus, quod nulla alia res a patresit Deus. vnde locum non habet haec distinctio generis neutri, vel masculini.

Opinio quorumdam.

PROPTERRA dixerunt alij, quod proposiAtio, solus pater est Deus, potest distingui, per compositionem, & diuisionem. dicit enim Philosoph. in secundo minoris voluminis, quod inter exigens; & exactum cadit implicatio media, quae explicatur per quid est, vel quod est. vnde dicendo, homo est albus, sensus est homo, qui est albus, & dicendo, lignum album, lignum, quod est album. Ad propositum ergo cum dicitur, solus pater est Deus, sensus est, pater, qui est solus, est Deus, & in isto sensu diuiso est vera propositio. est en im sensus, quod pater est Deus, & ille solus est pater, in sensu vero composito, & coniuncto est falsa, & potest simile assignari in propositione ista, omnis homo albus est. si enim ponatur implicatio diuisim, & ex parte praedicati, propositio falsa est, dicendo, omnis homo currit, & ille est albus. secundum hoc ergo, est enim sensus, quod omnis homo sit albus, si vero ponatur implicatio ex parte subiecti, tunc est compositio, & propositio vera, dicendo, omnis homo, qui est albus, currit, dato, quod non sit, nisi vnus homo albus, & ille currit. con similiter in proposito, cum dicitur, solus pater est Deus, in sensu diuiso verum est, quod pater est Deus, & ille solus est pater in diuinis, in sensu vero composito est falsum, quod solus ille, qui est pater, sit Deus. Sed haec distinctio videtur incompetens. nullo enim modo implicatio, quae cadit intra exigens, & exactum potest determinare praedicatum, vt sit diuisio, sed semper debet intelligi, vt determinans subiectum, alioquin haec propositio esset distinguenda, homo est ens per accidens, quoniam si implicatio possit ferri ad praedicatum erit propositio falsa. erit enim sensus, quod homo erit ens per accidens, qui est albus. semper enim adicctiuum cum sua implicatione determinat subie cuons &urste ferstz cutmretsteitse &e corutinaousctionem, quae ex natura sua habet, quod possit trahi ad determinandum subiectum, & ad determinandum praedicatum.

Opinio Scoti 1. Sent. dist. 21. q. vnica.

QVAPROPTER dixerunt alij, quod haec propositio simpliciter est falsa, quantum est ex virtute sermonis, solus pater est Deus, vel, solus pater est tantus, quanti sunt omnes tres: tum quia propositio exclusiua conuertitur in propositionem vniuersalem de terminis transpositis, vt solus homo currit, conuertitur in istam, omne currens est homo: sed constat, quod haec propositio est falsa, omnis Deus est pater, quia filius est Deus, & tamen non est pater. ergo & ista est falsa, solus pater est Deus: tum quia propositio exclusiua de praedicato finito, aequipollet vniuersali negatiuae de praedicato infinito, vt verbi gratia, solus homo currit, aequipollet huic, nullus non homo currit: sed manifestum est, quod haec est falsa, nullus non pater est Deus, cum filius sit Deus, & similiter ista, nullus non pater est tantus, quanti sunt omnes tres. ergo haec est falsa de virtute sermonis, solus pater est Deus, vel solus pater est tantus, quanti sunt omnes tres: tum quia propositioexclusiua habet duas expositiones, etsi altera sit falsa, tota propositio exclusiua est censenda falsa, vt verbi gratia, solus homo currit, compo nitur per istas, homo currit, & nullum aliud ens currit; sed manifestum est, quod licet ista vera, pater est tantus, quanti sunt omnes tres simul; ista tamen non est vera, nullus alius est Deus, vel, nullus alius est tantus, cum filius sit Deus, & tantus, quanti sunt tres. ergo haec propositio non est vera, solus pater est Deus, vel tantus, quanti sunt tres omnes. sic ergo de virtute sermonis vera non sunt, sed Aug. vtitur eis ad tollendum haereses, & errores.

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT nunc dicere, quod videtur sub Jduabus propositionibus.

Prima quidem, quod solus vno modo tenetur praecisiue, alio modo excludendo, praecise quidem, vt cum dicitur, solus sortes potest trahere nauem; exclusiue vero si esset sensus, quod nullus alius nauem traheret, nisi sortes. sic ergo haec propositio, solus pater est tantus, vera est, si teneat praecisiue, quia sine adiunctione aliarum personarum, tantus est pater, quantus si sibi aliae personae adiungantur, & similiter solus pater est Deus, sub hoc sensu, verum est, quia per se, & praecise sumptus est Deus, nec indiget alterius adminiculo, vt sit Deus; habet autem intentionem hanc Augustinus concedendo huiusmodi propositiones 6. de Trinit. cum dicit quod solus est tantus pater, vel solus filius, vel solus spiritus sanctus, quantus est simul pater, & silius, & spiritus sanctus. non enim omnes tres sunt maior Deus, quam singuli eorum, quia non est, quo crescat illa perfectio, & quia ex communi modo loquendi, haec dictio solus tene tur frequenter praecisiue, ideo concedi potest, quod ista propositio de virtute sermonis non est vera.

Secunda vero propositio est, quod si solus reneatur exclusiue, quantum est de virtute serp monis, sicut dicit opinio immediate praecedens- orationes huiusmodi non iunt verae, attendendo ad naturam omnium aliorum, forsitan tamen in Deo videtur aliud sentiendum, pro eo, quod Augustinus dicit primo de Trinitate, quod in scriptura sancta aliquando reperimus dictum de spiritu sancto, quod ipse solus ad beatitudinem nostram sufficiat. ideo enim solus sufficit, quod a patre, & filio separari non potest, & filius sufficiet solus, quia a patre & spiritu sancto separari non potest.

Ex goc siquidem dicto, videtur colligi posse, quod dictio exclusiua addita vni personae in ordine ad praedicatum essentiale, aliam non exclu dit, quod quidem non prouenit ex natura dictionis exclusiuae in generali, nec ex natura relatiuorum, quoniam dictio exclusiua addita vni potest excludere reliquum, vt superius dictum fuit, sed prouenit hoc ex conditione diuinarum per sonarum, quae omnino sunt vnum in ordine ad praedicatum essentiale, manente siquidem eadem ratione, debet idem manere. Nunc autem quod dictio exclusiua addita inferiori superius non excludat respectu praedicatorum, in quibus idem sunt inferius, & superius; excludat autem respectu eorum, in quibus idem non sunt, verbi gratia, dicendo, tantum sortes currit, non exclu ditur homo, quia in currere non distinguuntur homo, & sortes, dicendo tantum sortes est indi uiduum hominis, excluderetur homo, & animal, & corpus animatum, quae non sunt indiuidua hominis, quod vtique si contingat, hoc prouenit ex eo, quod inferius, & superius sunt vnum respectu vnius praedicati, & non alterius, & simile reperitur in toto integrali, in eius partibus: nam dicendo, solus paries est albus, non excluditur lapis; dicendo vero, quod solus paries componitur ex lapidibus, & caemento, excluderetur lapis. totum enim integrale, & partes sunt vnum in esse album, & non vnum in esse compositum. ergo pari ratione personae dininae, cum sint vnum in ordine ad praedicata essentialia; non vnum vero in ordine ad notionalia, non videntur se mutuo excludere in ordine ad illa, quamuis in ordine ad ista. sic ergo in diuinis videtur vna logica specialis, quod cum dictio exclusiua addita vni personae relatiue aliam non excludat, non quidem propter naturam relatiuorum, sed ex conditione personarum, quae in ordine ad praedicata essentialia est v- num, quod non potest fieri vni attributio, quin attribuatur & alteri huiusmodi praedicatum secundum quod Augustinus dicit contra Maximinum libro 3. quod si de solo patre diceretur, quod esset sapiens, & Deus, non tamen excluderetur filius, & spiritus sanctus, quia hi tres ynum sunt, vnde & 6. de Trinit. dicit, quod consequens est, vbitumque nominatur vnus, siue pa ter, siue filius, cointelligatur spiritus sanctus, vno quidem istorum nominato intelliguntur & reliqui, quod in pluribus scripturae locis occur rit. Considerandum est enim, quod consideratio diuinarum personarum logico nota esset aeque, ac regula ab eodem, quod dictio exclusiua addita vni personae aliam non excluderet in ordine ad draedicatum essentiale, in quo simpliciter vnum sunt, & quod vnica, & eadem attributioneinest ipsis, sicut datur ab eadem regula de toto integrali, & partibus, vel de inferiori, & superiori. secundum hoc ergo, cum dicitur, solus pater est Deus, non dicitur fieri conuersio in ista, omnis Daus est pater. quin includetur filius, & spiritus sanctus.

Ex draedictis itaque potest vera regula sic for mari, quod dictio exclusiua addita vni personae aliam non excludit quoad praedicata essentialia. & ideo intelligendum de dictionibus exceptiuis. in quo terminetur art. tertius.

Responsio ad obiecta.

AD ea vero, quae superius inducuntur, dicen dum est. Ad primum quidem, quod solus, prout significat solitudinem simpliciter, & est cathegorematice dictio non admittitur in diuinis, sed prout significat solitudinem in participatione alicuius praedicati; persona namquepatris singulariter, & solitarie generat, nec hoc communicatur alicui alteri personae.

Et per idem patet ad secundum, quod saluator refert ad istam intelligentiam, quod ait, non sum solus, quia pater mecum est.

Ad tertium dicendum, quod respectu praedicatorum essentialium inseparabiles sunt tres personae, cum sint omnino vnum, propter quod dictio exclusiua ab vna persona aliam non excludet quoad huiusmodi praedicata; excludit ta men omnem creaturam.

Et per idem patet ad quartum.