Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

opinio Scoti in 1. Sent. dist. 39.

CIRCA primum ergo considerandum est, quod aliqui dicere voluerunt, necessitatem, & incommutabilitatem non esse idem in Deo, quod patet ex hoc, quod necessitas, & contingentia non stant simul, incommutabilitas autem stat simul cum contingentia. Deus enim non vult de necessitate esse creaturarum, nec de necessita te praedestinauit, & tamen volitio, quam habuit ab aeterno, & praedestinatio, quam habuit ab aeterno incommutabiles sunt. non ergo idem incommutabilitas, & necessitas.

Praecerea: Sortem sedere, quando sedet, immu tabile est, sed tunc contingenter. voluntas enim causat fessionem contingenter in illo instanti, in quo determinat ad eam potentiam motiuam. er go in illo instanti est contingentia, & mutabilitas: hoc autem non esset, si neceiitas, & immutabilitas essent idem, quia necessitas, & contingentia non stant simul. ergo non sunt idem necessitas essendi, & incommutabilitas.

Sed hic modus dicendi deficit in generali, & in speciali in Deo. In generali quidem, quia definitio necessitatis, & immutabilitatis est eadem; illa namque sunt vnum, & idem, quae communicant in definitiua ratione: nam definitio indicat quid est esse rei, sed definitio necessarij est, quod est impossibile aliter se habere. Incommutabilis autem quod est impossibile mutari; mutari autem est aliter nunc se habere, quam prius. ergo immutabile, & necessarium sunt idem.

Praeterea: Illa sunt eadem, quibus opponitur idem, sed necessario opponuntur impossibile, & possibile non, primum contrarie, & secundum contradictorie, & similiter incommutabili opponitur impossibile, & possibile non esse. ergo omnino sunt idem.

Praeterea: Consueuit distingui necessitas in necessitatem indigentiae, & violentiae, & immutabilitatis, haec est necessitas simpliciter. ergo necessi tas simpliciter, & incommutabilitas sunt idem.

Praeterea: Commentator quinto Metaph. dicit, quod necessarium est illud, quod impossibile est transmutari, aut inueniri alio modo, sed immutabile est, quod impossibile est transmutari. ergo idem, quod prius.

Praeterea: Quae habent eadem diuidentia, idem sunt secundum istam regulam, vbi praedicatorum diuersorum generum, & non subalternatim positorum diuersae sunt species, & differentiae, sed necessitas diuiditur in absolutam, vt necesse est, compositum ex contrarijs corrumpi, & conditionatam, vt necesse est, Sortem currere, quando currit, iuxta illud primo Perier. Omne, quod est, quando est, necesse est esse, similiter autem, & immutabilitas diuiditur in absolutam, vt immutabile, & mixtum ex contrariis non corrumpi, & conditionatam, vt immutabile est, quod Sortes non sedeat, dum sedet. ergo necesse est dicere, quod incommutabilitas sit idem cum necessitate. In speciali vero quantum ad Deum, necessitas, & incommutabilitas sunt idem: sicut enim actus- voluntatis Diuinae immutabilis est, sic & necessarius est, & eodem modo de praedestinatione. Si enim est immutabilis ex suppositione, ita & necessarius ex suppositione, si absolute incommitabilis, & absolute necessarius, quod apparet, quia quidquid est in Deo, est necesse esse, & nihil est ibi contingens: sed de hoc in tractatu de voluntate melius apparebit.

Quod autem dicebatur pro ista opinione, quod Deus vult, & praedestinat coutingenter, & ita do necessario. dicendum, quod eodem modo praedo stinat, & vult, non incommutabiliter, de quo ma gis dicetur inferius. Quod autem additur de ses sione contingenti Sortis, & quod contingentia stat cum incommutabilitate, dicendum, quod eodem modo stat cum necessitate, non enim rel pugnat contingentia absolura, & conditionata necessitas.

Opinio S. Thomae. I. Sent. d.s. q.3 art. z.

PROPTERSA dixerunt alij, quod de ratione mutabilis est, quod substernatur alicui, quod per mutationem remouetur, & ita mutabilitas in creaturis non attendetur secundum totum es se, quia toti esse nihil substernitur, a quo per mu tationem remoueatur totum esse, & ita mutabilitas videtur attendi, penes accidentia, & secundaria esse per oppositum. ergo immutabilitas attenditur penes omnia, quae sunt in Deo, quae immutabilia sunt necessaria, alioquin non dubium, quod attendetur penes esse primum, quia Deus est necesse esse, & ita videtur, quod contingentia se haberet in plus, quam mutabilitas, & necessitas, quam immutabilitas, inquantum contingentia, & necessitas, respiciunt esse primum, & esse secundum. immutabilitas vero, & mutabilitas esse secundum tantum.

Sed hic modus dicendi stare non potest ex hoc, quod in generali probatum est, quod neceffitas, & immutabilitas idem sunt, & ambitus eiusdem: & in speciali, quoad propositũ: nam immutabilitas respicit esse primum in Deo, sicut & necessitas, & mutabilitas in creatura respicit esse primum.

Ad cuius euidentiam considerandum est, quod necessitas dicit habitudinem duorum terminorum, & connexionem impossibile aliter se habere. vbi ergo termini exprimunt duo realia, necesse est, quod illa necessitas sit realis. vbi vero termini exprimunt duos conceptus, tantum neceisitas est in intellectu componente immutabiliter illos duos conceptus, & similiter intelligen dum de contingentia.

Nunc vero, quia esse, & essentia conceptibiliter differunt, & non realiter, nec in Deo, nec in creatura, idcirco contingentia, & necessitas attendi debet secundum modum intelligendi. crea tura ergo dicitur possibilis esse, & non esse, & ita contingens, pro eo, quod conceptus esse acci dit conceptui essentiae, & potest separari ab eo, non enim potest sibi attribui, quamdiu res est nihil, & ociatur ab vsu suae realitatis, sicut dictum est supra. similiter in Deo conceptus esse semper potest attribui conceptui essentiae, & intellectus reperit illos duos conceptus inseparabiles formae circa Dei realitatem, idcirco sibi at tribuit necessitatem essendi; eodem quoque mo do de mutabilitate dicendum est, & immutabili- tate. attenditur enim mutabilitas creaturae, non solum in accidentibus, & in esse secundo, immo & in esse primo, sed ibi est realis mutabilitas; hic vero secundum rationem: esse namque intelligitur, vt ocians ab vsu suae realitatis, vt non effluens in seipsam, prout est operari, sicut superius dicebatur; quando autem creaturae productae sunt, eadem res concipitur in vsu suae realitatis, & vt fluens in esse. cum ergo mutari sit habe re se aliter, quam prius, necesse est concipi quod res sit mutata ab otio in vsum, & exercitium rea litatis suae: econtra autem, quia omnis creatura concipi potest, vt carens isto vsu per adnihilationem possibilem fieri circa ipsam, propter hoc, vt mutabilis intelligi potest, nam potest aliter se habere nunc, quam prius se habebat, modo consimiliter etiam in Deo dicendum est quantum ad immutabilitatem. non enim potest concipi, quod essentia careat vsu propriae realitatis, & quin effluat in esse, & idcirco commutari non potest. Sic ergo incommutabilitas attenditur in Deo, quantum ad esse primum, quia essentia necessario, & incommutabiliter est, & attenditur penes ea, quae exprimunt, quasi esse secundum: immutabiliter namque vult, & intelligit, & sic de aliis intrinsecis perfectionibus.

Similiter creatura mutabilis est, & quoad esse primum secundum rationem, & quoad esse secundum, quantum ad rem; vnde August. 5. de Trin. dicit, quod sola Dei essentia incommutabilis est, cui perfectio maxime, & verissime com petit esse. quod enim mutatur, non seruat ipsum esse, & quod mutari potest, etiamsi non mutetur, potest, quod fluat non esse.

Ex iis ergo patet, quomodo deficit opinio praedicta. licet enim non substernatur toti esse aliquid, quod per mutationem illud esse amittat, & fiat nihil, concipitur tamen aliquid, quod se potest aliter habere nunc, quam prius, & posterius, videlicet essentia, quae nunc concipitur, vt effluens in actum primum, & actionem primariam, quae est esse, postmodum, vt non effluens, & hoc est mutari secundum rationem, non siqui dem subiectiue, sed eo modo, quo mutatur agens, dum ex non operante, fit operans in effectu.

Quantum ergo ad praesentem articulum dicendum, quod necessitas, & incommutabilitas sunt idem attributum in Deo, & extenditur immuMasliuu udes ee riitune inuriu-

ARTJCVLVS SECVNDVS.

Vbi ostenditur, quomodo Deus incommutabilis sit in generali.

CIRCA secundum autem considerandum est, quod Deus est simpliciter incommutabilis, & quo ad esse substantiale, vt non possit sieri non Deus, & quoad esse secnndarium, quasi vt non possit fieri non sapiens, vel non bonus, quod quidem potest declarari in generali, & in speciali. In generali quidem, quoniam in Deo est omnis perfectio simpliciter, & in summo secundum regulam Anselmi positam Monolog. cui concordat Philos. 12. Metaph. & Commentator ibidem. & in 5. videlicet, quod Deo attribuen- dum est quidquid est perfectionis in omni genere, sed constat, quod mutabilitas imperfectionem importat. motus enim est actus imperfecti, vt dicitur septimo Phys. & similiter mutatio, mo tus autem, & mutatio sunt actus mutabilis, vnde restat, quod esse mutabile sit imperfectum. er go priuatio mutabilitatis, quae est immutabilitas, erit perfectio simpliciter, & per consequens in Deo.

Sed huic tria obuiare videtur.

Primum quidem, quod Philosophus dicit pri mo Ethicor. non est magis bonum, quod perpetuum est, nec quod diuturnius est, & per consequens perpetuitas, & necessitas non erunt perfectiones simpliciter.

Secundum vero, quod Philosophus dicit tertio Physicorum, motum esse actum, perfectionem, &per consequens priuatio motus non erit perfectio simpliciter, vt neget aliquam perfectionem.

Tertium quoque, quod Philosophus dicit septimo Metaph. & duodecimo negationes non esse entia, nisi secundum rationem, vnde sunt for maliter nihil: perfectio autem simpliciter est actus, & complementum, & per consequens est aliquid positiuum. non videtur ergo, quod incommutabilitas sit perfectio simpliciter, cum di cat motus negationem.

Istis tamen non obstantibus, incommutabilitas, & necessitas important perfectionem simpliciter, vbi considerandum, quod ista non attenduntur, penes habitum, sed penes modum ha bendi; habetur autem vnumquodque nosiliori modo, cum obtinetur immutabiliter, quam dum habetur commutabiliter; nam quantum habet de mutabilitate, & de potentia non habendi, intantum diminuitur a modo habendi perfecte, & appropinquat ad non habere. ergo necessitas, & immutabilitas dicunt perfectionem simpliciter, quantum ad modum habendi.

Prima ergo instantia non procedit, quia Philosophus intelligit, quod res habita perpetuo, non est nobilior. non enim est intentior albedo vnius anni, quam vnius dici: non autem intelligit, quin sit nobilior, & perfectior modus habendi.

Secunda etiam non obsistit, quia priuatio mo tus est imperfectionis priuatio, quoniam motus est actus permixtus potentiae, & ita includens imperfectionem.

Tertia quoque non obuiat, quia perfectiones non sunt simpliciter perficientes Deitatem. ipsa enim, vt Deitas sub ratione Deitatis, est illud, quo maius excogitari non potest in aliqua perfe ctione, & per consequens omnes rationes perfectionales coincidunt formaliter, & re, ac ratione in ipsam Deitatem, vt apparebit in sequenti quaestione. veritas ergo, & incommutabilitas, & aeternitas, quae priuationes connotant, & negationes, coincidunt quoad principalem conce ptum in rationem Deitatis. est enim vnitas id, quod formaliter aliquid est indiuisum in se, & di uisum ab alio: haec autem est Deitas, per quam Deus est penitus indiuisus, & ab omni creatura diuisus: incommutabilitas autem est illud, quo omnis modus mutationis priuatur a Deo, & repugnat, vbi simpliciter id, quo repugnat Deo omnis mutatio est ipsa Deitas. sic ergo immutabilitas priuationem quidem importat connota tiue, formaliter vero conceptum indeterminatum, qui coincidit in Deitatem, dum applicatur ad Deum.

Et si dicatur, quod incommutabilitas, non est in Deo, sed in intellectu, cum dicat connexionem necessariam duorum: nulla autem dualitas realiter est in Deo, nisi solummodo personarum, dicendum ad hoc, quod Deus dicitur incommutabilis vtique formaliter, quia incommutabilitas est illud ipsum, quod Deitas, prout connotat connexionem necessariam aliquorum duorum conceptuum circa ipsam.

In speciali, quod Deus sit incommutabilis quantum ad esse primum.

POTEST autem in speciali declarari, quod Deus sit immutabilis, & necesse esse, quoad esse substantiale; quandocumque enim intellectus concipit duos terminos, inter quos connexionem necessariam, & immutabilem apprehen dit, illa res, de qua illos duos conceptus format incommutabilis, & necessaria dici potest in ordine ad illos, vt patet, quod concipiens triangu lum habere tres, apprehendit connexionem necessariam inter ista, propter quod res trianguli, incommutabilis dicitur in ordine ad habere tres. forsitan enim aequalitas trium angulorum ad duos rectos, non est existens in re, sed tantum in intellectu, cum duo recti non sint in actu. relatioctutem realis requirit terminum realem in actu: sed constat, quod intellectus concipiensrem Deitatis per modum formae quietae. & sic modo essentiae, & iterum per modum formae fluentis, & cuiusdam operari, & sic modo esse, necessariam, & incommutabilem connexionem reperit inter ista: apprehendit enim, quod Deus immutabiliter vtitur sua realitate, & fluit in esse. ergo Deus incommutabilis est, quantum ad es se, & est necesse esse simpliciter.

Et si dicatur, quod difficile est Deum concipere per modum formae fluentis, dicendum, quod saltem non est difficile de totali conceptu entis, & idcirco potest concipi esse, & adaptari Deo, & tunc intellectus concipit necessariam habitudinem terminorum.

Huic tamen, quod dictum est, videtur obuiare illud, quod credimus de Filio, & de Spiritu sancto. non possunt enim esse necessarij, vt videtur. Primo quidem, quia illud, quod sibi derelictum non est, iam non est necesee esse, quia necesse esse sibiipsi derelictum est, sed Filius non est sibiipsi derelictus; sine Patre namque non est. er go non est necesse esse.

Secundo vero, quia illud est necesse esse, quod scipso determinatur ad esse, sed Filius seipso non determinatur, sed a Patre producente. ergo non est necesse esse.

Tertio quoque, quia quod intelligi potest sub non esse, non est necesse esse, sed filius potest intelligi sub non esse, quia capit esse ab alio, & per consequens, quantum ex se est, intelligitur, vt non habens esse, & iterum in illo priori, quo Pa ter origine, praecedit Filium, intelligitur, vt non habens esse, quoniam si intelligatur, vt habens esse: aut vt habens esse a se, & tunc produci non potest, aut vt habeus esse a Patre, & sic prius ha beret intelligi a Patre, quam haberet esse a Patre, quod est contradictio, relinquitur ergo, quod possit intelligi sub non esse, & per confequem non est necesse esse.

Quarto autem, quia producibile videtur esse possibile, & per consequens non necesse esse: Filius autem producibilis. ergo non est necesse esse, vt videtur.

Istis ergo difficultatibus aliqui dicere voluerunt, quod Filius est necesse esse, propter rationem Deitatis, quae est improducta: est autem productus, inquantum Filius, vt sic vero non est aliquid, sed ad aliquid, & ita est incommutabilis, inquantum est, & remanet necesse esse, hoc autem stare non potest: tum quia Filius est incommutabilis, inquantum filius, sicut inquantum est Dens, vnde est necesse esse vtroque modo. incommutabi⸗ liter enim est Deus, & incommutabillter Filius: tum quia aliqua res est in Filio illata a Patre, puta ipsum generari, quod quidem idem est Deitati: nulla autem res est in Deo, aut eadem Deitati, quae non sit necesse esse: tum quia proprietas adorari debet: nullum autem bonum commutabile, aut non necessarium adoratur, vt Augustinus dicit de doctrina Christiana lib. primo, quod fruendum non est, nisi Trinitate summa, & incommutabili bono, & ob hoc dixerunt alij, quod licet produci passiue repugnet necessario in alia natura, non tamen in eadem. Sed nec istud stare potest propter duo.

Primo quidem, quia numquam materia variat rationem formae. concauitas enim in naso, & in ligno, & vbicumque ponatur semper est eiusdem rationis, & hinc est, quod si aliquid repugnat alicui formaliter, in quacumque materia sibi repugnat. si ergo necessarium, & productum formaliter repugnant, & in Diuinis repugnabunt.

Secundo vero, quia generare, & generari non sunt eadam res, & tamen generare est inferens & generari est illatum, & ita est ibi inferens, & illatum realiter in diuersitate rerum, propter quod solutio non valet, quae fundatur super identitatem

Concedendum est ergo, quod esse productum & necessarium, ac incommutabile formaliter non repugnant. dum tamen producens producat incommutabili, & necessaria productione.

Ad cuius euidentiam considerandum est, quod esse necessarium ex se potest intelligi dupliciter.

Primo quidem, vt ly, esse, excludat causam aliam formalem, & sic est possibile, quod aliquid ex sua formali ratione determinet sibi esse, & tamen, quod illa formalis ratio sit producta produ ctione necessaria, nec solum est possibile, immo est necessarium, quod sic sit. ex necessariis enim non sequitur, nisi necessarium, vt patet primo Poster. Si ergo productio alia sit formaliter neces saria, ita quod repugnet sibi ex sua forma non esse, oportet, quod productum sit formaliter necessarium, alioquin inferret contingens, & dependeret a contingenti necessarium, tamquam a termino, quod est imposibile.

Secundo vero potest intelligi necessarium ex se, excludendo aliud productiuum, & sic est im- possibile, quod aliquid sit necessarium ex se, & tamen, quod ab alio producatur.

Ad propositum ergo non solum Filius est ineommutabilis, inquantum Deus, immo inquan tum Filius. non solum enim Deitas est necesseesse, immo etiam filiatio, siue generari: sicut enim ge nerare formaliter est quoddam necessarium, sic & generari, sine quo generare esse non potest. Quod ergo primo instatur, non valet. non enim est verum, quod illud sit contingens, & non necessarium, quod sibiipsi derelictum non est, nisi illud, sine quo non est esset contingens: si autem illud fit necessarium, & illud necessarium erit, vn de & pater sibiipsi derelictus non est, quia non ma neret Filio circumscripto.

Secundum etiam non procedit, quia Filius seipso ad esse Deum, & esse filium determinatur, ita vt repugnet sibi ex suis intimis non esse filium, & neum, sicut & Patri repugnat non esse patrem, nihilominus Filius est a Patre productus.

Tertium etiam non obsistit, quia falsum est, quod Filius numquam possit intelligi sub non esse, sicut nec Pater. in illo enim signo prioritatis, in quo intelligitur Pater, necessario intelligitur Filius esse, non tamen a se, sed a Patre, & sicut im possibile est Patrem intelligi sub non esse, siue Filium sub non esse, alioquin si Filius sic intelligeretur, & Pater.

Quartum etiam non obsistit: nam producibile, prout notat potentiam, non est in Diuinis. sicut enim in Patre non est potentia productiua, sed necessitas productionis actualis, sic in Filio non est potentia obiectiua, sed necessitas actualis ipsius generari, vnde Filius non est possibile produci, sed necessario productus, iuxta illud Commentatoris 2. caeli, & mun. qui ait, quod pos sibile, quod est in rebus aeternis, est necessarium, & nullum possibile est in eis vere.

In speciali, quod Deus sit immutabilis, quantum ad esse accidentale quodcumque.

POTEST probari etiam immutabilitas Dei, quantum ad esse accidentale, tam absolutum, quam relatum, quoniam impossibile est, quod ali quam realitatem possit accipere, vnde nihil potest addi Deo, nec Deitas est, nisi Deitas tantum, illud enim, quod est tale in existentia reali, quale est obiectiue in intellectu, dum quidditatiue concipitur illi inexistentiae, nulla res addi potest. si enim additur, differt conceptus quidditatiuus ab existentia, cum quidditatiuus conceptus praescindat ab omni, praeter quidditatem, equinitas enim est equinitas tantum, vt dicit Auic. 5. met. sed primum princi. tale est in existentia, quale in conceptu quidditatiuo, quoniam in eo est omnino idem quicquid est, siue conceptus quidditatiuus cum existentia actuali, cuius est ille conceptus, & haec est intentio Philosophi 12. Metaph. & Comment. & 3. de anima. dicitur enim ibi, quod in omni alia forma diuersitas quidditatiua sit aliquo modo ab existentia, excepta prima forma, & ratio huius est, quia si adderetur aliquid in existentia rationi quidditatiuae, iam nou esset omnino simplex, nec esset primum principium, pro eo, quod nullum compositum est simpliciter pri mum, cum fit posterius componentibus. ergo existen tiae deitatis nihil omnino additur, non est ergo, ni si Deitas; vnde impossibile est, quod uarietur, uel commutetur per aliquod additum reale.

Sunt tamen hic quatuor difficultates prima quidem de actu voluntatis super contingentia tran seunte. voluitienim mundum creare, & potuit non velle, quidquid autem nunquam potest, hodie potest, posset & uelle adnichilationem mundi, alias de necessitate mundum conseruaret, & ita videtur, quod possit recipere additamenta volitionum, & variari secundum eas.

Secunda vero difficultas est de intellectione super contingentiam transeunte: impossibilenamque videtur, quod cognita sint contingentia, & commutabilia in sua entitate, quin scientia Diuina sit commutabilis in sua veritate.

Tertia autem difficultas est de relatione producentis ad productum. difficile enim est intelli gere, quin productionem Diuinam concomitetur relatio producentis ad creaturam.

Quarta quoque de respectu praesentialitatis ad locum. videtur enim, quod adueniat Deo de nouo, & quod faciat mutationem circa ipsum istae tamen difficultates omittantur ad praesens, locis suis inferius explicandae.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Quid senserunt Philosophi de commutabilitate creaturarum, secundum Scotum.

CIRCA tertium ergo considerandum, quod fuit Qopinio Auicennae omnia possibilia esse, & non esse praeter Deum, quem posuit necesse esse, vnde non posuit nisi vnum necesse esse, ista tamen possibi lia erant, necesse esse, relata ad primum, quod est necessarium ex se, & quod producit necessitate naturae primam intelligentiam, & ista aliam vsque ad decimam, vnde intelligentiae, & corpora caelesttia erant necessaria secundum Auic. ab alio tamen possibilia non esse, quantum erant ex se.

Dicunt quoque aliqui hodie, quod haec opinio Philos. & Comment. sui, qui secundum eos posuerunt omnia producta, & possibilia non esse ex se, quamuis aliqua essent necessaria, & aeterna, quod sim plici emanatione producta sint a Deo necessitate naturali. sic ergo imaginantur isti, quod Philosophi attribuunt incommutabilitatem, & necessitatem aliquibus creaturis, quas quidem putaue runt a Deo necessitatem habere, quamuis contin gentiam, & mutabilitatem ex seipsis. Haec autem opinio, quamuis fuerit Auicennae, nihilominus fuit Aristotelis, aut Comment. & licet hoc fuerit declaratum superius, potest tamen hic ex demon strationibus eorum concludi: illud namque est possibile, per definitionem possibilis positam 1. prior. ad quod non sequitur impossibile, sed si creaturae sunt possibiles non esse ex se, necessariae vero ex primo principio, possibili posito in esse non sequitur impossibile. si enim sunt possibiles non esse, & ponantur non esse, statim sequitur, quod primum principium non est: destructo enim con sequente, necessario destruitur antecedens. tu an tem ponis, quod a primo principio de necessitate producuntur intelligentiae, quae sunt possibiles non esse. & ita primum principium possibile est non esse, sed ponebatur necesse esse. ergo simul stant necesse esse, & possibile non esse in eodem, quae sunt contradictoria.

Hoc autem est impossibile. relinquitur ergo, quod si aliquid est possibile, non est ex se, & necesse esse ex alio, quod ex possibili impossibile sequatur, quod est contra definitionem possibilis. hanc autem demonstrationem ponit Philosophus primo caeli, & mundi, vbi dicit Commentator, quod cum concessum fuerit, quod definitio cuiuslibet possibilis est huiusmodi, videlicet, quod si ponatur esse ens, non sequatur impossibile, erit enim subiectum possibile; nam impossibile falsum sequitur, quod si aliquis posuerit aliquid possibile esse extra se, & impossibile ab extrinseco, con tinget, vt eius positio in actu sit falsa impossibilis, non falsa possibilis. Hoc Commentator. vbi innuit praedictam demonstrationem.

Posset autem aliter demonstrari ex dictis ibidem; positio namque possibilis in actu, etsi sit aliquando falsa, non tamen potest esse falsa, & impossibilis per definitionem possibilis. Sed si aliquid ponatur possibile non esse ex se necessarium, non ex alio, vel ab alio, in illo tali posito in actu est falsa impossibilis, quia necessarium, esse impossibile est poni non esse. Ista namque aequipollent necessarium, & impossibile. non ergo ulla res potest esse ex se possibilis non esse, & necessa ria ab alio.

Praeterea: Expressa contradictio est, possibile non esse ex se, & necessarium esse ab alio. ex se enim, & ab alio non tollunt contradictionem, quod sic patet: nulla enim additio tollit relatiuam con tradictionem, nee variatio terminorum, impos sibile est enim, quod aliqua linea sit dupla ad aliam, & non dupla, sed si duplum, & non duplum stant si mul, hoc est respectu alterius, & alterius lineae. sed constat, quod possibile, & necessarium sunt relatiua. important enim habitudinem rei ad esse, vel non esse. ergo non tollitur contradictio inter possibile non esse, & necesse esse per esse ex se, & per esse ab alio.

Et confirmatur, quia eadem linea non potest esse dupla ex se, & non dupla ab alio, respectu li neae eiusdem.

Praeterea: Possibile, & impossibile contradicunt, sed non potest poni, quod aliquid sit impos sibile ex se, & possibile ex alio. ergo nec econtrario poterit poni, quod aliquid sit possibile non esse ex se, & impossibile non esse ab alio, quod aequipollet necessario. Et confirmatur ista dedu ctio, quia rationes contradictoriorum contradi ctorie sumi debent. si ergo impossibile ex se, dicit etiam impossibilitatem respectu agentis, videtur, quod possibile in se dicat possibilitatem, respectu alicuius agentis.

Sic ergo per illas demonstrationes, quas innuit Philos. 1. cael. & mun. iuxta illud, quod exponit Comment. ibid. manifeste apparet, quod fuit imposibile apud eos aliquod possibile esse, & non esse ex natura sua, cum esset necessarium ab agente.

Nec valet, quod dicunt praedicti, qui volunt Auicennam cum Aristotele concordare, & suo Commentatore: dico enim, quod nec Auicenna hoc intellexit, immo dixit intelligentias, & caelum esse necesse ex se; sed quia esse non est de conceptu quidditatiuo illius necessarij, sicut nec esse vnum. quidditas enim abstrahit ab esse, & non esse vnum, & multa, vt dicit idem Auicenna. & sic posset dici ad omnes rationes istas, quod possibile non posset poni non esse in actu, loquendo de tali pos sibili, sed eius positio absque esse est tantum inintellecu abstrahente quidditatem possibilis ab esse, & non esse. Dictum ergo istorum non valet: tum quia primum principium esset possibile isto modo. potest enim concipi quidditas necessarij absque esse, cum omnis forma possit con cipi, & in quiete, & in fluxu, vt supra dicebatur: tum quia expresse dicit Auicenna 1. Metaphys. quod necesse esse, non habet causam sui esse, & quod impossibile est, quod idem sit necesse esse ex se, & necesse esse per aliud, ex quo patet, cum posuit intelligentias habere causam producentem, & quod necessariae erant ab alia causante, quod non intellexerit eas habere necesfitatem a se, vt Phi losophus dic it: tum quia subdit ibidem, quod possibile consideratum in se, habet esse, & non esse in potentia, & vtrumque istorum duorum acquiritur sibi ab alio a se. manifeste ergo intellexit, quod intelligibile habebant possibilitatem, vt non essent ex natura sua, & tamen necessitatem habere aliunde, propter quod quaerentes concordiam inter Philosophum, & Auicennam ad impossibile nituntur.

Opinio Philosophi, & Commentatoris secundum Henricum, de aeternitate Mundi, quaestione quarta.

ET propter hoc dixerunt alij, quod posuit eas Philosophus necessarias ex se, & nihilominus ab alio effectiue, vnde repugnat secundum istos, quod aliquid sit necessarium, & productum, immo potest habere causam suae necessitatis, vt Philosophus dicit 5. metaph. Sed nec ille modus fuit Philosophi, quantum ad hoc, quod dicunt de productione, sicut superius probatum est in quaestio ne de vnitate Dei, & potest hoc declarari ex rationibus suis, impossibile enim est, quod aliquid habitum acquiratur, sed necesse esse ex se, & ex natura sua habet esse, ergo impossibile est, quod aliunde acquirat esse, aut si acquirit, habet duplex esse, scilicet vnum acquisitum, & aliud non acquisitum.

Praeterea: Sicut est de necessarijs alijs, sic videtur de esse necessario, sed alia necessaria non ac quiruntur illi, cui de necessitate insunt: triangulus enim habet tres angulos aequales de necessitate ex se, & propter hoc nullum agens facit triangulum habere tres, nec dat sibi illud, cum habeat hoc ex se, ergo nec esse dabitur illi, quod habet de necessitate esse ex se.

Praeterea: Demonstratio, quae est per formam facit maxime scire, & abstrahit ab efficiente, vt dicitur 3. Met. vnde demonstrationes Metaphysicae sunt certissimae, quia procedunt ex quiddita tiua ratione, tamquam ex medio, & abstrahunt ab agente, sed demonstrationes, quae sunt per formam dant simul propter quid, & esse, vt Com mentator dicit in prologo, quem praemittit lib. Physicorum. ergo circumscripto omni agente, sci tur esse rei, quae est necessaria per suam fermam, & per consequens agens nullam potest habere causalitatem super necesse esse.

Praeterea: Illud est necesse esse formaliter, ex cu ius quidditatiua ratione potest concludi esse, sed si aliquid sit productum, & sit ens absolutum, eius quiddi etatina ratio nun coincidit esse, nec infert. potest renim concipi absque producente, ex quo absolutum est, absque antem producente non potest inferri esse de illa re. ergo impossibile est, quod aliquid absolutum productum ab alio, sit necesse esse. Praeterea: Philosophus ponit quandam distinctionem, & Commentator exponit, dicens, quod naturalia sunt tribus modis, quaedam, quorum natura dat eis semper, vt semper sint; quaedam vero, quibus dat, vt semper non sint; quaedam vero, vt sint in duabus dispositionibus, videlicet vt aliquando sint, aliquando non sint, & exponit, quae sit ista natura, quae ista dat, dicens, quod illud, quod semper est, non est semper, nisi ex natura innata ad hoc, & est naturae eius, per quam est, quod est. naturae ergo rerum dant eis, aut, vt sint semper, aut non sint semper, aut vt aliquando fint, aut aliquando non sint. Hoc Commentator. Ex quibus patet, quod mens est Philosophi secundum eum, quod substantiae, quae semper sunt, habeant hoc ex natura, quae sunt illud, quod sunt, & non aliunde, sicut ea, quae numquam sunt, vtpote Chimera. habent hoc non aliunde, sed ex contradictione, quam implicant in seipsis. Restat ergo, quod necessaria apud Phi losophum, & Commentatorem nullo modo sint producta, immo contradictionem implicat apud eos, quod aliquid sit productum, & non habeat potentiam ad esse; & per consequens ad non efse, quia omnis potentia est ad vtrumque cons tradictoriorum, vt dicitur nono Metaph. quod autem est possibile ad esse, & non esse, non potest poni necesse esse ab alio, vt probatum est supra, & sic contradictio est apud eos necessarium, & productum.

Huic tamen obuiare videtur, quod dictum est supra, videlicet, quod non contradicunt necessitas formalis, & produci, vt apparet in Filio, & Spiritu sancto, sed de hoc dicetur infra distin. 9. cum quaeretur, Vtrum Deo repugnet passiue generari.

Opinio Philosophi, & Commentatoris I2. Met. tex. 30. & infra. secundum veritatem.

EST ergo considerandum, quod secundum mentem Philosophi, & Commentatoris, non solum incommutabilitas, & necessitas proprietas est primi principij, immo & substantiarum abstractarum, & quia in substantiis abstractis, est substantia, & est operatio, qua se intelligunt, & appetunt, & compositio, qua appetunt. & intelligunt aliquid extra se, ideo immutabilitas est in eis, quantum ad omnia ista, quantum ad substantiam quidem, quia illud est incommutabile, quod non habet potentiam, vt aliquando non sit sed substantiae abstractae non habent potentiam, vt aliquando non sint, vt probat Philosophus, & Commentator: tum quia si haberent potentiam, vt aliquando non sint, cumhabeant potentiam, vt semper sint; anima enim, rationale, & intelligibile semper erunt, sequitur, quod duae potentiae congregantur simul respectu contradictoriorum, videlicet potentia ad semper essendum, & potentia ad aliquando non essendum: illud autem est possibile, quod habet potentiam. ergo idem erit possibile esse semper, & possibile aliquando non esse, possibili autem posito, nullum impossibi le est. ergo impossibile est, quod aliquid sit semper, & cum hoc, quod aliquando non sit. constat autem, quod haec est contradictio manifesta. ergo impossibile fuit, quod ens, quod semper est, habeat potentiam ad non esse: tum etiam, quia impossibile est, quod potentia in futurum sit infini ta, alioquin cum infinitum consumi non possit, sequeretur, quod potentia exire ad actum non pos set, quod est contra definitionem potentiae. constat autem, quod si durans in aeternum, haberet possibilitatem ad non esse, illa possibilitas esset ad insi nitum in futurum. non ergo possibilitas potest poni talis. ergo relinquitur, quod substātiae durantes in aeternum, incommutabiles sunt, quoad esse.

Nec valet si dicatur, quod substantiae durantes in futurum perpetuo, in praeterito inceperunt, & ita quod mutabiles extiterunt, siquidem hoc non valet. Primo quidem, quia natura commutabilis, & possibilis, conuersa esset in incommutabilem, & carentem possibilitate. Secundo vero, quia substantiae, quibus dat natura, vt sint in aeternum a parte post, & in futurum, dat esse, quod sint in aeternum a parte ante, & in praeteritum. eadem enim potentia, & aequali potest quis durare, in infinitum simpliciter, a parte ante, & post, & in infinitum a parte prius, quia infinito non est maius; duratio autem a parte prius est infinita, & per con sequens non est maior aliqua. potest ergo talis na tura in infinitum durare, & a parte ante, & a parte post, immo est impossibile, vt non duret, alioquin esset dare maiorem potentiam, potentia infinita. sic ergo substantiae, quae non possunt desinere, non potuerunt incipere, & sic sunt incommutabiles, secuudum Philos. & Comm. qui deducunt has rationes.

Quantum autem ad operationem, qua seipsas intelligunt, & appetunt sunt incommutabiles secundum eos. quando enim aliqua sunt vnum, & idem, si vnum est in esse mutabile, & reliquum, sed in substantiis abstractis intellectio, qua se intelli gunt, & voluptas, qua se complacent, per appetitum, sunt illud ipsum, quod substantiae earum, secundum mentem Philosophi, & Comment. vt patet 3. de anima. & econtrario. ergo intellectio, & complacentia substantiarum abstractarum est incommutabilis, & necessaria, sicut & substantia cuiuslibet earum: quantum autem ad operationem, qua intelligunt aliquid extra se, & appetunt ipsas, etiam incommutabiles posuerunt, sicut pa tet 2. de cael. & mun. vbi Comm. quaerit, quare cor pora caelestia mouentur aliquando tarde, aliquan do velociter. & dicit, quod forte hoc est propter imaginationem eorum, cum sic declarant, quod cogitant per intellectum, & quod habent solicitudinem erga nos. forte ergo ita est de corporibus caelestibus, respectu eorum, quae sunt sub eis, sicut de artifice, de quo videmus, quod aliquando festinat, aliquando tardatur; & respondet idem, quod hoc non est possibile, quod habent imaginationes aliquando in potentia, aliquando in actu. Sed quia declaratum est, quod imaginationes eorum, semper sunt in actu, non contingit, vt mo tus in eis sit mutatus, & in hoc errauit Auicẽna. Hoc Commentator. Vnde patet, quod intellectiones substantiarum abstractarum, quas vocat imaginationes per intellectum, & volitiones, quas vocat sollicitudinem erga nos, omnino immutabiles sunt, secundum opinionem eorum.

Sed est aduertendum, quod substantiam, & operationem, qua se intelligunt, & volunt, posueruut immutabiles, & a se, nec habentes causam, alioquin fuissent factae ex nihilo, & causarentur operationes, a quibus intelligunt primum prin cipium, vel aliquid ex se posuerunt incom muta biles, tamen habentes causam, videlicet intelligere ipsum, iuxta illud Commentatoris dicentis, quod intellecta a substantiis motricibus caelorum, sunt mouentia secundum agens, inquantum sunt intellecta, & sunt formae earum. agunt enim in eis desiderium, secundum autem, quod sunt fines earum, mouentur ad illa secundum desiderium, & paulo post dicit, quod inter substan tias abstractas, & primum principium non est ha bitudo agentis, & acti, sed tantum est illic intelli gens, & intellectum, perficiens, & perfectum. & tertio de anima dicit, quod intellectus possibilis, qui est quasi materia, est causa receptionis simpliciter, & quia ipse est in abstractis substantiis praeter primam, ideo fuit possibile, vt intelligentiae abstractae perficerentur per se adinuicem, nec aliter esset possibile, vt illic intelligerentur recipiens, & receptibile, vnde videmus, quod illud, quod est liberatum ab hac natura, est primum intelligens, & ponendo istam materiam, dissoluetur quaestio, dicens, quomodo intelligatur aliqua multitudo intelligibilium in intellectu substantiarum abstractarum, cum tamen in eis sit idem intellectus, & intellectum.

Hic tamen oritur dubium ex hoc, quod dictum est, nullum incommutabile esse productum, aut creatum secundum opinionem eorum, & tamon huiusmodi operationes ab obiectis intelligibilibus sunt creatae secundum eosdem, & sic videtur repugnantia implicari. dicendum ergo ad hoc, quod aliqua sunt ab aliquo, quandoque per modum productionis effectiuae, sicutsplendor est ab igne, quaedam vero per modum sequelae, sicut simi litudo ori tur ex albedine, & figura corporis caelestis, ex vnione substantiae abstractae, vt dicebatur supra. intellectiones ergo quorumcumque extrinsecorum receptae in subsantiis abstractis, non causan tur effectiue ab intelligibilibus, sed tantummodo per modum sequelae, sicut formam ignis consequitur raritas, & figura piramidalis, & ideo di cit Commentator, quod non est ibi agens, & actum, sed perficiens, & per fectum; vnde imaginatur, quod vna intelligentia sic se habeat ad aliam, quod necessitate naturae sequatur intellectio ipsius in alia, absque omni productione, nisi per modum, quo relatio, vel formae, ad quas non est directe acquisitio oriuntur, & causantur aliunde, de quibus dicit Philosophus, quod sunt, & non sunt absque generatione, & corruptione. sic ergo pa tet intentio Philosophorum de incommutabilitate. Et hic finitur articulus tertius.

ARTJCVLVS QVARTVS.

Opinio S. Thomae I. par. q. o. art. S.

CIRCA quartum autem considerandum quod aliqui dicere voluerunt, creaturam quidem omnem esse commutabilem, secundum esse accidentale, secundum autem esse substantiale intelligentiae, non debent esse mutabiles per potentiam, quae in ipsis sit, sed per solam Diuinam potentiam, quae potest suam actionem subtrahe- re, vt sic omnia in nihilum redigantur; creaturae vero, in quibus est materia, sunt commutabiles per potentiam existentem in eis ad esse, & non esse. quod ergo Angeli omnino sint immutabiles, quantum est ex natura sua, & extra potentia existente in eis, patet: tum quia, quod inest alicui secundum se, non potest separari ab eo, vnde rotūditas a circulo separari non potest, quia cō- petit sibi secundum se, sed aeneus circulus potest amittere rotunditatem, per hoc, quod circularis figura separatur ab aere. cum ergo esse secundum se competat formae, substantiae separatae, quae sunt purae formae, esse amittere non possunt: tum quia vbi est mutabile, ibi est aliquid, quod substernitur vtrique mutationis termino. In Angelo autem non est aliquid, quod substernitur esse substantiali, & non esse, tum quia nihil dicitur possibile, cuius contrarium esse non potest, nisi retrahatur fluxus Diuinae bonitatis, quae retrahi est impossi bile, propter immutabilitatem Diuinae voluntatis: tum quia simplex a seipso separari non potest, substantiae autem abstractae omnino simplices sunt: tum quia non videtur impossibile, quod Deus ne cessitatem essendi, & incorruptionem communica re possit alicui creaturae, & si potuit, rationale fuit, & videtur, quod communicauit substantiis abstractis: tum quia perfectionis Diuinae est, quod producat sibi simile, quantum potest: potest autem dare effectui necessitatem essendi, non obstante hoc, quod sit productus; conclusiones enim cabsatae ex principiis, necessariae sunt: tum quia vnumquodque intantum recedit a potentia non essendi, inquantum accedit in Deum: substantiae autem abstractae summe accedunt ad Deum; & per consequens non habent potentiam ad non essendum. concludunt ergo isti, quod substantiae abstractae sunt intransmutabiles, & necesse esse, nec habent, nisi secundum potentiam agentis, quodtransmutabiles sint, vnde in se, & absolute suntnecessariae.

Sed haec opinio stare non potest. quod enim im possibile est in se, nulli potentiae possibile est, alioquin impossibile fieret possibile, sed si substan tiae abstractae non sunt posibiles non esse in se, sunt impossibiles non esse in se. aequipollent enim non possibile non, & impossibile non. ergo substantiae abstractae per nullam potentiam, erunt possibiles non esse, & per consequens adnihilari non poterunt, quod repugnat fidei veritati.

Et confirmatur, quia Commentator expresse dicit, quod concessum est ab omnibus, & per se notum, omne impossibile in se, esse impossibile secundum extrinsecum.

Praeterea: Omne contentum sub aliquo clauditur secundum se, & absolute sub aliqua differentiarum diuidentium illud, sub quo continetur, sicut homo continetur sub rationali, & omnis species animalis continetur sub rationali, vel irrationali. sed Auic. dicit, quod ens diuiditur per necesse esse, & possibile: constat autem, quod substātiae separatae non continentur sub necesse esse: tum quia ipse probat ibi, quod non est, nisi vnum necesse: tum quia demonstrat ibidem, quod necesse esse, non habet causam sui esse, sicut habent substantiae separatae: tum quia, quod est necesse esse in se, per nullam potentiam immutari potest. quia enim Sorte sedente, necesse est, Sortem sedere, Deus non potest oppositum. facere, & simile est de omni necessario: tum quia vnum contradictoriorum in aliud mutari non potest; necessarium autem, & possibile non esse, sunt contradictoria, facit autem Deus intelligen tias abstractas non esse, & ita non erunt necesse esse. ergo substantiae abstractae in se, & absolute consideratae, continentur sub possibili esse, & non esse.

Praeterea: Haec est definitio possibilis, quam ponit Algarel, quod possibile est illud, quod ex alio habet esse, & eo non existente, non habet esse, ex quo colligitur, quod ratio definitiua possibilis, abstrahit ab esse, & non esse, nec determinat sibi esse, quae omnia competunt subsantiis separatis secundum se, & absolute consideratis, vnde potest sic argui, quod inest alicui secundum suam definitiuam rationem, & omni alio circumscripto inest sibi secundum se, & absolute, sed posse esse, & non esse inest substantiis abstractis secun dum quidditatiuam rationem, quae indifferens est ad esse, & non esse. ergo possibilitas inest eis ex se, & non per respectum ad potentiam agentis primi.

Praeterea: Sicut est de alijs necessariis, sic de esse necessario: sed aliae proprietates necessariae per Diuinam potentiam tolli non possunt. non enim potest triangulus amittere tres angulos, nec diameter commensurabilis fieri per Diuinam potentiam. Constat autem, quod esse substantiarum abstractarum tolli potest, & adnihilari. non sunt ergo necesse in essendo, immo possibiles esse, & non esse, quantum est ex se.

Praeterea: Sicut se habet impossibile complexum ad compositionem, sic posibile incomplexum ad incomplexionem, & simplicem entitatem. possibile enim, & impossibile sunt conditiones alicuius complexi, vt Sortem currere, est possibile, & incomplexi. Sortes enim est quoddam possibile. Et confirmatur per hoc, quod necessarium non solum consistit in complexione, vt hominem esse animal, est necessarium, immo in complexione. Deus enim est quoddam necessarium incom plexum; sed constat, quod possibile complexum dicitur absolute, & in se, non per respectum ad aliquod agens. non enim est possibile Sortem currere, propter potentiam cadentem super cur sum, sed quia in se possibile est. ergo possibile in complexum cuiusmodi est omnis creatura non dicetur propter aliquam potenti ampossibilem cadere super ipsam, immo in se, & absolu te, & ita substantiae abstractae in se consideratae, sunt possibiles non esse.

Praeterea: De quacumque re simplici possunt formari duo conceptus, habentes connexionem contingentem, non necessariam, illud tale dicitur contingens in ordine ad illam complexionem. per oppositum ergo, si formentur conceptus, quorum connexio est necessaria, illud est necessarium, vt patet, quod de Sorte formatur conceptus animalis, & substantiae, conceptus animalis, & substantiae necessario connectuntur, & ideo Sortes est necesse esse in ordine ad hominem, & animal, ista quippe necessaria est, Sortes est homo, & Sortes est animal; sed constat, quod de substantiis separatis potest formari conceptus formae quietae, & per se stantis, qui est conceptus essentiae, & item conceptus formae fluentis, siue operationis, & actus, qui est conceptus esse. Inter istos autem duos conceptus non est connexio necessaria, sed contingens. esse enim cuiusslibet creaturae contingenter respicit esse, & non esse. ergo nihil est dictu, quin creaturae omnes, & substantiae separatae in seipsis sint posibiles, & defectibiles, & contingentes.

Praeterea: Quod inest alicui ex conditione suae naturae, inest sibi absolute, nec per compositionem ad aliquod agens, sed August. dicit de fide ad Petrum, quod naturas a Deo factas, ad desectum ducit natura originis, & in lib. de vera relig. ait, quod creaturae mutabiles, quia non sum mae sunt, sed inferiores eo, a quo creatae sunt, & Damascenus dicit, quod omne, quod incipit, finitur, secundum naturam. ergo absolute, & secundum se substantiae abstractae sunt defectibiles, & possibiles non esse.

Praeterea: Aut substantiae absolute a Deo manutenentur, quia defectibiles in se, aut quia non sunt defectibiles in se, non potest dici secundum. quod enim defectibile in se non est, non indiget manutenente, cum possit permanere per se. ergo necesse est, quod detur primum, videlicet, quod sint defectibiles in seipsis; & per consequens possibiles non esse. Sic ergo impossibile est poni, quod substantiae separatae sint necessariae, aut incommutabiles, in esse substantiali, quantum est ex se, & quod sint solum adnihilabiles per potentiam Dei agentis. nisi enim haec esset natura earum intrinsece, Deus ipsas adnihilare non posset; vnde necesse est, quod natura earum non det eis, quod sint semper, vel quod sint numquam, sed quod sint aliquando, & aliquando non sint, secun dum voluntatem Dei producentis, ita quod voluntas non det, quod sint possibiles, sed quia natura earum talis est, vt Philosophus docet.

Nec motiua istorum procedunt, quod supponunt, quod omnis possibilitas sit inter duo distin cta realiter, quasi vnum ens simplex non possit esse possibile: hoc autem non est verum. vna quidem res simplicissima, potestt esse necessaria, & similiter vna res simplex potest esse possibilis, & contingens, quia necessitas, & contingentia pos sunt attribui omni simplici rei, supponunt etiam motiua ista, quod omnis defectibilitas, sit per separationem, quod non est verum: supponunt quoque, quod necessitatem possit Deus dare effectui, quod etiam impossibile est.

Opinio Varronis in I. Sent. quaest. 49.

PROPTEREA dixerunt alij, quod in substantiis abstractis est aliqua potentia. a qua dicum tur possibiles esse, & non esse, quod patet ex duobus. Primo quidem, quia impossibile est agens agere in illud, quod non potest impressionem suam recipere, sed constat, quod Deus agere potest in substantias separatas, ipsas adnihilando. ergo est eis potentia passiua ad recipiendam istam impressionem, per quam dicuntur possibiles, & mutabiles.

Secundo vero, quia vnumquodque eo ipso, quo non est actus purus, incidit in aliquam possibilitatem, constat autem, quod non in actiuam possibilitatem, quia illa stat cum actu puro, & illam non remouet actus purus, vt patet in Deo. ergo oportet dicere, quod coincidit omnis creatura in possibilitatem passiuam, & ita substantiae separatae commutabiles sunt per potentiam existentem passiuam in eis.

Sed hic modus dicendi stare non potest. illud enim, quod est in potentia ad aliquid, non corrumpitur illo adueniente, sed magis perficitur: potentia enim perficitur, dum exit in actum, sed totum illud, quod est in Angelo corrumpitur, cum adnihilatur. ergo nihil est in Angelo, quod sit in potentia ad adnihilationem.

Praeterea: Vnum oppositum non est in potentia ad aliud. albedo enim non est in potentia ad nigredinem; sed ens, & nihil sunt summe opposita. ergo substantia Angeli non est in potentia ad nihil.

Praeterea: Esse in potentia ad nihil, & non esse in potentia, aequipollent, sicut facere nihil, & non facere; sed si substantijs abstractis est potentia susceptiua, erit potentia ad nihil. ergo non erit potentia.

Praeterea: Vbi non est actio, ibi non oportet ponere potentiam passiuam, sed in adnihilatione nulla est actio, sed sola subtractio manutenentiae, & inflluxus. si enim esset actio, esset aliquid positiuum, & iterum requireret subiectiuum: subiectum autem eius non potest assignari Deus, sed nec creaturae subiecta, quae corrumpit. non est ergo actio, & per consequens non exigit aliquam potentiam subiectiuam.

Praeterea: Illud, quod est potentia, manet idem in tota transmutatione, sed in adnihilatione nihil manet, quod ante fuerit. ergo non est ibi aliquid in potentia; motiua autem positionis non obuiant, supponit quidem primum, quod adnihilatio sit quaedam impressio, non est autem, sed solum influxus substractio, qui non requirit susceptionem, supponit quoque secundum, quod potentialitas, inquam cadit omnis creatura deficiendo ab actualitate diuina, sit potentia passiua intrinseca, & essentialis, & constituens essentiale compositum, non est autem, sed sufficit potentia accidentalis respectu eorum, quae addi possunt, quamuis creatura ab actualitate diuina dicatur deficere, non propter admixtionem potentiae, sed propter minorationem actus, sicut lumen stellae, deficit a luce solari, non per admixtionem tenebrae, sed per lucis diminutionem.

Opinio quorundam aliorum.

ET ideo dixerunt alij, quod potentia duplex est. prima quidem susceptiua, eo modo, quo subiectum dicitur in potenti ualia vero obiectiua. terminus enim acquisitus per aliquam productionem dicitur in potentia, & possibilis. substantiae ergo abstractae non sunt possibiles ab aliqua potentia subiectiua, sed sunt poisibiles obiectiue, & per consequens mutabiles, sicut termini actionis, non sicut substantia. Sed nec illud sufficienter dici videtur, vbi enim non est productio, ibi non est terminus possibilis obiectiue: sed constat, quod adnihilatio productio non est, nec actio aliqua. agens enim non est corrumpens, nec inuenit negationes per se. Dicit enim Com mentator 12. Metaph. quod omnes homines dicunt, quod agens non potest priuare aliquid. a- ctio enim agentis, non est in priuando, sed in inueniendo, hoc est in acquirendo aliquid positiuum. ergo creatura non est in potentia obiectiua ad non esse.

Praeterea: Vnum opposi tum non est in potentia obiectiue ad aliud, sed substantia abstracta, & non esse eius, sunt opposita. non estt ergo obiectiue in potentia ad non esse.

Praeterea: Quamuis quilibet terminus dici possit in potentia, & possibilis obiectiue, non tamen dicitur in potentia ad aliud. albedo enim non est in potentia ad nigredinem, etiam obiectiue, sed substantia abstracta est possibilis non esse, & esse, & habet potentiam, vt sit, & vt non sit, ergo non potest dici, quod sit in potentia obiectiua.

Praeterea: Terminus non dicitur in potentia, nisi vel materiae, vel agentis, non enim habet in se potentiam, vnde solum denominatiue dicitur possibilis a potentia agentis, quae est actiua, vel a potentia receptiua subiecti; sed constat, quod nullum est subiectum in abstractis substantijs respectu totalis esse. ergo si dicitur possibilis quan tum ad totum esse, non dicetur nisi propter potentiam actiuam Dei agentis, & per consequens redit opinio prima.

Praeterea: Quod sic est possibile quoddam, non est in potentia ad aliquod, & non proprie dici tur in potentia obiectiua, sed magis in potentia obiectiue, sed substantiae abstractae, & vniuersaliter totum esse creaturae non est in potentia ad ali quid, sed ipsum est possibile, tamquam obiectum potentiae actiuae Dei. ergo non debet dici in potentia obiectiua, sed in potentia obiectiue, vn-

de incompetenter obiectum dicitur habere potentiam obiectiuam. nihil enim est dictu potentia obiectina, sed potius dici debet, obiectum potentiae, siue in potentia obiectiue, vt potentia non intelligatur in obiecto, sed quod ipsum sit terminus potentiae.

Quod substantiae abstractae, & omnis creatursit possibilis, & commutabilis, iuxta illud, quod videtur.

RESTAT ergo dicere, quod videtur sub dua bus propositionibus.

Prima quidem, quod omnis creatura est possi bilis in se, & commutabilis respectu esse primi; vbi considerandum, quod possibilitas creaturae ad esse, vel non esse, non solum potest poni ex parte Dei agentis, cum aliqua dicantur possibilia, & aliqua imposibilia formaliter in seipsis, immo ista possibilitas se tenet ex parte creaturae. Dicebatur autem supra, quod possibilitas, & necessitas sunt conditiones compositionis, & idcirco necessitas, & contingentia sunt necessario inter duo, nunc autem esse creaturae non potest referri ad aliquod esse susceptiuum, realiter distinctum. sunt enim eadem res, vt dictum est supra. Restat ergo, vt dualitas, cuius compositionem determinant necessitas, & possibilitas, attendatur, penes considerationem, & intellectum, vtres illa dicatur necessaria, a qua intellectus abstrahit conceptum essentiae, & esse sub necessaria habitudine, & connexione; illa vero possi- bilis, a qua sic abstrahit, quod non inuenit connexionem necessariam, sed possibilem, & contingentem; sic autem est de omni creatura, vnde solus Deus incommutabilis est, & necesse esse, creatura vero commutabilis, quia talis res est, vt concipi possit absque actu eius primo, & intrinseca actione, quae est esse, nec solum potest absque prima actione intelligi, immo sub oppo sito eius, videlicet, vt non habens esse, quod est prima operatio cuiuslibet rei. Quare autem creatura sic possit concipi, nec determinet sibi esse, difficile est videre. Dicunt enim aliqui, q ratio huius est, quia creatura est producta. esse enim productum, quantum est ex se, possibile est esse, & non esse, sed hoc stare non potest, cum Fi lius in Diuinis productus sit, nec tamen possibilis, immo necesse esse formaliter.

Alij vero dicunt, quod ratio huius est, quia creatura producta est ex nihilo, iuxta illud Damascen. libro primo, qui ait, quod omnia creabilia vertibilia sunt. quorum enim esse a uersione incepit, haec versioni subiicientur. Sed nec hoc videtur, pro eo, quod antequam creatura concipiatur ex nihilo, intelligitur indifferens ad esse, & ad non esse. ex hoc enim, quod est indifferens, cum producitur fit ex nihilo, & non econuerso.

Dixerunt quoque alii, quod ratio huius est, quia creatura producta est, & est ad absolutum; sed nec hoc videtur. non enim productio dat sibi istam indifferentiam, sed magis determinatur ad vnum: vnde indifferentia creaturae ad esse, & non esse non videtur dependere a productione, immo praecedere eam ordine rationis, vt quia est indif ferens, ideo produci possit.

Et ideo dicendum, quod ratio huius est conditio istius realitatis. quaelibet enim creatura est quoddam ens diminutum, cum Deus sit tota realitas subsistens, & entitas, uidemus autem in omnibus sub habitu similibus, quod diminuta similitudo oritur, & causatur a forma principali, vnde species diffunditur ab obiecto, & lumen causatur a radio, & radius a claritate cor poris solaris. Ostensum est autem supra, quomodo Deus est forma subsistens, & omnis entitas eminenter, vnitas autem creaturarum est il la entitas diminute; oritur ergo ex conditione naturae diminutae cuiuslibet creaturae, quod possit concipi sub non esse; vnde Augustinus dicit, quod quia non summe sunt, mutabiles sunt. Sed forte dicetur, quod illud non demonstrat, quod creaturae concipiantur, vt possibiles esse, & non esse. non enim apparet, quin splendor esset necessarius, si ignis esset aeternus, immo Augustinus oppositum videtur dicere, quod esset coaeternus, si ignis esset aeternus. constat autem, quod splendor est aliquid diminutum, diffusum ab igne, & per consequens creaturae potuerunt esse necessariae in essendo, dato, quod non sint, ni si quaedam similitudines diminute, propter hoc contra philosophantes, qui creaturas necessarias ponunt, nisi sint diuersimode demonstratae, aut qui siquidem ex hoc, quod primum agens non perficitur aliquo alio a se: si autem Deus agens est neceffitate naturae in productione creaturarum, videretur perfici, quia ageret propter finem. Alij vero, quia voluntas Diuina habet pro obiecto primo suam bonitatem, creaturae vero non habent necessariam connexionem ad bonitatem Dei, propter quod non necessario vult eas, nec de necessitate producit.

Alij quoque ex hoc, quod summe necessarium, quantum potest cogitari necessarium, non erit non ens quocumque alio, non existente, propter hoc, quod ex minus falso, non sequitur magis falsum, nec ex minus impossibili, maius impossibile: summum autem necessarium est maius in necessitate quocumque alio, propter quod nullo alio non existente, potest poni, non existens. Si autem Deus necessitate naturae produxisset creaturas, illis non existentibus, necessario non esset. his ergo & similibus probari posset, quod creaturae sint libere productae a Deo, & per consequens non necessariae, sed possibiles esse, & non esse, illae tamen probationes non concluderent contra Philosophum, & Commentatorem suum, qui non posuerunt substantias separatas abstractas productas, nec corpora caelestia, contra Auicennam.

Prima autem, & secunda non multum conclu derent. dato enim, quod voluntate immutabili Deus creaturas produxisset, non oporteret, quod perficerentur, & iterum creaturae haberent connexionem necessariam ad Diuinam bonitatem, inquantum diffunderet se in eis.

Tertia quoque accipit, quod Auicenna non concedit, quod substantiae abstractae sint necessariae in se, non dicit autem, sed quod sunt possibi les, & ideo potest fortius contra ipsum procedi, quod nullum possibile esse, & non esse potest habere connexionem necessariam cum necesse esse, quia possibili posito in esse, non sequitur impossibile: sequitur autem, quod Deus non sit, quod est impossibile, cum sit summe necesse esse, contra Auicennam. ergo facile est demonstrare: sed contra Philosophum est difficile: videtur tamen esse satis rationale, cum non patiatur insttantiam, quin omnis diminuta similitudo ortum habeat a forma principali, quod omnis creatura, & vniuersitas entitatis ortum haberet a Deo, qui est tota entitas principalis. sic ergo patet, quomodo creaturae in seipsis commutabiles sunt, & pos sibiles, nec habentes necessitatem, vnde posset sic formari ratio, res illa possibilis dicitur, de qua formantur conceptus quietis, & conceptus actus primi, absque necessaria connexione, sicut per oppositum res illa necessaria est, de qua formantur cum incommutabili habitudine, & connexione, sed de qualibet re praeter Deum, duo cō ceptus formari possunt, actus videlicet, & operationis importatae per esse, & potentiae, siue naturae ociantis importatae per essentiam, isti inquam conceptus non necessario copulantur, immo habent habitudinem contingentem, pro eo, quod concipitur talis res, vt similitudo diminuta, & per consequens, vt non habens esse ex se, sed indigens producente ad hoc, quod exeat in actum primum, siue in vsum suae realitatis. ergo omnis talis res est contingens.

Et si dicatur, quod talis contingentia non est realis, sed in intellectu, nec talis potentia est in re, dicendum ad hoc, quod nec necessitas. nec possibilitas rei simplicis, potest poni aliter in re simplici, nisi quatenus possunt formari de eo duo conceptus, vt dictum est supra. Secunda vero propositio principalis haec est, quod omnis creatura commutabilis est, quo ad esse secundum, & accidentale. illud enim, quod non est totum esse subsistens, sed certa portio en titatis, est susceptibile alicuius entitatis, immo non est perfectum, nisi ex additione alicuius alterius entitatis, vnde indiget operatione, per quam attingat finem. ad operationem autem consequendam indiget potentia, & vniuersaliter nulla portio entitatis est sibi sufficiens, quin indigeat alio a se, quo perficiatur, & per consequens est susceptibile alicuius accidentis, sed probatum est supra, quod omnis creatura est quaedam portio entitatis. omnis ergo creatura susceptibilis est alicuius accidentis, & ita secundum accidentia de necessitate mutatur. Et si dicatur, quod possibilis est natura talis, cuius accidentia immutabilia sint. in caelo enim non est mutatio, nisi secundum vbi, & ideo videtur, quod in substantiis abstractis nulla debet esse mutatio, dicendum, quod omnis creatura, vel est materialis, & corporea, vel est abstracta a situ, & incorporea, & corporea quidem de necessitate saltem mutabilis est secundum locum, vt dicit Commentator, & Philosophus probat, omne corpus moueri per posse; substantia vero abstracta est necessaria intellectuali naturae: sunt autem quaedam intellectiones, quae immutabiles esse non possunt, puta intueri praesentia, & nosse contingentia, & particularia. ista enim mutabi lia sunt, sicut & obiecta; vnde & in omni intellectu saltem est mutatio secundum illa, excepto illo, qui est intelligere omnium rerum subsistens. sic ergo patet, quod corruptibilia sunt in primo gradu, & maximae commutabilitatis; corpora vero caelestia in secundo, & alia abstracta in tertio: vniuersaliter vero cuncta sunt mutabilia, quantum ad esse primum, non ratione alicuius substrati, sed quia intellectus potest concipere omnem creatam rem, vt non exeuntem in suam realitatem, qui quidem exitus appellatur esse, vnde potest concipi indifferens ad esse, & non es se, & per consequens possibilis, & contingens, & commutabilis, & ita solus Deus immutabilis est, vt August. dicit, quod solus Deus bonum simplex est, & ob hoc incommutabile solum est, ab hoc autem bono creata sunt omnia bona, sed non sunt simplicia, & ob hoc mutabilia. & in hoc quaestio terminatur.

Responsio ad obiecta primo.

AD ea vero, quae superius primitus inducuntur, dicendum est. Ad primum quidem quod scientiae sunt de veritatibus incommutabi libus. etenim, quod praedicatur in propositionibus necessariis, non significat existentiam actualem, sed solam connexionem praedicati cum subiecto: illa autem connexio aeterna est, vbicum que ponitur esse subiectum: si enim in intellectu connexa sunt, in intellectu, si vero extra, & con nexio erit extra. non ergo prabatur incommutabilitas creaturarum, quantum ad esse, per istam rationem.

Ad secundum dicendum, quod non esse commutabile, est subiectum motus, vel mutationis, secundum rem, sed sufficit, quod sit secundum rationem, inquantum de omni re formantur conceptus esse, & essentiae, mutuo accidentes, & contingentes.

Ad tertium dicendum, quod mutatio quidem creaturarum quantum ad esse secundum, realis est. est enim aliquid secundum rem, aliter se habens nunc, quam prius: secundum vero totale, realis non est, sed secundum intellectum concipientem rem, modo essentiae ociantis a sua realitate, deinde vero per modum exeuntis ad reã- litatem, & hoc est quaedam mutatio, non quidem subiectiua, sed eo modo, quo agens dicitur mutari, dum exit ab otio in operari.

Ad quartum dicendum, quod mutabile mutari potest per modum, qui dictus est; concipi namque potest, vt non ens in rerum natura, & vt desinens esse, etiam quod additur, quod non potest mutari in ens incommutabile, vtique verum est, nec propter hoc dicitur immutabile, quia potest desinere.

Ad quintum dicendum, quod in re simplici est aliquid secundum modum intelligendi, quod est in potentia ad esse substantiale, & non esse, videlicet ipsamet res, vt concepta per modum naturae quiescentis; vt sic enim non intelligitur in sua prima actione, quae est vti sua realitate, siue esse in rerum natura.

Et per idem patet ad vltimum. Probant enim ambo, quod in re non sit potentia ad esse, & non esse, nec tamen propter hoc probatur, quin res ipsa mutabilis sit, eo modo, qno loquimur hic de mutabilitate opposita incommutabilitati Diuinae. non est enim incommutabilitas in Deo ra tione connexionis realis existentis inter esse, & essentiam, realiter distincta, sed ratione connexionis, quae est inter duo illa distincta, secundum modum intelligendi. per oppositum ergo in creatura est mutabilitas propter connexionem contingentem, & mutabilitatem, quam reperit intellectus inter conceptum essentiae, & esse.

Ad obiecta secundo.

AD ea vero, quae secundario inducuntur, dicendum est. Ad primum quidem, quod sapientia Dei dicitur mobilior omnibus mobilibus, & similitudinaris, inquantum omnia concipit, & nihil eam latet; vnde dicitur lustrare omnia, quia vniuersa suo aspectu attingit, vel dicitur mobilis effectiue, inquantum effectus eius diffunditur vbique; in se autem, & formaliter mobilis essenon potest.

Ad secundum dicendum, quod Deus non poenitet, nec mutat propositum formaliter in seipso, sed habet se per modum mutantis propter effectus, quos demonstrat. deleuit enim mundum, quem produxit, & ita videtur se habuisse ad mo dum poenitentis, quod mundum produxisset.

Ad tertium dicendum, quod ea, quae in mundo fiunt a Deo, & mutabilia sunt, & ipse tamen immutabilis in se manet, nulla namque mutatione facta in se, aliquando producit vnum, & aliquando aliud, sicut ignis stupam igniret, & non igniret, nulla mutatione facta in se, si haberet in potestate sua agere, & non agere, sicut habet Deus. & per idem patet ad quartum. Exit enim ab ocio in actum sine mutatione sui, quia crea- tio non estinea subiectiue. Quod autem additur, quod incepit esse de nouo, vbi antea non erat, dicendum, quod non dicitur Deus esse praesens alicui, nisi denominatiue, vtpote, quia creaturae praesentes sibi.

Ad quintum dicendum, quod motis nobis, mouentur omnia, quae sunt in nobis, tamquam aliquid nostri, vel sicut forma, vel sicut pars, vel alio modo, dicendum etiam, quod Deus non dicitur in nobis esse, tamquam in loco, vel in subiecto, sed quia praesentius nobis, & ideo non oportet, quod moueatur motis nobis.

Ad vltimum dicendum, quod Creator saepedicitur se mouere, inquantum intelligere, & velle appellantur quidam motus, large accipiendo, motum, pro actu, & operatione quacumque, secundum hoc enim Deus mouet se, quia intelligit, & amet se.