Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opinio S. Tho. I. par. q. 6. art. I. & lib. 2. contra Genti les capit. 27.

CIRCA primum ergo considerandum, quod aliqui dicere voluerunt singulare materiale ab intellectu nostro, primo, & directe cognosci non posse; indirecte autem, & per quandam reflexionem posse, per sui conuersionem.

Et primum quidem patet, quia omne abstra ctum a conditionibus materialibus, quae sunt hic, & nunc, remanet commune, & vniuersale; sed nil potest intelligi ab intellectu humano, quin a materia, & huiusmodi conditionibus abstrahatur. nam operatio intellectus agentis, est phantasmata ab huiusmodi conditionibus sequestrare, & separare, ita quod species intelligibilis post actionem intellectus agentis, ne ces se est, quod remaneat, vt repraesentans rem, & naturam simpliciter, non hanc, vel illam. ergo noster intellectus singularia directe non potest intelligere.

Praeterea: Quod est vnicum in superioribus, in inferioribus est multiplicatum, sed anima hu mana est inferior inter omnes substantias intellectiuas; substantiae autem separatae cognoscunt singularia, & vniuersalia per vnicum principium, videlicet per intellectum. ergo humana anima per duo principia ista cognoscet singularia, scilicet per imaginationem, & sensum; vniuersalia vero per intellectum.

Praeterea: Philosophus vbique videtur dicere, quod sensus, & imaginatio sit singularium; intellectus autem vniuersalium, & per hoc assignat differentiam imaginationis ad intellectum in tertio de anima, sed hoc non esset, si directe singulare posset intelligi. ergo id, quod prius. fecundum vero, scilicet quoFindirecte, & per reflexionem possit intelligi, patet, quia probad tum est intertio de animas quod intellectus non po test aliquid intelligere, quin ad phantasmata comertatur, sed phantasmata sunt species par ticularium & singularium; ergo intellectos conuertendo se ad phantasmata, & reflectendo super ista singularia cognoscee.

Est tamen sciendum secundum istos, quod sin gulare, in quantum singulare, non repugnat intelligi; sed in quantum singulare materiales & ideo anima licet sit singularis, est intelligibilis, & similiter substantiae separatae.

Opinio aliorum.

DIXERVNT vero alij, quod intellectus no ster singulare intelligit directe, immo primo, quam vniuerfale: conuersio enim intellectus ad aliquid, non est aliud, quam intelligere illud, non enim conuertitur facialiter, aut situaliter, cum sit abstractus: sed tantum per actum suum. sed intellectus noster secundum Philosophum, & positores praedictae opinionis necessario conuertitur ad phantasma, nec potest vniuer sale intelligere, nisi ad phantasma conuertatur: ergo necesse est, quod si debeat vniuersale intel ligore, praeintelligat ordine naturae saltem ipsum phantasma, quod est particulare, cum conuer sio ad phantasma sit prius ordine nature, quam intellectio vniuersalis in ipso phantasmate.

Praeterea: Speculari non est aliud, quam intelligere; sed Aristorelec dic it, quod intelligen tem necesse est phantasmata speculari; ergo necesse est, quod phantasmata intellectus cognoscat etiam prius ordine naturae, quam aliquid in phantasmate.

Praeterea: Formare syllogismum expositorium videtur pertinere ad intellectum; discurrere enim & syllogizare actus est intellectus, sed in syllogismo expositorio medium est figna tum & singulare. ergo cognoscere singulare fignatum pertinet ad intellectum.

Praeterea: Nulla potentia ponit differentiam inter aliqua, quin cognoscat ista, sicut patet, q sensus particularis differentiam non ponit inter sensibile suum, & sensibile alterius sensus; quia illud aliud non cognoscit, sensus autem communis differentiam ponere potest, quia apprehendit vtrumque. sed manifestum est, quod intellectus differentiam ponit inter particulare, & vniuer sale, ergo vtrumque cognoscit. Et si dicatur, quod verum est, quod vniuersale cognoscit per se; sin gulare vero, vt coniũgitur cum imaginatione, non valet. aut enim sic cum imaginatione coniungitur, quod alium actum, & aliam speciem. per quam cognoscit particulare, recipit intellectus in se, quamuis non nisi praesente phantasmate, & ima ginatione, in actu suo existente; & sic aeque dire cte intelliget singulare; sicut vniuersale; quia per propriam speciem, & proprium actum, quamuis indigeat praesentia phantasmatum obiectiue, nec hoc imped it directam intellectionem, cum vniuersale non nisi in phantasmate speculetur; aut si apprehendit mediante imaginatione singulare, quod actus imaginationis, & eius species recipitur in eo; quod omnino imposs ibile est cum idem accidens non possit esse in pluribus substantijs, aut nullum actum, vel speciem, respectu particularis, recipiat: & sic nullo modo intelligit etiam reflectendo, & conuertendo se ad phantasmata: & ita dari non poterit, qualiter assignet differentiam inter vniuersale, & particulare, nec etiam qualiter formet hanc propositionem: Sortes est homo, aut faciat syllogisium expositorium, in quo medium sumitur singulare.

Est ergo sciendum, quod cognitio vniuersalis, est propria intellectui, nec sensui communicatur; cognitio vero singularium communis est ambobus, quia quicquid potest virtus inferior, potest superior, & amplius. vnde habet se intellectiis ad omnem sensiriuam apprehenfionem, sicut sensus communis ad sensum particu larem. est autem sic. quod vtrumque denominatur ab eo, quod est proprium sibi, sicut dicimus, quod sensas ponit differentiam inter sensibilia tensuum propriorum, nec per hoc negamus, quin sensibilia propria cognoscat: & per eandem rationem dicitur, quod intellectus est verbum, aut quod vniuersale est, dum intelligitur; & similia: & quod particulare sentitur, per hoc denotantes quod vniuersalis apprehensio est propria intellectui, quia sensus est singularium tantummodo, & praecise.

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur sub triplici propositione.

Prima quidem, quod difficultas oritur in praesen ti quaesito ex vnico syllogismo, cuius maior, & minor videtur posse demonstratiue probari, quae talis est. impossibile est singulare in sua singula ritate cognosci, nisi designando, & demonstran do ipsum pro certo, & determinato situ in ordi ne ad apprehendentem potentiam, seu ad illum, qui singulare cognoscit; sed talem cognitionem demonstrantem, & designantem rem aliquam sub certo situ, impossibile est haberi a potentia intellectiua, vel actu potentiae intellectiuae. ergo notitia singularis signati, inquantum est signatum, impossibile est esse in intellectu.

Istius ergo rationis maior videtur posse demonstratiue probari. impossibile est enim, quod species aliqua, vel similitudo repraesentet singu lare signatum distincte, & determinate, contra omne aliud signatum eiusdem rationis, nisi repraesentet illud sub certo situ, ita quod repraesentatio fiat per modum intentionalium linearum, eo modo, quo videmus, quod species sensitiua repraesentat obiectum, coniũctum situaliter, vt in tactu; vel distans, vt in visu, ita quod omnia, quae sensantur per iudicium sensitiuum, statuun tur in aliquo situ, pro eo quod species linealiter repraesentat. si enim species abstraheretur a ta li modo reprae sentandi, ipsa esset indifferens ad quodlibet singulare illius speciei, singularia namque; cum sint vltimate eiusdem rationis, simillima sunt: & per consequens similitudo verius alterum repraesentat, inquantum similitudo; simillimorum enim eadem est simibtno õfel ratio, quare aliqua specles magis repraseme hoc singulare, quam illud, nec per aliudooodipriatur ista smilitudo, quae inquantum umdlisdo, indifterons, ost, nisi quatenus reptusentatma do lineari intentionaliter, in cuiustermiggoum pe, vel longe statuitur res, quae cognoscitu os ita quos isunt species, tou arant res romnientatae, & situaliter distinctae. sed cogiibi⸗ litas vnluscuiusque rei sequitur modum siiepraesentatiui, per quod est in apprehonsina gnttia; ergo singulare aliter non est cognoscibis nisi per apprehensionem demonstmntum ip sum hic, vel ibi.

Praeterea: Omne cognoscens aliquid praguis cognitione, virtute illius cognitionis, dlie⸗ guit ipsum ab omni alio quocumques sedsanes nerentur duo homines similes, in colore, &fia ra, & quantitate, & vniuersaliter in omni accidente tam anime, quam corporis; constat, quoqui illos imaginaretur, non posset vnum disinguere ab alio, nisi cognitione demonstratina & situatiua, dicendo scilicet iutra se: quamiis isti sint simillimi, iste tamen non est ille- dicendo autem istum, & illum, poneret vnum hic, & reliquum illic: vel si diceret hunc, & illum demonstraret hunc, vt hic, & illum ut illic. pronomina enim demonstratiua sumpta sunt ad differentiam situs: quia iste ab istic, & ille ab il lic, & hic pro nomen ab hic aduerbio loci. quocumque autem modo considerarentur illi duo homines, per considerationem non distingueretur certitudinaliter vnus ab alio, nisi per considera tionem demonstratiuam, & designatiuam eorum in diuerso situ; immo qui acciperet vnum, accipe ret alium. ergo patet, quod singulare, & indiui duum signatum apprehendi non potest, inquan tum huiusmodi, nisi cognitione designants ipsum sub determinata distantia situali.

Praeterea: Nulla cognitione comprehenditur indiuiduum, vt signatum, nisi sub illa, qua appre henditur, vt incommunicabile: nullum enim incom municabile est indiuiduum signatum. sed mani festum est, quod quacumque cognitione res aliqua apprehendatur, quod apprehenditur, vt cõ icabile quid est, & reperibile in pluribus, nisidi apprehenditur sub cognitione demonstratiua, & designatiua certi situs. si enim apprehenditur aliquis homo indiuidualis, quicquid apprebea ditur de illo, commune est, nisi apprehendatur, &t iste, vel ille, quia si concipio, quod est homo, pla res homines reperiri possunt: si vero quod indiuiduus, plures sunt indiuidui, si vero quod vnus, plures sunt, quorum quilibet est vnus; si vero bipedalis, vel talis figurae, & plures possunt esse tales; si vero quod situatus, & positus in cer to situ, & plures possunt reperiri, qui vocantur Sortes: sed si apprehenditur, vt iste homo, impos sibile est, quod plures sint, quorum quilibet sit ilte homo. certum est autem, quod ista cor gnitio non differt a praedictis, nisi quia est demonstratiua rei, quae apprehenditur, vt istuc sub isto determinato situ. ergo nulla alia cognitior. ne potest apprehendi indiuiduum, vt signatumé incommunicabile, quin totum, quod apprelu ditur, sit commune in tali situatiua cognitione.

Sed forte dicetur, quod dato, quod essent in eodem signata indiuidua, vtpote duo corporagloriosa simillima, & aequalia essent simul, tunc non possent distingui in situs immo essent in eodem, vel eodem illic; & tamen vnum non esset aliud realiter, & posset dicere apprehendens, hoc corpus non est illud. si vtique sic dicatur, non valet, quia per necessitatem apprehendens sic dicendo, situm variabit, & corpus vnum propinquius situabit in ordine ad se, vt cum dicet hoc corpus, aliud vero distantius, vt cum dicet non est illud corpus, immo dicendo, hoc corpus, non est hoc aliud corpus, necessario ponet vnum, in vnam partem, & aliud ad aliam

Ex quo patet, quod ille situs, de quo hic agitur, non oportet, quod sit realis; sed est situs intentionalis, qui terminat indiuiduum & apprehensionem, vt secundum numerum apprehensionum demonstratiuarum sit numemerus talium situum: propter quod dicitur apprehensio demonstratiua, ad designatiua, & demonstratiua, nec aliqua signatione alia potest signatum indiuiduum apprehendi.

Est autem considerandum, quod illud, quod est situs, impermansiuus est prius, & post; siue nunc, & tunc in successiuis. vnde si dentur duo soni simillimi, vnus heri, & alter hodie, non poterunt cognosci, vt ille sonus, & iste, distinguendo eos numeraliter, nisi quatenus apprehendetur ille, vt tunc, & iste, vt nunc. non enim distinguerentur, vt hic, & ibi, si fuerint ab eadem campana. & propter hoc demonstratiua, & designatiua cognitio non solum est situatiua, ita quod differat secundum diuersum situm; immo est etiam hoc modo quantitatiua, quod potest differre secundum nunc, & tunc, siue secundum tempus: & hinc est, quod consueuit dici cognitionem indiuidui signati concernerehic, & nunc alterum illorum

Praemissae vero rationis minor videtur posse etiam demonstratiue probari, videlicet quod nulla talis demonstratiua cognitio sit possibilis potentiae intellectiuae, aut alicui potetiae, abstractae a quantitate; certum est enim, quod mo dus operandi sequitur modum essendi. vnde Philosophus primo de anima dicit, quod si est aliqua operatio abstracta, necessario ponendum est, animam esse abstractam secundum potentiam, cuius est illa operatio, & per oppositum si operatio sit quantitatiua, & materialis, necesse est, quod potentia sit quantitatiua, & materialis. sed manifestum est, quod talis apprehensio designatiua, & demonstratiua rei, ponens rem in esse intentionali, aut in esse apprehenso sub certo, situ, aut sub certo successionis termi no, vtpote hic, vel ibi, aut nunc, vel tunc; omnis, inquam, apprehensio talis, vel indiuiduum tale est quantitat iuum quantitate intentionali. sic enim tale indiuiduum demonstratiuum sub linoa imaginaria, cuius terminus dicitur hic, vel ibi; vel nunc, vel tunc, vt quasi quaedam linea procedat ab ipso apprehendente in prius, vt cum dicitur, tunc fuit; aut in posterius, vt cum dicitur, tunc erit; aut in directum, & simul,tcum dicitur, nunc fit: aut in situm pro- pinquum, vt cum dicitur, iste homos aut in distans, vt cum dicitur ille homo; aut in eundem reflectendo, vt cum dicitur, ipse ego. ex quo patet, quod demonstratiua notitia linearis est; & quoudam indiuiduum quantitatiuum, quo ad modum apprehendendi. non quidem quod sint ibi lineae tales reales; sed quia modus indiuiduandi est talis. ergo non competit apprehensio talis potentiae non quantitatiuae, & incorporeae, alioquin incorporeum, & non quantum seruaret in sua operatione modum corporeum, & quantum, & non sequeretur modus operandi modum essendi. cum ergo intellectiua potentia sit abstracta, quia incorporea, & non quanta, necesse est, quod abstrahat ab illo modo cognoscendi, & per consequens nil potest cognoscere, demonstrando, vel situanuo, dicendo videlicet hanc lineam. vel hanc quantitatem, vel hominem istum; sed abstrahendo, concipit lineam simpliciter, vel quantitatem, vel hominem; alioquin haberet modum cegnoscen di materialem, & quantitatiuum

Praeterea: Modus repraesentandi sequitur mo dum essendi ipsius speciei, sed repraesentare rem aliquam, modo distantis linealiter, vel propinqui, & ita vt hic, vel ibi; ibi linearet modo quantitatiuo, quia sub lineis imaginarijs. ergo non competit speciei non habenti realiter esse quantitatiuum. manifestum est autem, quod species informans intellectum, non est realiter quanta, immo spiritualis, & incorporea: ergo tantum repraesentabit rem absolute, & non vt hic, vel ibi, & per consequens nec vt demon strabilem per illud, vel istud; aliter autem non po test, vt signata cognosci. ergo impossibile est, quod intellectus cognoscat singulare signatum

Praeterea: Impossibile est, quod indiuiduum intentionaliter lineare. possit competere alicui potentiae, inter quam, & suum obiectum non potest cadere linea, imaginarie ducta. linea enim ex modo cognoscedi necessario ducitur: ex quo ponitur, q indiuiduum fiat per modum linearem, sed inter intellectum, & eius obiectum non potest duci linea media, nec etiam inter aliquid, quod non sit quantum. non enim interduos angelos, cum vnus intelligit alium, potest trahi linea media, cum inter le non distent; alioquin corporum vniuersitate destructa, remanerent distantiae angulorum, & dimensiones imaginabiles inter eos, quod absonum es. Et iterum si inter intellectum & obiectum cognitum posset ina ginari linea media, intercidens inter illa. necessario caperet intellectum, cum sit indiuisibile quod dam per modum termini lineae: terminus autem lineae punctus est; & secundum hoc intellectus erit indiuisibile, positum, sicut punctus, quod tamen non competit etiam vnitati, quae non est magis abstracta, quam intellectus. vnde sicut phantasticum est dicere, quod vnitas terminat lineam imaginariam, sic quod intellectus terminet eam. & hinc est, quod dum intelligitur linea simpliciter, vel homo, vel quantitas, non intelligitur, vt propinqua, vel distans, vel vt hic, vel ibi, sed penitus abstrahendo. ergo impossibile, vt videtur, quod demonstratiua, aut designatina notitia, quae propria est singulari signato, competat potentiae intellectiuae.

Sic ergo patet, quod ex praemissis propositionibus videtur demonstratiue inferri, quod intel lectus nullum indiuiduum signatum sub sua signatione apprehendat, non solum materiale, vt prima opinio dicebat, immo nec immateriale, quia repugnat sibi, inquantum signatum est, cum non sit aliter cognoscibile, quam demonstrando, & designando, vt istum, vel illum. & rursum patet, quod non impeditur, pro eo quod habet materiam, cum materia possit cognosci abstracte, nec propter hoc aliquid, quod se teneat ex parte ipsius in ratione cogni ta, siue sit situs, siue sit quantitas, positum non demonstratiue, aut designatiue, cognosci pōt. sed impeditur ex modo cognoscendi, quia nulla apprehensio attingit indiuiduum, vt signatum, & vt incommunicabile, nisi demonstratiua & designatiua ptocedens a potentia per modum iudicij linearis. Et iterum patet, quod est dictum, intellectum abstrahere a conditionibus materialibus: abstrahit quidem non obiectiue, cum nulla sit materialis conditio, quam intelligere non possit, quia & quantitatem, & situm, & lineam, ac distantiam, & omne aliud, quod dicatur materiale, sed abstrahit modaliter, quantum ad modum cognoscendi, quia non habet iudicium lineare designatiuum, atquedemonstratiuum, & situale. patet etiam, quid est dictu, conditio materialis, a qua abstrahit intellectus; quia non est aliud, quam modus situalis corporeus, & quantitatiuus. corporeitas enim, & quantitas appellatur materialitas quaedam pro eo, quod quantitas, ac trina dimensio inest composito per materiam, cum sit proprietas primae materiae, vt Commentator dicit in tertio caeli, & mundi.

Quod mens Philosophi & Commentatoris fuit, quod nullo modo intellectus attingit aliquid, quod non remaneat communicabile.

SECVNDA vero propositio est, quod mens fuit Philosophi & Commentatoris, quod nullo modo intellectus attingit aliquid, quod non remaneat communicabile, & per conse quens forma simpliciter non signata: & sic expo nit Commentator mentem ipsius in 3. de anima, formans rationem Philosophi per hunc modũ: sicut se habet intentio apprehensa ad intentionem aliam apprehensam, sic virtus comprehensiua ad virtutem comprehensiuam, cum potentiae distinguantur ex obiectis. sed manifestum est, quod forma simpliciter, & indiuiduum, quod est hoc, & signatum, sub ista forma differunt, quia quaedam sunt entia, in quibus non inuenitur haec secunda intentio, & forma signata, sicut in substātijs abstractis, quae sunt formae, & naturae sim pliciter subsistentes, non hae signatae: in quibusdam vero reperiuntur illae duae intentiones, sicut in magnitudine, & in omni corporeo, aut quanto. aliud est enim magnitudo, & haec magnitudo, & homo simpliciter, & hic homo signa tus; & aliud albedo simpliciter, quod non est aliud, quam quicquid est in natura: aliud vero haec albedo. ergo necesse est, quod forma simplex cognoscatur per aliam virtutem, scilicet per intellectum; formas vero singulares, & istas apprehendat per aliud, videlicet per imagibationem, & sensum; & propter hoc Commentator infra dicit, quod si res imaginatae; & intellectae, essent vna intentio, non esset differentia inter vniuersale, & indiuiduum: & subdit, quod cum sit duplex ordo intentionum, vnus indinidualium, & singularium, quae sunt formae signa tae, alius vero vniuersalium, quae sunt formesim pliciter; intellectus agens transfert rem di ordine in ordinem, cum formam signatama abstrahit a signatione, relinquendo formam⸗ simpliciter: similiter Commen. I8. in eodemcap. ponit definitionem intellectus possibilis, dicens, quod est illud, quod est in potentia, omnes intentiones formarum vniuersalium, differeus a prima materia in hoc, quod ipse est in potentiaomnes intentiones formarum vniuersalium. pri ma autem materia recipit formas diuersas, & indiuiduas, & istas. ex quo apparet, quod intel lectus possibilis non est aliquid hoc, nec corpus, nec virtus in corpore, quoniam tunc reciperet formas, secundum quod sunt diuersae, & istae, & non distinguunt modum formarum, secundum quod sunt formae, & haec ille. ex quibus patot quod intellectus apud eum nullo modo intelligit singulare signatum

Vlterius mens fuit Philosophi, & sui Common toris, quod anima potest singulare, & formanu simplic iter comprehendere per se, quod hoc sigillatim, & tunc comprehendit per duas virtutes, vt dictum est: quandoque vero comprelendit eas simul, vt cum ponit differentiam inter indiuiduum, & formam, vel cum praedicat formam de indiuiduo, & tunc comprehendit per eandem virtutem, aliter se habentem. habet enim setunc intellectus respectu indiuidui, sicut sensus communis respectu sensuum propriorum. nam sicut non cognoscit communis per se propria obiecta sensuum, sed mediantibus particularibus sensibus, per se tamen differentiam ponit inter illa. & hoc est, quod sensus particu lares reducuntur in ipsum, tamquam in centrum; sicut intellectus, mediante imaginatione, comprehendit particulare, vniuersale vero per se& similiter differentiam vnius ab altero, & compositionem vnius cum altero. & hoc expresedicit. Comm. in 3. de anima, cum ait, quod necesse est, quando aliquid comprehenditalietatem inter aliqua duo, vt sit vnum vno modo, & multa alio modo, quemadmodum sensus communis. comprehendit alietatem inter senfibilia per dispositionem diuersam, quia per sensus plures. & talis est dispositio intellectus in compre hendendo alietaté quae est inter formas, & indi uiduum; comprehendit enim formas por se, & indis uidnum, mediante sensu: hoc ille. ex quibus pated quod quia eadem est anima, quae iudicat vniuersale per intellectum, & indiuiduum por sonsums ita quod vtrumque indicium referatur ad auimam, tamquam ad centrum; idcirco experitur differentiam eorumdem. nec oportes quod apprehenfio indiuidui sit obiectiue ind intellectu, sed tantum in imaginatione; &tal men intellectus dicitur illa apprehensione cognoscere indiuiduum, mediante sensu, pro ou quodammodo efficiuntur vna vietus, sicu res sensus efficiuntur vnum in sensu communi. vude intellectus differentiam assignans, dicitur formam apprehendere per se; indiuiduum vero concomitatiue propter identitatem animae, ad quam vtrumque iudicium refertur, differentiam vero per se secundum mentem eius.

Vlterius mens fuit vtriusque, quod intellectus se habeat per modum rectae lineae, & quasi extensae, cum mediante imaginatione, experiatur singulare; secundum vero lineam spiralem, vel circumflexam, quae non est proprie singularis, quia non redit ad eundem punctum, cum intelligit formam in illo singulari, & deinde resoluit illam formam in aliam communiorem, & deinde illam in aliam communiorem; & sic procedendo ad modum spinae, sicut est in vitibus torcularium, vel templorum, donec perueniat ad formam simplicem, d qua non potest fieri vlterior abstractio, vbi sistit; & sic exponit Commentator reflexionem intellectus in de anima, vbi dicit, quod necesse est, quod experiatur. forma autem per dispositionem lineae rectae, cum intellexerit pri mam formam existentem in hac, vt singulare, aut secundum dispositionem similem lineae spirali, quando fuerit reuersa, quaerendo intelligere quidditatem illius formae, deinde quidditatem illius quidditatis, quousque perueniat ad simplicem quidditatem. non enim cessabit, quousque perueniat ad formam simplicem: haec Commentator. ex quibus patet, quod Doctores illi non intellexerunt reflexionem intelle ctus, de qua Philosophus loquitur in tertio de anima, qui dixerunt, quod singulare intelligitut ne e e na crtuterss ce uerg aiec-,

Vlterius mens extitit vtriusque, quod intelligentiae separatae, quibus non coniungitur ima ginatio, vel sensus, nullo modo intelligerent sin gulare, nec per se, nec mediante imaginatione, quia carent illa. & hoc magis in secundo ar ticulo apparebit.

Quid sit veritas in dictis Philosophi, & Commentatoris.

TERTIA quoque propositio est, quod ea, quae dicta sunt secundum Philosophum, & Commentat. suum, vera sunt quidem pro statu viae, & intellectus coniuncti cum phantasmate, non autem pro statu intellectus simpliciter; nec pro intelligentijs separatis. Ad cuius euidentiam eria sunt consideranda. Primum quidem, quod multa sunt intelligibilia per se, & directe, quae tamen intellectus coniunctus pro statu viae, cognoscere non potest. constat enim, quod substantia lapidis, & propria natura cuiuslibet substantiae intelligibilis est, quantum est ex se, ab omni accidente denudata, tamen substantia est prior deffinitione quocumque accidente, & separata secundum rationem: nec oportet cam definiri per accidentia, & additamenta, vt patet: haec omnia 7. Metaphys. certum est autem, quod nullus pro tempore viae experitur se substantias proprias rerum naturalium intel figere, eas ab accidentibus sgoliando, & denu- dando. ergo aliqua sunt intelligibilia per se, & secundum aliquem modum; quae tamen intellectus coniunctus non potest attingere pro tempore huins viae.

Praeterea: Intelligentiae separatae sunt maxime intelli gibiles, tamquam manifestissima in natura, vt patet 2. Metaphysicae; sed pro tempore huiusmodi viae nullus experitur se ad earum no titiam peruenisse. ergo id, quod prius.

Praeterea: Supra dictum fuit, quod intuitiua notitia est possibilis poni in intellectu. certum est autem, quod pro statu intellectus, coniuncti in via, nullus substantias intuetur: alioquin posset cognosci absentia panis in sacramento altaris & potuisset Eua cognouisse intuitiue daemonem, qui loquebatur in serpente. ergo multa sunt pos sibilia intellectiui simpliciter, quae non potest, prout phantasmati coniũctus pro statu viatoris.

Secundo vero considerandum est, quod indiuiduum duplex est, quoddam quidem signatum, vt iste, vel ille; quoddam vero abstractum a desi gnatione, & situ, vtpote quidam angelus, aut quaedam anima indiuidualis, & terra, quae tamen designari non potest. non est enim haec anima, aut hic angelus, vt magis videbitur in secundo.

Adhuc indiuiduum signatum potest cognosci cognitione demonstratiua designatiua, sic q cognoscens dicat, iste homo, vel ille, vel potest cognosci cognitione immateria li, & abstracta, non demonstrando indiuiduum, vt istud, vel illud. & quod hoc modo immater iali, & abstracto cognosci possit, apparet; sicut enim res se habet ad esse, sic ad intelligi, & cognosci, vt patet 2. Metaphysicae. sed manifestum est, quod indiuidua etiam signata, vtpote Sortes, vel Plato, non sunt indiuidua certa, & distincta in se per hoc, quod sint demonstrabilia, aut in situ: tum quia, variato situ, adhuc remanet idem indiuiduum: tum quia manente distinctione indiuiduorum, poni possunt in eodem situ per diuinam potentiam, ficut caelum, & corpora gloriosa: tum quia esse demonstrabile, aut signabile, videtur relatio accidens ipsi Sorti, & per consequens Sortes non distinguitur a Platone per esse designabile distincte, aut per hoc, quod designetur in actu. ergo cognosci potest, & signatum indiuiduum absque hoc, quod demonstretur, vt signet aut hoc, vel illud.

Praeterea: Indiuiduum potest accipi vel vagum, vel signatum, vel signationi substratum vagum quidem, vt aliquis homo, abstractum ve ro, vt numeralis natura, quae subiecta est situi, & relationi demonstrabilitatis. constat enim, q designabilitas, aut signatio respicit aliquod abstractum, quod vniuersale non est, sed potius in diuidua natura, signatum uero, vt hic homo; ita quod esse habent, vel illud non aliud importat circa aliquem hominem indiuiduum, nisi modum, quo attingitur a cognoscente. attingitur enim notitia demonstratiua, atque situatiua, & sub quodam iudicio lineali. vnde actualis demonstratio, importata per istud, vel illud, attingit indiuiduum, quod in se certum, est, & distinctum sub quodam modo, qui non dat sibi formaliter distinctionem, & certitudinem in se, sed tantummodo in ordine ad cognoscentem, sed manifestum est, quod omne illud, quod est certum, & distinctum in se cognosci potest, vt sic absque omni modo, quo redditur certum per accidens, & in ordine ad cognoscentem, qui ratione imperfectionis suae indiget tali modo certificari, ergo indiuiduum cognosci potest immaterialiter, & abstracte, absque hoc quod designetur, vt iste, vel ille. Et posset ratio sic for mari: sicut se habet res ad esse certum, & distinctum, sic se habet ad posse cognosci, vt certum quid, & distinctum, sed indiuiduum signatum certum est, & distinctum absque hoc quod sit hic, vel ibis aut nũc, vel tunc, quia quocumque modo varientur ista, remanet idem indiuiduum indistinctum, & certum; & similiter absque hoc, quod importent istud, vel illud, cum non dicat, nisi modum, quo attingitur a cognoscente demonstratiue, & desi gnatiue. ergo indiuiduum cognoscibile est, & certificabile alicui notitiae non designatiuae, vel demonstratiuae.

Praeterea: Indiuidua eiusdem rationis sunt simillima absque dissimilitudine omni, vt patet de duabus lineis eiusdem quantitatis: nam vnũnon est aliud. vnde sunt simul ista duo, scilicet quod indiuiduorum, quodlibet sit aliquid certum in se, nec sit aliud aliquo modo; & tamen quod simil lima sint, sed omnis entitas cognoscibilis estt. er go aliqua cognitio potest attingere ad indiuiduum, prout est in se distinctum, quamuis alteri simillimum. manifestum est autem, quod non est distinctum, quatenus a cognoscente signatur, immo signatio sequitur distinctionem, nec etiam quatenus est signabile, aut demonstrabile, immo habitudines istae praeexigunt ipsum esse distinctum; nec potest dici, quod in se sit signatum sine habitudine ad signantem. ergo necesse est, quod indiuiduum possit cognosci cognitione aliqua attingente ipsum, vt indiuisum quid in se certum, & distinctum absque hoc, quod designetur, vel demonstretur istud, vel illud.

Praeterea: Impossibile est poni distinctionem inter aliqua, quin vtrumque cognoscatur; sed inter indiuiduum substratum, & suam signabilitatem differentia poni potest; cognoscit enim mens de hac linea signata, & demonstrata, quod est substratum signationi, & demonstrationi, scilicet quod demonstratur, non est idem cum signatione, & demonstratione sua. vnde aliud est ibi, quod demonstratur, & aliud esse demonstrabile, vel signabile; aut esse demonstratum, vel signatum in actu. non potest autem dici, quod illud sit linea simplex; ista enim demonstrari non potest, sed linea particularis, & distincta. ergo mens potest cognoscere indiuiduum substratum, distinguendo ipsum a signatione sua, seu demonstratione. aut ergo cognoscendo substratum, vt sic distinguitur, cognoscit ipsum signando, & demonstrando, vel non: & si detur primum, proceditur in infinitum: quod si non reputetur impossibile, quod secundum Auicen. 5. Metaphysicae non est inconueniens procedi in infinitum in actibus rationis; nihilominus est, quod nullus actus ponens differentiam inter obiectum, & alium actum, est eiusdem modi, aut eiusdem rationis cum illo actu; non enim actus visionis ponit differentiam inter obiectum, & alium actum eiusdem modi, aut eiusdem rationis cum illo actu. danenim actus visionis ponit differentiam inter obis ctum, & aliam uisionem. vnde etiam at intele ctu actus reflexus est alterius modi ret altorim rationis ab actu recto. ergo dici non potes⸗ quod apprehensione demonstratiua, & designa⸗ tiua ponitur differentia inter substratum indiuiduum, quod signatur, & suum asse signiauu. relinquitur ergo, quod indiuiduum substrati quod vere signatum est. posait cognosci- nonsignando, nec demonstrando.

Tertio vero considerandum est quod Dam, & intelligentiae separatae, non intelligunt siug lare signatum, signando, aut demonstrando in sum, vt hoc, vel illud: quia tale indiuiduum habet modum materialem, linealem, & situatiuum ac quantitatiuum, quod omnino Deo repegnat, & substantijs abstractis, possunt tamen intelligere omne signatum indiuiduum abstracti ue, & immaterialiter, non signando; fed dehoc magis inferius apparebit. intellectus vero humanus indiuiduum signatum non potest intelligere; etiam demonstrando, & situando, cum fit potentia se parata, sed nec potest illud intelligere praecise, & directe, non demonstrando, & si tuando, cum sit potentia separata, ficut substantiae separatae, quia cum phantasmate coniungitur. nullus enim experitur se posse attingere ad indiuidualem lineam, quin dicat hanc lineam, vel hunc hominem designando, nec potest ponere differentiam inter duas lineas, nisi penes diuersos situs, si sint simillimae, cum tamen non differant per situm, cum sit prius quid, & passio quantitatis. vnde patet, quod non intelligitur indiuiduum per certitudinem ab intelectu coniũcto, exclusa omni signatione, aut demonstratione; cognoscitur tamen sub huius signatione ab intellectu, quasi arguitiue. arguit nãque, imaginatione existente in suo indiuiduo de monstratiuae illius lineae, vel illius, quae est substratum; sed demonstratum per illud, & istud, est aliquid in se certum, & distinctum, differens ab esse signabili, & signato: & ita quoddam iudicio non demonstratiuo, attingit subsrataindiuidua, non tamen nisi in respectu ad signationem concipit, non demonstrando haec duo, illud scilicet, quod demonstratur, atque signatur per imaginationem, & inquantum demonstratur, & per hoc intelligit indiuiduum cer tum, & distincum in ipso phantasmate, modo tamen immateriali, & abstractiue, nec vmquam per certitudinem, & distinctionem eius ab omni alio, nisi in respectu ad signationem.- quam facit imaginatio: & ita potest dici, quod intelligit ipsum quodammodo per coniuncti nem cum phantasmate, vel magis proprie per arguitionem. vnde patet qualiter diuersimode intelligit vniuersale, & singulare; vniuersale namque intelligit per se, & intuitiuae, hon coniungendo illud cum phantasinate, sed potius abstrahendo, quamuis non nisi in phautasmate; singulare vero arguitiue, & per cops iunctionem cum phantasmate, quia per suum imma teriale iudicium non posset indiuiduum vnum ab alid distingueré, nisi referendo ipsum ad indiuidia materiale, quo apprehenditur cum demonsira. nei & haec est mens Commentatoris in 2. de anima, cum ait, quod debet scire, quod comprehensio intentionis indiuidui est sensuum; & comprebensio intellectionis vniuersalis est intellectus: vniuersalitas autem, & indiuidualitas compre henditur per intellectum, scilicet dispositio vniuersalis, & indiuidui. Hoc Commentator. Et secundum hoc patet, quid dicendum, cum quaeritur, an intellectus noster intelligat singulare signatum: dicendum est enim, quod non signando, vel demonstrando, sed quodam iudicio immateriali, quod tamen non habet, nifi argui tiue, referendo scilicet, quod demonstratur per imaginationem ad aliquid, quod designatur ad ipsam signationem. per hoc enim cognoscit, quod substratum non est natura vniuersalis, sed est quoddam certum, & distinctum ab omni alio eiusdem rationis.

Responsio ad ea, quae inducebantur in prima, & secuada opinione; & improbatione maiori syllogismi, facientis difficultatem.

NEc valent motiua primae opinionis. Primum siquidem non: quia non est verum, quod omne intelligibile abstrahatur a conditionibus materialibus obiectiue, nec ab esse hic, & nunc, immo intellectus potest omnem conditionem materialem intelligere, & attribuere alteri, sed huiusmodi abstractio est intelligenda mo daliter, videlicet, quo ad conditionem indiuidui, ne indiuiduum sit lineale secundum lineam successionis, in cuius termino ponatur res in es se iudicato, dicendo tunc, vel nunc; nec secundum lineam situalem, in cuius termino apprehendatur res, vel dicatur vt hic, vel ibi. a tali namque materiali modo abstrahit intellectus, iudicando de situ, iudicio abstractiuo, & non situali, & per consequens potest intelligere indiuiduum etiam signatum.

Non valet etiam secundum, quia verum est, quod anima humana dupliciter cognoscit singularia.

Primo quidem materialiter, demonstratiuo iudicio, ipsum signando, & hoc per imaginationem.

Secundo vero immateriali iudicio, non demonstrando, nec signando, & hoc per intellectum; non est autem verum, quod prima apprehensio, & secunda vniantur intelligentiis separatis, quamuis teneant superiorem gradum in intellectu.

Non valet etiam tertium; nam Philosophus attribuit cognitionem singularium signatorum imaginationi, & sensui; vniuersalium autem intellectui: tum quia sensus, & imaginatio apprehendunt singulare signatum demonstratiue, & signatiue; intellectus vero signatum non signatiue: tum quia intellectus distinguit formas simpliciter ex se, reperiendo eas per se, quod sunt alterius rationis; singularia vero, cum sint simillima, non potest distinguere, nisi in ordine ad signationem, considerando scilicet id, quod demonstratur, cum di citur haec albedo est aliquid distinctum ab omni alia albedine; non per demonstrationem, aut signationem, nec tamen ipse intelligit distin- gui, nisi sub signatione, quam setisus, & imaginatio facit.

Quod vero additur de reflexione, aut connet sione ad phantasmata, patet, quod Philosophus numquam dixit, quod singulare per reflexionem intelligatur, sed potius de quidditate; ait enim, quod sensus calidum, & frigidam iudicat, quorum ratio quaedam est caro; alio autem, aut etiam separato, hoc est per aliam potentiam, aut sicut circumflexa se habet ad se ipsam, cum scilicet intelligit quidditatem; & sequitur: aut cum extensa caruis esse discernit, per hoc volens innuere, quod primam quidditatem intelli git, quasi rectes deinde vero rediens super illam quidditatem, abstrahit communiorem quiddita tem, & sic procedit ascendendo, quasi modo spi rali, & circumflexe, vt ille sit processus, quod primo anima per sensum apprehendit carnemindiuidualem, quasi quoddam medium calidi, & frigidi; deinde vero, quasi extensa per intellectum, apprehendit carnem simpliciter, quae dicitur esse carnis; deinde vero, quasi reflecten do super carnem, apprehendit corporeum, & incorporeum aliud, donec persistat in simplici, & irresolubili quidditate: & sic exponit reflexionem Commentator, respectu vniuersalis, non respectu particularis: & sic habet expresse translatio antiqua, cuius verba sunt haec: Et experimentatur per aliud, aut secundum dispositionem lineae spiralis, quamdiu durat apud esse carnis.

Non valent etiam motiua secundae opinionis: quamuis enim primum, & secundum includant efficaciter contra primam opinionem, quod cō uersio intellectus ad phanta smata non est, nisi per intellectionem, & ita intelliget phanta sma, recipiendo speciem singularis, non tamen plane contra id, quod dictum est. nam per istam conuersionem intelligeretur singulare immaterialiter, & abstracte.

Non valet etiam tertium, quia syllogismum expositorium format intellectus, sed mediante imaginatione. accipit enim medium, quod est singulare signatum super signatione, quam facit imaginatio, quamuis ipse intellectus non signet.

Non valet etiam quartum. verum est enim, quod intellectus ponit differentiam inter indiuiduum signatum, substratum per demonstrationem imaginationis, & ipsum vniuersale; & per consequens intelligit singulare signatum, non tamen signando, aut demonstrando: & similiter intelligit signationem, & demonstrationem, quam imaginatio facit, non tamen signando eam.

Et si dicatur, quod illa signatio particularis est, & per consequens videtur intellectus abstractiuo iudicio aliquod particulare intueri distincte, & non solum arguitiue, videlicet huius signationem; dicendum, quod dum reflectitur super talem signationem, necesse est, quod imaginatio, cuius erat actu ista signatio, alio actu imaginetur illam signationem, quasi reflectendo, & demonstrando, vt hanc, tamen sint plures signationes eiusdem rationis possibiles. vnde intellectus non demonstrat illam primam signationem, vt hanc, nec in- telligit eam distinctam ab omni alia eiusdem rationis primo, & per se, sed quatenus intelligit eam significari per actum reflexum imaginationis.

Non valent etiam motiua maioris syllogismi, difficultatem facientis.

Primum siquidem non, verum est enim loquendo de intellectu nostro, quod species, quae imprimitur in intellectu, repraesentat indiuiduum vagum, vtpote aliquem hominem, vel aliquam lineam pedalem. si ergo debeat intelligi linea signata, & hoc oportet, vel quod intellectus recipiat speciem repraesentantem lineam, vt hoc, & modo situali, quod impossibile est, vt saepedictum est, aut quod recipiat speciem repraesentantem signationem, quam facit imaginatio, & sic per speciem alicuius lineae vagae, & signationis imaginariae coniunctim intelligit mens lineam hanc signatam, non quidem signatam per intellectum, sed per imaginationem, & sic intellectus intelligit rem signatam, & tamen signare eam non potest. secundum hoc ergo patet, quomodo species recepta in intellectu possibili, & licet non repraesentet, nisi indiuiduum vagum, appropriatur tamen signato per speciem illius actus, quo res signatur illa, quae est actus imaginationis. in Deo vero, quomodo sit, postmodum apparebit. Quod autem dictum est de speciebus, intelligen dum est de actibus, si species non ponantur.

Non valet etiam secundum; verum est enim, quod nullo modo intellectus potest distinguere duo indiuidua simillima, nisi intelligendo ea, vt signata; istam tamen signationem non oportet, quod faciat, sed facit eam imaginatio, & tunc intelligit, quod signatum est per imaginationem, quodam abstracto indiuiduo, non materiali, & designatiuo modo.

Non valet etiam tertium; quia verum est, quod omne apprehensum cognitione alia, quam designatiua, & demonstratiua, est communicabile; & idcirco intellectus immediate non intelligit singulare incommunicabile, & signatum; sed inquantum intelligit signationem, & demonstrationem, quam imaginatio facit. intelligendo namque rem sub signatione imaginationis, intelligit singulare signatum, & secundum hoc apprehendit rem hanc, vel illam; non tamen dicendo, vel demonstrando eam, vt hic, vel ibi in ordine ad se. vnde sciendum, quod secundum Porphyrium, & Auicennam, & similiter secundum Boetium, indiuiduum non potest cognosci, vt distinctum a quocumque alio, nisi per coniunctionem accidentium, cui non est in aliquo alio similem reperiri, vt sunt pater, patria, locus, & similia, & idem sentit Boetius, non quod sit eorum mens, quod indiuidua per huiusmodi accidentia tantummodo distinguantur realiter; immo per proprias naturas suas, sed distinguuntur per ista cognoscitiue, non enim possunt aliter distincte cognosci, nisi quatenus in aliquo sunt dissimillima; nonpossunt autem distingni in ratione specifica, propter quod distinguuntur, dum reperiuntur dissimillima in accidentibus propriis, sed dato, quod essent simillima in omnibus accidentibus, vt pote duo corpora eiusdem quantitatis, a neo simul creata, & per diuinam potentiam fis existentia in eodem situ, & habentia penitus smiles qualitates, adhuc vnum non esset aliud nec tamen ditingueretur per aimmmimd accidentium. sed quia hoc non essecilludaeia posset imaginatio illa distinguere, demonstrido ista secundum diuersum situm, quem faceret intentionaliter, licet reatiter imaginaremiia in eodem situ; ideo propter hoc melius dietu dum secundum mentem Philosophi, quod fis gulare non potest cognosci distincte, nisi pe imaginationem, aut per intellectum conuertentem se ad imaginationem, & apprehendentem rem, vt signatam non animae, sed ab ima⸗ ginatione, & certum est, quod tale apprehu⸗ sum incommunicabile est omnino.

Conclusio totius articuli.

QJc ergo patet, quomodo intellectus nose Dintelligit singulare, vagum enim intelligit per se, sicut & vniuersale: non est enim communier bile, nec cognoscibile demonstrando, aut defignando, sed absolute absque iudicio materfali, & demonsratiuo, seu lineali; singulare rem substratum non intelligit, nisi ponendo differea tiam inter actum imaginationis designatiunm. quo dicimus imaginando albedinem illam, vel istam, & illud, ad quod talis actus demonstrati⸗ uus terminatur. non enim albedo simpliciter est illa, quae demonstratur, cum dicitur, haec albedo, vel illa; nec est quaedam albedo vage, cum illud sit quid commune. Nec potest dici, quod sit albedo haec, & signata; alioquin idem terminaretur ad se, & significatum illud demonstrationis, haec albedo, vel illa terminaretur ad se ipsumi & ideo necesse est, quod terminetur ad indiuiduum substratum demonstrationi, & significationi; quod omnino incommunicabile est: & per hunc modum differentiam assignando inter idquod demonstratur, ad quod ipsa determinatio terminatur, & ad esse demonstratum, vel signa tum, inquantum huiusmodi intelligitur indiui duum substratum significationi, & demonstrationi. Indiuiduum enim signatum, inquantum similiter intelligitur, mediante actuali demonstratione imaginationis. accipiendo enim actum designatiuum imaginationis, & terminum substra tum significationi simul, inquantum huiusmodi, intelligitur indiuiduum signatum in actu, ut haec albedo, vel ista.

Et secundum hoc patet, quod non potest intellectus attingere indiuiduum substratum, vel inquantum signatum per se, & immediate, & primario, & secundario, & per aliud, ac medim te imaginatione. vnde oportet, quod intelligat actum signatiuum, & demonstratiuum, & ten minum illius actus: & secundum hoc habet in diuiduum signatum, & demonstratum, licet ipse non demonstret: & totum fundatur in hocs quod est impossibile aliquod incommunico bile apprehendi, nisi mediante actu designatis uo, & demonstratiuo, dicendo scilicet alberi nem illam, vel istam. nam si dicatur albedo qudam numeralis, & distincta; communicabilia quid este multa enim sunt quaedam albedis numerales, & distinctae, sed si addatur haecus meralis albedo, incommunicabilis est. haec autem addi non potest, nisi actu demonstratiuo. dicere enim hanc albedinem, est ipsam demonstrare, & designare in certo situ. vnde impossile est, quod apprehendatur haec albedo signata, nisi altero duorum modorum.

Primo quidem, & per se, ac immediate per actum huiusmodi cognitiuum, qui est demonstrare, vel designare; alia autem est materialis, & linealis, ac quantitatiua. sic non potest com petere intellectui, cum sit abstracta potentia, & non quanta; alioquin modus operandi esset oppositus modo essendi.

Secundo vero per actum aliquem, attingentem actum primum, qui est demonstrare, vel designare, & hoc modo nil repugnat, quin intellectus apprehendat demonstratum, & designatum, & haec est intentio Philosophi, & Commentatoris, vt allegatum est supra, dum dicunt, quod intellectus experimentatur formam, quae communicabilis est primo, & per se, & immediate; formam vero hanc singularem non primo, nec per se, sed mediante actu virtutis imaginatiuae, non quidem mediante eo formaliter, cum intel lectus non possit informari per actum imaginatiuae, sed mediante eo obiectiue, quia actus demonstratiuus huiusmodi albedinis, & omnes termini concurrunt in ratione vnius obiecti, dum intelligit, & apprehendit intellectus hanc albedinem demonstratam, & est simile de sensu com muni, qui apprehendendo rationem, & obiectum eius, scilicet colorem, & in ratione vnius obiecti, cognoscit colorem, non immediate, sed mediante visione terminata ad ipsam, & propter hoc dicebat Commentator, quod habet se intellectus in comprehendendo singulare, mediante imaginatione, sicut sensus communis in apprehendendo sensibile proprium, mediante fensu particulari. & in hoc articulus primus terminetur.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

An Deus cognoscat singularia. opinio Auicennae 8. Metaph. suae. in princ. libri.

CIRCA secundum uero considerandum. quod aliqui dixerunt, vt Auicenna, & Algalzel, quod Deus cognoscit singularia signata, non quidem in sua signatione, sed quodammodo vniuersaliter. cognoscens enim regulas generales causarum, ex quibus sequuntur effectus singulares, & determinati, dicuntur effectus illos co gnoscere vniuersaliter, & secundum regulas ge nerales, vt (verbi gratia) Astrologus, qui nouit motus solis, & lunae, & habitudines, ac propor tiones, & numeros eorumdem, scit in mille annos omnes singulares eclipses solis, & lunae futuras. sed manifestum est, quod Deus est causa omnium effectuum particularium, vel mediate, vel immediate, scilicet mediantibus causis secundis ab ipso causatis. ergo intelligendo se, cognoscit causas secundas, & omnes singulares ectus, qui sunt, vel erunt in vniuerso.

Sed hic modus dicendi est multum defectuosus: tum quia non cognosceret Deus perfectesingularia, perfectius enim cognoscit eclipsim, qui videt eam in actu positam, quam qui scit eam per calculationem esse, & tamen non videt eam: tum quia Deus sic, cognoscendo non intelligeret aliquid incommunicabile, & signatum, quia similis habitudo solis, & lunae possibilis est esse aliis, & ita similis eclipsis: tum quia non est simile de effectibus, qui de necessitate sequuntur ex creaturis. tales enim possunt sciri per re gulas generales, & de singularibus contingentibus, quae non de necessitate sequuntur ex suis causis, cuiusmodi sunt multa singularia in vniuerso. vnde patet, quod ista scire non possunt certitudinaliter per regulas generales suarum causarum.

Opinio Philos. & Comment. in 3. de ani. tex. & com. 9.

PROPTEREA dixerunt alij, vt Philosoph. A & Comment. quod Deus nullo modo cogno scit singularia, vt signata; sed solommodo quidditatiuas rationes omnium, & virtutes omnes specificas vsque ad indiuisibiles, & athomas vir tutes, ita quod plus sciri non potest, nisi signan do, & demonstrando, ac indiuiduando istas vir tutes, quod non est fas, aut conueniens bonitati, & perfectioni diuinae, mult ipliciter probant. ista enim notitia, quae nullam perfectionem addit, sed forte vilitatem & imperfectionem, uon est ponenda in Deo, sed notitia demonstratiua, & designatiua virtutum omnium generaliter, cognitarum specifice, & athome nullam perfectionem addit, sed potius concomitantur illam quaedam indignitates: non enim veritas ista com pleta, triangulus habet tres, perfectius scietur, si designatiue cognoscatur iste, vel ille triangulus habere tres, & sic de omnibus aliis, quam si absolute sciatur, omnis triangulus habet tres, absque signatione illius, vel istius. & similiter de veritate incomplexa patet, quod quidditas trianguli non melius scitur., cognoscendo hunc triangulum, vel illum, quam absolute sciendo trianguli distinctionem.

Et hoc confirmatur, quia notitia scientifica, quae nobilior est quacumque alia, residet iu specificis veritatibus, nec procedit ad designationem, vel demonstrationem illarum veritatum: & iterum demonstratio vniuersalis est nobilior, quam particularis, vt primo Post. probatur, no titiam autem particularium signatorum multiplex turpitudo, & vilitas comitatur, vt patet in nobis. ergo notitia particularium signatorum non est ponenda in Deo.

Et si dicatur, quod Philosophus in secundo Priorum dicit, quod possum scire in vniuersali, quod omnis mula est sterilis, & ignorare in par ticulari de aliqua mula, si peperit; dicendum, quod verum est, quod ratione materiae in talibus regulae vniuersales patiuntur instantias in particulari, & ideo in talibus scire, quod tales istae sunt, vt in pluribus, & ita aliquando in tali casu, vel tali fieri potest oppositum est scire perfecte. tunc enim scietur, quod generaliter nulla mula parere potest, nisi forte in tali, vel tali casu; & tunc designare, vel indiuiduare hanc mulam non addit perfectionem ad priorem scientiam.

Praeterea: Impossibile est infinita determinari ab aliqua scientia, aut comprehendi, seu ter- minari per illam. nam natura infiniti excludit finem, & terminum, nec potest poni in actupotentiali, sed semper permixto cum potentia. vnde non est nisi in processu, & in fieri, non in facto esse, vt magis alias apparebit. sed mani festum est, quod singularia sunt infinita saltem potentialia. ergo diuina scientia comprehendi non possunt; hanc autem rationem cum praecedente deducit Com mentator, Philosophum exponendo 12. Metha phy. & & praecedentem etiam eodem libro commento 35.

Praeterea: Nulla forma, quae est tota natura, & quidditas simpliciter subsistens, potest habere in se similitudinem repraesentatiuam alicuius signati indiuidui, & singularis; quia quicquid est in tali quidditate simpliciter subsistente, est natura simpliciter, & non haec natura, vel ista propter hoc, quod non potest repraesentare aliquid, nisi simpliciter, & nullo modo signatum: sed saepe dictum est, quod Deus est na tura tota simpliciter subsistens; est enim tota peitas, & non haec peitas, alioquin essent possibiles plures Dij. ergo licet Deitas sit similitudo omnium quidditatum simpliciter, impossibile tamen est, quod sit similitudo huius quiddi tatis signatae, & per consequens non intelligit quidditates, vt signantur, & indiuiduantur. Hanc autem rationem innuit Commentator in tractatu de somno, & vigilia, vbi agit de veris somniis. ibi namque dicit, quod declaratum est in prima philosophia, quod intellectus liberatus a materia, intelligit naturas vniuersales: & impossibile, quod det intentionem indiuidualem omnino, cum non habeat naturam apprehendendi intentionem particularem. formae enim vniuersales non indiuiduantur, nisi propter materiam; & si intelligentiae abstracttae comprehenderent indiuiduum, tunc necessario si essent materiales, & tunc non agerent, nisi secundum contactum.

Praeterea: Impossibile est attingi indiuidnum signatum, aut aliquid incommunicabile in sua incommunicabilitate, nisi iudicio, & apprehensione demonstratiua, & designatiua sub cer to situ intentionali, vt declaratum est supra, dicendo videlicet albedinem istam, vel illam. omne enim, quod non comprehenditur, vt hoc demonstratum, vel illud, necessario est communicabile. sed manifestum est, quod Deus, cum sit omnino immaterialis, & tota natura subsistens, non potest habere demonstratiuum indiuiduum, & situatiuum; alioquin operatio sua esset materialis, & haberet modum quantitatiuum intentionalem, & haberet imaginationem, quod omnino absonum est. ergo singularia signata intelligere non potest, & hanc rationem innuit Comment. 3. de anima.

Praeterea: Quaecumque habent eandem similitudinem, & eandem speciem repraesentatiuam, necessario intelliguntur, vt vnum, nec a pprehen duntur in suis propriis rationibus per similitudinem, aut speciem, sed indiuidua cum sint simillissima, non possunt habere, nisi eandem spe ciem representatiuam, inquantum species, aut similitudo est; nec potest appropriari, nisi inquantum linealis est, aut pyramidalis in repraesentando, non quidem pyramidalis realiter, sed intentiona liter, & in repraesentando. secundum hoc enim determinat sibi terminum proprinm, a quo deriuata est realiter, & ad quem intentiom liter terminatur, nec aliter indiuidua habent sp cies distinctas, ni sint per hūc modum mate⸗ riales in repraesentando. ergo impossibile, quod intellectus diuinus per suam vim, cum non representet hunc modum materialem, possit approhendere naturam indiuiduam, & signatam-

Et confirmatur; quia visio secundum prospo ctum fit per hunc modum sub quadam intentione⸗ li pyramide, & hoc modo est de imaginatione, & sensu interiori, & generaliter omnis sensatio fit per talem speciem appropriatam, in representando: quod Deitati competere non potest:hia autem rationem innuit Commentator in 3. de anima, loquens de intellectu possibili, & dicent, quod ex hoc apparet, quod non est aliquid hocnec corpus, nec virtus in corpore, quoniam si im esset, tunc reciperet formas, secundum quod suni diuersae, & istae, & non distingueret naturam sur marum, scilicet, quod sunt formae, ficut est dispositio in formis indiuidualibus, seu spirituslibus, seu corporalibus.

Impugnatio S. Thoma contra praedicta, libre s. cemm gentes cap. 65. & Riccardi 1. sent. dict. 36. quaest. I.art. 1. & Scoti 1. sent. dist. 2. quaest. prima.

PRAEDICTVM autem errorem diuersi diuersimode visi sunt improbare.

Quidam enim arguunt sic: Deus cognoscit ali qua, inquantum est eis causa, sed est causa retum prout sunt singulares; quia vniuersalia non sunt res subsistentes, Deus ergo cognoscit res non solum in vniuersali, sed etiam in singulari. Hac au tem ratio nullius est efficaciae, secundum principia Philosophi, & Commentatoris; concederemt enim, quod Deus est causa omnium rerum exem plaris, & ita cognoscit omnia, inquantum est fimilitudo omnium, & causa exemplaris, non inquantum efficiens; alioquin sua scientia esset discursiua amon enim in efficiente cognoscitur effectus intuitiue, sed tantum in sua similitudine emi nenti. Deitas autem secundum eos non est exemplar appropriatum singularibus, quia talis appropriatio fieri non potest, nisi per modum linearis repraesentationis. nam similitudo, non determinatur ad aliquod singulare, cum omniasingularia simillima sint.

Praeterea: Arguunt sic: Cognitis principiis, in quibus constituitur essentia rei, necesse eit rem il lam cognosci; sed materia designata, & formaindiuiduata sunt principia, ex quibus constituitur singulare signatum. Dei au tem cognitio vsque ad materiam, formam, & accidentia iudiniduantia pertinget, cum omnia fint virtualiter in diuina essentia, tamquam in prima origine essem di; ergo Deus vsque ad cognitionem singularium pertinget.

Sed haec ratio deficit, vt praecaedens: non enim eon tinentur ista virtualiter in Deo, nisi quateumo est exemplar; quia Deus non est efficiens secundum opinionem istorum philosophorum: & dato, quod esset, non cognoscit Deus res per hocu quod est efficiens, alioquin intelligeret diseuef- ne, sed proeo quod est exemplar vniforme huius materiae, & illius: & huius formae, & illius. & ideo non repraesentat, vt hoc, vel illud, sed tantum absolute secundum istos.

Et si dicatur, quod saltem probatur, si efficit singulare, quod illud cognoscit: non valet quidem, & respondet Commentator in tractatu de som. & vigil. loquens de motore caeli, quod dat perfectiones vniuersales, & materia recipit eas particulares: vnde non oportet, quod agens intendat particulare signatum, sed solum vagum. non enim generans hominem praeintelligit istum, vel illum signatum, quem generat, sed intendit facere quendam: & similiter artifex, qui facit ensem, non praeintelligit distincte, & determina te ensem illum signatum, quem fabricabit, sed quasi vage aliquem ensem; indiuiduum autem vagum, sapit naturam vniuersalis; quia communicabile est: tale autem a Deo intelligitur secundum Com mentatorem. ait enim in illo tractatu de som. & vigil. quod omnia indiuidua, quae habent determinatum ordinem, & determinatum esse, sunt intellecta apud formam abstractam. vnde dicit, quod nouit mores naturales, aut mores positos a lege, & omnia, quae possunt habere regulam aliquam generalem: & propter hoc 12. Metaphy. dicit, quod Deus est sollicitus de omni dispositione, in qua communicant singularia; non autem de hoc, in quo non communicant, scilicet de ipsorum signatione.

Praeterea: Arguunt sic: Natura generis non potest cognosci, nisi eius differentiae primae, & passiones cognoscantur. sed vniuersale, & singulare sunt differentiae, vel per se passiones entis; Deus autem cognoscit ens commune, cognoscendo suam essentiam, ergo omnia entia, & vniuersalia, & singularia nouit.

Sad nec ista ratio cogit, immo peccat per fallaciam aequiuocationis; vniuersale enim, & sin gulare possunt accipi, vel pro eo, quod est vniuersale, & particulare, vel pro intentionibus vni uersalitatis, & singularitatis intentione indiuidui vagi, & signati: & sic homines sunt signati, quia talis scientia vniuersalis est, & ita nouit vni uersalitatem, & singularitatem, & rationem indiuidui fignati: nec propter hoc, quod nouerit indiuidua in sua signatione, sicut Geometra potest scire, quid est triangulus vniuersalis, & quid particularis, dato quod nullum signate cognoscat. esse enim indiuiduum signatum est aliquid communicabile, cum multa sint indiuidua signata.

Praeterea: Arguunt sic: In Deo inueniuntur omnes perfectiones essendi, sicut in prima essendi origine. origine ergo oportet, quod in eius cognitione inueniatur omnis cognitionis perfectio, sicut in primo cognitionis fonte, sed perfectio aliquorum cognoscentium in singularium notitia consistit, vtpote animalium. ergo impossibile est Deum singularium notitiam non habere.

Sed nec ratio ista concludit. verum est enim, quod perfectio, quam importat cognitio singularium, quae est cognitio sensitiua, in Deo est, nec tamen formaliter, sed eminenter; alioquin actus sentiendi, & imaginandi essent in Deo. sicut ergo non opor tet ex vi rationis istius, quod singularia cognoscat, sed quod eminenter hanc perfectionem, vel illam, quam apprehensio singularium, quae estperfectio animalium, importat, & per hoc intelligere potest habere sensationem, & notitiam singularium, quae est in animalibus; non tamen propter hoc designabit hanc sensationem, vel illam.

Praeterea: Arguunt sic: In omnibus virtutibus ordinatis communiter inuenitur, quod virtus superior ad plura se extendit, vnica existens, sed vis cognoscitiua in Deo est superior, quam in homine. ergo quicquid homo diuersis viribas cognoscit, hoc Deus vno suo simplici intellectu considerat; & per consequens quicquid intellectu imaginarie, vel sensu homo cognoscit, Deus intelliget: & ita cognoscet singularia, quae cadunt sub imaginatione, & sensu.

Sed nec ratio ista conuincit. Verum est enim, quod omnia, quae potest homo diuersis virtutibus, potest Deus vna virtute simplici, nisi repugnantiam ad diuinam perfectionem includat; nunc au tem cognitio singularium signatorum, cum sit materialis secundum lineas, & pyra mides intentio nales, nec aliter possit cognosci, vt demonstratum, & signatum aliquod singulare; manifesterepugnat diuinae perfectioni, quae est essentia im materialis simpliciter, & abstracta.

Praeterea: Arguunt sic: Deus habet scientiam practicam, & perfectam de rebus, sed scientia practica non est perfecta, nisi ad singularia perueniat, in quibus est operatio. ergo id, quod prius.

Sed ratio ista assumit, quod philosophi isti ne gant, scilicet, quod Deus non sit causa rerum, nisi quatenus est exemplar. intelligentia enim mouens orbem, apprehendit primum principium, qui Deus est, ut exemplar omnis formae specificae, ad quam explicandam in materia mouet caelum: nec opor tet, quod illam formam in sua singularitate cognoscat in Deo, quam explicat in materia. vnde nec verum est, quod assumitur, scilicet, quod scientia practica pertingat ad singulare signatum, immo non attingit, nisi ad indiuiduum vagum; non enim scriptor intelligit per suam artem om nia elementa in suo singulari signato, quae scribit, sed intendit facere quoddam, a, signatio vero eius non erat praeintellecta, immo ex tunc acquirit eius notitiam demonstratiuam, & signatiuam. secundum hoc ergo intelligentiae separatae, mouem tes orbes, intelligendo primum principium, simul intelligunt na turas specificas omnium rerum, vtpote hominem, vel leonem, & intelligunt, quod natura hominis potest plurificari, vt sint multi homines quidam: & intelligunt, quod mouendo orbem, quos dam homines generant, qui etiam sunt signati, & diuersimode mouent, vt diuersa signata generent, nec propter hoc aliquod indiuiduum signatum, demonstrando hunc hominem, vel illum, cognoscunt, quia tota earum cognitio ad aliquid communicabile terminatur, & tamen patet, quod ista cognitio sufficit ad hoc, quod per motum suum sint causae productiuae singularium signatorum.

Praeterea: Arguunt sic: Motor alicuius corporis necesse est, vt mobile in singulari cognoscat; sed Deus est motor coelestis corporis, vel saltem intelligentia separata est motor ipsius. ergo intelligentia separata cognoscit aliquod singulare signatum, & qua ratione potest illud cognoscere, pari ratione potest & alia. ergo Deus singularia cognoscit, proùt sunt hic, & nũc: nam aliter corpus non mouetur secundum locum.

Sed nec ista ratio cogit, nam sufficit, quod motor alicuius corporis cognoscat se mouere aliquod corpus, nec oportet, quod apprehendat hoc corpus, ipsum designando, & demōstrando, alioquin animal, dum se moueret, semper imaginaretur corpus proprium; & homo se mouendo, continue cognosceret corpus suum, vt aliquod hoc demonstratum; quod tamon non experimur. vnde patet, quod non est necessarium ad actualem mo tionem corporis, quod signate, & demonstrando cognoscat.

Praeterea: Arguunt sic: Forma superior potest agendo producere suam similitudinem in gradum inferiorem; forma tamen superior non potest suam similitudinem producere in gradum superiorem, cum agens sit nobilius patiente, nec possit agere aliquid altius se, sed similitudo formae intellectus diuini, quae Deitas est, superior est, & eminentior omni re, forma vero singularis in materia existentis, inferior est intellectu: ergo licet forma singularis possit suam similitudi nem producere vsque ad vires, quae organis ma terialibus vtuntur, non tamen potest vsque ad intellectum, quia obtineret omnimodam immate rialitatem, sed per virtutem intellectus agentis, inquantum omnino conditionibus materiae exui tur. sic autem non habet rationem similitudinis singularis, & per consequens intellectus humanus singulare intelligere non potest, e contra vero forma intellectus diuini potest pertingere vs que ad minima rerum, suam similitudinem im primendo; quia vsque ad ipsa intima, causalitas sua pertingit. ergo intellectus diuinus intelligit singularia in sua singularitate.

Sed ratio ista tollit se ipsam; propter hoc enim similitudo singularis vsque ad intellectum non pertingit, quia per actionem inteliectus agentis a conditionibus materialibus separatur; similitudo autem immaterialis, & separata non reprae sentat singulare, alioquin, si possit repraesentare, non tollit actio intellectus agentis, quin similitudo singularis semper duci possit vsque ad possibilem intellectum; quod tamen ratio ista fingit. Sic ergo immaterialitas est causa, quod aliqua similitudo non repraesentet singulare, sed similitu do intellectus diuini, quae est Deitas ipsa, est sum me a conditionibus materiae liberata, ergo singu lare repraesentare non potest.

Et iterum, dato quod similitudo Deitatis vsque ad minima, & singularia pertingat, ipsa tamem, inquantum huiusmodl, habent eandem similitudinem, cum simillima sint, & per conse quens per istam, vt distincta, cognosci non possunt, sed vt simillima tantum in specifica ratione.

Praeterea: Arguunt sic: Philosophus in tertio Metaphysicae inducit Empedoclem ad illud inconueniens, quod Deus erit insipientissimus, si illud sequitur, si singularia non cognoscit, quae ho mines etiam cognoscunt. ergo ista cognoscit.

Sed nec ratio ista valet, quia signatio veritatum, dum tamen vsque ad species athomas deducantur, non addit nouam scibilitatem, vt supra dicebatur: & ideo signationem huiusmodi igno rare insipientiam non inducit.

Praeterea: Arguunt alij si Deus singuh au) hominibus prouidet pro actibos singunaraa aliquos praemiando, & aliquos contemBiado sicut iustus iudex, sed iustus iudex noit tui it nisi de his, quae cognoscit. ergo Peus &beutihe homines, & eorum singulares actus coguosestsSed haec ratio procedit ex creditis re ponet naturaliter notis, vnde primiam propofitid Commentator negat.

Praeterea: Alij arguunt fic: Intellectu l nus cogposcit qurcquid est cognoItr neretess ctiue, sed fingulare, cum fit quoddam eoiéttam subente, est cognoscibile intelle ciiee eaeo ulii nus intellectus Mud apprefiendit. Sefiieratis deficit, perens principium in minori.

Quid dicendum fecundum veritatei

DESTAT ergo nunc dicere, quod viderum J& omnino inconcusse tenendum est, qudr Deus singularia signata, & demostrata cogu scit, vtpote hominem hunc, vel illum, modus autem, per quem, est in sequenti articulo declarit dus. vbi etiam respondendum est ad rationes Commentatoris. nam illae non aliud petunti quam modum, & ideo sufficit hic, quod sic est probare.

Quod ergo Deus non ignoret singularia demem strata, vt demonstrata sunt, scilicet istum, velil⸗ illum, apparet, perfectior est enim notitia, quu attifigit ad rem, prout est res, quam quae pertin git ad illam sub modo, quo non estt: fed manisestum est, quod res vniuersalis non est, nisi in siagi laribus, & per singularia, vt Philosophus dicit septimo Meraphy. contra Platonem aiti, quod quicquid est, non est, nisi per esse indiuiduorum; vbi dicit Commentator, quod quidditates rerum non sunt entes, nisi per rerum singularium, quarum sunt quidditates. vnde cum quidditates specificae non sint in rerum natura secundum suam communitatem, sed solummodo, vt indiuiduatae, & signatae sunt, manifeste patet, quod scientia, que attingit ad quidditates, non attingit ad res, prout sunt, sed sub alio modo, quem in essendo non habent; notitia vero indiuidui demonstrati attingit ad rem, prout est. ergo nobilius est cogno scere rem indiuiduatam, & demonstratam, quam eam cognoscere per modum abstractum, & vniuersalem. ergo Deo, cui nulla deest nobilitas, huiusmodi notitia denegari non debet.

Et si dicatur, quod notitia sensitiua secundum hoc erit nobilior, quam intellectiua, dicendum, quod non, quo ad modum; quia non solum sensus cognoscit demōstratum, immo materialiter, & demostratiue, seu designatiue; sed si in intellectu ponatur vtique notitia immaterialis, nobilior erit ista, qua cognoscit demonstratum, non demonstrando, quam ista, quae cognoscit rem in vniuersali.

Praeterea, & est confirmatio praecedentis Scien tia trahit nobilitatem ex obiecto, vfide nobilior est vna alia, quia de meliori, & meliori subiecto est, vt dicitur tertio de anima. sed manifestum est, quod indiuiduum demonstratum, est quid nobilius, quam quidditas vninersaliter acceptae non quidem, quod res sit nobilior re, cum sit eadem res; sed est nobilior, quo ad modum essentiit quidditas enim, vt hic, non habet esse, nisi diminutum, & rationis. res vero, prout demonstrata, habet esse reale, & principale: vnde Philos. dicit, quod prima substantia est magis substantia, quam secunda, & principalior, vt patet in praedic. & 7. Mecaph. dicit eontra Platonem, quod prima fubstantia non est possibile, quod sit ex non substantiis, nec ex illo, quod non est hoc demonstratum; sed ex qualitate arguens contra Platonem, quod ex vniuersalibus non constituatur particulare, vbi innuit, quod vniuersalia sunt non substantia, sed magis qualia, quia quale quid significant: & in 1. de anima dicit, quod animal vniuersale, aut nihil est, aut posterius est. ex quibus patet, quod singularia demonstrata digniora sunt, & princi paliora, priora, ac nobiliora, quamquidditates, supposito quod non sint subsistentes, sed habeant esse per singularia. ergo nobilior, & perfectior est notitia, qua scitur quidditas aliqua, vt signa ta, & demonstrata, quam quae cognoscitur vniuersalis, & abstracta.

Praeterea: Communis animi conceptio omnium populorum non caret veritate, quia fama, quam populus famat, non perditur, vt dicitur 7. Ethic. vnde tales conceptiones non videntur es se naturaliter inditae, cum in eis omnes conneniant, & ex talibus conceptionibus, & omnibus concessis, frequenter procedat Aristoteles. sed con munis animi conceptio omnium populorum vi detur esse, quod Deus cuncta cognoscit, non solum secundum specificas quidditates, immo in singulari signato. vnde nomen Dei impositum est, a cuncta videndo, vt Damasc. dicit lib. 1. ait enim, quod nomen Theos, id est, Deus, dicitur a theastae, quod est considerare omnia; nulla enim eum la tent, immo est omnium contemplator. & hinc est, quod omnes populi timent, cum faciunt iniustitiam, existimantes, quod sit aliquid iustum vindicans, scilicet Deus, qui omnia videat, & discernat. ergo per quascumque rationes dif ficiles, in oppositum occurrentes, istud negari non debet. Est enim considerandum, quod haec communis animi conceptio ortum habet a duabus propositionibus, quae videntur cuilibet personae notae. Prima quidem, quod nulla nobilitas, aut nobilis conditio est neganda Deo. Secunda vero, quod cognoscere omnia non solum in vniuersali, immo in singulari contemplando omnia entia signata, & demonstrata, & omnes actus hu manos, ita vt nil possit latere; est magnae dignita tis, & conditio nobilissima, & appetibilis ab om nibus, quia omnes homines natura scire deside rant. Et iterum, quia cognitio, quanto distinctior, tanto nobilior: & rursum, quia magnae videbitur agibilitatis residere in cognitione vniuersali, & non posse sumere, nec posse differentiam assignare inter vniuersale, & singulare demon stratum; adhuc etiam notitia indiuidui demonstrati videtur esse quasi exemplum, & quoddam signum notitiae vniuersalis, & per consequens illam declarare, & explicare, tamquam clarior, & magis certificans cognoscibilitatem. ex quibus omnibus patet, quod per se notum est, hoc esse magnae nobilitatis, si ponatur in Deo: & ita concluditur, quod omnino hoc sit ponendum in Deo, in tantum quod contraria sententia, tamquam derisoria reprobatur. Iob 22. hoc dicitur, & quasi dirigitur verbum Commentatoris: An co gitas, & dicis: Quid nouit Dominus, & quasi per caliginem indicat nubes latibulum eius, nec nostra considerat, & circa cardines caeli perambulat. & subdit: Quasi nihil possit facere omnipotens, existimabant eum; quorum sententia procul sit a me. In hoc ergo 2. art. finitur.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Quis sit modus possibilis, secundum quem Deus possit intelligere singularia, vt communicabilia sunt, & signata, opi. S. Tho. par. 1. I4. art. I1.

CIRCA tertium autem considerandum est, quod aliqui modum inuestigantes, per quem Deus possit intelligere singularia, dixerunt, quod hoc est, quia Deus est causa rerum, non solum secundum formam, immo & secundam naturam, secundum quam forma indiuiduatur; & idcir co essentia sua est similitudo rerum & sufficiens principium cognoscendi omnia, non solum in vniuersali, sed etiam in ungalari, & esset similiter de scientia artificis, si eilet productiua totius domus, quo ad materiam, & formã; quia per formam artis cognosceret hanc domum, vel illam; sed quia per artem suam non inducit nisi formam, ideo ars sua est iimilitudo formae domus tantum, vnde non potest per eam cognoscere hanc domum, vel illam, nisi per aliquid acceptum a sensu.

Sed hic modus dicendi non tollit difficultatem; quamuis enim ex Dei actiuitate possit a priori probari, quod Deitas similitudo sit, & exemplar, non solum quo ad formam, immo quo ad materiam; materia vero etiam secundum eos non est principium indiuiduationis, nisi inquan tum est indiuiduata; est autem commune hoc omnibus indiuiduis eiusdem speciei, scilicet, quod quaelibet componitur ex hac materia, & ex hac forma; & per consequens Deus habet similitudi nem omnium indiuiduorum, quo ad materiam, & quo ad formam, non tamen per hoc prabatur, quod diuina essentia reprae sentet indiuidua, vt signata sunt, & distincta; sed potius prout conueniunt in natura specifica, quae componitur ex materia, & forma, aut in ratione indiuiduilvagi, inquantum quodlibet est aliquod hoc, compositum ex aliqua hac materia, & ex hac aliqua forma. quandocumque enim sic sunt simillima, quod nil est in vno, quod non reperiatur simile in alio; impossibile est, quod aliquid sit similitudo vnius, quin sit similitudo alterius, & per consequens non inducit distincte, nec in vnum, nec in aliud; sed in ambo sub ratione vnius, & indistincti, & ita ducit in aliquid commune ad ista. sed sic est de indiuiduis eiusdem speciei, quod similia sunt, quia sicut vnum habet materiam, & formam, ita & reliquum, & quodlibet habet eam signatam, nec aliquid est dissimile in vno ad illud, quod reperitur in alio, non enim esse hoc, & illud ponit dissimilitudinem aliquam, cum aliud similiter sit hoc. ergo imposibile est, quod Deitas sit similitudo, ducens sufficienter in cognitionem indiuiduorum, inquantum distincta, & signata sunt, & vniuersaliter non est verum, quod aliqua similitudo ducat in aliqua, vt distincta, nisi illa sint aliqualiter dissimilia.

Quid dicendum secundum veritatem, & primo in generali, quale indiuiduum, vt signatum, sit cognoscibile.

RESTAT ergo nunc in hac abyssali difficul tate dicere, quod occurrit sub triplici propositione.

Prima quidem, qualiter indiuiduum signatum, prout est incommunicabile, cognoscibile sit. vbi considerandum, quod si indiuiduum habeat in sui realitate aliquid proprium, cui non possit simile reperiri; ita quod indiuidua inaliquo sint dissimilia, tunc nulla est difficultas, quomodo vnum distincte possit cognosci, alio non cognito. cum enim cognoscere aliquid sit ipsum distinguere ab alio quocumque, vnde virtus cognoscitiua appellatur virtus distinctiua in tertio de anima; omne autem, quod habet aliquid in se, cui non reperitur simile in aliquo alio, potest per aliud ab alio quocumque distingui; necesse est, vt omne tale possit distincte cognosci. cuius ratio est, quia tale potest habere propriam similitudinem, quae non competit alteri, ex quo dissimile est in aliquo a qnocumque. & propter hoc, si indiuiduum addat formalitatem propriam supra rationem specificam, ita quod quodlibet indiuiduum habeat propriam rationem hypostaticam, cui non posset similis in aliquo reperi ri, quod tamen impossibile est, quia omnis ratio, & omnis formalitas communicabilis est; & omni hypostaticae rationi potest similis ratio hy postatica reperi, licet non eadem, quia sicut in hac hypostasi est haec hypostatica ratio, sic in aliaest altera ratio haec hypostatica, alia quidem, sed similis. vnde si ratio hypostatica faciat dissimilitudinem formalem, quid est; & per consequens est sibi reperibilis; & adhuc, si indiuiduum haberet materiam, & aliud indiuiduum non habe ret, vel si haberet hanc materiam, & aliud hanc materiam non haberet, vel si haberet hanc quidditatem, & hunc situm, & aliud si mile non habe ret; quod tamen falsum est: & adhuc si haberet formam specificam in tali gradu, & aliud non haberet in gradu simili, aut non possibile esset aliud indiuiduum fieri in consimili gradu; quod tamen falsum est, cum duo alba possint reperiri in eodem gradu, & duae lineae penitus in eadem quantitate: si vtique, quae dicta sunt, realiter se haberent, nulla esset difficultas in cognoscibilitate singularium distinctorum. inquantum enim essent in aliquo istorum dissimilia, intantum possent habere distinctas similitudines, & species repre sentantes apud potentiam cognititiuam; sed quia ista impossibilia sunt, vt in secundo apparebit, dum agetur de indiuiduatione, idcirco remanet difficultas.

Vlterius ergo considerandum, quod in substam tiis abstractis, vt in animabus, & angelis, vbi non sunt indiuidua signata, sed fingularia abstracta, multa quidem sub vna specie, quod de animabus nego ri non potest; ibi est impossibile, quod singulava apud aliquam cognitiuam potentiam di stinguantur, sed ratio specifica saluaretur in eis in eodem gradumihil enim esi rbimiiuamusimile reperiretur in aliorquia nec gatipspacif ca, nec gradus alius, nec etiam sigmbilits, quia non est ineis situs, nec posset domri ri, cum omnis demonstratioper pocoit atirtum ineludat, vt supra dictum est ,ndedena est, quod omne distinctum ens, distincto posuit core⸗ sci, quod fingularia ista sub alio, u aliogis participent specificam rationem, se qubam possint plura reperiti in epdem auidi.m quodlibet singulare it ratio sprcifc toann subsistens in tali gradu: sic quod fioutilem dus subsistens adaequans omnia signat f sa. possibilia fieri in illo gradu, sicut si oppemus aliquis gradus albedinis tota liter subfistaaaia pliciter, & atius gradus similiterituas mippa res albedines essent eiusdem speciei, si qualibu esset, non quidem tota albedo simplititet, se albedo tota in tali gradu. secundum hocergotul tiplicantur animae infra eandem speciem, noaquod sint indiuidua signata, vtpote anima isa, vel illa, immo quaelibet est quoddam totale subsisens in suo gradu simpliciter ab omni signatione, & propter hoc recipiunt formas simpliciter, & species, quae non funt ille, vel iste, sed repraesentant naturas simpliciter, & vniuersalu. Idem oportet ponere de intelligentiis separatis, si fuerint plures eiusdem speciei, aliterenimao est possibile, quod plurificentur, nisi per istum no dum, immo e ponerentur eiusdem rationiab in eodem gradu, nulla potentia cogniti poset distinguere, aut discernere inter istasadea qu sunt in dissimilibus gradibus, possunt halare di stinctas similitudines apud potentiam cogaitiuam. impossibile autem est esse plura distnna, quin aliqua cognitiua potentia possit ea discer nere, qa sicut se habet res ad esse, sic adcognosd

Vlterius vero considerandum est, quod in spe ciebus corporeis substantiarum, & accidentium, in quibus reperibilia sunt indiuidus signata, it hic homo, & haec albedo, & hic lapis, dici non po test, quod quodlibet indiuiduum sit totus vnus gradus illius speciei subsistens: alioquin non pos sent duae albedines reperiri in eodem gradu, aut duo calores, nec duo lapides preciosi; cuius oppositum experimur; cuius ratio est, quia om ne quantum pars est, & in partes diuisibile, patest enim omnis lapis, quantum est ex se, alteri continuari, & omnis albedo omni albediui, & rursus dato lapide in aliquo gradu, ille diuisbilis est in duos, quorum quilibet retinebit foemam lapidis in eodem gradu, & per consequeus possibiles sunt duo lapides in eodem gradu, & qua ratione duo, & infiniti:

Vnde manifestum est, quod dato aliquo indiuiduo, corporeae naturae, siue substantialis, siue acc identalis in aliquo vno gradu, cum forma illa extensa sit, & habens partes vniformes, statim partes illae formam istam participant in eodem gradu, & ita si diuidantur, erunt plura indiuidus in eodem gradu. impossibile est ergo, quod aliquod indiuiduum corporeum, & extensum si totus vnus gradus alicuius speciei subsistens. 1 linquitur ergo, quod sit pars signata illius a dus, ex quo totus non est. vnde si dentur dus indiuidua similia in gradu specifico, & inouni alio, in nullo dissimilia sint, vtpote du lineae, aut duae albedines impossbile est, quod habeant distinctas similitudines apud potentiam cognitiuam, inquantum similitudines, fed inquantum demonstratiuae, & oppositiuae illorum indiuiduorum sunt. quaelibet enim similitudo repraesentat omnia indiuidua, cum sit simillima, nisi approprietur vni per aliquam correspondentiam situalem; & hinc est, quod nulla species, nisi hoc modo repraesentans, potest directe ducere in indiuiduum signatum, sed si tales dentur, ducerent potentiam cognitiuam in indiuidua, vt simillima, & cum omni hoc non eadem, sed alia; & per consequens potentia cognitiua apprehenderet simillima fore huiufmo ddi indiuidua, & tamen non eadem, sed distincta, hoc autem non est aliud, quam indiuiduare, vel signare. sic ergo patet, quomodo cognoscibile sit indiuiduum signatum, quod nullo modo est alteri dissimile, cum sint partes eiusdem gradus specificati, quantitatiue distincti, talia quidem non di stinguuntur per dissimilitudinem aliquam, sed per si militudines appropriatas ex situali oppositione, facta secundum reprae sentationem. nam situaliter tantum vnum vni opponitur, cum inter duo puncta tantum vna recta linea, & realiter, & ima ginarie duci possit. quapropter duae species, inquantum sunt ex se, & ratione similes ducerent in idem, ratione tamen situalis oppositionis ducunt in aliud. haec autem repraesentatiua opposi tio non est aliud, quam demonstratio rei in situ incommunicabili, nec repraesenta tiue opponere est aliud, quam rem illam signare, & demonstrare, & per consequens incommunicabilem red dere. vnde manifestum est, quod nulla res potest, vt incommunicabilis apprehendi, nisi altero duorum modorum, aut scilicet, quod apprehendatur, vt quoddam simplex, & totale; tale enim pluri ficari non potest, vtpote si concipiatur tota vna natura subsistere, sicut calor simpliciter, vel totus vnus gradus caloris; aut quia comprehenda turper modum partis simillimae alteri parti: tale enim non apprehenditur aliud, quia disimile; sed quia cognoscendo situatiue opponitur, & demonstratur. talis enim demonstratio oppositio linearis, & demonstrata appropriat apprehensionem cognito, & cognitum apprehensioni: quia inter duo puncta non cadit, nisi vna linea, nec eadem linea potest esse inter vnum pũctum, & alia duo pũcta. propter quod, si reprae sentatio linearis est, & apprehensio necessario terminabitur ad vnum distinctum, quamuis simillimum, & ita apprehendetur simillimum, vt distinctum est. dictum est au tem, quod talis demonstratio, & oppositio situa lis non potest poni, nisi in potentia materiali, & quanta, & per consequens non nisi in imaginatione, & sensu, vt superius dicebatur. & ideo nul lum indiuiduum quantum, est cognoscibile per se, & immediate, nisi a sensu: indiuiduum vero abstractum, quod non habet rationem partis in ordine ad gradum, sed est totus vnus gradus subsi stens, immediate cognosci potest ab intellectu. habet enim, vnde distingnatur ab alio absque hoc, quod demonstretur, aut habitualiter opponatur per apprehensionem.

Huic tamen obuiare videntur rationes quatuor, quibus superiori art. propos. 3. probabatur, quod indiuiduum signatum abstractiue pos set cognosci absque hoc, quod demonstraretur, vt istud, vel illud, vel linealiteropponeretur, aut situaretur. Non obuiat autem, quia, quod hic di ctum est, referri debet ad cognitionem indiuidui immediatam signati: talis enim per necesfitatem est demonstratiua, & situaliter opponens indiui duum potentiae cognitiuae; quia ex nullo alio ap propriari potest apprehensio magis illi indiuiduo, quam alteri eiusdem speciei, cum simillima sint, & per consequens, vt vnum, apprehensibilia, nec aliter discerni possibilia, nisi quatenus illud est hoc, & aliud illud. Quod vero superius dicebatur, referendum est in cognitionem mediaram. nam mediante huiusmodi demonstratiua appre hensione, potest aliqua immaterialis cognitio, nec designatiua apprehendere singulare signatum: vnde non demohstrabit, dicendo istud, uel illud, sed demonstratum per aliam apprehensionem, aut demonstrabile, nec istud, vel illud demon strando, sed simpliciter, & abstracte cognoscet.

Nec rationes procedunt, si ad illum intellectum trahantur.

Prima siquidem non; licet enim Sortes, & Pla to certa sint indiuidua, & distincta in se; quia ta men apprehensio fit per aliquam assimilationem, ipsa vero in se simillima sint; necessario facient assimilationem eandem, & apprehensionem, nisi tantum demonstratiuam, quae per modum lineae cadit inter Sortem, & potentiam cognitiuam, & similiter inter Platonem, & eandem potentiã; tales enim apprehensiones necessario erunt distinctae, quia cadunt inter tres terminos situatos, scilicet inter potentiam, & Platonem, ac Sortem. quod si tolle retur situalitas, & intentionalis linea ab huiusmodi apprehensione, necessario esset eadem, quia terminaretur ad simillima, nec numeraret ea.

Quod ergo dicitur, quod sicut se habet res ad esse, sic ad cognosci; intelligendum est obiectiue, non tamen modaliter, licet enim indiuidua certa sint, & distincta in se, nec distinguantur per situalem oppositionem, aut demonstrationem, nihilominus nulla potentia attingere illa potest immediate, vt distincta, nisi propter apprehensionem demonstratiuam, habentem modum lineae situalis inter duos terminos existentis. talia namque non habent, quod distincte apprehendantur, ex parte sui, obiectiue, cum nihil sit in vno, cuius simile non sit in alio: nec ex parte potentiae ad ista cum eadem sit, nec ex parte assimilationis potentiae ad ista, cum eadem sit similitudo simillimorum. oportet ergo, quod oriatur ex aliquo intercidente inter assimilatiuam potentiam, & obiectum. illud au tem non potest esse realis aliqua linea; est ergo necessario intentionalis modus, scilicet repraesentandi, & apprehendendi sub quadam linea situali, & statuendi indiuidua in sitibus diuersis.

Nec procedit etiam secunda aliter intellecta. verum est enim, quod demonstratio impor tata per nomina demonstratiua, iste, vel ille, non inest indiuiduo in ordine ad cognoscentem, & demonstrantem, & ideo cum modo cognoscendi separari non possit ab immesiiata cogni tione, propositum confirmatur.

Et per idem patet intellectum aliarum rationum. Quomodo specialiter Deus cognoscat indiuidua signata, & vt signata sunt.

SECVNDA vero propositio est; per quem modum Deus cognoscat singularia, vt signa ta. nam de singularibus totalibus, & abstractis, quorum quodlibet est vnus totaliter gradus infra speciem, non partialiter, sed totaliter subsi stens, cuius sunt plures animae numeraliter differentes, de istis vtique manifestum est, cum neitas sitsimiiltudo eminens, & exemplar non solum quidditatum absolute, immo & quidditatum sub certis gradibus, quod diuinus intellectus, appre hendendo Deitatem, dicitur aequipollenter, vel emi nenter illa comprehendisse. sed de signatis indi uiduis, quibus non appropriatur similitudo ali qua repraesentans vnde similitudo, sedvnde linealiter, & situaliter repraesentat, magis difficile est, cum Deitas sit similitudo simpliciter, nullo modo materialis, aut situalis in repraesentando; alioquin iam non esset abstracta.

Est ergo considerandum, quod Deitas non po test immediate esse similitudo appropriata cuilibet indiuiduo signate, & indistincte, potest tamen mediate.

Et primum quidem apparet, quia nulla similitudo appropriatur alicui alij non repraesenta to, nisi inquantum illa in aliquo sunt dissimilia, aut nisi illa ex modo repraesentandi situali, & op positiuo approprietur, vt ex superioribus patet. sed manifestum est, quod indiuidua signata simillima sunt, quia in nullo gradu est dare aliquod indiuiduum, quin in eodem gradu infinita sint impossibilia, loquendo de indiuiduis corpo reis, & quantis.

Et rursum manifestum est, quod diuina essen tia non potest appropriari indiuiduis per modum situalis repraesentationis, quasi ista sibi op ponat in situ, cum abstrahat ab omni si tu, nec indi uidua opponi sibi possint in situ. ergo impossibi le est, quod Deitas sit similitudo appropriata immediate cuilibet singulari signato, inquantum signatum est.

Et si dicatur, quod forsitan potest appropriari per oppositionem obiectiuam, quia dicimus, quod obiectum opponitur potentiae), vnde & actus intellectus transit, & terminatur in obiectum, absque omni situali linea, aut modo materiali, iste autem transitus appropriat sibi terminum, & ita videtur, quod similitudo possit appropriari ex tali transitu immateriali. si vtique sic dicatur, non valet, quia talis transitus obiectiuus abstrahit ab hic, vel ibi; ab hoc, & isto, & ab omni spatio intentionaliter interiacente. & ideo terminatur ad aliquid simpliciter, quod ex natura habet formalem dissimilitudinem ad aliud quodcumque, propter quod potest fieri appropriatio speciei, aut similitudinis praesentantis, si illud, in quod transit, habeat rationem partis, & sic simillimum alteri, nullo modo per talem transitum distinguetur, nisi quatenus iste transitus ponet rem illam in vnam partem. hoc autem est situare, & demonstrare.

Apparet quoque secundum; Deitas namque est similitudo propria, & exemplar appropriatum rei cuilibet, quae habet aliquid, vnde dissimilis sit omni alteri rei. ratione enim illius, in quo aliis est dissimilis, potest habere similitu dinem propriam adaequatam. Deitas anua similitudo eminens, & ita appropriata cuilibe rei, quae posset habere similitudinem propriap adaequatam. sed manifestum est, quod indiui duum signatum, sumptum cum actuali demonflratione, quae designatur, vel etiam cumaptitudinali, est dissimilo omni alteri, & habet, q ab omni alio distinguatur, illud enim totale, videlicet hic lapis, quod lapidem certum, & distis ctum includit, & cum hoc signatum pron nis demonstratiui, quod non est aliud, quam actus animae demonstrantis, ( non enim demogstrat, nisi apprehendens, nec est demonstratio, ad quam apprehendens situale demonstratum, est aliud, quamm tasiter apprehensum: iuaiportant pronomina, cum dicitur, iste, vel iste) istud, inquam, totale, hic lapis, vel iste homo, inquantum huiusmodi, dissimile est omni altori. non enim signatum illud potest plurificari nec possunt plures reperiri, quorum quilibet sit hic lapis. ergo illud totale potest habere simi litudinem propriam, & per consequens Deitas est similitudo appropriata omnium indiuiduorum signatorum, non quidem immediate, quasi demonstret ea, & signet; sed mediante demonstratione. inquantum enim repraesentat, non solum lapidem certum, & distinctum in se; sed cum hoc demonstrabilitatem, aut demonstrationem ipsius lapidis, quam importat hic lapis, intantum diuinus intellectus intelligit hanc lapidem, vel illud signatum.

Huic tamen multa repugnare videntur. illud enim, quod repraesentat immediate hunc lapidem repraesentat immediate indiuiduum. signatum, sicut dictum est, statim quod Deitas, repraesentat immediate hunc lapidem. ergo immediate repraesentat indiuiduum signatum, cuius oppositum intenditur in hoc loco, vnde quae dicta sunt videntur contradictoria implicare.

Praeterea: Illud non est dissimile sub istaratione ab omni alio, in quo potest sibi aliud simile reperiri, sed isti lapidi inesse istum lapidem, potest aliquid sibi simile reperiri; quia mus alius lapis potest dici similiter iste lapis, vel ille. ergo iste lapis, inquantum huiusmodi, non potest habere similitudinem propriam, quae non sit similitudo alterius.

Praeterea: Si iste lapis posset habere similitudinem propriam, posset illam imprimere in sensum, sed supra dictum est, quod nulla similitudo, inquantum similitudo, appropriatur indiuidus signato. ergo contradictio est in dicto.

Praeterea: Si iste lapis, inquantum huiusmodi. posset habere similitudinem propriam, quae per rationem suam distingueretur ab omni alia, & non per linearem repraesentationem; sequeretur, quod ta lis recipi posset in intellectu: esset enim immate rialis, ex quo esset appropriata, inquantum simi litudo, non inquantum lineariter repraesentan, & per consequens per se, & immediate, & sinoimaginatione cognosceret lapidem istum; sed opgo situm huius dictum est supra. ergo id, quod prini-

Praeterea: Inconueniens est dicere, quod Deitas mediante actu causato imaginationis creatae all quid repraesentet, & non immediate; sed iste m dus non potest hoc ponere. ergo stare non potes

Praeterea: Actus iste, quo indiuiduum demui- stratur, ita est singularis, sicut & ipsum indiuiduum; & per consequens institutum indiuiduum remanebit, sed Deitas immediate repraesentare non potest indiuiduum, vt dictum est; ergo nec illud totale immediate repraesentabit.

Sed istis non obstantibus, dicendum est, sicut prius. Nec procedunt instantiae.

Prima siquidem non; quia hic lapis non solum dicit indiuiduum, quod signatur, & demonstratur, immo inquantum signatur. dicit enim constitutum ex actuali demonstratione, & ex illo, quod demonstratur. non est ergo repugnantia in dicendo, quod substratum non potest immedia te per Deitatem repraesentari, sed mediante demonstratione, & in ponendo, quod constitutum est ex vtroque, potest immediate repraesentari.

Non procedit quoque secunda. est enim considerandum, quod sicut hoc nomen Petrus, cum dicitur de diuersis, dicitur omnino aequiuoce, & non secundum vnam aliquam rationem, secundum quam illi plures sic nominentur, ita ille lapis, vel totale hoc dicitur aequiuoce de lapidibus. cum enim demonstrato lapide dicitur ille lapis, falsum est, quod sub eodem signato aliquid aliud possit dici iste lapis: & ita patet, quod signatum istius totalis, ille lapis, est omnino incon municabile, & inassimilabile. vnde quot sunt lapides, tot sunt signata huius orationis, iste lapis. & propter hoc possunt essse tot propriae similitu dines illius totalis. non est ergo verum, quod huic lapidi, in esse istu lapidem, aliquid aliud possit assimilari, quia nullu aliud potest esse iste lapis, sed dum praedicetur de aliquo alio haec oratio, iste lapis, dicitur aequiuoce, & secundum aliam rationem, & aliud significatum.

Nec obsistit etiam tertia, quia totale illud di cit aliquid constitutum ex actu animae, & re extra, quia ex demonstratione, & eo quod demonstratur, vel saltem ex aliquo derelicto ab actu ani mae. importat enim constitutum ex demonstratione passiua, & re, quae demonstratur, & propter hoc totum non potest imprimere similitudinem in sensum, alioquin esset sensus reflexiuus, res er go, quae demonstratur, imprimit similitudinem, per quam sensus apprehendendo ipsum, dicit hunc lapidem, non quod hic lapis, quantum ad id, quod importat de necessario, hanc similitudinem in sensu imprimat. non enim tenet se ex parte obiecti, sed consequitur modum cognoscendi.

Non valet etiam quarta; verum est enim, quod hoc totale importatum per istum lapidem, quod non est aliud, quam aliquid constitutum ex re, quae demonstratur, & ex passiua demonstratione circa rem derelictam ex actiua demonstratione sensus apprehendentis, hoc vtique totale potest ha bere similitudinem propriam in intellectu, & ita indiuiduum signatum potest immediate cogno sci ab intellectu, nec propter hoc excluditur me diatio imaginationis, aut sensus, immo necessario includitur obiectiue, cum constitutum inclu dat rem, & demonstrationem passiuam, seu sensationem passiuam, de qua non est dubium, quod supponit apprehensionem, actiuo modo dictam.

Non obuiat quoque quinta; non est enim inconueniens, quod Deitas per modum similitudi nis eminentis, repraesentet res, sicut aptae natae sunt, cum vnumquodque sic fiat, sicut aptum na tum est fieri, sicut Philosophus dicit in a. Physi. constat autem, quod impossibile est res simillimas habere proprias similitudines, vel proprietas, nisi per illum modum repraesentandi materialiter, & situaliter, de quo dictum est saepe. Indiui dua vero signata, quantum ad id, quod sunt, simillima sunt, & prima similitudo reperta inter ipsa consurgit ex signatione, & demonstratione vere sentientis. hoc enim habent, quod sint passiue signata, & demonstrata, & quod dicantur ista, vel illa, & propter hoc possunt habere simi litudines proprias: & Deitas potest ea, vt sic, repraesentare eminenter.

Est tamen sciendum, quod ad cognoscendum indiuiduum signatum, inquantum signatum, oportet apprehendere circa rem non super signationem passiuam in actu. sufficit enim passiuasignabilitas secundum aptitudinem, sed tamen nec ista, nec illa potest circa rem apprehendi, ni si apprehendendo actu, vel aptitudine actum animae signantis, & demonstrantis.

Non valet etiam vltima. nam non repugnat indiuiduo, inquantum indiuiduum est, quod intelligatur per similitudinem propriam, sed sibi repugnat, inquantum alteri omnino simile est. ex hoc sequitur, quod vtriusque eadem sit si militudo. quamuis ergo indiuiduum signatum, inquantum signatum, indiuiduum sit, quia om ni alteri dissimile est, inquantum signatum est, vtpote hic lapis, vel iste, ideo secundum hoc po test habere similitudinem propriam, & deitati potest distincte exemplari.

Et si dicatur, quod immo indiuidua signata simillima sunt, inquantum signata, nisi addatur hoc, inquantum signata, vtique hoc non valet. licet enim ratio signationis abstrahibilis sit in communi; ratio tamen importata per iste, vel ille, quae exercet signationem, abstrahi non potest. quod patet ex hoc, quod adducit signationem, dicendo, haec signatio, vel ista; quod non esset, si ratio signationis esset abstracta ab eis. nam indiuiduum non denominat speciem; vnde possunt considerari, vt exercentia signationem, & a talibus non potest abstrahi aliqua ratio. po nunt enim circa lapidem, vel hominem incommunicabilitatem; impossibile est enim reperire plures, quorum quilibet sit hic lapis: vel possunt considerari, vt rationes, quiete exercentes signationem circa aliud. & sic potest ab eis abstractio fieri, vtpote cum accipitur esse hoc, & esse illud. potest enim dici, quod sunt signationes quaedam.

Sic ergo patet, quomodo Deus potest cognoscere indiuiduum corporeum, & quantum; non enim potest, nisi intelligendo illud cum signatione, vt hunc lapidem, vel illum florem; cum signatione autem, qua intellectus suus exerceat, hoc facere non potest, alioquin diuina essentia indiuidua situaret, & sub certo situ repraesentaret, sub modo pyramidali, & lineali, sicut species existentes in sensu, S imaginatione, quod impossibile est omnino.

Intelligit ergo hunc lapidem, & hunc florem, signatum signatione, quam alius exercet, videlicet imaginatio, vel sensus, vel quae possibilis est exerceri, licet nullus actu exerceat, cum enim omnis sensus, & omnis sensatio tam inte- rior, quam exterior possibilis exempletur per diuinam essentiam, quae est similitudo eminens omnium rerum, vel potius omnia eminenter: necesse est, quod ipsa similitudo sit huius lapidis, & illius, inquantum similitudo, est lapidem participare signationis, vel signabilitatis passiuae; ita quod totum hoc coniũctum, & immediate exemplatum, distincte exemplari non potest. praecedunt autem signationem, aut signabilitatem passiuam signationes actiuae omnium sensationum, & imaginationum possibilium, quae etiam exemplantur. propter quod diuinus intuitus, ad esentiam terminatus, attingit aequipol lenter hunc lapidem, & hunc florem, & omne signatum indiuiduum, constitutum ex sua signatione, seu demonstratione, & ex substrato, quod demõ- stratur. & apparet, quod licet indiuiduum substratum attingat, mediante signatione, vel signabilitate passiua, tamen immed iate totum attin git quicquid se tenet ex parte indiuidui. nam actiuae signationes imaginationum, vel sensuum, etsi coexigantur in repraesentatione indiuidui, passiue signabilis, vel signati; non tamen mediant formaliter. ex quo manifestum relinqui tur, quomodo Deus intelligendo suam essentiam, non solum intelligit rerum omnium quidditates, immo signationes passiuas earum in quolibet indiuiduo, quamuis per intellectum suum illas non signet.

Quod difficultates a Commentatore inducta, praedictae, non obuiant veritati.

TTERTIA quoque propositio est, quod difficultates a Commentatore inductae, praedictae, non obuiant veritati.

Prima siquidem non, quia verum non est, quod assumit, scilicet, quod nullam p erfectionem habeat notitia indiuiduorum, & singularium signatorum, vt supra patuit, & apparet adhuc: tum quia notitia actualis, & explicans aliquam perfectionem, addit ad implicitum, & virtualem; dicitur enim 1. Post. quod qui nouit omnem triangu lum habere tres, & omnem dualitatem parem esse, scit hunc triangulum signatum, vel illum, quos tamem non nouit habere tres, & similiter dualitatem quandam, quam non opinatus est, scit esse talem; scit quidem quodammodo, quia virtualiter, & in potentia, & non scit alio modo, quia non in actu, nec explicite. vnde relinquitur, quod haec notitia signatorum aliquem modum perfe ctionis inducat: tum quia Philosoph. in 1. Physi. ait, quod innata est nobis via a communioribus ad propria, quia natura incipit ab imperfecto, & procedit ad perfectum, vbi dicit Commentator, quod in principio comprehensionis existimat omnem virum patrem, & omnem mulierem matrem: & cum vigoratur intellectus infantis, cognoscit patrem inter ceteros viros, & matrem inter ceteras mulieres. ex quo patet, quod cognitio singularium, & signationes eorum est vigorosior, & perfectior, quam cognitio specierum. licet ergo notitia indiuiduorum non addat nouam scibilitatem, quantum ad scitum, quia scito vniuersali, scitur & particulare, iuxta illud Philosophi primo Posteriorum, dicentis, quod quorumdam oportet simul accipere notitiam, vt eorum, quae sub vniuersalibus sint, quorum habent notitiam; tamen addit perfectiorem modum cognoscendi, & adprimumaspexit Commentator, sed quia non videba tursbi possibilis iste modus cognoscendi, nisi in im ginatione, vel sensu; hoc autem repugnat Deo: idcirco ista secundum principia rationaliter con clusit, Deum singularium notitiam non habere.

Quod vero additur de vilitate quorumdam. singularium signatorum, non cogit, pro e quod in ordine ad cognitiuam potentiam, uullam turpitudinem habent, fed inquantum sunt apta nata in anima desideratiua suscitare nrias passiones, vtpote nauseam, vel errorem, vel aliquid huiusmodi.

Non obuiat quoque secundas quia nulla infui tas ponitur in actu, ex hoc quod singularia sinplici intuitu cognoscuntur a Deo: non enim poui tur aliqua multitudo in diuino intellectu etiam obiectiue, sed tantum simpliciter diuina essentia, vt superius dicebatur; tota autem repuguantia infinitatis ad scientiam oritur ex hoc, quod clau deretur, & terminaretur in actu, & poneretur in facto. vnde patet, quod impossibile esset hanc rationem euadere, si vera esset imaginatio com munis, videlicet, quod in diuino prospectu reluceant creaturae, tamquam obiecta secundaria tunc enim multitudo infinitorum singularium poneretur in actu in diuino prospectu, & demon stratiue procederet argumentum.

Nituntur enim aliqui soluere, dicentes, quodl non est inconueniens infinita intelligere per mam similitudinem, sed hoc nihil est dictu, quia quas tumcumque similitudo sit vnica, si infinita ponantur obiectiue praesentia, distincta, & in actu, ponetur infinitum in facto esse, & in actu; quod est omnino impossibile: & propterea dicendum est, quod nihil est in diuino prospectu, nec in eius praesentia, nisi verbum, seu diuina essentia posita in tali esse, quae quidem posita, omnia dicuntur cognita eminenter, & secundum infinitates re rum existentium, infinita dicuntur cognita deno minatiue, & aequipollenter, cognita Deitatequae est actu similitudo omnium existentium, tam in actu, quam in potentia; non enim sequitur, quod sit similitudo aliquorum in actu.

Et si dicatur, quod etiam species signati indiquod Deitas non potest repraesentare signatum. exercendo signationem ipsius, opponendo videlicet situaliter sibi ipsi singulare; signatum enim esset repraesentare formas, vt istas.

Et si dicatur, quod etiam species siguati indiuidui debet esse quid signatum, siquidem non est verum, immo potest esse quoddam totale, & natura simpliciter. quod probatur, quia indiuiduum signa tum potest habere abstractam speciem in intellectibus pluribus, quorum quilibet est quaedam determinata similitudo illius indiuidui, & non tota similitudo. si ergo poneretur tota illa similitudo, & species subsistens simpliciter, sequeretur, quod ista esset repraesentatiua signati indiuidui, & tamen esset quoddam totale simplici ter subsistens. Secundum ergo intelligendum est, quod Deitas est quaedam totalis similitudo, & eminens exemplar omnium singularium signatorum, nec propter hoc, quod exemplar est singularium, deest esse forma simpliciter, & natura subfistem.

Non obuiat vero quarta, quia non probat aliud, nisi quod Deitas non repraesentat indiuiduum, designando ipsum; & quod diuinus intellectus non intelligit signatum, exercendo signa tionem, & hoc vtique verum est, sicut apparuit. sed quin possit abstrahere, & immaterialiter intelligere indiuiduum signatum, aut signabile, signatio vero quidem non facta a se, factibili ab alio, non probatur.

Non obsistit etiam vltima, quia probatum est, quod indiuiduum, vt signatum, vtpote haec albe do, adeo dissimilis est omni rei in esse hanc albedinem, quod nulla res potest dici haec albedo, nisi aequiuoce. vox enim erit eadem, & omnino aliud fignatum, sicut est de nomine Petri, cum praedicatur de pluribus. in hoc ergo tertius ar ticulus terminetur.

ARTJCVLVS QVARTVS.

An Dei scientia sit in se vniuersalis, vel particularis, & vtrum sit discursiua; & an sit vniuoca, vel aequiuoca scientiae nostrae; & an sit causa rerum, & primo an sit numerus: Opin. quorumdam.

CIRCA quartum vero considerandum, quod conditiones diuinae scientiae potuerunt apparere ex quadruplici inquisitione. Prima quidem, an sit particularis, vel vniuersalis. Dixerunt namque aliqui, quod nec vniuersalis est, nec par ticularis; quia conditiones scientiae praecipue attenduntur secundum rationem medij, & simi liter cuiuslibet cognitionis. illud autem, quod Deus cognoscit, quasi medio, est essentia sua, quae non potest dici vniuersale; quia omne vniuersale additionem recipit alicuius, per quod determinetur, & ita est in potentia, & imperfectum in esse: similiter non potest dici, quod particulare: quia particularitatis principium materia est, vel aliquid loco materiae se habens; quod Deo conuenire non potest.

Sed hic modus dicendi deficit etiam inratione, quam assumit, videlicet quod scientia dicatur vniuersalis, vel particularis ex ratione medij cognoscendi, & non potius ex cogni tione obiecti. constat enim, quod Metaphys. dicitur scientia vniuersalis, vnde & aliae dicuntur particulares scientiae, respectu ipsius, vt patet primo, & quarto Metaphys. sed manifestum est. quod hoc non dicitur, nisi quia subiectum eius est vniuersale, sub quo aliarum scientiarum quasi particulariter continentur species, per quas Metaphysic. cognoscit, quae sunt aeque par ticulares entitatiuae, sicut istae, per quas cognoscit Physicus: & similiter habitus metaphysicae est ita singularis, & indiuiduus, sicut habitus Physicae. ergo vniuersalitas, & particularitas in scientia non attenditur penes medium cognoscendi, nec penes habitum in se, sed penes obiectum

Praeterea: Philosophus primo Poster. distinguit demonstrationem vniuersalem a particuri, penes vniuersalitatem, & particularitatem obiecti. sed constat, quod demonstratio causat scientiam; ergo vniuersalitas scientiae attendi debet penes scibilia obiecta. vnde dicitur ibi, quod scibilia secundum quod sunt vniuersalia, magis scibilia sunt, quam secundum partem demonstrabilia: ergo vniuersalia sunt.

Praeterea: Si verum esset, quod ab istis assumitur, nulla scientia deberet dici vniuersalis: cum habitus, & species, quae sunt materiae cognoscendi, sint quaedam res singulares existentes in singularibus intellectibus hominum singularium; sed hoc est inconueniens. ergo id, quod prius.

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur: Qvnde tenendum, quod scientiae vniuersalitas, vel particularitas attendi debet penes obie ctum. nunc autem obiectum diuinae scientiae po test accipi proprium, & terminatiuum, videlicet essentia sua, quae sola terminat eius intuitum; & secundum hoc non est vniuersalis, nec particularis, cum essentia Dei sit tota natura simpli citer subsistens: & ita non particularis, aut indi uidua, nec etiam vniuersalis, cum de nullo praedicetur, nec plurificabilis sit. si vero loquamur de obiecto denominatiue, & aequipollenter cognito, videlicet de creatura, quae nec primario, nec secundario diuinum aspectum terminat, sed dicitur intellecta per aliquid eminens, quo cognito, aequiualenter dicitur visa; secundum hoc potest dici & vniuersalis, & particularis; quia essentia Dei ab eius intellectu prospecta, est om ne vniuersale, aut omne particulare, & omnis res, & ratio, & vniuersaliter omne; quod cogno scibile est, dicitur aequipollenter esse prospectum. vnde secundum hunc modum posset concedi, quod est scientia vniuersalis, & particularis, sermocinalis, rationalis, & realis, & Physica, & Metaphy sica; quia haec denominatio non est propria, sed ista, quae sumitur ab obiecto, terminatiuo; ideo absolute dicendum est, quod nec est vniuer salis Dei scientia, nec particularis, sicut Commentator concedit 12. Metaphys.

An scientia Dei sit vniuoca, vel aequiuocae scientiae nostrae, opinio quorumdam.

SECVNDA vero inquisitio est, an Dei scientia sit aequiuoca, an vniuoca. dixerunt namque aliqui, quod non potest dici vniuoca, quia quandocumque scientia signata per nomen, est ipsum esse, non potest vniuoce conuenire propter hoc, quod in omnibus vniuocis communitas accipitur secundum rationem naturae, & non secundum esse: humanitas enim non est secundum esse in duobus hominibus, sed secundum eandem rationem naturae, & quidditatis. cum ergo in Deo formae sit ipsum esse, impossibile est, quod aliquod nomen significans formam, vt scientia, vel bonitas, vel etiam ipsum ens, vniuoce dicatur de Deo, & creatura, Nec potest dici, quod scientia nostra sit pure aequiuoca cum diuina; nam in pure aequiuocatis per casum, & fortunam, ex vno non cognoscitur alterum, sicut patet. cum idem nomen duobus heminibus conuenit: per scientiam autem nostram in cognitionem diuinae scientiae deuenitur; nec potest etiam dici, quod dicantur analogice se cundum conuenienti am in aliquo vno, quod conue niat eis per prius, & posterius, quia inter Deum, & creaturam non potest vnum aliquod tale repe riri; & propter quod est inter ens analogia secundum imitationem, prout est in illis, quorum vnum aliud imitatur, quantum potest, nec perfecte ipsum assequitur.

Sed hic modus dicendi irrationalis est, quan tum ad medium, quod inducit ad probandum, quod scientia Dei non sit vniuoca nostrae: non est enim verum, quod hoc sit, quia quidditas, & essentia sunt idem in Deo: probatum est enim supra, quod in omni re, idem sunt essentia, & esse; differentia secundum modum concipien di. sed hoc non tollit, quin in rebus vniuocatio sit; ergo ratio sufficiens non fuit.

Praeterea: Sicut in duobus indiuiduis non est realitas, sed nec eadem quantitas secundum rem: non est enim eadem realitas humanitatis in duobus hominibus, sed similis tantum; sic nec idem esse, sed simile. Sed hoc non obstante, similitudo quidditatis sufficit ad vniuocationem, & similiter conformitas ipsius esse. ergo non exigitur ad vnitatem, quod quidditas realiter differat ab esse. vnde patet, quod haec ratio deficit per non causam, vt causam

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur. vnde sciendum, quod, sicut supra dictum lest, scientia, sicut & cetera attributa, potest accipi vel pro generali conceptu, importante perfectionem simpliciter; qui quidem non dicit rationem aliquam, aut rem determinatam in recto, quamuis iterum connotatum importet extrinsece, aut potest accipi, quantum ad illam rem, & rationem, in quam coincidit, cum appli catur ad Deum, & creaturam. accipiendo itaque primo modo, cum nullam rationem dicat in recto, sed totum conceptum entis (est enim scientia id, quo aliquid habetur in prospectu) secundum hoc nulla potest esse aequiuocatio in recto, cum non importetur aliqua ratio, vniuoca autem secundum vnam racionem dicuntur. est enim aliqua vniuocatio in connotato, quia sicut in creatura connotatur per scientiam obiectiuam potentialitas alicuius, ita & in Deo. Si vero secundo modo accipiatur scientia, sic est vera analogia, qualis est inter exemplar, & simi litudinem diminutam, seu exemplatam, & ex parte eius, in quod incidit secundum conceptum rectum, coincidit enim in Deitatem, prout applicatur ad Deum: in qualitatem vero quandam, prout applicatur ad nos, quae est quaedam similitudo diminuta, exemplata a ratione Deitatis: similiter etiam & ex parte connotati. nam quid esse, prius obiectiue connotatur per scientiam in Deo, & in nobis; sed illud aliquid coincidit in Deo in ipsammet Deitatem, positam in esse apparenti reali, & subsistenti, quod verbum est, in nobis vero in quascumque naturas co- gnitas, & positas in esse intentionali, & diuimi to, quae sunt verba multiplicia, & diminuta, & ita est assimilatio diminuta ex parte connotatorum: & propter hoc talis est ibi analogia qualis est inter speciem albedinis, & albedite aut inter hominem pictum, & verum. vndequasi sapit aequiuocationem, non tamen casualem; & propter hoc Commentator 12. Metapl. dicit, quod quia prius scit naturam entis in eo, quod est ens simpliciter, quod est ipsum: ideo hoc nomen scientia aequiuoce dicitur de scieatia sua, & nostra.

An scientia Dei sit causa rerum, & opin. S. Thii par. 1. q. 14. ar. 7.

TERTIA vero inquisitio est, an scientia. Dei sit causa rerum. dixerunt namque aliqui, quod cum forma intelligibilis ad opposita se habeat (nam oppositorum eadem est scientia) non produceret determinatum effecumforma intelligibilis, nisi determinaretur ad vnum per appetitum, vt dicitur 9. Metaphyfic. Jdcirco necesse est, quod scientia Dei sit causa rerum, secundum voluntatem coniunctam vnde scientia Dei, se cundum quod est causa rerum, consueuit nominari scientia approbationis.

Sed hic modus dicendi aequiuocat de causalitate, dato enim quod non esset Deus causa ef ficiens omnium, adhuc Deus per scientiam sum esset exemplar rerum. vnde & Commentator concedit 12. Metaphys. huiusmodi causalitate scientiae diuinae. sed manifestum est, quod istam causalitatem habet absque coniunctione, & cō- comitantia voluntatis; quia voluntas nil facit ad rationem exemplaritatis, alioquin faceret ad hoc, quod res essent vita in Deo. ergo non est verum, quin ratio causalitatis congruat diuinae scientiae, nisi adiuncta voluntate, ficut istidixerunt.

Quid dicendum secundum veritatem.

RESTAT ergo nunc dicere, quod videtur. vnde considerandum, quod diuina scientia etiam sine voluntate habet ex se duplicemcausalitatem, respectu omnis entis. Primamquidem formae exemplaris, & mensurantis omnem entitatem; de ratione enim mensure est, quod sit prius mensurato, ita quod si non esset in rerum natura, nec mensuratum esset: & iterum quia rectitudo, & defectus; veritas, aut falsitas attendatur in mensurato per conformitatemad mensuram. sed manifestum est, quod talis est Dei scientia, respectu omnis entis. est enim quaedam similitudo omnis entitatis eminens, & subsistens, prior omni alia entitate, a qua omnis alia entitas transcribitur, & exaratur, quae si non esset, nulla entitas esset; quia non posset natura ingem inare entitatem aliquam diminutam, nisi ista prius vniuersaliter subsistens praeexisteret in natura: & iterum omnis excessus, & defectus & conuenientia, siue formositas, & defor mitas, veritas, & falsitas attenduntur in omni entitate secundum conformitatem, vel diffor- mitatem ad illam entitatem vniuersalem. per op positum autem scientia nostra est similitudo diminuta rerum; quae non esset, nisi praeexisterent ipsae res, cuius etiam veritas, & falsitas sumitur penes conformitatem, & difformitatem ad res. ergo scientia Dei habet causalitatem mensurae, & exemplaris ex se, non per adiunctionem voluntatis. Secundam vero causalitatem etiam habet, scilicet actiuitatem scientiae practicae; causalitas enim scientiae operatiuae consistit in hoc, q coagit potentiae executiuae per modum determinantis. vnde determinatio effectus attribuitur sibi. consurgit enim vna perfecta causalitas ex potentia actiua artificis, & ex ipsius scientia, sicut & ex qualitatibus actiuis, & passiuis, & ex forma specifica. nam non sufficit ad effectum, pertingere ad formam determinatam, nec agens formam determinatam inducere. vnde Philosophus in secundo de generatione dicit, quod ponentes qualitates actiuas, aut passiuas extra causas effectiuas rerum, auferendo causalitatem a quod quid est, & forma, derelinquunt causam principaliorem, sicut & in his, quae fiunt ab arte, qui attribueret causalitatem organis. ex quo patet secundum Philosophum, quod licet vna perfecta causalitas artificis integretur ex arte, & ex potentia moriua; nihilominus cau sa principalior est ars ipsa, cui attribuitur determinatio. Sed dec laratum est supra, quod scientia Dei, qua intuetur suam essentiam, est practica respectu creaturarum, dato quod non concomitetur voluntas producendi creaturam propter apprehensionem, & actiuitatem possibilem. ergo ex se habet diuina scientia, quod sit causa rerum, secundum causalitatem principij effectiui, cum principium effectiuum non sit iufficiens, nisi habeat in se formam determinate ex modo, quo dictum est.

An scientia Dei sit discursiua, & attingens enunciabiles veritates. opin. S. Thom. 1. par. q. 14. ar. 7. & 9.

QVARTA quoque inquisitio est, an scientia Dei sit discursiua, & attingens enuncia bilia, quia nouit quicquid est in potestate sua, vel creaturae. est autem in potestate creaturae formare enunciabilia, quia in potestate intellectus nostri.

Non tamen cognoscit enunciabilia per modum enũciabilium, sic quod sit compositio, vel diuisio enunciationum in intellectu eius, sed vnumquodque cognoscit per simplicem intelli gentiam, intelligendo essentiam vniuscuiusque, sicut si nos in hoc ipso, quod intelligimus, quid est homo, intelligeremus omnia, quae possent de homine praedicari: quod quidem intellectui no stro non contingit, sed de vno in aliud discurrit, propter hoc quod species intelligibilis sic repraesentat vnum, quod non repraesentat aliud. vnde intelligendo, quid est homo, non ex hoc ip so omnia, quae in eo sunt, intelligimus. sed species intellectus diuini, scilicet eius esse, sufficiens est ad demonstrandum omnia. vnde intelligen do essentiam suam, cognoscit essentias omnium, & quaecumque accidere possunt, nec est in eo discursus secundum succesionem. nec etiam secundum causalitatem, quasi principia causarent in eo notitiam conclusionum.

Sed hic modus dicendi minus sufficiens est. Primo quidem in eo, quod enũciabilia, ideo di cit cognosci a Deo, quod ipse cognoscit quicquid est in eius potestate, vel creaturae. hoc enim, licet arguat Deum posse cognoscere, est tamen sibi ratio cognoscendi. licet enim virtus, & potestas diuina cognosci non possit, nisi cogno scantur ea, ad quae se extendit, sicut nec aliqua relatio, aut habitudo, nisi prius eius terminus cognoscatur, non tamen habitudo, aut quaeuis connotatio est ratio terminum cognoscendi, sed potius e conuerso. non ergo verum est, quod notitia possibilitatis, aut veritatis diuinae sit sibi ratio cognoscendi ea, quae subsunt suae potestati. vnde essentia per rationem essentiae, non per rationem veritatis, actiue est ratio diuino intellectui omnia cognoscendi. immo dato, q Deus per impossibile actiuam potentiam non haberet, adhuc omnia intelligeret. Secundo ve ro deficit in hoc, quod dicit Deum intelligere non per modum enunciabilium, sed per simpli cem intelligentiam, sic quod intelligendo essentiam vniuscuiusque, intelligit omnia, quae de ipso praedicari possunt. secundum hoc enim vide retur, quod Deus non cognosceret immediate proprias passiones alicuius subiecti, nec etiam comparationem praedicati ad subiectum imme diate, & per se, quod verum esse non posset. Deus enim per se, & immediate cognoscit, quicquid habet per se aliquid propriae entitatis, cum sua es sentia sit similitudo cuiuslibet entitatis, quantumcumque minima sit; sed propriae passiones habent propriam entitatem aliquo modo, & similiter esse, quod importat compositio, est aliquod esse aliud ab essentia subiecti; ergo vnumquodque Deus videndo essentiam suam, in sua proprietate immediate cognoscit. nec est vere dictum, quod intelligendo essentiam vniuscuiusque, cognoscat omnia, quae possunt eis accidere. Et confirmatur, quia in propositionibus contingentibus dici non potest, quod cognita essentia subiecti, cognoscatur praedicatum, aut complexio vtriusque.

Tertio vero deficit in hoc, quod ait essentiam diuinam esse speciem intellectus diuini, per quam enunciabilia, & omnia alia cognoscit, secundum hoc enim sequeretur, quod diuina essentia esset, quasi species, & creaturae essent obiecta, diuinum intellectum terminantia, & prima obiecta, quia species non tollit in nobis, quin creaturae dicantur obiecta prima intellectus nostri: & iterum essentia diuina est obiectum terminans diuinum intellectum etiam secundum istos. sed secundum oosdem species non se habet ad intellectum, sicut illud, quod intelligitur, sed potius, tanquam id, quo intelligitur; ergo non potest dici, quod diuina essentia sit species intellectus diuini, cuius oppositum ipsi dicunt.

Quid dicendum secundum veritatem. DESTAT ergo nunc dicere, quod videtur Rvnde considerandum, quod cum scientia dicatur discursiua, vel enunciatiua ex obiecto terminato, dici non potest, quod scientia Dei sit discursiua, vel enunciatiua; tum quia obiectum est sua essentia, quae est omnino simplex, & indiuisa: tum quia intuitus formalis est omnino simplex, & vnicus. propter quod dici potest, quod simplex intelligentia, vel intuitiua notitia, est nullo modo discursiua, vel enunciatiua; sed quia Deitas est similitudo eminens omnis entitatis, actus autem discursiuus an mae est quaedam entitas, & similiter actus enunciatiuus, syl logismus etiam formatus, & propositio est aliqua entitas obiectiue, & intentionaliter, & secundum rationem; similiter etiam compositio, quae est in re extra, est aliqua entitas; idcirco Deitas est similitido omnium istorum, sic quod ea cognita ab intellectu diuino eminenter, dicuntur cogniti omnes actus discursiui, & enunciatiui, & enunciationes, & discursus obiectiui, nec non & reales compositiones, & diuisiones existentes in creaturis, de quibus enunciationes, & discursus syllogistici possibiles sunt formari, & in hoc quartus art. terminetur.

Responsio ad obiectta.

AD ea ergo, quae in oppositum inducunLtur, dicen dum est.

Ad primum quidem, quod singulare signatum apprehendere, ipsum signando, & situando, spectat ad imaginationem, vel sensum; quia talis cognitio materialis est, & linearis, apprehendere tamen singulare, & eius signationem, absque hoc quod exerceatur signatio, sed tantum immaterialiter cognoscatur, possibile est diui- no intellectui eo modo, quo declaratumellicorpore quaestionis.

Ad secundum dicendum, quod nulla vilitas obiecti attenditur in ordine ad potentiamaognitiuam, nisi inquantum ex hoc afficitir asc rore, vel tedio, vt superius dicebatbr.

Ad tertium dicendum, quod licet Beti forma subsistens, potest ramen esse similitud teriae, cum sit quaedam entitas. per hoc tiia quod est ens in potentia, iam non estniminu liter etiam Deitas est similitudo indiuidu & gnati. nam declaratum est supra, quod Ems duum signatum potest habere similitundiaci immaterialem, & subsistentem

Ad quartum dicendum, quod fingularia sus incerta in ordine ad intellectum, qui accipituu titiam suam ab eis, sed non relata ad inum intei lectum, qui habet in se sufficsetem simineenuu& immutabilitatem, respectu onmium, qual est intellectus diuinus.

Ad quintum dicendum, quod intelcripest per se, & immediate vniuersabum, sialaiu vero non sine sensatione, vel imaginat aūppos siua, quia signatum ind iliduum, inpu e u gnatum, conuertitur in talem sigoatiens rpel signabilitatem passiuam, quam facit imagiatiovel sensus. & nullatenus intellectus, & per idem patet ad sextum.

Ad septimum dicendum, quod diuina essemtia potest esse similitudo eminens, & exempfar appropriatum indiuidui signati secundum ib lum modum, qui superius est expressusa2

Ad vltimum dicendum, quod Algazel uonrecipitur in hac parte, vel quod fingularia Dru dicitur cognoscere vniuersaliter, quia similiu do singularis signati, quae est in Deo, non est particularis, sed tota similitudo subsistens, & ita intelligit singulare, non modo singulari.