Quaesito 1

COMMENTARIUS.

(a) CIrca istam. quaestionem. Notandum est, quod ad intellectionem alieujus tria requiruntur. Primo, objectum cognoscibile, quod maxime requiritur in ratione termini, et quod active concurrat ad intellectionem, hocc non est principaliter ex ratione objecti, sed quasi accidit sibi. Secundo, requiritur intellectus, ut recipiens talem intellectionem, qua formaliter intelligit, ut patet supra d. 3. Qg. 7. Et quod intellectus ut intelligens, concurral active ad intellectionem, hoc non est ex ratione intellectus, patet, quia si Deus infunderet intellectionem la pidis in intellectu, intellectus tunc diceretur intelligere, et tamen non concurrel active. Tertio, requiritur ratio cognoscendi,et haec ratio du pliciter intelligi potest. Aut quod sit simpliciterratio repraesentandi objectum in ratione intelligibilis, sicut. species intelligibilis in cognitione abstractiva, ut patet supra dist. 3. q. 6. et penultim. Aut quod sit $1atio repressentandi in cognitione intuitiva, et sic quidditas actu existens potest esse ratio repraesentandi se in ratione intelligibilis intuitive, quod tunc dicitur perfecte praesens, quando est in potentia perfecta ad causandum partialiter cognitionem intuitivam, et hoc dupliciter: quia aut est ratio repraesentandi se sub ratione propric essenti et sub propria praesentialitate; aut sit. ratio repraesentandi non tantum se, sed etiam aliud eminenter contentum in illo. Primo modo qualibet creatura actu existens in propria existentia, (et maxime loquendo de creatura absoluta) poterit esse ratio repraesentandi se cuilibet intellectui creato. Secundo modo, essentia divina est ratio repressentandise perfectissime et quodlibet aliud distinctum ab ipsa, ut patet a Doctore supra qg. penult. prolog. dist. 2. et 8. et infra 39. et alibi, nam aliud ab essentia divina ex sua ratione non fit praesens intellectui divino, ut patet a Doctore.

Secundo principaliter, ratio intelligendi potest intelligi requiri, aut ut $1atio movendi, id est, producendi parHialiter ipsam intellectionem, et hoc modo in cognitione abstractiva species intelligibilis dicitur ratio cognoscendi objectum, quia ipsa est causa parlialis intellectionis abstractivae, ut patet supra dist. 3. g. 6. et penultam. et d. 18. et hoc, loquendo de cognitione naturaliter acquisita, quia Deus posset infundere cognitionem abstractivam alicujus objecti, ut patet a Doctore in secundo d. 3. Aut in cognitione intuitiva requiritur $1atio cognoscendi in ratione motivi, et sic quaelibet creatura habens propriam existentiam distinctam ab alia (maxime si est absoluta) potest esse ratio cognoscendi in ratione molivi, id est, quod partialiter potest concurrere ad productionem intellectionis sui. Et hoc modo nulla ereatura potest esse ratio cognoscendi se respectu intellectus divini, ut patet a Doctore supra g. penult. prolog. d. 1. et 2. et hic infra, et 39. et alibi. Potest etiam aliquid esse ratio cognoscendi aliquid in ratione motivi, non tantum se, sed et quodlibet eminenter contentum in illo, et quodlibet identificatum realiter illi, et sic essentia divina est ratio cognoscendi se in ratione quasi motivi, et proprietates hypostaticas et relationes communes in ipsa, ut. aequalitas, similitudo, idenlitas, et omnem aliam creaturam, ut patet a Doctore sparsim in diversis locis, maxime in prolog. q. 1. et penultim. d. 3.| et 35. 99: 24 Um quodlib. et alibi. Ex hoc ultimo modo probat Doctor quod essentia divina est ratio cognoscendi respectu intellectus divini omne aliud ab ipsa, non tantum in ratione motivi vel quasi motivi, sed etiam in ratione repraesentativi, nam ipsa sola sufficit ad habendam cognitionem cujuscumque.

Si dicatur, nonne intellectus divinus eoneurrit ad hujusmodi cognitionem respectu aliorum ?

Dico quod sic, tamen objectum dicitur concurrere respectu cognitionis sui et omnium contentorum in illo, quia talis cognitio principaliter specificatur ab objecto, ideo magis appropriate dicitur essentiam esse rationem cognoscendi se, et omnia alia a se, et sic patet titulus hujus quaestionis, quomodo debent intelligi.

(b) Ponuntur igitur relationes esse eternas in. Deo.

Dicit Thomas, quod essentia divina non est $1atio cognoscendi omnia alia ab ipsa. Sed tot relationes rationis requiruntur in ipsa. quot sunt objecta cognoscibilia inter se distincta alia ab ipsa, ita quod essentia sub relatione rationis repraesentativa lapidis, est ratio cognoscendi ipsum lapidem. Et similiter sub alia relatione rationis repraesentativa hominis, est ratio cognoscendi hominem, et sic de aliis.

(c) Aliter ponitur, etc. Henricus vult quod essentia nude sumpta non sit ratio cognoscendi alia objecta a se, sed essentia sub ista relatione rationis, qua eomparatur ad creaturam in ratione imitabilis, et sic illa relatio erit ratio cognoscendi omnem creaturam. Et haec opinio differt a prima in hoc, quod hee vult quod ipsa essentia divina, ut cognita sub ista relatione ralionis sit simpliciter ratio cognoscendi alia. Alia dicit, quod ipsa essentia sub distinctis relationibus rationis est ratio cognoscendi alia, ita quod quodlibet objectum cognoscibile requirit in essentia divina propriam relationem ratio- nis, qua sit propria ratio cognoscendi illud. Et sic patent istae duae opiniones.

COMMENTARIUS.

(d) Contra conclusionem in qua concordant istae opiniones. Concordant enim in hoc, quod essentia divina non est $1atio cognoscendi distincta objecta, sed est ratio cognoscendi inquantum habet relationem rationis ad ipsa. Contra hoc arguit Doctor, cujus ratio stat in haec: Quia eum ille rationes eognoseendi sint distincta objecta inter se, sunt ita cognoscibiles ab intellectu divino, sicut objecta distincta repraesentata per illas; ergo si essenlia divina non potest esse ratio cognoscendi distincta objecta, nisi sub alia et alia ratione, si est ratio cognoscen- di per illas rationes distincta objecta, sequitur quod erit ratio cognoscendi sub alia et alia ratione repraesentante illas alias rationes, et sicin infinitum; ergo si essentia ut nude accepta, est $1atio cognoscendi illas distinctas rationes, cum sint distincta objeeta cognoscibilia, erit etiam ratio cognoscendi, ut nude accepta objecta reprasentata per illas rationes, etc. Et eum dicit quod essent/a s?f $1atio cognoscendi, vel ut objectum cognitum, vel ut $1atio, sie intelligitur quod eognitio essentice est ratio cognoscendi alia objecta, et hocc est. quod dicit, vel objectum cogenitum, vel ipsa sit ratio cognoscendi in repraesentando, vel in movendo, ut dixi supra. Et similiter secundum illos, qui ponunt rationem communis, etc. vel illa ratio communis est ratio cognoscendi, ut objectum, id est, quod cognitio illius rationis sit ratio cognoscendi objectum repraesentatum, vel quod ipsa sit ratio repraesentandi vel movendi. Et sic patet ista ratio.

(e) Praeterea secundo, cujuscumque objecti ratio. Tota ista ratio stat in hoc: si enim aliquod objectum, puta A, sit ratio cognoscendi se perfecte, id est, quod ipsum A sub ratione sua absoluta, et ut nude acceptum, est ratio limitata, puta eognoscendi se tantum. Sed si aliquod objectum sit ratio illimitata cognoscendi se et alia, sequitur quod sicut nude acceptum est ratio cognoscendi se, ita ut nude acceptum, est ratio cognoscendi alia, nam illa alia secundum suam entitatem absolutam eminenter continel. Et patet quod sub ratione absoluta est ratio cognoscendi alia, quia illimitatio objecti non aufert ab aliquo aliquam perfectionem, imo magis addit, ut patet; nam si ignis sub ratione absoluta ignis est ratio limitata producendi ignem in alia materia, Sol qui est illimitatus ad producendum plura specie distincta, etiam sub ratione sua absoluta et essentiali erit ratio producendi illa absoluta. Cum enim essentia divina sit simpliciter ratio illimilata respectu omnium cognoscibilium, et respectu cognitionissus est ratio ut nude accepta; ergo ut nude accepta erit ratio cognoscendi omnia alia, etc.

Et tangit Doctor hic unum de determinato ad plura positiva, et de indeterminato ad plura contradictoria; hoc vide supra d. 28. q. ult. Hicin proposito essentia divina sub ratione sua absoluta est indeterminata ad omnia objecta cognoscibilia tanquam ad plura positiva, quia ipsa est ratio cognoscendi omnia. Non est autem indeterminata contradictorie, ita quod sit indeterminata ratio cognoscendi A, vel non cognoscendi A, imo est determinata $1atio sic simpliciter cognoscendi A4, quod contradictorium hujus simpliciter repugnat sibi, scilieet esse rationem non cognoscendi 4.

(f) Praeterea tertio. Hic nota aliqua. Primum, quod una operatio maxime intellectiva et perfecta debet habere unum principium per se, quod sit ratio formalis principiandi illam operationem, et unum per se objectum ad quod Lerminetur illa operatio per se, ut patet. Secundum, essentia divina et relatio rationis sunt. unum per accidens, ut patet hie, et supra d. 8. q. penult. Cum ergo intellectio, puta lapidis in intellectu divino sit una per se operatio, et lapis sit unum objectum per se respectu hujus operationis, oportet assignare aliquod principium quo per se unum; illud non potest esse constitutum ex essentia divina et illa relatione, cum sit unum per accidens, ergo vel ista relatio erit principium per se, aut essentia sola. Non primum, patet, quia relatio rationis non potest esse ratio cognoscendi lapidem, nec ut objectum cognitum, nec ut $1atio cognoscendi, quia cognitio lapidis in Deo est perfectio simpliciter. Nec potest dici quod sit ratio recipiendi cognitionem lapidis in intellect» divino, sicut dicimus, quod rationale est ratio recipiendirisibile inhomine. Nam si sic esset ratio, tunc ens rationis esset ratio recipiendi perfectionem simpliciter, et sie ens rationis praeexigeretur de necessitate ad entitatem perfectionis simpliciter, quod est falsum, et supra improbatum dise. 8. q. penultim. Relinquitur ergo quod ipsa essentia divina, vel ut proprium objectum cognitum, vel ut ratio cognoscendi, sit ratio cognoscendi lapidem et omnia alia.

Sed oritur difficultas, primo, quia dicit quod essentia cum tali relatione non potest esse principium, etc. Nam supra d. 3. g. penultim. d. 17. intellecius et species intelligibilis faeiunt unum per accidens, et tamen sunt unum principium quo cognoscendi; ergo similiter erit hic.

Dico quod supra dixit Doctor, quod accidit intellectui quod informetur tali specie, imo intellectus ut intellectus, est causa partialis, et similiter species intelligibilis ut hujusmodi. Hic autem non est sic, quia isti ponunt illam relationem rationis esse totalem rationem cognoscendi, vel ipsam essentiam sub tali relatione, quod est falsum.

Si dicatur quod sicut species intelligibilis concurrit partialiter, ita et haec relatio.

Dico quod non sequitur, quia ibi species intelligibilis est unum ens reale habens propriam existentiam, ut supra patuit d. 3. g. 6. 7. et 8. d. 47. et in 2. d. 3. Hic autem relatio est ens $1atio nis, cognitio autem lapidis est ens absolutum et perfectio simpliciter.

Secundo dubitatur ibi, quando dicit quod cognitio lapidis est perfectio simpliciter. atu intelligit, quod ipsa cognitio absolute sumpta, est perfectio simpliciter, aut ut est lapidis, tanquam lermini cogniti. Primo modo verum dicit, sed nihil ad rem. Secundo modo talis respectus non est perfectio simplieiter, ut patet a Doctore q. 1. quodlib.

Dico quod ipsa intellectio potest tripliciter intelligi perfectio simpliciter. Primo inse et absolute sumpta. Secundo, ut est ratio proxima producendi omnia entia-in esse cognito, ut palet supra d. 34. q. 4. d. 36. Tertio modo, ut terminatur ad esse cognitum. Primo et secundo modis, est simpliciter perfectio simpliciter. Tertio modo, licet in se formaliter, ut dicit talem respectum non sit perfectio simpliciter, est tamen talis perfectio, quod de necessitate preexigit perfectionem simpliciter; aliquam enim intellectionem terminari ad omnia objecta perfectissime preexigit ipsam esse formaliter infinitam, ut ex intentione Doctoris patere potest, supra dist. 2. et in quodl. quast. 1. Potest etiam dici, quod intellectio lapidis in Deo est perfectio simpliciter eompletive, hoc scilicet modo, quod licet in se sit formaliter infinita, ut patet supra distinct. 8. quest. penultim. tamen quodammodo dicitur compleri ex hoc quod terminatur ad omnia cognoscibilia, non quod talis terminatio addat sibi aliquam novam perfectionem, quia si, per impossibile,. talis intellectio non terminaretur ad aliquod objeetum extra, adhuc esset formaliter infinita, sed quoad hoc quod illa intelleetio non videtur ita manifesta sapientia, nisi terminetur ad omne cognoscibile, et hoc patet supra respondendo ad Augustinum.

Tertio est dubium in hoc quod dicit Doctor in principio, quod intellectionis per se debet esse unum objectum et unum principium q40. Nam ipse expresse vult, quod principium formale q40 productivum, est objectum et intellectus, ut patet supra dist. 2. et dist. 9. quast. 1. 8.et 9. et dist. 7. quaest. 5. quodlib. Quomodo ergo si objectum sit principium quo, sit etiam objectum requisitum ut terminus?

Dico, quod tenendo quod essentia divina et intellectus divinus sit principium quo respectu cognitionis lapidis, clara est responsio, quia objectum puta lapis, tantum requiritur in ratione termini, et nullo modo ut principium quo, ut patet a Doctore in pluribus locis. Et sic est de quolibet objecto, quod virtualiter continet aliud vel essentialiter illud objectum, si est causa cognitionis alterius contenti essentaliter vel virtualiter erit principium quo, et illud aliud contentum erit objectum tantum terminativum, ut. patet supra a Doctore d. 3.

Sed est difficultas de objecto, quod est principium sue cognitionis, quomodo requiratur et ut quo et ut terminativum.

Dico, quod objectum ut est perfecte praesens intellectui in ratione objecti, est simpliciter principium qwo producendi cognitionem sui. Et quia talis cognitio erit alicujus termini, ut patet supra a Doctore dist. 3. q. ult. in responsione ultimi argumenti, illa cognitio non poterit esse alterius termini. nisi objecti cogniti; et sic idem potest esse principium g»o producendi cognitionem et objectum terminans, nam terminare cognitionem, non dicit relationem realem in ipso termino, ut patet infra d. 36.

Ultimo dubitatur, quia dicit Doctor, quod cognitio lapidis in Deo est una operatio per se. Hoc videtur contra ipsum, quia ipse vult expresse quod ens absolutum et ens rationis dicantur tantum unum per accidens, ut patet hie, et supra d. 2. q. penullim. et d. 2T. q. ult. et vult quod omnis respectusadextra sit tantum ens rationis, ut patet ab ipso d. 27. g. 3. et d. 18. in Reportationibus, d. 4. g. 4. secundi. g. 1. quodl. d. A. ter(üi. dist. 30. primi. Cum ergo cognitio lapidis dicat respectum ad ipsum lapidem ut patet, quia ipse dixit supra dist. 2. et infra dist. 39. quod talis intellectio in se non diversificatur, sed tantum secundum diversos respectus rationis; ergo cognitio lapidis ut lapidis, includit aliquem respectum rationis; ergo talis cognitio lapidis non erit una operatio per se.

Dico breviter, quod ipsa cognitio divina est una operatio per se, et quod terminetur ad lapidem. Dico, quod: erminari ad lapidem, non dicit aliquem respectum rationis, ut patet infra dist. 36. et patet supra dst. 30. imo prior est intellectio lapidis quam sit respectus rationis, ut patet infra Zsta distinct. Et cum dicitur, quod zpsa divers? ficatur non in se, sed secundum diversos respectus, prout terminatur ad aliud et ahud objectum, dico quod hoc non debet intelligi, quod diversificetur quoad respectus diversos formaliter existentes, sed tantum secundum diversas terminationes, qua attenduntur penes diversos terminos, hoc est, quod termi- natur ad alium et ad alium terminum, et talis diversitas in illa est ibi secundum denominationem extrinsecam terminorum. Sieut etiam dicitur, quod volitio divina diversificatursecundum diversa producta vel creata, non. quod sil ibi alia et alia relatio ad creaturas, sed denominatione extrinseca, quia alia et alia creatura secundum aliam et aliam relationem terminatur adipsam, ut patet supra d. 30. et Aic, et infra dist. 36.

(g) Et ex hoc ultra ostenditur. Quia dicit ista opinio, quod essentia sub ista relatione est ita formaliter infinita et illimitata sicut in se, et per consequens si potest esse sub ista relatione, ita et sub alia et alia, et sub quacumque ponatur semper erit illimitata respectu omnis cognoscibilis; falsum est dicere quod talis relatio terminet illam, etc.

COMMENTARIUS.

(h) Contra opinionem primam. Hic Doctor reducit Thomam ad hoc inconveniens, quod si in essentia divina requiritur relatio rationis respectu lapidis et alia respectu hominis, erunt ibi reales, quod probat, quia relatio rationis est fabricata per intellectionem negotiativam 4 ista relatio rationis non erit causata per intellectionem lapidis, ut lapidis. Patet, quia ratio cognoscendi lapidem pr:wcedit cognitionem lapidis: ut lapis est, nec erit causata per intellectionem terminatam ad Deum. Et hoc ipsi concedunt; ergo si ponuntur hujusmodi relationes, erunt ibi reales, quod falsum est. Et quod dicit ibi,quod conceditur ab eis ubi minus videtur. Nam ipsi concedunt quod persone divine, sive proprietates relativas, non sunt ibi causate per intellectionem Dei, nec principia producendi illas proprietates sunt ibi per hujusmodi cognitionem. Si ille non sunt ibi per cognitionem Dei, multo minus, nec istae. relationes rationis.

(i) Praeterea, secundum aliquos istorum. Haec est opinio Henriei, qui patet. Si, ergo relatio rationis lapidis et relatio rationis albedinis inquiruntur de necessitate, cum sint illa tantum distinctz:e. ratione et dicuntur, ideo erunt sufficientes ad distinctionem realem ipsius, puta A et 7, nam ideata producuntur ad extra secundum rationes ideales. et hoc videtur inconveniens.

(k) Praeterea res extra. Hicsupponitur unum, quod quidquid Deus intelligit est intra se, id est quod talis intellectio terminatur ad objectum, ut relucet in Deo et non in se. Cum ergo isti, maxime Henricus velit, quod omnis distinctio, qua ponitur infra, precedat intellectionem; ergo nihil intra terminat intellectionem quam objectum secundarium.

(l) Contra secundam positionem. Hic Doctor reducit Henricum ad hoc inconveniens, quod essentia divina sub tali relatione si necessario requiritur, ita esset ratio cognoscendi lapidem, siin se non existeret, supple essentia, sicut si in.se existeret, quod est valde inconveniens. Et hee .ratio est salis clara, hic et supra d. 8. quaest. penultim.

(m) Praeterea, Deus prius naturaliter. Alice due rationes sequentes sunt clara. Quarum prima stat in hoc, quia essentia est prius imitabilis a creatura quam comparetur ad creaturam ut imitabilis, aliter non posset vere comparari sub tali ratione; ergo ante istam comparationem est in essentia imitabilitas. Sed secundum aliquos istius vic, relatio aptitudinalis est eadem eum actuali, propter quam identitatem in Deo dicunt non esseatiam relationem novam et antiquam, nec etiam aliam creativi et creantis; ergo islc relationes in essentia, ut in objecto comparato non erunt prima ad extra, sed erunt alice priores et reales, ut videtur. Secunda stat in hoc: Posito quod essentia ut cognita sit ratio deveniendi in notitiam lapidis, tamen videtur postea, quod intellectus divinus possit cognoscere lapidem in se, etl non praecise per hoc quod comparat essentiam suam ad lapidem, quia sic sine tali comparatione alterius ad ipsum possumus nos intelligere lapidem. In ista intellectione lapidis, quaero in quo est, relatio ad lapidem? non in essentia ut in objecto comparato, quia in isto objecto ut sic, non est intelligere ut objectum comparatum; ergo oportet quaerere eam in intellectione vel in ratione intelligendi, et redibit ad aliquam illarum opinionum.

Sed in haec, quod dicit Doctor quod intellectus divinus poterit postea cognoscere lapidem in se, videtur sibi contradicere, quia in qwod/. q. 15. a. ull. sicut ad litteram: //(wd quod cognoscitur per aliud, bene potest immediate cognosci, sed mon sic illud quod pracise cognoscitur in. illo, sicut anlellectus divinus praecise cognoscit creaturam in essentia divina, et non per illam creaturam ut objectum immediatum, quia tunc intellectio ejus vilesceret. Haec ibi.

Respondeo. Primo, posito quod inlellectus divinus non cognoscat lapidem, nisi praeciseinessentiasua, adhuc non contradicit sibi, quia hic accipit lapidem posse in se cognosci, ut praecise distinguitur contra hoc quod est cognosci praecise per essentiam, ut actu comparatam ad ipsum lapidem, quasi talis comparatio sit ratio cognoscendi ipsum lapidem. In Qwolibetis vero accipit prout ipse lapis cognoscitur absolute in essentia cognita, et non precise in essentia, inquantum comparatur ad ipsum lapidem.

Dico secundo, quod lapidem cognosci in se potest dupliciter intelligi. Uno modo, ut in se praesens intellectui divino. Alio modo, ut tantum praesens in essentia divina. Primo modo, non potest in se cognosci, quia tunc intellectus divinus vilesceret, quia tunc ex natura sua non haberet urde posset habere praesentiam cujuscumque objecti, et per consequens non haberet ase unde posset quodcumque intelligibile intelligere. Secundo modo potest intelligere lapidem in se, ut supra patuit dist. 2. quast. 1. modo in Qwodlibelis, vult quod creatura non cognoscatur in se primo modo, licet bene secundo modo. Forte etiam potest intelligi, quod non eognoscit lapidem in se, id est, per motionem ipsius lapidis, etc.

COMMENTARIUS.

(n) Potest dici ad quaestionem. Nunc Doctor respondendo ad questionem ponit plura dicta.

Primum, quod relatio praecipue realis, terminatur ad absolutum ut absolu- tum, ut supra patuit dist 30. et ibi improbate sunt multe opiniones. Et si diceretur quod aliqua relatio terminatur etiam ad aliquod relativum, patet in relationibus, quarum una fundatur in alia, ut patet de proportionalitate et proportione, de quibus supra patuit. Dico primo, quod relatio realis ultimate terminatur ab absolutum. Dico secundo, quod quamvis aliqua relatio terminetur ad relativum aliquod, non tamen terminatur ad illud sub ratione relativa, sed magis sub ratione absoluti, id est, quod non terminatur ut ad correlativum,licet enim relativum terminet, non tamen sub ratione qua sit correlativum.

Secundum dictum, quod objectum intellectionis nostra terminat relationem ipsius inquantum mere absolutum, et sic ipsa intellectio est mensurata per ?psum. Hoc debet sane intelligi de ista mensura, quia forte non quodcumque objectum terminativum est mensura intellectionis, quia intellectio aliquando terminatur ad ens rationis, et forte ens rationis non erit mensura entis absoluti, cujusmodi est intellectio Ipsius, et ideo de hujusmodi mensura, vide Doctorem 2» quodlib quast.13.

Tertium dictum est, quod intellectio divina est mensura omnium aliorum a se intelligibilium, et sic sequitur quod omnia alia praecise referuntur ad intellectionem divinam, et ipsa terminabit relationem istam sub ratione mere absoluti.

Hic videtur aliqualis contradictio. Tum quia Doctor vult in 4. dist. 10. quaest. 5. quod non requiratur praesentia objecti propter terminationem intellectionis, licet requiratur propter causationem ;. et sic licet creatura etiam ab «terno nullum esse habeat, tamen poterit terminare actum intellectus divini, et per consequens objectum tale non terminatur ad ipsum aetum. Tum quia alibi vult quod de ratione objecti sit terminare actum intellectus et non movere ipsum intellectum; ergo respectu intellectus divini, objectum terminabit actum intelligendi divinum. Tum quia ipse infra dist. 9. vult quod idem actus intellectus divini possit diversificari secundum diversos respectus,inquantum scilicet terminatur ad aliud et aliud objectum. Tum quia hic praesenti distinctione, dicit quod objectum, quia terminat intellectionem, est mensura ipsius; ergo ut hic terminat, habebit rationem mensure, et non ipsa intellectio divina.

Dico quod intellectio divina ideo dicitur mensura omnis objecti alterius a seipsa, quia omnia tali actu intelligendi producuntur in esse cognito. Tum quia hujusmodi objecta non sunt in memoria divina ex natura rei, sed i tantum per actum intellectus divini, ut patet a Doctore in 2. dist. 1. quest. 1. et in quodlib. quest. 15. Tum quia totum eorum esse possibile est ab actu intellectus divini, ut infra patebit d/sf. 36. et dist. 43. et sic dicimus, quod hujusmodi objecta terminantur ad actum intellectus divini, et per consequens est mensura omnium illorum. Non negamus tamen quin intellectus divinus cognoscat illa, et per consequens quin talis intellectio terminetur ad hujusmodi objecta habentia esse per actum intellectus divini. Sed non terminatur ad illa, ut habentia esse ex natura rei, id est, ut inquantum sunt in memoria divina ex natura rei, quia tunc intellectus divinus vilesceret. Ex his patet ad objectiones.

Quartum dictum. Prima intellectio divina, quae beatifica est, est essentiae ut essentia sine omni respectu rei vel rationis, et hoc propter identitatem realem perfectam intellectus ad essentiam absolutam. De hoc clarius vide in quodlib. quest. 13. ubi Doctor vult quod non est necesse intellectionem includere relationem ad objectum, etiam ut actu existens, et patet de intellectione divina. Vide ibi. Et quod non sit relatio realis inter primam intellectionem beatificam et essentiam divinam, patet, quia relatio realis est inter extrema realiter distincta. Et si etiam extrema non sunt realiter distincta, et sit relatio realis, cujusmodi est relatio moventis et. mobilis in eadem re, puta voluntate, tamen talis relatio non erit realis, nisi ipsa voluntas ut movens et, ut mota comparetur ad aliquid realiter distinctum, cujus ipsa sit principium productivum et ejusdem principium receptivum, puta quando comparatur ad velle productum. De hoc vide in 2. dist. 25. expositionem quam ibi feci. In proposito autem intellectus divinus et essentia divina, nec realiter distinguuntur nec comparantur ad aliquid tertium, sic, quod possit realiter recipi, ut distinctum realiter. Si ergo patet quomodo ibi non est relatio realis nec etiam rationis, quia relatio rationis est per actum comparativum intellectus, et talis actus praesupponit actum rectum, et ideo dixit Doctor quod intellectio divina omnino prima non includit, etc.

Quintum dictum, quod est conclusio principalis illata ex aliis dictis est, quod 202 oportet propter intellectionem alicujus objecti praecise quaerere relationem, nec in utroque extremo, scilicet intellectione et objecto, nec in altero; ergo oportet aliquid aliud addere, propter quod sit relatio in utroque extremorum, vel in altero. illud autem non videtur esse, nisi vel mutua coexigentia si est relatio mutua, vel dependentia in altero extremo si non est mutua. Hic autem quando Deus inlelligit aliquid aliud a se, non potest poni mutua coexigentia in utroque exiremo; ergo praecise sufficit ponere relationem in altero extremo, ubi est dependentia, illud est objectum, ut cognitum. Adverte tamen quod objecti cogniti ad acetum cognoscendi divinum non est dependentia aliqua realis nec essentialis, quia talis proprie fundatur in aliquo reali actu existente, et patebit infra dist. 36. et supra patuit dist. 3. quest. 4. Sed eo modo quo objectum cognitum habet esse, eodem modo dicitur dependere, et quia habet 655e kantum secundum quid, ideo est ibi dependentia tantum secundum quid.

(o) Praeterea voluntas fruens fine non producit a/£wd ab ?pso fine in esse volito, sed.tantum producit ipsum finem in esse tali, puta volito vel amato; et hocc comparando ipsum finem ad aliud, id est, quod quando voluntas amat finem ultimum comparando ipsum, puta ad Joannem, nihil producit in ipso fine praeter ipsum esse volitum sive amatum, id est, quod nullum respectum ultra respectum quod est esse amatum, producit in ipso fine, sed magis e contra, scilicet amando 4 propter finem, comparando ipsum A producit in ipso A respectum aliquem rationis; ergo a simili, in intellectu eognoscente primum objectum, et ex illius cognitione cognoscente objectum secundarium, nulla relatio vide- tur produci in ipso primo objecto ad secundum objectum, sed e contra. Adverte tamen quod non negat Doctor quin possit causari aliqua relatio ralionis in ipso fine, quia intellectus potest ipsum comparare in ratione amabilis, etc. Sed vult quod voluntas ex hoc solo quod diligit ultimum finem, puta ut summum bonum, mihi non causat in ipso summo bono a! iquem respectum, prater hoc quod est esse amatum ut summum bonum. Sed si tamen per hujusmodi cognitionem debet causari aliquis respectus, magis erit aman do aliquid propter finem, et hoc est quod dicit.

(p) Concedi potest, etc. Hic declarat intentum principale de hujusmodi relationibus aeeternis. Dicit ergo quod polest concedi quod in Deo sunt relationes aeterna ad objecta cognita, sed non priores naturaliter ipsis cognitis in ratione objectorum. Et declarat per exemplum: Deus in primo instanti intelligit, etc.

Adverte tamen quod quando Doctor dicit quod in primo instanti cognoscit essentiam sub ratione absoluta, aecipitur illud instans pro instanti ut complectitur omnia instantia, quae respiciunt omnia illa quae sunt ad intra. Suntenim ibi plura instantia quam unum, ut patet a Doctore supra d?s/. 2. dist. 1. dist. 26. et sic antequam comparetur ad exira, prius intelligit omnia qua sunt ad intra, scilicet essenliam, attributa, proprietates personales, personas, relationes communes. Et post comparatur ad extra, et sic debet intelligi illud secundum instans, in quo scilicet intellectus divinus comparatur ad extra.

Item nota quod dicit, quod in illo secundo instanti producit omnia in esse intelligibili, debet sic intelligi, quod antequam actus intellectus — divini comparetur ad extra, creaturae nullum esse habent, nec etiam secundum quid; sed actu suo facit illa in esse objectali, id est, quod producit illa in esse cognito, sic quod ante illud esse cognitum nullum penitus esse habent, sed hocc magis patet infra dist. 36. et dist. 423. et in 2. dist. 1. quast. 1.

Deinde eum dicit, quod forte intellectus divinus, etc. Dubitatur quomodo talis relatio rationis dicatur cognosci ab intellectu divino, eum sit primum ens rationis, et per consequens non sit ibi ex natura rei, et proprie non contineatur nec virtualiter nec eminenter in Deo, nec intellectus divinus possit aliquo modo cognoscere abstractive, sed tantam intuitive. Vide prolixam expositionem quam prius feci, ubi singularia dubia sunt soluta, etc. Pater ergo ex his quod si relationes aeterne ponantur in essentia divina ad omnes creaturas, quod tales relationes non sunt priores ipsis objectis cognitis, quia fiunt in tertio instanti. Et sic patet quomodo relatio rationisnon est necessaria ad intelligendum lapidem tanquam prior lapide, ut objectum. Imo ipsa, ut causata est posterior, quia in tertio instanti, et adhucerit posterior ut cognita, quia in quarto instanti.

Ultimo dicit, quod ista via videtur lenere istam propositionem, qua videtur probabilis, quod relatio non naturaliter cognoscitur nisi cognito termino. Hoc magis supra patuit in prologo quaest. 1. et patet diffuse in quodlib. quaest. 14. Et quomodo cognitio relationis dependeat a termino, exposui supra dist. 3. quaest. 3.

Sed hic occurrit dubium, quia dicit quod relatio non potest cognosci nisi termino praecognito, et expresse dicit in prologo quast. penultim. quod cognitio relationis dependet a cognilione terminorum; hoc idem in isto 1. quest. 2. dist. 8. hoc idem ix quodlib. quast. 14. ergo ex his sequitur quod cognitio relationis quam cognoscit intellectus divinus, ex quo terminatur ad creaturam, non poterit cognosci sine creatura, et sic dependebit a creatura, quod est falsum, et contra ipsum in prologo quast. penultim. et in quodlib. quest. 15.

Respondeo, quod licet relationis cognitio dependeat a fundamento et ter"mino sicut in esse, ita et in cognosci; talis tamen cognitio poterit causari ab aliquo virtualiter continente terminum et fundamentum secundum totam suam entitatem, ipsa tamen cognitio non poterit haberi, nisi precognitis fundamento et termino. Quamvis enim intellectus divinus possit vere causare cognitionem paternitatis, non tamen poterit cognoscere distincte paternitatem, nisi precognoscat terminum et fundamentum, quia cognoscere paternitatem in se, et non cognoscere esse ad aliquid, est nou cognoscere paternitatem. Sic dico in proposito, quamvis cognitio illius relationis sit tantum a Deo, ipsam non potest distincte cognoscere, nisi praecognita ipsa creatura ad quam terminatur; continet enim virtualiter secundum totam entitatem omnem creaturam in quocumque esse, sive reali sive secundum quid, et sic patet quomodo Doctor non contradicit sibi in aliquo.

(q) Contra istud arguitur. Hic Doctor arguit probando quod ideae sint relationes, et quod sint in Deo ante- quam intelligantur objecta secundaria.

Item, qua sunt divisa in inferioribus, qua sunt alterius rationis, non. redueuntur ad aliquid unum in superiori, ad unum dico formaliter et ejusdem rationis, ut patet de intellectu et voluntate in nobis et in Deo; ergo sicut intellectus in. nobis secundum suam formalem rationem est passivus, ila erit in Deo, et per consequens oportet sibi dare aliquam formam antequam operetur actu, etc.

COMMENTARIUS.

(a) Ad ista. Sententia Augustini, etc. Hic Doctor exponit mentem propriam quid sit idea, ipsam declarando per dicta Augustini, et exponit omnes parliceulas. Probatio prima particule, scilicet quod idea sit ratio aeterna in mente divina, et probat sic: Deus omnia potest causare rationabiliter, id est, intelligendo et videndo, ut. supra patuit dist. 2. quast. 1. quia est impossibile Deum aliquid causare ad extra, nisi preintelligat illud, et voluntas velit, ut infra etiam patebit dist. 39. et 45. [gitur habet rationem. secundum quam format, id est, si Deus causat A, intelligendo illud et volendo, oportet quod prius habeat objectum creabile praesens non in se nec in memoria est natura rei, sed tantum in esse cognito, et illud esse cognitum vocat rationem, secundum quam format, ut patet in 2. dist. 1. quaest. 1. Sequitur: Non autem eamdem, scilicet rationem omnium, supple causabilium, sed szngula causabilia propriis rationibus format, id est, quod omne causabile a voluntate divina habet prius esse co- gnitum, et tale esse cognitum (ut dixi) vocatur ratio. Et quia non potest distinc:- la causabilia causare nisi priecognoscat illa, ideo singulum causabile a voluntate divina est prius cognitum ab intellectu divino; ergo quodlibet causabile habet in mente divina propriam rationem, id est, proprium esse cognitum. Sequitur: Von autem rationibus extra se, quia non eget in efficiendo aliquo alio a se, id est, quod iste rationes sic necessarie ad causandum non sunt extra intellectum divinum, supple in esse reali, quia tunc causando dependeret ab aliquo ente reali extra se, quod est impossibile, sed sunt in intellectu divino tantum in esse objectivo et non ex natura rei, quia tunc intellectus divinus vilesceret; sed tantum sunt ibi per actum intellectus divini necessario causantis talia causabilia in esse cognito, ut supra patuit, et sic hujusmodi esse cognita dicuntur rationes in mente divina, non quod sint idem realiter, cum illasint tantum ibi, sicut cognitum in cognoscente objective. Sequitur: Nihil autem est in mente. divina nisi incommutabile, id est, quod tale esse cognitum, ut est in mente divina est incommutabile. Hoc prolixe expositum est supra dist. 3. quest. 4. de sinceris veritatibus. Sequitur: ergo omne formabile,id est, omne causabile, potest formare, id' est, secundum proprium esse cognitum aeternum in mente divina. Nam omnia objecta seeundaria prius omni actu voluntatis ad extra producuntur ab intellectu divino de necessitate nature, ut supra patuit dist. 3. q. de sinceris veritatibus, et sic patet.

(b) Istud videtur consonare cum dicto Platonis. In ista littera occurrunt ali- quae difficultates. Prima in hoc quod dicit, quod esse cognitum lapidis ut causabilis, est $1atio aeterna in mente divina, id est, quod tale esse cognitum necessario praecedit quid sit illud esse cognitum, an sit. esse quidditativum rei, et tunc tale esse erit unum per accidens; et sic de illo nihil per se potest praedicari, ut patet a Doctore supra dist. 2. q. 2. et in 3. dist. T. Et sic omnes propositiones de quidditatibus erunt per accidens, et nulle erunt. in primo modo dicendi per se, aut hujusmodi quidditates dicunt esse possibile rei praecedens esse cognitum, et hoc non. ut infra patebit, dis/. 36. ef 43.

Secundo dubitatur in hoc quod dicit, quod respectu omnis causabilis praecedit ratio, secundum quam illud est causabile, et talis ratio dicitur idea; ergo videtur sibi contradicere, quia vult expresse, ut patebit infra dist. 39. contra D. Bonaventuram, quod idea est tantum respectu necessariorum et non respectu contingentium. Modo causabile est contingens, eum illud sit producibile in actuali existentia; ergo lapis ut existens, habet ideam in mente divina.

Tum etiam videtur sibi contradicere in hoc quod dicit, quod reale causabile habet rationem in mente divina, secundum quam voluntas divina potest illud causare, et sic tale esse cognitum necessario praecedit hoc quod est causabilea voluntate divina. Et contradicit his qua supra dixit in quaest. ult. prolog. ubi vult quod voluntas divina prius determinet aliquid fore quam intellectus divinus intelligat illud fore, hoc idem patet infra 4. 39. et sic videtur sibi contradicere.

Item dubitatur, quia ponit ipsum esse cognitum sive ideas esse in mente divina, et quod ut ibi habet relationem dependentiae ad actum intellectus divini, ut supra patuit. Tunc quaero, quam relationem habet. Si rationis, ergo et lapis, ut sic, fundans hujusmodi relationem, erit tantum ens rationis, patet, quia talis relatio non poneretur distingui ab ipso lapide cognito, sicut nec dependentia creature in esse reali ponitur distingui realiter ab ipsa, ut patet a Doctore in 2. dist. 1. Tum etiam, quia talis relatio esset causata ab aliquo, et hoc tantum.ab intellectu divino; ergo per actum tantum cpllativum; ergo prius creatura habet esse cognitum quam comparetur, et in tali esse cognito vere dependet ab actu intellectus divini, ergo. Si ponitur relatio realis, ergo creatura fundans illam ab aeterno habet esse reale, et sic existit ab aeterno, quod est impossibile; non enim ens reale potest fundari in ente non reali, ut patet. Tum etiam, quia essentia et existentia sunt idem realiter, ut patet a Doctore in 2.4. 1. ergo nec habuit esse realis essentia, et tanc quaero esse cognitum, quod esse habet? si esse tantum rationis, ergo non fundat relationem realem. Si esse reale praecedens existentiam, et hoc non, ut patebit infra a Doctore dist. 36.

Tum etiam, quia si tale esse cognitum habet tantum esse secundum quid et non esse reale, sequitur quod non erit differentia inter lapidem cognitum et intentionem secundam. Et mulia alia possent adduci, qua transeo pro nunc.

Respondeo ad primum dubium, ut exposui in secundo dist. 1. quomodo esse et essentia distinguuntur, vide ibi. Dico secundo, quod tale esse. quod dicitur ab aeterno esse quidditativum, est esse possibile, quod esse possibile fundatur in esse cognito, ut infra patebit, dst. 36. Intellectus enim divinus prius producit rem in esse cognito, et post in esse possibili. Unde Doetor infra dist. 43. probat quod possibilitas rerum est primo ab actu intellectus divini.

Ad secundum dubium dico, praemittendo aliqua. Primum, quod idea proprie respicit terminos, ita quod termini in esse cognito dicuntur ide, et non sunt propria respectu propositionum, nisi forte necessariarum, ut infra patebit, dist. 39. Secundum, quod esse existentice, puta lapidis, habet ideam, ita quod in mente divina non tantum fuit ab adeterno esse cognitum lapidis inquantum lapidis, sed etiam ab aeterno fuit esse cognitum esse existentiae aptitudinalis, et ab aeterno ante omnem actum voluntatis divina ista fuit cognita: lapis est aptus natus existere. Sed quod lapis actu existat tantum fuit cognitum post determinationem divine voluntatis, quae determinavit producere lapidem in esse actualis existentia, et sic praecessit tantum cognitio terminorum. Et similiter ab aeterno ante omnem actum voluntatis divinae ad extra intellectus divinus cognovit Joannem, et etiam distinete cognovit albedinem, et isti termini, ut sic dicuntur proprie ideati; sed quod Joannes erit albus in tali, vel tali tempore, cognovit post determinationem divine voluntatis. Voluntas enim divina necessario praesupponit cognitionem terminorum propositionis contingentis, sed non presupponit cognitionem — propositionis contingentis; illa enim sequitur determinationem voluntatis divine, ut patebit infra dist. 38. et 39. et Doctor loquitur de causabili, etc. Et hoc modo intelligendus est Scotus in qwast. ult. prolog. Ex his patet responsio ad aliud dubium, videlicet quomodo idea dicatur prior determinatione voluntatis divine, quia respectu contingentium tantum esse cognitum terminorum vocatur proprie idea, et tale esse praecedit simpliciter actum voluntatis divine, ut comparatur ad extra.

Ad aliud dubium de relatione. Dico, quod relatio rationis potest multipliciter intelligi. Uno modo, quod tantum fiat ex comparatione duorum objectorum cognitorum, ut communiter fiunt secunde intentiones. Aliquando non fit ex tali comparatione, sed quia sic denominatur tale, quia aliud terminatur ad ipsum, sicut dicimus quod Ja. pis est visus. Aliquando etiam dicitur relatio realis, quia actu est inter extrema realia et realiter distincta, et hocc ex natura rei. Aliquando, quia est inter extrema non actu existentia, sed apta nata existere. Aliquando quia est inter extrema, quorum unum actu existit, quod est tantum terminus talis relationis, et aliud est tantum aptum natum existere, ut in proposito, relatio lapidis aeternaliter cogniti terminata ad actum intellectus divini. Et hoc ultimo modo ponitur relatio inter ideam et actum intellectus divini, et sic partim potest dici realis. Tum quia terminatur ad actum intellectus divinl, et hoc sub ratione absoluta. Tum quia fundatur in aliquo, quod licet non sit actu existens, tamen est aptum natum existere, et hoc etiam quia oritur ex natura extremorum. Tamen non dicitur proprie realis, quia ex natura rei non consequitur fundamentum reale actu existens. Et sic quia magis recedit ab esse existentiae fundamenti, et accedit ad 0^ esse existentiae, ideo quoad hoc potest dici rationis per illad argumentum, quod facit Doctor supra in prolog. q. utt. de scientia vere practica, quod quwan/o aliquid recedit ab uno extremo et appropinquat ad aliud, etc.

Ad ultimum dico quod est magna differentia inter lapidem cognitum et secundam intentionem, quia lapidi cognito non repugnat esse realis existentice; imo per definitionem lapidis potest demonstrari de lapide quod non repugnat lapidi actualis existentia, ut patet a Doctore in secundo dist. 1. quast. 3. Sed secunde intentioni repugnat realiter posse existere, nam ratio formalis secunde intentionis est rationaliter repugnans actuali existentie iplius. Et sic patet differentia lapidis cogniti ut cogniti et secunde intentionis, ut alias exposui. Et sic patet responsio ad ista dubia.

(c) Hoc posito non oportet laborare, ete. Nunc Doctor respondet ad argumenta prius facta. Et primo ad Augustinum. Responsio stat in hoc, quod nemo est plene sapiens nisi etiam cognoscat ideas, licet enim principalis sapientia sit in essentia, non tamen potest dici plena, nisi etiam idee cognoscantur. Et addit, quod ponitur Deus perfecte sapiens in primo instanti, videlicet in quo cognoscit essenfiam divinam et omnia intrinseca. Et si per possibile vel impossibile nihil aliud cognosceret, adhucdiceretur perfectissime sapiens, non tamen diceretur plene sapiens, et hoc extensive, nisi etiam cognosceret in secundo instanti (in quo comparatur ad extra) omnes ideas. Si tamen non cognosceret ens, nihil minus in- tensive esset perfectissime sapiens, quia tota perfectio intensiva cognitionis Dei est ab essentia divina, et nullo modo a creaturis, ut patet.

(d) Et si Augustinus aliquando loquatur, etc. Vult dicere, quod etsi nominet ideas esse rationes cognoscendi, non debet intelligi quod maneant in intellectu divino, sic quod moveant intellectum divinum vel quod sint vcausoc intellectionis earum, sed quod tantum sint objecta, qua intelliguntur et non movent; sed divina essentia movet ad notitiam earum, ut exposui supra. Et sic dicuntur tantum objecta secundaria, non moventia intellectum divinum ad earum cognitionem, sed quod tantum sint terminantia cognitionem divinam.

(e) Ad secundum qualiter. Ad secundum de intellectu passivo, quomodo dieatur passivus in nobis, aliqualiter dictum est supra in quest. 1. nrolog. et dist. 3. quest. 7. et prolixius vide n quodlib. quest. 15. Est enim vere passivus quantum ad hoc, quia receptivus speciei intelligibilis, et etiam intellectionis, ut supra patuit qst. 3. quast. 6. et T. De intellectu autem di-- vino, patet quod non dicitur proprie passivus. Nullius enim est receptivus, quia recipere proprie est respectu recepli realiter distincti, et hoc non contingitin intellectu divino, ut patet. Potest tamen impropriissime dici quasi passivus, id est, quasi receptivus intellectionis. Declarat tamen litteram sequentem, cum dicit quod essentia divina est quasi forma qua intellectus divinus operatur, quia ipsa est ratio cognoscendi, non tantum ipsammet, sed etiam est ratio cognoscendi omne aliud sub quaecumque ratione cognoscibili, et hoc isto modo intelligendo.