Quaestiones 1-2

COMMENTARIUS.

(a) In hoc primo argumento ut aliquid concludat, intelligitur de dileclione meritoria. Et cum dicit quod cum dicitur dilectio est Deus, si intelligatur dilectio effective, id est, quod efficit illam dilectionem, argumentum est in quatuor terminis, et major non est vera, nisi de dilectione formaliter. Ut videatur ista fallacia, formetur sic argumentum: Omne diligeus dilectionem suam diligit Deum, sed dili gens proximum diligit dilectionem suam; ergo diligens proximum diligit Deum. Si major accipiatur pro dileclione, quia formaliter est Deus, vera est. Si minor pro dilectione effecta a Deo, variatur medium et major non est vera, nisi de dilectione, qua formaliter est Deus, quia non sequitur: Diligens dilectionem aliam a Deo; ergo diligit Deum. Si etiam in ista majori accipiatur dilectio ut est alia a Deo vel a dilectione, quae formaliter est Deus, erit faflacia consequentis. Non enim sequitur: Diligit dilectionem; ergo diligit Deum vel dilectionem, quas Deus est, quia arguitur a positione consequentis ad positionem antecedentis.

(b) Item, de Trinit. Ratio consistit in hoc: Charitas est principaliter donum excellentissimum, sed Spiritus sanctus est charitas; ergo Spiritus sanctus est principaliter donum excellentissimum. Siin minori accipiatur charitas effeclive, id est, quod Spiritus sanctus effieit charitatem, argumentum est in quatuor terminis, quia variatur medium, quia charitas in majori accipitur ut est formaliter donum excellentissimum, quod competit solum Spiritui sancto formaliter.

(c) Tertium argumentum stat in hoc: Quando aliquid est tale per essentiam, puta bonum per essentiam non potest intelligi non bonum; et e contra, illud quod non potest intelligi non bonum, videtur bonum per essenliam, sed charitas non potest intelligi nisi bona; ergo charitas erit bona per essentiam, ergo Deus; omnis autem creatura potest intelligi non bona, ergo charitas creata non debet poni.

COMMENTARIUS.

(a) Ad istam secundam quaestionem. Hic ponitur opinio Henrici; qua stat in duobus dictis. Primum, quod habitus naturalis, id est, naturaliter acquisitus ex frequentatis actibus, sic se habet ad potentiam eujus est, quod ipsa potentia est principium effectivum actus sequentis habitum, sed habitus est causa expeditionis illius actus. Exemplum, voluntas qua de se est indeterminata ad actus temperantic, justitiae et hujusmodi, causatimmediate actum temperantiae vel justitiz, ita quod talis actus tantum est a voluntate, ut a causa totali; sed quod expedite et faciliter eliciatur a voluntate, hoc habet ab habitu, et hoc forte non est improbabile. Ideo Doctor contra hoc non arguit, et secundum hoc debet intelligi virtus, qua habentem perficit formaliter, et ejus opus bonum reddit, id est, promptum et expeditum.

Secundum dictum est de habitu supernaturali, puta de charitate. Vult enim Henricus quod voluntas nullo modo se habeat effective ad actum meritorium, puta ad dilectionem Dei vel proximi meritoriam, sed sola charitas sit principium effectivum actus meritorii. Et sic de habitu supernaturali intelligitur illa definitio virtutis Coeli, text. com. 146. ubi sic ait: Decamus ergo quod definitio potentiae est ultimum potentiae rei. Et ibi Commentator: Manifestum est. autem quod potentia non est definienda, nisi per ultimum actionis, et cum ita sit, manifestum est quod potentiae rerum. non terminantur nisi per suos fines, et per eos distinguitur. qualibet potentia. rerum habentium potentias diversas. Verbi gratia, ut cum voluerimus definire potentiam illius quod potest movere per cenium leucas, non dicemus quod habeat potentiam movendi per minus quam per centum. Potentia igitur non definitur, nisi per finem sui actus, non per illud quod est ante finem. Haec Commentator. Et sic communiter allegatur quod virtus est ultimum de potentia, et sic charitas dicitur talis virtus, id est, quod est virtus supernaturalis agens secundum ultimum potentia.

(b) Contra istam opinionem. Hic Doctor arguit contra secundum dictum. Et primo sic, quia tunc sequeretur, quod charitas esset simpliciter potentia; patet, quia illud est potentia, quo quis potest simpliciter operari; ergo si charitas est totale principium actus meritorii, erit quo voluntas potest simpliciter mereri, et sic charitas dicetur potentia merendi, et non voluntas, quod est falsum; sicut dicimus, quod calor in igne est simpliciter potentia calefaciendi, quia est id quo ignis simpliciter calefacit.

(c) Secundo arguit ibi: Praeterea ex hoc sequitur ulterius, quod non plus erit voluntas bona, etc. Imo plus sequitur, quod sicut calor si esset separatus, seque calefaceret, ita et charitas, si esset separata, deque meritorie ageret. Propter istas tamen rationes Doctoris est notandum quod actus meritorius potest dupliciter accipi. Primo pro substantia aetas. Secundo pro acceptatione passiva, qua est quaedam relatio rationis, ut infra patebit. Exemplum, dilectio Dei super omnia potest accipi ut tantam includit illam entitatem absolutam, quae est dilectio, vel ut ultraineluditacceptationem passivam, qua a voluntate divina acceptatur, ut condigna vita aeterna. Si Henricus intelligit, quod sola charitas est principium actus merilorii, tam quoad substantiam actus quam quoad acceptationem. illam, argumenta Doctoris concludunt contra ipsum. Si vero intelligit, quod sola charitas est principium illius acceptationis passiva, principium die totale, et si hoc sit falsum, ut infra patebit, tamen haec argumen - ta non eoneludunt contra Henricum, quia talis acceptatio passiva est tantum a voluntate divina, quae determinavit actum procedentem a charitate acceptare ad vitam aeternam. Sed quia Henrieus intendit de meritorio, etiam quantum ad substantiam, quod sit a sola charitate, ideo argumenta Doctoris concludunt contra ipsum. Et quod sie intelligat, patet per tertiam rationem, quam Doctor facit. contra Hencum.

COMMENTARIUS.

(d) Alia via. Hici pontur opinio Goffredi quodl. 9. g. 4. Et haec opinio consistit in duobus dictis. Primum, quod potentia est causatam actus naturalis quam meritorii, et hoc quoad substantiam actus. Exemplum, supponendo, quod actus potest considerari dupliciter: Uno modo quoad essentiam et substantiam ipsius, ut hwe dilectio tantum includit essentiam dilectionis, et hacceitatem cum actuali existentia. Alio modo quoad intensionem, sicut ipsa eadem dilectio ultra essentiam et haeceitatem includat aliquam intensionem, qua dicatur intensa ut duo vel iria. Dicit ergo ista opinio quod voluntas bene est causa dilectionis primo modo, scilicet quoad substantiam dilectionis; sed non secundo modo, scilicet quoad intensionem ipsius. Seeundum dictum est, quod habitus sive naturalis sive supernaturalis, est tantum causa intensionis actus et substanti: actus, et hanc opinionem improbat Doctor, quia non videtur possibile quod una causa sit causa alicujus aetus quoad substantiam, et non sit causa quoad intensionem, et hoc probat.

(e) Contra istud arguo sic. Et ratio stat in hoc, quia non est possibile recipere naturam ab aliquo, et hanc signatam, quin recipiat eam in certo gradu, ut quod a calore sit haec natura caliditalis et non sit in aliquo gradu perfectionali; hoc patet, quia intensio formaliter est gradus intrinsecus ipsius. Dicere enim aliquam causam, puta causare hanc albedinem actu existentem, et aliam causam causare inten- sionem ipsius, est dicere repugnantiam, quia quieumque gradus intensionis de necessitate includitur in aliquo indi: viduo, ita quod non potest causari unus gradus intensionis albedinis ab aliqua causa, quin ab eadem causetur albedo, eujus est talis gradus. Gradus enim intrinsecus non distinguitur formaliter nec realiter ab eo, cujus est gradus, ut supra exposul Zz dist. 8.9., 2. in responsione ad primum argumentum principale.

(f) Iuxta hoc quasi ex eodem medio. Hee littera infra declaranda est, et supra declarata est in simili «sl. 3. quest. penult.

(g) Praeterea secundo. Per hanc rationem reducit ad hoc inconveniens, quod voluntas habituata producens actum secundum substantiam semper produceret illum intensissime, patet, quia ex quo habitus agit secundum ultimum potentia et est causa intensionis actus, sequitur quod det illi actui tantam intensionem quantam potest dare, et ita voluntas quantumcumque ex modico conatu operetur, semper esset actus ejus eque intensus, cujus oppositum experimur.

(h) Praeterea, si habitus det intensionem actui. ista ratio stat in hoc, quia certum est, quod habitus ille, qui dat intensionem actui, cum non sit infinitus, dat intensionem in certo gradu, puta si ipse habitus est perfectus ut quatuor, tunc voluntas habituata tali habitu causabit actum intensum ut quatuor, ita quod substantia actus erit a voluntate, et tota intensio ab habitu, modo fiat voluntas perfectior, quae dicatur perfecta ut quinque, ita quod excedat in perfectione aliam voluntatem sic habituatam, certum est quod talis voluntas poterit producere actum perfectum sine habitu, sicut voluntas illa habituata, et sic intensio actus poterit esse a sola voluntate, ut patet.

(g) Praeterea sola voluntas infinita, etc. Ut patet de intellectu divino, qui habet intellectionem formaliter infinilam, et similiter voluntas habet amorem formaliter infinitum, «cujus est prineipium, ui supra patuit d. 2. g. 1. et specialiter de voluntate, dist. 10. Ergo voluntas in quocumque gradu naturo potest in. aclum determinati gradus, ut voluntas perfectior in actum perfectiorem, et imperfeotior in actum minus perfectum, et patet ista consequentia, quia sicutsummum ad summum, ita simpliciter ad simpliciter, ete.

COMMENTARIUS.

(a) Tertio modo attribuendo habitum, etc. Doctor vult hic quod habitus concurrat active, ut causa partialis ad actum, et hanc opinionem tenet, quamvis ita expresse non dicat, tamen, ut infra patebit, ad hoc declinare videtur; et haec idem tenere videtur in 3. d. 37. q. unica in resp. ad argumenta. principalia. Et in hac littera videtur tenere quod habitus et potentia sint duce cause partiales respectu actus, eo modo quo dictum est de intellectu et objecto, sic intelligendo, quod voluntas habituata nata est habere perfectionem actum quam non habituata agens equali conatu; ergo habitus est partialiter causa respectu actus perfecti, qui ut sic non posset essea potentia non habituata. Et in hoc iste duce cause differunt ab intellectu et objecto, quia intellectus et objectum sic sunt causae partiales necessarie respectu intellectionis, quod est impossibile unam sine altera producere, etiam minimam intellectionem talis objecti. Et ideo intellectio quantum ad suum esse etiam perfectissimum, necessario: dependet ab intellectu et objecto, ut supra patuit dist. 3. g.7. et 8. Hicautemac-- tus, etsi necessario dependeat ab habitu, saltem quantum ad aliquem gradum perfectionalem, in quem sola potentia non posset, tamen actus absolute consideratus, non necessario dependet ab habitu, ut patet de actibus praecedentibus habitum.

(b) Sed tunc est dubitatio, etc. Arguit Doctor pro utraque parte; et primo probat, quod habitus sit prior causa sive princi$1atio r, quia determinat et inclinat potentiam ad actum, et non e converso.

(c) Deinde arguit ibi: Sed oppositum hujus videtur. Hicprobat, quod potentia sit princi$1atio r causa actus, et hoc tenet et probat multis rationibus, ut patet in littera. Primo, quia potentia utitur habitu, et non e converso; ergo. Secundo, quia potentia est illimitatior ad agendum, eo quod ad plura se extendit. Tertio, quia si habitus esset principatio r causa, cum agat per modum nature, moveret voluntatem per modum nature, quia potentia eo modo agit quo movetur, et sic omnis potentia habituata esset naturalis, et nullo modo libera. Quarto, quia tune habitus esset potentia, quia esset illud quo primo habens potest operari. Quinto, quia potentia est causa habitus, non e contra; ergo est causa superior.

COMMENTARIUS.

(d) Contra istam opinionem arguo sic. Hic Doctor arguit quatuor mediis probando quod habitus non sit causa aeLus.

Primo sic: Nulla distincta specie, ele. Pro intelligentia hujus littere est nolandum, quod quando dicit Doctor quod causae equivoese non sunt sibi invicem causae, non debet sic intelligi, quod si A4 est causa acquivoca respectu D, quod 7 sit causa acquivoca respectu Á, quia ibi nulla est difficultas, quia talis circulus in causis essentialiter ordinatis est impossibilis. Sed sic debet intelligi, quod quando unum individuum alicujus speciei est causa equivoca individui alterius speciei, nullum individuum alterius speciei poterit esse causa acquivoca alicujus individui con - tenti sub specie, cujus aliud individuum ponitur causa. Exemplum: Sol est causa acquivoca vermis, certum est quod nullus vermis erit causa Solis, et ratio est, quia si unum individuum alicujus speciei ex sua ratione formali sit causa acquivoca individui alterius speciei, sequitur ipsum ex sua ratione formali esse perfectius illo, et quolibet individuo illius speciei, et sic nullum individuum speciei imperfectioris po- terit esse causa equivoca individui speciei perfectioris. Sicut enim aliqua species est essentialiter perfectior alia, ita quodlibet individuum speciei perfectioris. erit. essentialiter perfectius quolibet individuo speciei imperfectioris, ut patet a Doctore. Cum ergo acius praecedens habitum sit causa cquivoca habitus, sequitur quod habitus non erit causa acquivoca actus sequentis habitum, quia tam actus praecedentes habitum quam sequentes sunt ejusdem speciei.

(e) Secundo argui tibi: Praeterea, comparando etc. Declaro hanc litteram sic: comparando effectus diversarum specierum ad eamdem causam, videtur quod effectus unius speciei habeat determinatum ordinem ad causam, scilicet mediatam vel immediatam, priorem vel posteriorem, id est, si A, et 5 sunt effectus C specie differentes inter se, tunc A aut immediate causabitur a C, et sic quodlibet ejusdem speciei. Cum ergo potentia sit causa actus ef habitus, sequitur quod ex quo aliquis actus est immediate a potentia, quod etiam quilibet ejusdem speciei, et sic habitus non erit causa actus.

(f) Tertio arguit ibi: Praeterea, si habitus, etc. Haec ratio stat in hoc, quod ex quo actus praecedens habitum est causa equivoca habitus, et habitus est causa equivoca actus sequentis, sequitur quod actus praecedens sit perfectior habitu et actu sequente, quia quod est causa causa est nobilius causa et causato; ergo videtur quod voluntas mediante actu praecedente possit esse causa actus perfecti sequentis habitum, quod est inconveniens, quia tune darentur duo actus perfecti simul in voluntate; et si duo perfecti. ergo et infiniti possent dari, quod est inconve- niens. Patet consequentia in simili de duabus intellectionibus exque perfeclis, ut supra exposui disf?ncl. 2. quaest. 1. Et praecipue estineconveniens ponere duos actus perfectos in eadem potentia respectu ejusdem objecti. Nec etiam videtur quod actus praecedens sit parlialiter ecausativus alterius actus, et tamen si habitus poneretur causa partialis actus sequentis, sequeretur quod actus praecedens cumsit causa habitus, esset partialis causa actus sequentis, quia quod est causa causa, estet causa causati.

(g) Praterea, si teneretur, etc. Hic probat Doctor quod tenendo quod in intensione forme forma prwexistens corrumpatur, esset necesse ponere habitum non esse causam actus, quia corrumpitur illo actu, quo intenditur. Sed de hoc patebit inm 93. quest. prasentis distinctionis: An in intensione et remissione totum praeexistens corrumpatur.

(h) Qui vellet. tenere. conclusionem. Hic Doctor docet modum, quo teneri posset habitum concurrere ad actum, non tamen esse partialem causam actus, sed quod tantum ponatur, ut inclinans potentiam ad operandum. Et licet ista littera sit satis clara, tamen aliqua dicta ibi declaro.

Sicut gravitas est actus prior. determinans, ete, Hoc quod dicit, illuud videtur probabile, debet referri ad habitum, non ad gravitatem, id est, quod probabile videtur habitum non esse partialem causam actus, sed tantum esse quamdam qualitatem inclinantem potentiam ad actum, ut patebit infra. Et quod non debeat referri ad gravitatem, patet, quia tunc statim sibi contradiceret, cum expresse probet gravitatem esse causam motus et quietis corporis gravis, ut patet in 2. distinct. 2, quast.. 10.

(i) Assumptum patet, etc. Hic probat qualiter non apparet necessitas ponendi habitum esse partialem causam acLus. Etsi diceretur, quod ideo habitus est activus, quia est quo habens faciliter et delectabiliter, prompte et expedile operatur, dicit Doctor quod iste qualuor conditiones salvantur in habitu propter solam inclinationem habitus quam tribuit potenti:e, ut receptiva est operationis, quia inclinat ipsam potentiam ad recipiendum ipsam operationem prompte et expedite. Nam delectatio est propter conditionem recipientis, cui convenit operatio recepla, et objectum circa quod est operatio, nunquam enim delectatio est in factione, quia praecise est factio; non enim voluntas praecise delectatur in eo, quod elicit actum circa objectum delectabile, sed in eo quod recipit Alum in se, et patet littera.

COMMENTARIUS.

(a) Quantum ad istum articulum in ista littera sunt aliqua dicta. Primum, quod actus moralis ultra substantiam et intensionem actus includit aliquam relationem, quae est relatio conformi - tatis ad prudentiam. Exemplum, velle dare eleemosynam cum omnibus cireumsiantiis:. requisitis; ipsum velle quantum ad substantiam et intensionem ipsius dicit entitatem absolutam, sed inquantum elicitur .a. voluntate conformiter dictamini recto dictanti de omni circumstantia, includit relationem conformitatis, quae conformitas est rectitudo actus. Actus moralis quantum ad substantiam et intensionem ipsius causatur a voluntate et ab habitu, si est habituata. Sed rectitudo actus nullo modo est per se causata, cum sit quiedam conformitas ad dictamen intellectus, et talis conformitas est relatio intrinsecus adveniens, qua de necessitate oritur posilis extremis. Nam posita cognitione diclativa actus, puta abstinentiae, et posito illo actu et elicito a voluntate conformiter se habenti illi cognitioni, de necessitate ex parte actus oritur conformitas passiva, et ex parte cognitionis dictantis oritur conformitas activa.

Secundum dictum est, quod non est necesse actum moralem esse ab habitu morali, nec dictari ab habitu prudentig. Patet, quia primum dictamen, puta cognitio abstinentiae cum omni circumstantia, dictat voluntati ut eliciat primum actum sic conformem. Et sicut ex actibus moralibus, puta abstinenti:, generatur in voluntate, habitus moralis abstinenti, sic ex pluribus dictaminibus, puta pluribus cognitionibus dictantibus ad actum abstinentiae eum omni circumstantia, generatur in intellectu unus habitus, qui dicitur prudentia. Similiter si cognosco, quod actus justitia est eligendus cum debitis circumstantiis, talis cognitio dictat voluntati ut. eliciat actum justitia conformiter cognitioni dictanti. Et sicut ex pluribus actibus justitia. generatur habitus justitite in voluntate, sic ex pluribus cognitionibus dictativis sive regulativis ad actum justitiae, generatur quidam habitus in intellectu, qui dicitur prudentia, alius a priori habitu prudenti. El sicut exemplifieavi de his duobus, tam in intellectu quam in voluntate, ita potest exemplifieari de omnibus aliis.

Tertium dictum est, quod potest generari in aliqua voluntate habitus de genere bonorum quoad substantiam et intensionem, qui tamen non erit perfecte moralis, quia non conformis dietamini prudentis. Etsi idem habitus postea conformetur, dicetur moralis formaliter, et ex parte habitus nulla fit mutatio. sed tantummodo habet novum respectum ad prudentiam, quem prius non habuit.

Quartum est: Etsi dictamen intellecLus possit dictare de aliquo actu eliciendo a voluntate eum omni circumstantia, sive habitu prudentis, ut patet de dictamine praecedente habitum prudenti: et causativum ejusdem habitus; tamen habitus prudentis non potestimmediate dictare ad actum moralem elieiendum, nisi mediante dictamine actuali, id est, nisi mediante coenitione actuali regulativa ad hujusmodi actum partialiter causata ab habitu prudentiae secundum tertiam viam, quiae ponit habitum esse causam partialem actus, vel causata a voluntataetobjecto habitu prudentisinelinante intellectum ad hujusmodi cognitionem secundum quartam viam, quae ponit habitum tantum esse inclinativum potenticz, Et hoc patet, quia prudentia habitualis non dictat immediate, sed inclinat intellectum ad eliciendum acetum consimilem actibus generativis ipsius prudentia.

Quintum dictum est, quod si habitus moralis formaliter dicitur causativus partialiter actus moralis, hoc sic debet intelligi, quod ille habitus, quoad substantiam et intensionem sit causativus ipsius actus quoad substantiam et intensionem, quia ut sic, lalis habitus est qualitas absoluta; sed habitus sumptus pro conformitate passiva ad prudentiam non est causativus actus sumpti pro conformitate ad prudentiam; patet, quia relatio non est causa, nec absoluti, nec alterius relationis. Potest tamen dici ipsum habitum primo modo sumptum esse causam ipsius conformitatis in actu ex hoc, quod est causa absoluti in actu, scilicet substantiae et inten- sionis actus, ad quam de necessitate consequitur talis conformitas; sicut dicimus, quod Franciscus causando albedinem ad quam consequitur similitudo ad aliam albedinem, dicitur causa illius similitudinis.

Sextum dictum est, quando dicit Doctor quod habitus moralis dicitur causa secunda actus moralis, et dictamen prudentic causa prima.Sic debet intelligi, quod habitus moralis sumptus pro substantia (ut supra) est causa actus sumpti pro substantia, ete. Et quantum ad hoc dictamen prudentiae non dicitur causa, nisi forte teneatur opinio recitata 2» 2. distinct. 25. quod cognitio objecti est partialis causa volitionis. Sed tenendo quod voluntas sit causa sui actus non concurrente actu intellectus, tunc posset dici quod dictamen prudenti: erit eausa prima quoad hoc, quia habitus moralis causat illum actum, ut conformem dictamini recto; et quia talis conformitas est principaliter a tali notitia sic dictante, cum sit regulativa et conformativa actus voluntatis, ideo dicimus dictamen esse causam primam, et hoc extendendo causam respectu illius, quod vere non est causatum, sed quod sequitur de necessitate nature, posito alio causato, ut supra patuit. Ex his patet sententia istius litterae.

COMMENTARIUS.

(a) Hanc viam tenendo ad argumenta principalia respondeo.

Hiec Doctor respondet ad argumenta facta contra habitum, quod non sit causa activa actus, qua argumenta ponuntur quasi in principio secundo questionis.

Ista responsio stat in hoc, quod habitus est in prima specie Qualitatis,. et per consequens entitas absoluta, posito tamen propter verba Aristotelis quod habitus inciudat realiter relationem ad aliud, tamen illa relatio non est ratio formalis agendi ipsi habitui sumpto pro qualitate absoluta. Sed ipsa qualitas erit ratio formalis producendi actum, sicut etiam patet de crealtura, quae realiter includit relationem ad Deum eamdem sibi, ut patet a Doctore in 2. dist. 1. et tamen entitas absoluta creature, erit ratio formalis agendi et non relatio; suffieit enim quod relatio formaliter distinguatur. Et quomodo possit stare identitas realis cum distinctione formali, supra patuit dist. 2. part. 2. et dist. 8. q. penultim. et in secundo patebit dis/. 1. et alibi.

(b) Ad confirmationem rationis. Doctor dat duas responsiones. Prima est, quod major absolutio requiritur in. termino motus. etc. et patet, quia aliqua crea- tura, quae de necessitate includit relalionem eamdem sibi realiter, potest causare aliquid per motum, et tamen in tali causatione illad causatum non includit peridentitatem realem aliquam relationem. Et hoc comparando ipsum causatum ad creaturam, non autem ad primam causam, quia ut sic de necessitate includit relationem eamdem sibi ad causam primam, et de hoc vide Doctorem 22 3. d. 11. q. 1.

Aliqui tamen dicunt, quod ideo requiritur major absolutio in termino motus, quia terminus motus est partibiliter acquisibilis. Relatio autem, qua identificatur realiter alicui est indivisibilis, ideo non potest identificari alicui divisibili.

Sed hoc patitur instantiam, quia similitudo potest intendi ad intensionem albi. Si dicatur, quod non identificeaturrealiter, adhuc remanet difficultas, quia si Deus partibiliter causaret charitatem, certum est quod talis charitas, quae est terminus motus, dicit relationem ad ipsum Deum moventem eamdem sibi realiter. Secunda responsio est, quod habitus dicit entitatem absolutam, nec de necessitate includit relationem realiter eamdem sibi, licet Doctor hic expresse non dicat, tamen hoc patere potest ex dictis ejus in quodl. q. 43.

(c) Ad secundum argumentum dico. Hec responsio patet hie, et clarius supra d. 3. q. 7. respondendo ad quistionem. Vide ibi.

(d) Ad aliud de appetitu sensitivo. Nota in ista littera, quod mens Doctoris est, quod appetitus sensitivus partaliter concurrat effective ad actum sentiaendi, et patet littera.

COMMENTARIUS.

(a) Ad argumenta, quae facta sunt contra tertiam. opinionem, quo est quarta in ordine, quae dicit, quod habitus est partialis causa actus. Ad primum dicit, quod duo distinctarum specierum. possunt esse sibi invicem causa acquivoce partiales, id est, quod unum individuum alicujus speciei, puta A potest esse partialis causa individui alterius speciei, puta 57 et C, quod est ejusdem speciei cum 7, potest esse partialis causa D, quod est ejusdem speciei cum A. Et patet in exem- plo, quia volitio praecedens habitum est partialis causa habitus, qui est alterius speciei et habitus est partialis causa actus sequentis, qui est ejusdem speciei cum actu. praecedente. Et cum dicit, quod causa acquivoca est perfectior effectu, et ideo si individuum ejusdem speciei est causa acquivoca individui alterius speciei, et per consequens quodlibet unius speciei erit perfectius quodlibet alterius. Dicit Doctor quod ista propositio: Causa acquivoca est perfectior effectu, est vera de causa acquivoca totali, non autem partiali.

(b) Ad. aliam probationem, etc. Dicit quod duo effectus comparati ad unam causam communem eorum, possunt habere ordinem mutuum ad se invicem in ratione causa partialis, ita quod actus et habitus sunt partialiter causali a potentia, et tamen actus erit partialis causa habitus, et similiter habitus erit partialis causa actus sequentis. Bene verum est quod aliqua duo, ut specie distincta, si comparantur ad causam communem, si individuum unius speciei est. totalis causa individui alterius speciei, et prima species dicatur 4, secunda B, sequitur quod aliud individuum ipsius 7, non poterit esse totalis causa alterius individui ipsius 4, sed non sequitur de causis partialibus.

(c) Et quod dicit ibi: Sicut spectes intelligibilis, etc.

Et ex hae littera expresse habetur a Doctore quod species intelligibilis est partialis causa cognitionisabstractivee, contra aliquos exponentes Doctorem, quod tantum objectum relucens in specie intelligibili sit partialis causa intellectionis abstractivae. Sed hoc diffusius exposui supra dst. 9. quest. 6.

(d) Ad aliud potest dici, etc. Vult in ista littera, quod quamvis actus praecedens habitum sit partialis ratio formalis agendi habitum, et habitus sit partialis ratio formalis agendi actum sequentem, non tamen actus praecedens erit ratio formalis agendi actum sequentem. Et ex hoc habetur, quod habitus et actus pricedens non sunt cause essentialiter ordinate respectu actus sequentis, quia si sic, actus sequens non posset esse ab habitu actu praecedente non concurrente; possunt ergo dici causae accidentaliter ordinate. Et quod dicit, quod quidquid est causa causa, hoc verum est de causis essentialiter ordinatis, quae sic se habent, quod secunda agit in virtute prime, et secunda agente ad aliquem effectum, prima necessario concurrit, ut supra expositum est dist. 2. q. 1. sed non sic se habet actus praecedens habitum, et ipse habitus respectu actus sequentis. Et cum dicit, quod actus est principium quo remotum, sic debet intelligi, quod ex quo actus est principium habitus, et habitus est principium immediatum actus sequentis, sequitur quod actus praecedens sit prineipium quo remotum actus sequentis, non quod actus sequens dependeat ab actu praecedente in esse et conservari.

(e) Ad tertium dico. Dicit Doctor quod si habitus intenderetur etiam in infinitum, nunquam posset supplere vicem potentic, quia causalitas potenli: esset simpliciter alterius rationis a causalitate habitus,, quia ex ratione sui habitus est causa secunda, qua scilicet potentia potest uti, et similiter patet hoc idem in simili, supra distinct. 3. quast. 8. de objecto et potentia. Vide ibi.

(f) Ad ultimum illud suppositum negabitur, videlicet, quod in intensione et remissione totum existens corrumpatur, ut patebit in materia de augmento charitatis.

COMMENTARIUS.

(a) Qui vult tenere quartam viam.

Istae rationes ponuntur in principio secunde quaestionis, quibus probat Doctor quod habitus concurrat active ad actum. Dicit ergo, quod qui vult tenere quartam viam, qua dicit, quod habitus non se habet active ad actum, sed tantum inclinative, ut patuit in exponendo illam quartam viam.

Ad argumentum primum dicit Doctor quod potentia potest uti habitu ut inclinativo ad operationem, non autem ut activo.

(b) Ad illas conditiones quatuor. Patet responsio hic, et supra, ubi exponitur illa quarta via.;

(c) Ad aliud de inclinatione. Posset dici, quod inclinat sicut formaliter prior ad susceptionem forma posterioris, sicut gravitas inclinat ad esse deorsum. Hec littera clara est.

(d) Ad aliud de scientia, etc. Hoc declaratum est prolixe, supra dist. 3. q. 6. respondendo ad rationes Henrici. Vide ibi.

(e) Per hoc apparet ad illud. Dico quod scientia stricte accipiendo pro habitu. acquisito ex. speculationibus non est proprie quo speculamur, id est, non est propria ratio formalis producendi partialiter actum speculandi, sed species intelligibilis, quia illa est principium partiale producendi actum speculativum.

COMMENTARIUS.

(a) Ad argumenta alia adducta pro quinta opinione. illa argumenta posita sunt in principio illius articuli, qui incipit: Hoc tenendo de actu quoad substantiam actus. Respondet Doctor. Et licet ista littera sit satis clara ex superius dictis de bonitate morali, tamen aliqua dicta hie exponuntur. Quod dicit de dictamine completo rationis, vide supra 2» Prolog. quest. ultim. respondendo ad raliones pro opinione opposita, quae responsiones ponuntur circa finem quastionis. Dictamen enim completum est cognitio propriissime practica, qua et qualis sit, vide ibi. Et quod dicit ibi,quod recta electio praecedit habitum moralem, quia per ipsam electionem generatur virtus moralis in primo gradu, quomodo hoc sit verum, vide expositionem, quam feci super quest. ultim. Prologi, qua est ibi: Exponendo tertiam viam.

(b) Intelligendum autem quod illud, etc. Haec littera potest patere ex superius dictis. Sequitur: Sed ?s(a qualitas, que generatur ex istis actibus secundum speciem natura, ut habitus abstinendi generatur ex pluribus volitionibus abstinendi; talis habitus sive qualitas, non est virtus ex hoc, quod est quedam qualitas absolute. Sed ad Aoc mecessario requiritur conformitas ejus ad pruden- tiam, vel saltem ad aliquod dictamen causativum prudentice. Sequitur: Ve/ quod est expressius ipsus coezistentia in eodem operante, id est, quod ad hoc, quod talis qualitas derelicta ex actibus dicaturactus moralis, est necesse quod coexistat prudenticein eodem operante, id est, quod actu sit conformis prudentie, et talis actus quantum est ex se semper est natus coexistere prudentice. Sequitur: Sicut habitus abstinendt generatus ez. actibus factis ex ratione erronea semper, (quantum est ex se) naLus est esse conformis prudentia, si tamen ialis habitus non sic generatus ex actibus excessivis, quia, ut sic, non esset natus esse conformis. Sequitur: Quando igitur qualitas, quae nata est esse conformis prudentiz, etc. et infra, tribuere quidem moralem bonitatem est tribuere conformitatem, etc. id est, quod illa qualitas, quae dicitur habitus moralis, dicitur tribuere bonitatem moralem actui, ex hoc solo quod in causando illum coexistit prudentia, quod nihil aliud est nisi conformiter elicere illum prudentiae. Et ex his concludit Doctor quod virtus moralis inquantum hujusmodi, non habet causalitatem specialem respectu bonitatis moralis in actu, sed tantum ex hoc quod est virtus, habet coexistentiam cum quadam alia causa ejusdem actus, non tamen sic intelligendo, quod habitus prudentiae sit causa actus moralis quantum ad substantiam et intensionem actus, sed quantum ad hoc quod est conformativa actus.

(c) Ad aliud de moderari. In ista littera Doctor dicit duo. Primum, quod actus moralis non moderatur active passionem quasi eam factam ab objecto faciat esse minorem, etc, Vult dicere, quod habitus quando objectum de- lectabile est praesens potentiae; et quia objectum delectabile agens seeundum ultimum potentia sux causando passionem, puta delectationem, non moderatur illam, faciendo illam minorem, quia hoc non videtur possibile via naturali. Sed ex hoc dicitur moderari, quia facit objectum delectabile esse minus conveniens, quia habitus ille, vel effective causat actum contrarium deleetationi, vel inclinat potentiam ad illum. Et hoc patet per exemplum in homine habituato habitu honestatis et castitatis, quia quamvis pressentetur sibi objectum valde deleclabile, tamen quia ille habitus inclinat magis ad oppositum, ideo facit illud objectum esse minus conveniens. Secundum dictum est, quod Aabitus moderalur passionem non jam factam, sed fiendam, pro quanto inclinat. potentiam, et hoc cum prudentia coezistente ut [ugiat immoderate delectabilia.

COMMENTARIUS.

(a) Contra istam conclusionem. Hic Doctor intendit probare necessitatem charitatis creatae,, et quia tangit unam viam de justificatione peccatoris, premitto unum dictum a Doctore in 4. d. 1. q. 6. qui sic dicit: Item dist. A7. primi libri probatum est. charitatem esse in anima per iulationem illam, qua fit in justificatione peccatoris. Si autem peccator posset justificari seu reconciliari Deo sine mutatione ejus, illa media non concluderent; ergo dicendo consequenter his, qua dicta sunt ibi, necesse est pone- re, quod peccator non possit reconciliari Deo sine mutatione ad formam absolutam, et illa repugnabit termino a quo, et per consequens erit gratia.

Respondet Doctor ad hoc argamentum, dicens quod in justificatione peccatoris est una mutatio privativa, qua de inimico fit non inimicus. Est etiam positiva, qua de indigno vita aeterna fit dignus vita aeterna, et non potente meritorie agere fit potens meritorie agere. Licet ex prima mutatione non possit concludi aliqua forma nova in justificatione, tamen ex secunda polest, et sic argumentum est ibi dist. 17. primi. Non. enim est vere dignus de novo vita aeterna, neque nunc de novo potest meritorie agere, nisi aliquam formam novam habeat, qua sit dignus et qua possit agere: hac ille. Et ex ista littera patet, quod hic Doctor non intendit probareabsolute peccatum non posse deleri sine infusione gratie.

Et antequam adducam, exponam argumenta Doctoris praemittendo aliqua. Primum, quod Deus de potentia absoluta potest salvare hominem sine infusione cujuscumque gratiae, et acceptare actum hominis, ut dignum vita eterna sine infusione gratiae, ut patet a Doctore infra praesent dist. Et quod possit delere omnem culpam sine infusione gratiae, patere potest ex dictis Doctoris sparsim in diversis locis, ut an quarto dist. 4. quast. 1. et 6. dist. 14. et 16. quest. 2. et in secundo. Secundum praemittendum est, quod iste rationes concludunt absolute ad hoc, ut homo sit dignus vita aterna gratiam requiri de necessitate absoluta, quia tunc Deus non posset aliter acceptare hominem, ut dignum vita aeterna, cujus oppositum expresse tenet in presenti dist.

Tertium, quod concludimus gratiam formaliter inhaerere homini tantum ex aliquibus dictis Scripturae sacre et ex dictis Sanctorum.

Quartum, quod nec in Testamento veleri nec novo, expresse habemus Deum ordinasse hominem ad vitam saeternam mediante gratia vel charitate, ut habitu supernaturaliter infuso et formaliter inhe»rente anim, quo ipsa anima dicatur digna vita aeterna et quo actus ejus dicatur meritorius vita eterna, quia haec omnia salvari possunt ex sola voluntate divina sic vel sic acceptante, vel ex Spiritu sancto sic vel sic assistenle, puta acceptando animam et operationes ejus. Et licet hoc sit commune toti Trinitati, lamen dicitur appropriari Spirituisancto, qui procedit a Patre et Filio, ut charitas et amor.

Quintum est, quod stante divina ordinatione elicitive declarata ex aliquibus dictis Scripture sacre possumus dicere charitatem esse necessariam. Et si aliqua rationes ad probandam hujusmodi necessitatem probabiles inveniantur, inter omnes iste posilc a Doctore videntur probabiliores et persuasibiliores, quas, ut intelligantur, clare singillatim pertracto.

(b) Ex prima via arguitur sic: Peccalor, etc. Pro intelligentia hujus rationis suppono aliqua. Primo, quod non loquitur hic Doctor de justitia, quie est virtus moralis, de qua Aristoteles 9. Ethic. qua dividitur in punitivam et praemiativam, de quibus Doctor n quarto dist. 14. quaest. 2. et sic non aecipitur hic injustitia pro privatione talis justitia. Secundo suppono secundum Doctorem in quarto d. 14. 9.1. prima, quod duplex est justitia. Quaedam habitualis, et illam vocat charitatem; et injustitia habitualis, quae opponitur ipsi charitati non est peccatum, ut patel a Doctore in 2. dist. 98. et /n quarto dist. 1. qg. 6. et quast. 1. dist. 14. q. dist. 16. g. 2. Sed justitia habitualis, qui formaliter opponitur charitati, est solum privatio ipsius charitatis in subjeeto apto nato. Alia est justitia actualis, et hanc vocat rectitudinem actus, et injustitia actualis est carentia hujusmodi rectitudinis, quae deberet inesse actui, ut patet a Doctore 2»? 2. dis. 34. 36. et 37. et in 4. dist. 14. q. 1. De hac injustitia actuali et justitia opposita non loquitur hic Doctor, quod patet, quia sicut carentia rectitudinis in actu aufert ab ipso actu tantum justitiam actualem sive rectitudinem, qua mediante dicitur injustus, ita etiam si posteliceret actum eum debitis eireumstantiis, vere diceretur justus, ut patet a Doctore in pluribus locis, et sic non requireretur aliqua gratia supernaturalis, qua diceretur justus, quia esset justus formaliter, rectitudine inhaerente actui. Tertio suppono, quod in proposito aliquem hominem post ponitentiam esse justum, idem est quod esse justificatum, ut Scriptura loquitur de justificatione impii, et injustum idem est,quod non esse justificatum, nee dignum justificari.

Quarto suppono, quod quando aliquod oppositum, puta aliqua privatio inest alieui formaliter, non expellitur ab illo, nisi per aliud oppositum positivum inexistens sibi formaliter, ut patet de czecitate inexistente alicui formaliter, quae non abjieitur, nisi per visionem inexistentem formaliter. Si ergo in peccatore ante penitentiam est formaliter injustitia, quia reddit ipsum indignum justificari; ergo non abjicitur talis injustitia, nisi per justi- tiam sibi oppositam. Per justitiam dico justificantem, id est. reddentem ipsum justificatum in conspectu Dei, et talis justitia est charitas. Nam charitas secundum Sanctos reddit hominem justificatum, et opera elicitaa tali eharilate reddit vere justificata. Si ergo in peecatore ante poenitentiam est formaliter injustitia, qua vere dicitur injustus, et post paenitentiam. formaliter dicitur justus, id est, justificatus; ergo formaliter est ibi aliqua forma justifieans ipsum, et illa erit charitas. Hoc tamen coneludit de necessitate absoluta, quia si Deus ordinasset aliquid aliud a charitate esse formam justifieantem, privatio illius forma diceretur injustitia reddens hominem indignum justificari. Sed quia Saneti communiter dicunt gratiam et charitatem justificare hominem, ideo valde probabile est, si privatio habitus charitatis inest peccatori, qua formaliter dicitur injustus, quod post poenitentiam, post quam dicitur justus sive justificatus, insit charitas formaliter, qua formaliter dicatur justus sive justificatus. Et sic patet ista ratio prima. (c) Praeterea peccator. ante. panitenliam. Hac ratio sic est intelligenda supponendo aliqua. Primo, quod quot. modis dicitur dignitas, tot et indignitas, quae opponitur dignitati. Secundo suppono, quod esse dignum vita aeterna contingit quadrupliciter. Uno inodo, quod natura intellectualis beatificabilis ex natura sua, et ex perfectione sua naturali dicatur digna, et hoc non, quia perfectior natura esset magis digna, et sic magis beata, quod falsum est. Non enim dat Deus beatitudinem secundum perfectionem naturalem, ut patet a Doctore in 2. dist. 6. quest. 2. et in tertio dist. 7. et alibi, et est communis opinio. Secundo modo, quod dicatur digna ex hoc solo, quia accepta ad beatitudinem, et sic Deus sine infusione cujuscumque habitus potuisset acceptare naturam inlellectualem ad beatitudinem, ut infra dist. praesenti, patet a Doctore. Tertio modo, ut dicatur digna per aliquod formaliter sibi inexistens, et tunc dico quod Deus potuisset acceptare naturam intellectualem per aliquem habitium formaliter sibi inexistentem, sive sit naturaliter acquisitus ut habilus moralis, sive supernaturaliter infusus ut habitus fidei et spei et charitatis. Nam omnia ista ex ordinatione divina possent formaliter reddere naturam intellectualem dignam vita ceeterna, ut patet a Francisco d. 17. et ab Occham ibi, et elicitive a Doctore quaestione primac emrolog. et dist. 2. primi. et 1. q. ult. et 17 et 29. et 46. 40. et 41... et alibi.

Quarto modo aliquid dicitur dignum vita aeterna per aliquod formaliter sibi inexistens, et haec secundum ordinationem divine voluntatis elicitam a diversis Scripturae sacre locis et a multis Sanctis divinam Scripturam glossantibus, quia eodem spiritu Scriptura sacra est interpretata, quo a divina voluntate revelata, ut dicunt Theologi, et Scotus in 4. dist. 15. g. 1. Etsicillud reddens dignum est charitas, et reddens indignum est privatio charitatis, quam charitatem peccatum privat solum demeritorie, ut habetur a Doctore d. 4. q. 1. et dist. 16. g. 2. quarti. Et sic charitas dicitur formaliter quadam dignitas anims, quae formaliter reddit animam dignam vita aeterna. Et privatio charitatis dicitur formaliter indignitas qudedam reddens formaliter ipsam animam indignam vita aeterna, et peccatum dicitur demeritorie indignitas, quia per ipsum anima demeretur, ut auferatur sibi charitas. Hoc ultimo modo, in argumento debet accipi dignitas formaliter, et indignitas formaliter.

Dicit ergo Doctor ex quo peccator ante paonitentiam est formaliter indignus vita aeterna, id est, quod formalitersibi inharetindignitas, id est, privatio charitatis reddens ipsum indignum vita aeterna; e/ post penitentiam est formaliter dignus vita aeterna, id est, quod sibi formaliter inhcwret dignitas, id est, charitas reddens ipsum formaliter dignum vita aeterna. Cum ergo privatio inexistens formaliter alicui non tollatur ab illo, nisi per aliquod positivum formaliter inexistens sibi, sequitur quod si ante peenitentiam est formaliter indignus, et post ponitentiam formaliter dignus, et charitas est talis dignitas (ut dixit), quia talis charitas post poenitentiam inharebit formaliter.

(d) Praeterea, Deus non acceptat peccatorem. Hoc argumentum ex dictis supra satis clarum est. Dicit tamen primo, quod acceptare ad vitam cdeternam, hoc non est voluntate beneplaciti velle beatificare pro tane, quia tunc beatificaret, ut infra patebit, dist. 46. Velle ergo acceptare justum est secundum disposttionem voluntatis sue, secundum quam nunc habet esse dignum tali pramio, quam prius non voluit esse dignum, id est, quod voluntas divina tunc acceptat ad vitam aeternam peccatorem post pomnitentiam propter dignitatem modo praeexposito ordinatam a divina voluntate.

Secundo, quaerit Doctor, quia ex quo voluntas divina prius non acceptabat, peccatorem ante paenitentiam, et nunc € acceptat post poenitentiam, certum est quod in voluntate divina nulla est mutatio; ergo in ipso peccatore erit aliqua mutatio, quia prius non erat acceptus et post acceptus. Hoc dictum non concludit absolute charitatem esse necessariam, quia absolute non acceptavit peccatorem ad vitam aeternam, et post acceptat; ergo mutatio in peccatore. Et videtur quod potest esse mu$1atio sine infusione grati;, quia prius non panitenset nunc penitens, et talis poenitentia potuit acceptari, ut digna vita stterna sine gratia. Et similiter prius non acceptavit, quia peccator, id est, obligatus ad poenam aeternam, quia peccatorem esse proprie post actum peccati, est esse obligatum ad ponam aeternam, ut declarat Doctor dst. Q.A. g. 1.:d: 22. q. unte. quarti. «Et voluntas divina sine infusione gratia potest delere illam obligationem, ut patet a Doctore wb; supra. Wt sic est aliqua mutatio in ipso peccatore, quia prius obligatus ad poenam aeternam, et ut sic non fuit acceptus, et post libe. ratus a tali obligatione, et ut sic acceptus, et sic non habetur quod charitas sit necessaria. Dico ergo, quod hoc argumentum concludit ex elicilis a divina Scriptura, ut dixi supra, quiaut peccalor est obligatus ad peenam aeternam, non est acceptus, et post poenitentiam est acceptus, et hoc per charitatem, quia habetur a Scriptura divina, quod Deus non acceptat aliquem, nisi in se habeat formaliter charitatem. Sicut ergo in peccatore formaliter erat aliquid quo formaliter non erat acceptus, et illud proprie est privatio charitatis, et si post, poenitentiam formaliter est acceptus; ergo in ipso formaliter est charitas reddens ipsum acceptum, et formaliter expellens ipsam privatio- nem, qua formaliter dicebatur non acceptus. Et sic tenet hoc argumentum confirmatione sequenti.

Ultimo secundum istam viam. Hoc argumentum clarum est, et magis patebit in 4. dist. 16. q. 2. Et sic patet ista prima via. |

(e) Ez secunda via arguitur. Nam Doctor in prima via probavit charitatem esse necessariam ratione persona beatificabilis, ut acceptandw in se a divina voluntate. In ista vero secunda via probat charitatem esse necessariam ratione actus meritorii. In ista prima ratione supponenda sunt aliqua. Primo, quod aliquam operationem esse meritoriam potest contingere quadrupliciter. Primo, quod talis operatio, puta dilectio Dei secundum substantiam, intensionem et rectitudinem moralem dicatur meritoria, ita quod secundum talem entitatem dicatur meritoria vite ieterna, et hoc non, etiam de potentia Dei absoluta, quia nulla est operatio hominis, quae sit tant; entitatis quod mcreatur de condigno visionem Dei claram et fruitionem ejusdem clare visi.

Secundo, quod dicatur meritoria ex hoc quod accepta a divina voluntate, etiam ipsa elicita sola voluntate creata, et hoc tantum de potentia Dei absoluta posset esse meritoria vite aeternae,quia Deus potuit acceptare illam, ut dignam tali praemio. Tertio potest dici meritoria, ut elicita a voluntate regulata a fide infusa vel a prudentia, vel etiam elicita a voluntate informata spe vel alia habitu appetitivo, puta amicitia et hujusmodi, et ut sic absolute sumpta non est meriloria vitae deterna, etiam de potentia Dei absoluta, quia nulla operatio voluntatis create. quomodocumque elicita, etiam mille habitibus concurrentibus, non est ex natura talis operationis digna vita aeterna; potest tamen esse digna inquantum accepta, ut dixi supra. Quarto potest dici meritoria, quia elicita a voluntate, concurrente charitate formaliter sibi inherente, et tunc dico quod talis operatio quantumcumque intensa, quantumceumque a perfectissima charitate elicita, ex ratione sua formali et natura propria non est meritoria vitae eterne, propter rationem superius factam. Sed si est meritoria, ideo est quia accepta, et quia Deus ordinavit operalionem elicitam a charitate acceptare, ut dignam vita sterna. Non est ergo digna vita aeterna, quia absolute a charitate, sed quia a divina voluntate accepta sic ordinante.

Addo quintum modum, quod operatio potest dici meritoria, quia est a voluntate assistente Spiritu sancto, sive eoneurrente speciali modo ad hujusmodi operationem, non quod tota Trinitas non concurrat ad hujusmodi operationem (eum opera Trinitatis sint indivisa ad extra.) Sed quia Spiritui sancto attribuitur dilectio, charitas, benignitas, misericordia et hujusmodi, haec appropriate dicitur Spiritui sancto convenire; et£ si hoc ultimo modo intelligit Magister, quod ideo voluntas habet actum meritorium, quia Spiritus sanctus specialiter sibi assistit, et concurrit ad hujusmodi operationem, recte dicit. Ideo Doctor in ista prima ratione et secunda secunde vie, vult probare quod charitas inhaereat homini, quia ex quo secundum omnes Sanctos principium actus meritorii est charitas, licet postea sit diversitas, quod aliqui nominantillam charitatem Spiritum sanctum, sibi assistentem speciali modo, aliqui charita- tem creatam a Trinitate, ut donum suapernaturale formaliter inherens homini, ethoc secundo modo vult probare Doctor. Secundo suppono, quod hominem mereri per operationem propriam non est ex hoc quod recipit, sed ex hoc quod producit illam, ut patet. Tertio suppono, quod aliquod agens non dicitur formaliter habere talem actionem, nisi principium formale productivum sit formaliter in ipso, sicut ignis non dicitur formaliter calefacere, nisi principium ealefaciendi sit formaliter in ipso, nam si est extra, non dicitur formaliter agere. Cum ergo ipse homo formaliter dicatur mereri per operalionem meritoriam elicitam a voluntate et charitate, ut supposui, oportet ipsam charitatem, quae est principium formale productivum saltem partiale actus meritorii formaliter inexistere ipsi voluntati. Cwetera patent.

(f) Praeterea, nulla actio est in potestate, etc. Ista ratio ex dictis supra, et prasuppositis declaratis satis clara est. Si enim charitas est principium formale productivum actus meritorii, et illa sit ipse Spiritus sanctus tantum assistens, tunc non esset in potestate voluntatis mereri, quia principium formale productivum merendi non esset in. potestate ejus, quia esset totaliter extra ipsam. Cum ergo mereri sit in facultate voluntatis, oportet principium merendi esse in illa formaliter, quo libere possit uti ad operationem meritoriam, et sie charitas cum sit principium merendi, erit formaliter in voluntate, ut voluntas possit dici libere mereri.

Si dicatur, nonne voluntas posset dici mereri libere, quia coagit Spiritui sancto ?

Dico quod non, quianunquam aliquis actus potest mere dici liber, nisi prin- cipium formale productivum insit liberum, et libere producat, et sit in potestate merentis. Modo Spiritus sanctus non est in potestate voluntatis.

Si iterum dicatur, nonne charitas est principium merendi mere naturale, et agens de necessitate nature, ut pater a Doctore intra dist. sta, et infra, et alibi? Quomodo ergo principium formale productivum erit liberum ?

Dico, aliquem acetum produci liber: contingit dupliciter. Uno modo, quod aetus meritorius sit a totali principio libere agente, et hoc non, quia charitas agit mere naturaliter et de necessitate. Alio modo, quia talis operatio est a voluntate libere agente et libere utente charitate, ut principio formali, etc. Et sic talis operatio dicitur vere meritoria et vere libera.

Si dicatur, nonne charitas est causa principalis actus meritorii completive sumpti ? patet quod sic a Doctore infra dist. ista. Cam ergo charitas concurrat de necessitate, ut dixi, et ut causa principalis, talis operatio meritorianon dicitur libera.

Dico, quod ille aetas nunquam acceptatur a Deo, quia est magis a charitate quam a voluntate, cum secundum substantiam et intensionem actus sit magis a voluntate quam a charitate; sed charitas dicitur principalis causa acceptationis, quia ille actus libere productus, quoad substantiam et intensionem. Quod modo acceptetur non est in potestate nostra, sed in potestate voluntatis divine, quae determinavit acceptare talem actum produoetum a voluntate utente charitate, ita quod ista acceptatio est magis a charitale, quam a voluntate, id est, quod Deus magis acceptat hunc actum, quia est a charitate quam a voluntate, licet voluntas sit principalis causa actus quoad substantiam et intensionem.

(g) Praeterea si Spiritus sanctus moveal. Ad hoc,ut argumentum concludat, preesupponitur unum, scilicet quod Spiritus moveat ut causa totalis, nullo presupposito, et sic talis motio. esset creatio, et totum quod sequitur clarum est. Si vero voluntas concurrat ut causa inferioris, tunc talis motio non esset creatio,quia concurreret aliqua causa secunda, nam proprie dicitur aliquid creari, quando ad ejus esse non concurrit aliqua causa intrinseca praesupposita illi, ut pars illius, ut patet a Doctore dist. 18. secundi. Et ultra quando cum causa prima effective non concurrit aliqua secunda, et hoc est, quia secunda effectiva semper praesupponit aliquid in quod agat. Et si Magister intellexit Spiritum sanctum movere primo modo, currit argumentum, non secundo modo. Et quod ipse non intelligat primo modo, patet, quia tenentes hoc, quod imponitur Magistro, ponunt ipsum Spiritum sanctum esse totalem causam merendi.

(h) Praeterea. quarto. In ista ratione supponuntur aliqua. Primo, quod voluntas vere mcreatur. Secundo, quod ex hoc dicitur mereri, quia Spiritus -sanctus unitur sibi, et ideo vere dicitur voluntatem mereri, quia Spiritus sanctus, quisibi uniturest principium merendi. Tertio, quod (alis identitas Spiritus sancti ad voluntatem non sit suffieiens, ut voluntas dicatur mereri Spiritu sancto, ut principio formali activo, patet, quia Pater est magis idem Filio, et e contra, quam Spiritus sanctus voluntati, et tamen ista est vera, quod Filius vere operatur ad extra, et Pater vere operatur, et similiter Spiritus sanctus; et tamen non conceditur, quod Pater operetur Filio, supple ut principio formali productivo, ut infra patebit dist. 27. et in secundo dist. bg. 4. et. in quodl. q. 4. quia nec ipso vel notitia genita dicitur sapiens; ergo ista identitas non potest esse ratio quare dicatur voluntatem creatam mereri Spiritu sancto, ut principio formali merendi, quia unitur tali voluntati, et hoc est quod dicit.