Quaestio 2

COMMENTARIUS.

(a) Titulus quaestionis intelligitur de creatione proprie dicta, quae est de nihilo ad aliquid, ut ly azhi duratione praecedit ipsum esse, sive quae est cum novitate ef- fectus. Et quod sic intelligatur titulus quaestionis, patet respondendo ad quaestionem.

(b) Videtur quod non. Primo arguit Doctor sic: Si A potest produci de novo, ergo aliquid aliter se habet nunc quam prius. Aut ergo productum, aut producens. Non primum, quia non praefuit, ideo nune aliter se habere non potest quam prius, eum prius non fuerit. Non secundum, quia tunc primum agens mutareLur. S7 dicatur quod agens, etc. contra, quia agens dat esse, ideo productum recipit esse et non e contra, et sic in agenli B naturaliter praecedere 4 oportet aliquam habitudinem novam ad productum, et non e contra.

(c) Item, causa. Secundo principaliter arguit: //em, causa semper eque, etc. Et patet argumentum, et tertium similiter.

(d) Praeterea. Ultimo arguit: S? nulla ponatur mutatio, etc. quam alias. Nec valet dicere quod voluntate agit, ideo agit quando vult, quia si agens voluntarium aliquando agit, etalias non, hoc non est ns? quia expectat majorem opportunitatem agendi,quod non contingit in primo agente.

COMMENTARIUS.

(a) Respondeo creare est aliquid de nihilo producere in effectu. Hic Doctor primo exponit quid intelligatur per creare. Et primo de nihilo, exponit per ly de quomodo intelligatur. Pro quo nota, quod ly de nihilo potest multipliciter intelligi. Primo materialiler, scilicet an de nihilo, tanquam de materia possit fieri aliquid, ita quod ly z^il sit causa materialis et intrinseca illius; vel materialiter sic intelligendo, quod 4 non posset fieri, nisi - agens prius praesupponat a0n- esse ipsius A, non quod ly oz esse, sit causa intrinseca, sicut etiam expositum est :;n 1l. distinct. 2. part. 2. quast. 4. exponendo opinionem Henrici, sicut etiam exposui in ]l. distinct. 3. q. 6. declarando illud quomodo intellectus agens producit speciem intelligibilem de phantasmate, sive ly de accipiatur materialiter sive virtualiler. Secundo ly Je nzhilo potest intelligi .effective, id est, quod ly m/hil efficiat aliquid, sicut etiam exposui ly de aliqua, in l. distinct. 3. quaest. 6. ubi exposui quomodo intelligitur, quod intellectus agens de phantasmate producit speciem intelligibilem, accipiendo ly de virtualiter sive effective. Tertio ly de nihilo, potest accipi ut dicit ordinem, id est, an post nihil possit fieri aliquid. Primis duobus modis non potest accipi, ut patet intuenti, sed bene tertio modo, et ista est quaestio, scilicet an Deus possit producere aliquid de nihilo, id est, an possit producere aliquid, quod- prius fuit nihil, ita quod lv nihil praecedat esse illius. Deinde addit Doctor quod ut ly nihil notat ordinem, ' potest dupliciter intelligi; aut quod ly | nihil praecedat esse duratione; aut quod tantum praecedat in aliquo priori nature; et isto secundo modo concedunt Philosophi Deum posse creare, et aliquid de nihilo producere, ut patet per Avicennam 6. Metaph. cap. 9.

(b) Et intelligo illud de prioritate naturae. Hic dicit Doctor quod prius natura | potest dupliciter accipi. Primo positive, ! quando scilicet ipsum prius inest alicui, ' quod tunc est, quando prior est entitas ejus, quam illa quae dicitur posterius natura inesse illi, sicut. est de animali et rationali in homine, quia prius natura positive animal praecedit rationale. Et de isto priori nature, vide quae prius exposui super 3. distinct. 3. quast. 1. tertii Docloris. Secundo, prius natura accipitur tamen privative? quod scilicet prius actu non inest illi entitati, cui dicitur primo ! convenire. Sed inesset nisi per aliud im- i pediretur, sicut si dicatur in materia prius naturaliter esse privatio quam forma, non quod ista duo sint simul in materia, sed privatio pro tanto potest dici prior natura, quia semper inesse materia, nisi in illo instanti quo sibi inest, reciperet formam ab aliquo agente. Ad habendum ergo privationem sufficit sola maleria cum negatione caus: extrinseci; ad habendun autem formam requiritur causa exirinseca, quia in materia non est causa intrinseca form:e producends, ut habet subtiliter videri infra dist. 18.

(c) Ka intelligo in proposito, etc. Dicit Doctor in ista littera, quod creatura non habet ex se esse, scilicet formaliter, nec habet de se non esse formaliter. Et aliqui exponunt de se esse existentiae, et dicunt, quod esse existentiae non includitur in ratione formali creatur, et similiter non esse existentiae, quia tunc creatura non posset esse. Sed judicio meo non recte intelligunt Doctorem, sj tamen intelligant de esse existentiae, ut patet a Doctore in primo dist. 36. et 43. et infra in responsione ad quaestionem. Dico enim, quod creatura non habet de se esse formaliter, nec esse essentiae, nec esse existentiae, ila quod in sua ratione formali includat esse essenlim reale, et esse existentiae, quia haberet esse a se, si enim tale esse formaliter includeret, necessario esset a se. Imo si de se formaliter includeret esse essentiae de facto, includeret de se esse existenti:?, cum esse essentiae non distinguatur ab esse existentiae, ut patet a Doctore prasenti distinc. quaest. praesenti, et dist. 36. primi, et dist. 63.

Est ergo sic imaginandum, quod omnis creatura ab aeterno habuit esse intelligibile sive esse cognitum, in quo esse fundatur esse possibile, ut patet a Doctore in 1l. dist. 36. et 43. Et tale esse dicitur aliquando esse quidditlativum, aliquando esse essentiae, nulla tamen creatura in tali esse aliquid reale dicit, et omnes creature, ut includunt tale esse secundum quid, per se invicem distinguuntur, et ordinate per se ponuntur in Praedicamentis. Hoc autem modo individua dicuntur esse in Praedicamento, ut patet a Doctore in praesenti dist. g. 3. et omnis creatura ut sic, tantum producitur per actum intellectus divini, ut supra dixi m l. quaest. Esse autem essentiae reale, quod nullo modo realiter, nec forte formaliter positive est distinclum ab existentia, tantum contingenter producitur ab actu voluntatis divins. Dico ergo, quod creatura in tali esse diminuto non habet ex se esse formaliter modo preexposito, nec esse realis existentiw, nec esse realis essentiae, nece etiam habet formaliter non esse realis essentiae, nec realis existenti», quia si necatio talis esse includeretur formaliter in creatura, ut habet esse cognitum, tunc esset impossibile ipsam creari posse, sicut dicimus, quod homo non est formaliter albus, nec formaliter non albus, nam si esset non albus formaliter, id est, si non esse album includeretur formaliter sive quidditative in homine, nunquam homo per quamcumque potentiam posset fieri albus. Et si dicatur, habere esse de se formaliter, et habere non esse de se formaliter, contradicunt; ergo alterum verificatur de creatura. Dico, quod ista non sunt contradictoria, eo quod aliquid negatur in prima, quod affirmatur in secunda, quia in prima negatur ly Aabere esse, in secunda vero affirmatur Aabere et negatur esse. Sed ista bene contradicunt, A4 aut habet de se formaliter esse, A non habet de se formaliter esse, et secunda est vera, quia tunc sensus est, quod esse de se non includilur formaliter in creatura, et simile patet a Scoto in primo, dist. 4. quast. l. in responsione ad principalia argumenia, et dist. 9. pari. 9. g. 1l. et disi. 28. tel Sie patet ista littera.

(d) Pro ista opinioue sic intellecta. Hie recitatur una ratio ZEgidii de Roma, quodlib. 6. quaestione 4. qua probat, quod | Deus potest immediate producere aliquid de nihilo, quia minus praesupponit in agendo, etc. Et littera clara est.

(e) Istam rationem adducunt aliqui ad secundum, etc.

Nota ibi: sicut nec de natura et arte. Aliqui exponunt sic, non sequitur, si natura nihil praesupponit in actu, quod potest producere de novo aliquid in actu, dicunt quod ex hoc non sequitur, quia materia est ens in actu, et non potest producia natura, sed credo, quod ista expositio sit nulla, cum ipsa materia presupponatur actioni nature, sed ut dicit Doctor, absolute non sequitur ex vi argeu- menti, non praesupponit ens in actu, quod est ipsum compositum; ergo potest producere ipsum compositum omnino de novo, non sequitur, quia si natura fuisset ab aeterno etae bene disposita, ac nullo modo impedita, statim produceret effectum in actu, et sic non produceret omnino de novo.

(f) Sed nec ad istud primum membrum valet. Dicit Doctor quod argumentum JEgidii non valet, etiam ad primum membrum, scilicet ut ly e/hz) tantum natura praecedit, quia secundum Philosophum quaecumque Intelligentia est agens superius quam agens naturale, et per consequens in agendo minus praesupponit, secundum istos, quam agens naturale, et tamen non conceditur consequenter ab eis, scilicet quod possit ab :eterno producere de nihilo. Et quod dicit de Intelligentia, quod non potest creare, licet hic hoc supponat pro cerlo, subliliter tamen probat in quarto, dist. 1. g. 1l. ubi pertractat opinionem Avicenne de ista materia, quam ibi improbat.

(g) Ideo aliter arguo ad istud membrum, etc. Hic Doctor ostendit quomodo Deus potest aliquid producere de nihilo, ut ly nihil tantum natura prwcedit, et arguit sic: Deus potest immediate aliquid causare, hoc est nulla secunda causa in quocumque genere causarum concurrenle; ergo potest creare et aliquid de nihilo facere. Antecedens est manifestum, quia Deus est primum efficiens, ut probavit d. 9. primi, part. 1l. quast. l1. ergo si aliquid non potest immediate facere; ergo nec mediate. Palet, quia si produxit A4 mediale, oportet quod illud quod mediat sit productum; aut ergo immediate a primo effieiente, et habetur propositum, aut mediante aliquo alio. Si mediale, ergo illud, quod mediat erit productum a primo effieiente, vel aliter erit processus in infinitum, vel oportebit stare ad aliquod, quod erit immediate productum. Consequentiam probat sic, scilicet quod possit ilud producere ex nihilo, quia s? potest efficere aliquid immediate, Zgitur illud non habet esse, etc. Haec littera patet de se.

Contra illud, quod dicit Doctor: zilud non habet esse ex se necessarium formaliter et. habet esse a. causa. in hoc enim videtur sibi contradicere, ponendo primam causam ad intentionem Avicennae de necessitate causare effectum immediatum, puta secundam Intelligentiam, nam dicit supra in primo dist. 2. part. 9. q. 3. quod Intelligentia secunda, si esset causata de necessitate a prima causa, tunc esset ex se formaliter necessaria. Hoc idem dicit /n eodem primo, dist. 8. q. uit. et hic dicit, quod tale causatum non habet esse ex se necessarium formaliter.

Respondeo, quod nulla est hic contradictio, si Doelor recte intelligatur, nam Intelligentia secunda non includit in suo conceptu quidditativo esse a se, sive realis essentim, sive realis existentix, quod patet a Doctore d. 8. q. ult. primi declarando positionem Avicenn:, quomodo necessario causatum dicatur possibile, ubi sic dicit: 4vicenna autem videtur statim. contradicere sibi ipsi, ponendo iilud mnecessarium esse possibile, quia tunc necessarium non necessario comparatur ad illud. Sed arguitur pro Avicenna: si est ab alio, ergo in conceptu quidditativo ejus non cadit esse; ergo est de se possibile esse et non existens, sicut humanitas non est de se una nec plures, conceditur de isto modo possibilitatis, quae scilicet possibilitas non est, nisi quod ordine naturae hoc est capax hujus, et non est illud quidditative, scilicet ex se. Haec Scotus ad litteram. Ex quo ergo causatum necessario non includit tale esse quidditalive, sequitur quod nec sic includat necessitatem consequentem hujusmodi esse, et sic intelligit Doctor in isto secundo. Quando vero dicit in primo, distinct. 2. quod est ex se formaliter necesse esse, sic debet intelligi. quod illa entitas causata a prima includit formaliter necessitatem, puta tanquam gradum intrinsecum, sicut dictum fuit ibi de Verbo, quod est ex se formaliter necesse esse, id est, quod includit in se formaliter essenüam divinam, qua formaliter est necesse esse. Et sic patet quomodo sibi non contradicit.

COMMENTARIUS.

(a) De secundo membro, etc. quia dicunt Philosophi quod Deus non potest producere aliquid de nihilo, ita quod ly nihil procedat duratione. Volunt enim, quod prima causa quidquid producit immediate, quod de necessitate nature producat, et sic tale productum erit simpliciter necessarium, ub patet a Doctore in primo, diStincti. 2. part. 1. quast. 1l. et distinct. 8. quast. ultim. et q. 7. quodlib. Omne necessarium apud Philosophum, 9. Met. text. com. l7. et primo Coli et mundi. tezt. com. 138. est sempiternum, et e contra, et sic non potest aliquid produci immediate de novo a prima causa. Et si dicatur, nonne Aristoteles 16. de Animalibus ponit intellectum venire de foris, et immediate esse a Deo? Et Doctor in dist. 43. quastione 2. art. 2. quarti dicit, quod Aristoteles ponit intellectum immediate accipere esse a prima causa et novum esse; ergo non videtur mens Aristotelis, quod omne productum immediate a Deo sit sempilernum. De hoc vide quod dicit Doctor in quario ubi supra, exponendo mentem Aristotelis.

(b) Sed contra istud. Hic Doctor intendit probare contra Philosophos, quod etiam immediate productum a prima causa non sit sempilernum. Et supponit unum probatum ab ipso 2m primo distinct. 2. part. l. questione 1. ei distinct. 8. quest. ultim. et 39. et 42. primi, et 7. questione quodlib. videlicet quod prima causa causat omnia, quae sunt ad extra mere contingenter, El ex hoc sequitur quod non necessario, el per consequens nec sempiternum, quia Philosophus 9. Metaph. text. com. 17. videlur concedere omne necessarium esse sempiternum, et e contra. Idem etiam videtur innuere grZemo Coli, text. com. 102. 103. et 138. contra Platonem, qui concessiL aliquid sempiternum esse, el tamen possibile esse.

(c) Sed instabis huic rationi. Hic Doctor intendit probare quod non sequatur, seilicet quod si Deus vult immediate et con- tingenter, quod possit illud velle de novo, quia probatum est in primo dist. 8. q. ult. quod Deus contingenter ab aeterno vult A, et tamen non potest de novo non velle 4, quia tunc esset mutabilis. Hoc idem in» 39. disl. et 45. in qua ostendit, quod quidquid vult aeternaliter, et ab aeterno vult.

(d) Respondeo, novitas potest, etc. Sed circa velle non potest esse novitas vel mulatio ex parte voliti, id est, quod nunquam potest esse aliquid aliter volitum quam prius a voluntate divina mes sit aliqua novitas, etc. Dicit ergo Doctor quod licet esse causabile a voluntate divina sit ab aeterno volitum, ita quod de novo non potest esse volitum, non tamen sequitur hoc de causatione, quia temporaliter potest causari. |

(e) Sic igitur videtur aliqualiter. sequi, etc. quia si secundum Avicennam potest contingenter causare aliquid sempiternum, multo magis potest contingenter causare non sempiternum, quia sempiternum videtur magis habere rationem necessarii quam non sempiternum, et magis rationem incausabilis. Sequitur: quod enim oporteret causatum esse sempiternum, videtur sequi, etc. Non enim valet formali consequentia causa est simpliciter immutabilis; ergo non potest aliquid de novo causare, quia cum immultabilitate caussae potest stare novitas effectus, ut patebit respondendo ad primum argumentum principale. Nec similiter sequitur: Deus causat necessario; ergo causatum est sempiternum. Et dicunt aliqui, quod consequentia est bona, sed tam antecedens quam consequens est falsum. De antecedente patet, quia ista repugnant, quod aliquid causetur et necessario, ut patebit quaestione sequenti. Sed quomodo consequens sit falsum, non ostenditur ab eis, imo videtur quod si Deus causat A necessario, quod ipsum 4 sit necesse esse, et si A est necesse esse, A erit sempiternum, aliter non esset necesse esse. Possel ergo dici primo, quod quando Doctor dicit quod necessitas causationis non infert causatum esse sempiternum, quod potest sic intelligi in proposito quia Deus non causat necessario, ideo non sequitur necessario. sempiternitas effectus, et sic fit ista consequentia, quia Deus non causat aliquem necessario, ideo ex necessitate causationis non potest sequi sempiternitas effectus, cum talis necessitas causationis nullo modo sit in Deo. Secundo potest dici, tenendo illud antecedens, quod Deus causet necessario, quod adhuc non sequitur, quia comparatur ad effectum mediate, etiam secundum Philosophos causat necessario, et tamen effectus erit novus. Si etiam comparatur ad effectum immediate, adhuc erit novus, patet de anima intellectiva, qua per Philosophum 16. de Animalibus, immediate causatur a Deo, et non necessario. Si dicatur, quod si causatio anima est necessaria; ergo et ipsa anima habet. necesse esse. Respondeo, quod causatio necessaria est. duplex: Quaedam est simpliciter absoluta, quae non fit ex praesuppositione alterius. Alia est, quae fit praecise ex aliquo praesupposito, et hoc secundo modo anima necessario causatur, quia in eodem instanti, quo corpus est organizatum, necessario anima infunditur a Deo. Dico etiam, quod anima intellectiva non immediate causatur a Deo alia causatione qua causatur et corpus organizatum, ita quod causatio Dei in aliquo priori Lerminetur ad esse ipsius animae, ideo non dicitur absoluta necessitate causari, et de hoc vide Doctorem in quarto, dist. 3.

Quamvis Doctor expresse dicat, quod nihil potest esse volitum de novo a voluntate divina sine novitate actus volendi, ut patet in primo, distinct. 8. quaestione ultimda, et distincti. 39. et 45. et praesenti di- stinci. aliqui tamen nituntur ex aliquibus dictis Doctoris salvare, quod aliquid potest esse de novo volitum, qui sic dicunt. Tamen cum supportatione lant viri, et salvo semper meliori judicio, et in omnibus me submittendo sacrosanct:e Ecclesie determinationi, necnon dictis Sanctorum, occurruht mihi multae dubitationes, ex quibus forte non videretur sequi inconveniens aliquid esse de novo volitum a voluntate divina, nulla penitus mutatione facta in ipso actu volendi, quae dubitationes sumuntur ex dictis Doctoris in diversis locis.

Prima ergo dubitatio est, quia Doctor in dist. 39. dicit quod sicut voluntas divina contingenter vuli, puta Franciscum fore, ita stat semper in tali conüngentia. Nam in eodem instanti quo elicit actum, sive ipsum velle, potest non elicere, quia semper voluntas divina, etiam quando actum elicit, intelligitur prior ipso actu, ut etiam patet a Doctore in 1. 4. 39. et ?n isto 2. dist. 25. Et quia semper elicil, ideo semper intelligitur sic prior quod potest non elicere, non enim est intelligendum, quod sic ab aeterno voluerit, quod etiam nune non velit, imo sicut ab aeterno voluit, ita et nunc vult, et si sic, videtur quod possit velle oppositum; et si ponatur in esse, quod velit oppositum, tunc sequitur quod possit velle de novo, et tamen non est dicendum, quod sit novitas in tali vel/e. Et licet dictum Doctoris sic exponatur, quod quando vult contingenter A, et semper stat in tali actu contingenli, sic exponitur: quia quando actu vult, pro quocumque instanti semper polest velle oppositum, quia ut sic, voluntas intelligitur prior actu volendi. Sed posita prima delerminatione non potest velle oppositum, et ideo non sequitur: Deus vult Franciscum sedere, et potest velle ipsum non sedere, modo possibili in esse posito nullum sequitur impossibile, ponatur ergo in esse, non sequitur, quia posita prima determinatione, qua vult ipsum sedere, non potest poni alia determinatio, qua velit ipsum non sedere, et de hoc vide quae notavi super primo Doctoris dist. 39.

Quidquid tamen sit, est valde difficile credere, quod voluntas non possit velle oppositum, nulla facta mutatione in actu volendi, quia si ponatur secundum aliquos potentia executiva in Deo sine mutatione aliqua, in tali potentia potest aliquid causari de novo, quod prius non causavit. Non enim credo aliquid mutari ex hoc solo quod habet aliquem respectum rationis, quem prius non habuit, vel quod non habeat respectum rationis quem prius habuit; non enim actus intelligendi divinus diceretur mutari propter alium et alium respectum rationis. Unde Occham in suo Centiloquio, non habet pro inconvenienti, quod intellectus divinus nunc incipiat scire aliquid quod prius nescivit, et quod nunc desinat scire aliquid quod prius scivit. Sic pariformiter dico, quod forte non videtur impossibile, quod voluntas divina nunc velit Antichristum non fore, quem tamen prius voluit esse, el hoc sine sui mutatione, quia semper remanet idem actus voluntatis divinze, ut idem sibi, licet in eo possit esse alius et alius respectus, sive alius et alius transitus super creaturam. Sicut enim voluntas divina eodem velle semper immutabiliter se habente potest velle mille objecta, quie velle dicuntur habere esse volitum, et tamen non sequitur mutatio in voluntale divina, quia tantum sunt ibi alii et alii respectus, sive ali€ et alie transitiones super objecta cognita; sic videtur quod manente eodem vel/e circa idem objectum cognitum, possit poni aliud et aliud volitum, nulla facla mutatione in actu vo- luntatis divine, non enim videtur sequi absolute, vult hoc, et prius noluit; ergo mulatur, non sequitur, quia eodem actu quo vult hoc esse, prius voluit hoc non esse. Posito enim, quod in me esset unica intellectio, quia intelligo omnia intelligibilia in instanti 4, non intelligo 2, et in alio instanti intelliro illud eodem actu, tantum sequitur, quod actus intelligendi nunc terminatur ad 2, ad quod prius non terminabatur. Et patet, quod alia et alia terminatio in actu manente eodem, nullam facit mutationem.

Secunda dubitatio est, quia Doctor 7n primo distinci. 40. et communiter alii Doctores expresse dicunt, quod prsedestinatus potest damnari in sensu diviso, et tunc estsensus: quod ille, qui nunc est praedestinatus potest damnari, puta cras, licet dicat ibi, quod hoc est in zeternitate, quia in eodem instanti clernitalis quo vult Petrum prwedestinare, potest velle oppositum, ut diffuse expressum est in primo distinct. 39. Non video tamen, quin Deus si vellet posset nunc Petrum damnare sine sui mutatione, ut infra dicam.

Tertia dubitatio est, quia Doctor in 1. dist. 44. et. in 29. distincl. 7. declarando de potentia Dei ordinata et absoluta, ibi dicit quod facere aliquid de potentia Dei absoluta est facere contra legem prius determinatam, et quod potest facere contra illam legem, nisi forte exponatur quod pro illo instanti quo ordinavit aliquam legem, oppositum potuit ordinare. Sed certum est, quod omnis finaliter peccator secundum legem divinam est aeternaliter damnandus, et tamen non video quin voluntas divina posset nunc ordinare oppositum, nulla mutatione facta in actu volendi.

Quarta dubitatio est, quia videtur quod si voluntas divina nunc vellet, posset omnes damnatos glorificare, et sic esset novum volitum sine mutatione voluntatis divine. Et Franciscus de Mayronis, in primo distinct. 40. dicit, quod Deus non sic determinate reprobavit aliquem, quin semper possit illum praedestinare si vult.

Quinta dubitatio, quia ex quo voluntas divina secundum communem opinionem ab sterno ordinavit Antichristum fore, quaero an Antichristus posset non esse? Et si sic, tunc habeo propositum; aut. non potest non esse, et sic voluntas divina non poterit facere quod Antichristus non sit, licet ab :eterno potuisset facere, quod videtur inconveniens.

Sexta difficultas est, quia dicit Doctor in primo, distinct. 8. quaestione ultim. et in i1sio secundo praesenti distinct. et est etiam communis responsio Theologorum, quod voluntas divina voluit ab terno quidquid voluit, sed non pro sterno, sed pro aliquo tempore delerminato. Quero tunc quomodo in illo tempore delerminato voluntas divina ponit illud in esse? Aut volitione, qua ab aeterno voluit, et habeo - intentum, scilicet quod ipsa habeat respe-: ctum novum. Aut non volitione, sed aliqua - alia potentia, et tunc videtur mutatio, quia prius illa potentia non ponebat illam creaturam in esse. Nunc autem ponit, et si hic non ponitur mutatio, ita nec debet poni in voluntate divina ex hoc, quod nune vult aliquid esse, cujus oppositum prius voluil non esse.

Istis ergo dubitationibus positis, dico semper me submittendo Scripturae divinae et pedibus sanctae Romana Ecclesiae, oiferendo me tam publice quam secrete semper retractare, quod non fuerit ita bene dictum et dictis Sanctorum non consonum, quod non haberem pro inconvenienti voluntatem divinam posse velle aliquid de novo sine sui mutatione. Pro cujus clariori intelligentia suppono aliqua. Primum, quod mutari est aliter se habere nunc quam prius, ut patet 5. PAysicorum, et hoc secundum aliquid reale, et sic homo mutatur a non albo in album, vele contra. Est etiam mutatio visionis cum homo mutatur a non esse simpliciter ad esse simpliciter, vel e contra. Sed aliter se habere nunc quam prius secundum quam relationem rationis non dicitur proprie mutari, sicut Deus, quia nunc amatur a me, et prius non amabatur, aliter se habet nunc quam prius secundum respectum rationis causatum a me amanLe, et tamen non mutatur, ut patet a Docloribus, et. praeserlim a Scoto in primo dist. 90. et 39. et alibi.

Secundo suppono, quod in voluntale divina est tantum simplex velle idem realiter et essentialiter sibi, ut subtiliter probat Doctor in primo, distinct. 2. quast. 1. et eodem velle creat, gubernat, predestinat et reprobat, et vult quidquid vult, ut patere potest in multis locis a Doctore.

Tertio praesuppono, quod velle divinum manens simpliciter idem in se aliquando dicitur vel/e contingens, ut quando transit super objecta contingentia, ut cum vult creaturam esse; et aliquando dicitur necessarium, ut quando transit super objecla necessaria, ut patet a Doctore 2» primo, dist. 40. Et illud velle potest dici diversificari secundum quod transit super diversa objecta, etiam contingentia, ila quod talis diversificatio non est in entitate ipsius velle, sed in diversis transitionibus sive determinationibus, sive relationibus rationis, ut patet a Doctor in primo, dist. 39.

Quarto praesuppono, quod illud velle quo vult quidquid vult, sic est idem essentialilter essentiae divine, quod non potest in se esse novum, nec elici de novo.

Istis praesuppositis dico sine assertione, quod voluntas divina posito, quod ab aeterno voluerit me salvum fore, adhuc ipsa eodem velle potest me nunc velle damnare, etiam antequam producar in esse, et hoc si ponatur in esse, in velle divino tantum erit novus transitus. Et cum dicit Doctor quod hoc non potest esse sine novitate ipsius velle, dico quod vel oportet ipsum exponere, puta quod non loquatur secundum. propriam opinionem, vel quod non possit velle de novo nova volitione reali sine novitate ipsius, sed quod non possit esse novus transitus sine novitate in voluntate divina, ego non video.

Et si dicatur, quod ipse Doctor in primo dist. 30. dicit quod intellectus divinus non potest causare aliquam relationem rationis de novo sine sui mutatione, hoc idem videtur de voluntate. Dico quod etsi hoc verum sit, sustinendo quod ipse loquatur secundum opinionem propriam, potest tamen dici, non contradicendo Doctori quod quando voluntas vult aliquid de novo, et similiter quando intellectus intelligit aliquid de novo, non causatur ibi aliqua relatio rationis. El si dicatur: Si intellectus aliquid de novo intelligit, ergo de novo potest se comparare ad objectum cognitum, et talis comparatio erit relatio ratio nis, posset dici quod si talis relatio sit, erit in objecto cognito, non autem in intellectu divino.

Si etiam ponatur, quod sit in intelleclu divino talis comparatio, ego non video quomodo propter novam comparationem rationis sit mutatio in actu intellectus divini. Nam sicut ab aeterno secundum ipsum, potest per se comparare ad alia et alia objecta, et sic ibi esse plures comparationes, et tamen ipsum non mutari, sic in proposito. Similiter videtur difficultas, quomodo eodem actu intellectus possit simul, et ab aeterno causare diversas comparationes circa diversa objecta sine sui mutatione, et quod non possit causare de novo aliquam comparationem sine sui mutatione, cum illa sit tantum ens rationis, quae nullam mutationem facit.

Et sic breviter sustinendo hanc viam, possumus solvere multas difficultates, qua possent inducere rationalem creaturam in desperationem, et in multa alia inconvenientia. Dicerem ergo sine assertione tamen, quod si voluntas divina ab saeterno statuisset hominem homicidam fore puniendum poena capitis, quod nunc de novo potest statuere oppositum, quia sicut statuens ab aeterno est ibi tantum transitio contingens super objecta, ita et nune quando oppositum statuit similiter, quod ipsa voluntas, sicut ab :aeterno eodem velle volut me esse pro isto tempore, ita et nunc eodem velle ponit me in esse, diversificata alia transitione a prima. Similiter sicut eodem velle voluit ab sterno Judam fore damnatum, illa et nunc potest velle nova transitione, sine novo respectu rationis Judam esse salvum, et sie de aliis. Nam vide Scotum in quarto cap. 46. q. 1l. ubi dicit expresse, quod si Petrum salvari justum esset, si ipsum damnaret, juste faceret, quod enim inconveniens esset voluntatem divinam, si Petrum nunc beatum damnaret, ita. quod esset tantum nova transitio super Petrum damnatum.

Et ultra quaero a te: an Deus posset velle nunc facere alium mundum praestanliorem isto ? Si sic, ergo eodem vele, sed nova transitione, si non expresse non est dicendum, quia non video oppositum.

Si dicatur, pono casum, quod voluntas divina voluit ab :aeterno Petrum salvum, et nunc voluntas divina damnat Petrum, quaero, an intellectus divinus ab :eterno cognovit Petrum fore damnandum? Si Sic, contra, quia ab :terno non determinavit Petrum fore damnandum, et tamen intellectus divinus omnia contingentia cognoscit post determinationem voluntatis divine quast. ult. prologi, et dist. 30. primi, et dist. 14. quodlib. Si non cognovit ab aeterno; ergo non cognovit omnia futura contingentia.

Respondeo, et prius quiero a te: an Deus possit producere novum mundum, quem prius non determinavit ab aeterno ? Sic sic, ergo intellectus divinus hoc non cognovit ab aeterno, cum non fuerit volitum ab aeterno; non cognovit omnia futura contingentia. Dico ergo, quod intellectus divinus, quando transit super objecta secundaria, non fit perfectior neque imperfectior, cum talis transitus non pertineat ad perfectionem illius. Primo Si, per impossibile, non cognosceret aliquod objectum secundarium, nulla simpliciter perfectio sibi deesset, imo simpliciter omnis perfectio sibi adesset, nam ultimata perfectio illius est intelligere essentiam divinam, ut patet a Doctore in primo dist. 2. et in secundo dist. 2. g. 1l. Si ergo non cognoscere objecta, etiam necessaria non pertineret ad imperfectionem illius, nec etiam cognoscere hujusmodi objecta pertinet ad perfectionem illius, quae tamen relucent in essentia divina, non ex natura rei, sed ex actu intellectus divini ante omnem productionem voluntatis ad exira producentis talia in tali esse intelligibili, ut patet a Doctore in primo dist. 3. quast. 4. et dist. 89. et in prasenti dist. 1. quaest. l. quanto magis non cognoscere ab aeterno aliqua objecta secundaria conlingentia, non pertinebit ad imperfectionem illius. Dico quod tantum cognoscit illa futura contingentia, quia sunt. determinata a divina voluntate, quia cognoscit antecedens, scilicet illam determinationem; ergo et futurum contingens sic determinatum, quod dicitur consequens, ut patet a Doctore in primo distinct. 39. et 44. quorum esset tamen inconveniens, si aliquid esset determinatum a voluntate divina, et non cognosceretur ab intellectu divino, et cum non cognoscit illud quod non est natum cognosci, nisi prius voluntas divina determinet, nullum sequitur inconveniens; non enim cognoscit hanc: alius mundus perfectior es. producendus, et tamen hoc est possibile, et hoc est, quia non est determinatum a divina voluntate.

Etsi dicatur, nonne intellectus divinus cognoscit omnia futura contingentia ? Dico, quod ex quo illud est futurum contingens, quod est sic determinatum a divina voluntate, ut patere potest a Doctore 2 quast. ultima prolog. et in primo dist. 9. qüuast. 1. et dist. S. ultim. ei 89. et quaest. 14. quodi. quod cognoscit omnia futura contingentia, pro quanto cognoscit determinationem divine voluntatis, intellizendo tamen sic, quod essentia divina est ratio cognoscendi intellectui divino, et determinationem divine voluntalis, et determinata per illam, ut patet a Doctore in primo dist. 39. Sed si post voluntas divina aliter determinaret, tunc intellectus divinus aliter cognosceret, eum in hujusmodi contingentibus semper sequatur delerminationem divine volunLatis, nec sequitur mutatio in intellectu sic vel sic cognoscere, cum tantum ibi sint diverse transitiones vel relationes rationis, quae nullam faciunt mutationem, ut dixi supra de voluntate. Istis ergo bene intellectis, judicio meo satis debili, nonnulle difficultates solvi possunt, quae» multum impedimenti praestant in via Dei ambulare volenti. EL omnia, quae dixi in ista materia non assero firmiter tanquam vera, innitendo sententiae et opinioni me, etsi melior sententia apparet, semper paratus sum illi firmiter adhaerere, credo tamen in istis non decipi, sed magis veritati consona dicere.

(f) Sed ista ratio cum sua confirmatione parum valet contra Philosophos, et leviter solveretur ab eis. Quia novitas poneretur ab eis ex motu, qui necessario causatur inquantum uniformis, sed difformitas sequitur in partibus ejus, et ita novitas; et de hoc vide Doctorem in primo dist. 9. quast. l. et in 4. dist. 48. ubi quaerit, an cessanle motu primi mobilis aliquid possit moveri? et sic diceretur ab eis, quod novitas esset tantum 4a causa secunda, et non a prima, et sic motus primi mobilis, et quaelibet pars ejus. Unde Commentator 19. Metaphys. 4l. dicit quod prster primum movens quod est infinitae potentiae, requiritur movens conjunctum potentiae finite, ita quod ex primo movente sit infinitus motus, et ex secundo sit successio, quia aliter non posset esse successio, et per consequens nec novitas, nisi concurreret illud movens finitum.

COMMENTARIUS.

(a) In isto tamen membro secundo, etc. Distinguitur ab Henrico in summa art. 2. quaest. 23. et 24. quod ly de nihilo potest accipi, vel pro nihilo omnimodo Scilicet secundum esse essentiae et existentia, vel pro nihilo tantum secundum esse existentia, aliquo (amen secundum. esse essentia. Et ponitur ab Henrico quod Deus potest facere aliquid de nihilo secundo modo, non tamen primo modo, quia omne creabile est prius possibile, et iliud possibile praesupponit esse essentiae. Et hanc opinionem Henrici clarius vide in primo, dist. 36. quasl. unica, ubi vult quod esse essentiae sit de necessitate ab aeterno.

(b) Confirmatur ista ratio, quia in omnt creatura est compositio ex actu et potentia; ergo in omni re creata potentialitas est prior natura actualitate, ^e! iunc sta potent/alitas non est nihil, sed est alicujus et hanc opinionem clarius vide in exposilione, quam feci super dest. 43. prüimi Doctoris.

(c) Contra istud est argumentum, per omnipotentiam, quia omnipotentia tantum. respicil esse actualis existentis, sed producitur ?n esse possibili tantum ab intelle-. ctu divino, quo etiam producitur in esse intelligibili; etc. Hoc clarius vide in expositione faeta, dst. 36. et 43. primi Doctoris.

(d) Similiter sicut argutum est, etc. Vide diffuse multas rationes Doctoris, quas facit contra Henricum in 36. d. et vide illa, quae ibi notavi exponendo rationes Doctoris.