Quaestio 1

COMMENTARIUS.

(a) Quidam titulum questionis sic exponunt, quia creatura ut cognita, habet relationem ad Deum ut cognoscentem; illa relatio dicitur cognosci, et illa similitudo creatur: cognitae dicitur fundamentum illius relationis, et non ipsa creatura, quia nulla ereatura fuit ab aeterno. Mens ergo quasüonis est, utrum illa similitudo cujuslibet rei, quam Deus apud se habet, sit vera essentia illius cujus est similitudo?

Sed, judicio meo, titulus hujus quaestionis non debet sic intelligi, ut patet ex dictis, infraa Doctore. Unde prcemilto aliqua pro notitia hujus tituli. Primo praemitto, quod dicit Doctor supra dist. 35. quod in primo instanti intellectus est in actu per essentiam sub ratione mere absoluta, et haec in actu primo sufficienti ad producendum quodlibet in actu intelligibili. In secundo instanti producit lapidem in esse intellecto, ita quod terminus iste habet respectum ad divinam intellectionem, nullus autem est respectus e converso in intellectu divino. Ex hoc apparet, quod lapis habeat prius esse cognitum, quam fundet relationem ad Deum ut cognoscentem, ut etiam patet ex littera superiore dist. 35. Secundo praemitto, quod dicit Doctor in prae- senti dist. de Caesare si esset annihilaLus, etc. vide exemplum.

Titulus ergo quaestionis potest intelligi, quod fundamentum talis relationis est tantum esse, vel cognitum vel possibile, sic intelligendo, quod lapis habet prius esse cognitum quam fundet relationem ad Deum ut cognoscentem, et tale esse cognitum non dicitur proprie similitudo creature, puta lapis, ut habens esse cognitum ab intellectu divino, non dicitur similitudo lapidis ut existentis. Et tunc qusritur an tale esse cognitum, quod lapis habuit ab eterno, fuerit verum esse essentis;e reale ipsius lapidis? Vel si exponatur de fundamento talis relationis, quod esse possibile ipsius lapidis, quod esse possibile fundatur in esse cognito, an tale esse possibile fuerit verum esse essentice ? Et sic (ut credo) debet, sive potest intelligi titulus quaestionis, licet Scotus magis videatur declinare ad primum modum, scilicet quod fundamentum talis relationis, ut ad Deum cognoscentem,sit ipsum esse cognitum, ut salis patet in littera ejus.

(b) Hic quidam dicunt, quod. sic. Hic Doctor recitat opinionem Henrici, qui vult quod creatura fuerit ab aeterno secundum esse essentiz, ita quod fundamentum ipsius relationis ut ad Deum cognoscentem, fuit, verum esse essentiae. Et hanc opinionem probat multis mediis, qua post adducentur solvendo illa media. Prius ergo Doctor improbat subtiliter hanc opinionem, deinde solvet.

COMMENTARIUS.

(c) Contra ista. arguit Doctor. Primo sic: Si lapis habuit verum esse reale; ergo non creatur. Hic Doctor supponit, quod illud dicitur vere creari, cujus nihil reale pertinens ad esse precessit, quia creari est de nihilo sui aliquid fieri, ita quod in esse aliquod ipsius praecedat. Licet enim praecedat esse cognitum ipsius, illud tamen non dicitur ens reale, et realiter dans esse; ergo si lapis fuit ab aeterno secundum aliquod esse reale, lapis non dicitur creari de novo, quia ejus esse vere praecessit.

(d) Similiter secundo arguit ex dictis Henrici, qui dicit quod aliquid ex hoc videtur vere de novo creari, non quod accipiat esse post non esse, quia suum esse reale praecessit, sed quia accipit novum respectum ad efficiens, ita quod creatio lapidis non dicitur terminari ad esse absolutum in lapide, sed tantum ad ipsum lapidem, ut sub novo respectu ad primum efficiens terminato. Ex hoc arguit Doctor, erea-. tio est productio ad esse simfliciter,; praesertim quando est creatio substantice; sed lapis ut sub tali respectu, non habet esse simpliciter, sicut nec homo ut sub albedine dicitur habere esse simpliciter secundum quod consideratur sub illa; albedo enim, et si sit esse simpliciter in se, non tamen erit esse simpliciter hominis.

(e) Tertio arguit ex dictis Henrici, probando quod si lapis diceretur creari secundum respectum actualem ad Deum, tunc lapis diceretur creari, et tamen nihil de novo acciperet, quod est impossibile, quia omnis productio est de 20n esse ad esse. Quod autem in lapide secundum talem respectum de novo nihil acquireretur, patet secundum ipsum Henricum, qui vult quod relatio aptitudinalis in Deo, qua est apius creare, vel qua dicitur creativus, nullo modo differat a relatione actuali, qua dicitur actu creans; ergo simpliciter hoc erit increabile, quia relatio qua lapis dicitur cereabilis, et relatio qua dicitur actu creari, nullo modo differunt; ergo si lapis dicitur ereari secundum hanc relationem actualem, tunc lapis nihil accipit de novo, quod non habuerit ab aeterno, et sic nullo modo creatur.

(f) Et quarto, ex eodem fundamento arguit et probat quo est impossibile ipsum lapidem creari secundum novum respectum, ita quod talis respectus est impossibile quod sit novus.

Hoc patet, quia non potest esse relatio nova, nisi propternovitatem, velfundamenti vel termini, quia aliterin Ad a£- quid posset esse motus et mutatio, quod est contra Aristotelem 5. PAysic. f. c. 10. et patet ibi per Commentatorem, et subliliter est expositum in tertio d. 4. q. 1. Et sic sequitur quod nulla facta mutatione, nec in termino nec in fundamento, nulla relatio poterit esse de novo. Cum ergo esse essentiae per Henricum sit fundamentum talis relationis, et illud fuit ab aeterno, et nul- lo modo mutatur nec variatur, et talis relatio terminetur ad Deum, ut ad primum efficiens, qui omnino est immutabilis; ergo talis respectus non poterit esse novus, et sic lapis non poterit esse novus, et sic lapis non poleterit creari.

(g) Et quinto, ex eodem fundamento arguitur. Hic Doctor intendit deducere ad hoc. inconveniens, scilicet quod lapis dicatur creari ab aeterno, et per consequens non erit creatus, quia in creatione 2202 esse semper praecedit duratione ipsum esse, ut supra patuit d.2. g-A. et d. 8. g. ult. et 3n 2. d. X. g. 9. Tunc arguit sic: Productio de non esse absolute ad esse dicitur crealio, ut patet, sed per te esse lapidis fuit productum ab aeterno; ergo lapis fuit creatus ab «terno, quod est impliealio contradielionis, scilicet quod sit creatus ab aeterno, eum creatio necessario importet novitatem, et tamen ipse Henricus nititur ostendere, quod creatio fuerit ab aeterno.

Nec valet hic responsio Francisci de Mayronis Z2 suo Conflatu, ubi nititur sustentare quod esse essentia fuit ab aeterno, sed tale esse. non fuit productum, nec non productum, sed abstrahit. Nec enim est manifesta impli$1atio contradietionis, scilicet quod tale esse sit verum esse reale, etiam distinctum ab existentia. Quamvis hoc sit impossibile, ultra est impossibile quod non sit productum,cum omne aliud a Deo, eo modo quod est aliud, est etiam productum, ita quod si habet esse secundum quwid, est productum secundum quid. Imo si habet esse tantum possibile, secundum illud esse est productum, ut infra patebit a Doctore d. 43. a fortiori, quando habet esse essentiae, quod est esse simpliciter, erit productum, et sic non oportet fingere, quod tale esse non erit productum nec improductum.

(h) Sexto, secundum eamdem viam per oppositum de annihilatione, statim sequitur quod nihil potest annihilari. Tum quia annihilatio est ab esse in non esse simpliciter, sed per tale esse fuit ab aeterno; ergo annihilatio potest fuisse ab :terno, quod est impossibile. Tum etiam quia tale esse,per te, est neceessarium. Tum etiam, si ponatur creari secundum illum respectum, et per eonsequens annihilari secundum talem respectum. Contra hoc possunt fieri argumenta prius facta, et prxcipue illud, videlicet quod talis relatio non poterit non esse, quia sicut in Ad aliquid non est generatio, ita nec corruptio, ut. patet ubi supra. Modo fundamento manente immutabili, et similiter termino, relatio inter illa non poterit destrui.

() Praeterea. secundo principaliter contra hanc opinionem possunt fieri rationes facte contra Avicennam, quod nihil aliud a Deo sit formaliter necessarium, vide d. 8. q. ult.

() Praeterea tertio principaliter arguit ex dictis Henrici, et intendit reducere ad hoc inconveniens, quod aliquid in Deo per acetum intellectus divini existens poterit mutari, cujus oppositum probatum est d. 30. Adducendo hic argumentum, expono illud. Cum dixit: Ates secundum esse essentia, aut est terminus relationis idez, quam ?psi ponunt in. Deo, aut non ? (supra dist. 35. patuit quomodo Henricus ponit ideam esse quamdam relationem in mente divina, qua est ratio cognoscendi rem, sed secundum aliud esse cognitum, id est, quod ipsa res non est terminus talis relationis secundum suum esse essentiae, sed tantum secundum esse cognitum,;. Si secundo, lune sequitur quod ipse res secundum esse essentia» frustra ponuntur, quia secundum eos non videntur aliter poni, nisi inquantum. sunt termini relationum idealium, quie. aeternaliter sunt in Deo. Si primo modo, scilicet. quod terminant secundum esse. essentia, ergo aliquid est in Deo per actum intellectus divini, secundum quod .Deus potest aliter se habere, patet, quia per Henricum omne aliud a Deo non est formaliter necessarium ex se. Ponatur igitur (licet per impossibile) istud ens quidditative aliter se habere, sequitur quod illa entilas in Deo, sive rei siverationis, id est, illa relatio, qua vocatur idea, quae habet istud esse pro termino, aliter se habebit, et sic ex positione alicujus circa aliud a Deo mutari poterit aliquid, quod est in Deo per actum intellectus sui, quod est impossibile. Ponunt enim isti, quod ist:e relationes, qua dicuntur ide»,sunt in ipso Deo per actum intellectus divini, et sic illud tale poterit non esse per non esse talium rerum in esse quidditativo.

Hic tamen oritur difficultas contra Doctorem, quia ipse ponit quod intellectus divinus per actum suum potest causare relationem rationis, comparando se ut intelligent»m, ad rem ut intellectam, ut patuit supra dst. 30. et 35. Sed talis relatio rationis necessario est ad aliquem terminum, puta ad esse cognitum creature; ergo ex quo tale esse cognitum non sit ex se necessarium, si ponatur (licet per impossibile) ipsum non esse, sequitur quod aliquid quod est in Deo per actum intellectus divini poterit non esse, et sic aliter se habere. Si ergo contra Henricum est impossibile de illis ideis, non minus hoc erit impossibile apud Doctorem.

Item ipse expresse ponit quod intellectus divinus ab aeterno non tantum potest. comparare voluntatem divinam, ut potentem creare, sed etiam potest comparare, ut actum volentem creare ad ipsam creaturam ut sic volitam. Et ex tali comparatione causat in voluntate divina, ut sic comparata, aliquam relationem rationis, quae necessario terminatur ad creaturam ad quam comparatur voluntas divina ut volens ereare; ergo posito (licet per impossibile) quod talis in creatura in tali esse non sit, sequitur quod talis relatio causata per actum intellectus divini poterit non esse, quod est impossibile. Si ergo argumentum Scoti concludit contra Henrieum, non minus ista videntur concludere contra Scotum.

Respondeo primo, quod non est simile, quia Henricus posuit illud esse, non esse ex se necesse esse formaliter; posuit enim illud posse non esse, et per consequens sequitur quod Soeotus arguit contra ipsum. Sed esse cognitum, quod Doctor posuit, licet non dicatur necessarium simpliciter, quia tantum habet esse diminutum, est tamen sic necessarium, quod est simpliciter impossibile ipsum non esse, cum produeatur ab actu intellectus divini ante omnem actum. voluntatis ad extra comparatum. Per idem dico, quod intellectus divinus necessario cognoscit voluntatem divinam ab aeterno ut volentem creare pro A, et similiter cognoscit creaturam ad quam ut cognitam fit comparatio, et sic stat talis relatio rationis, licet voluntas divina contingenter determinet creare pro A, tamen facta determinatione ab eterno intellectus divinus cognoscit illam, et sic potest comparare.

Si dicatur, quod iste rationes faelae possent esse contra aliqua prius determinata a Doctore d. 8. g. u/t. ubi probavit quod si Deus causaret creaturam de necessitate, tunc haberet relatio - nem realem ad illam. Et talis relatio esset idem quod Deus, ut probatum est. dist. 8. quia nihil est ibi formaliter quin sit idem realiter ipsi Deo, et per consequens cum relatio necessario dependeat a termino, ergo termino non existente, talis relatio non existet; ergo nec Deus, etsic magis necesse esse poterit non esse per aliquid minus ecesse esse. Sic arguo in proposito: talisrelatio causata in tertio instanti, aut est idem quod Deus aut aliud. Si aliud, contra, quia intellectus divinus causat illam de necessitate in essentia sua; ergo ibi habet esse necessarium, et omne tale in Deo est idem quod ipse Deus. Si ponitur idem, ergo ipso destructo destruitur Deus, patet, quia qua sunt idem, destructo uno destruitur et reliquum. Sed talis relatio necessario terminatur ad aliquid aliud a Deo, et sic per possibile vel impossibile, destructo tali termino alio ab ipso Deo, destruitur et, relatio, et per consequens ipse Deus; et sic magis impossibile poterit sequi ex minus impossibile poterit sequi ex minus impossibili, et magis necessarium poterit non esse ex 0n esse minus necessarii.

Respondeo, praemittendo unum quod dicit Doctor in 2. dist. 1. quod aliquid non posse esse sine alio, nec e contra, potest dupliciter intelligi. Primo, ex rationibus suis entitativis, ita quod simpliciter repugnet A esse sine 7, et e contra, ratione entitatis 4 et P, quia enim 4A est talis entitas, ideo A non potest esse sine B; similiter quia Z esL talis entitas, ideo repugnat sibi posse esse sine A, ita quod talis repugnantia non essendi unum sine altero, esL ab intrinseca entitate eorum. Secundo, quod talis inseparabilitas sit tantum a causa extrinseca necessario causante aliquid in alio, sicut ponitur quod coelum non potest esse sine motu; et hoc non est ratione entitatis coli, sed tantum ab agente extrinseco, necessario movente coelum, et causante motum in colo. Sic dico in proposito quod talis relatio rationis dicitur inseparabile ab essentia divina, et haec tantum est ab intellectu divino necessario causante talem relationem rationis, et per consequens non est idem realiter cum essentia divina, et sic non sequitur quod ipsa desirueta — destruatur essentia, sicut nec corrupto motu corrumpitur eclum.

Dico ultra, quod esse cognitum lapidis non est minus necesse esse quam talis relatio, imo magis erit necesse esse. Tum quia prius necessario causatur ab intellectu divino. Tum quia tale esse praesupponitur relationi illi, ut terminus, et sic talis relatio dependet ab illo, etc.

(k) Praeterea quarto principaliter arguit, ducens ad hoc inconveniens, scilicet quod idee habeant perfectius esse ipsis rebus ideatis, quod est inconveniens. Et arguit sic: Ex quo sunt prius producta ab intellectu divino per modum nature et secundum totam virtutem ipsius intellectus, videntur ex hoc habere perfectius esse, quia causa perfecta, et independens naturaliter in causando, et agens per modum nature, videtur producere immediatiora sibi perfectiora, hoc etiam patuit supra d. 3. q. 2.

(l) Praeterea quinto arguit sic: Jstas essentias producit in esse, ei hoc expresse patet supra 4. 6. q. unica, et in simili d. 10. de productione Spiritus sancti, videquaibi notavi. Pater enim producit Filium, ut Filius est prius intellectus, licet intellectio qua ipsum intelligit, non sit ratio formalis producendi Filium, ut patuit supra d. 26: eL 13. et alibi; ergo multum erit absurdum dicere, quod intellectus divinus producataliquid non intelligens illud, sed quod producat eo modo quo ignis producit.

Hic tamen occurrit difficulta sex dietis Scoti. Videtur enim in hoc sibi contradicere. Tum quia quando producit rem in esse cognito, aut prius intelligit illam aut non, sive aut producit intelligens aut non. Si sic, ergo prius preintelliguntur quam producuntur; non ergo producit mere naturaliter, sicut ignis producit lignum calidum. Tum quia per Doctorem intellectus divinus in tertio instanti producit relationem rationis, ut. supra patuit dist. 30. et 35. aut producit intelligens aut non. Si sic, ergo talis relatio fuit precognita, et tunc certum erit quod non actu reflexo, sicut ipse ponit ipsam cognosci; aut non intelligens, et tune producit mere naturaliter. Tum quia ipse concedit, quod intellectio divina est quasi producta. Tunc sic, aut producit eam, ut intelligens, aut non. Si primo, ergo prius preintelligebatur, ettunc alia intellecetione, et sic processus in infinitum. Si secundo, ergo mere naturaliter producit, sicut ignis producit ignem. Tum quia voluntas divina vult Joannem esse album, aut hoc, quod est Joannem esse album est praeintellectum aut non. Si sic, conira ipsum, qui vult quod contingens inquantum hujusmodi, non sit precognitum antequam voluntas determinet, imo ipsa prius determinat, ef post intelligitur, ut patuit supra d. 39. et in prolog. q. ult. In materia an Theologia sit scientia practiea, vide ibi.

Respondeo, quod nulla est. contradictio. Et praemitto aliqua, quod aliud est producere aliquid tantum secundum esse secundum quid, et aliud est producere secundum esse simpliciter. Esset enim inconveniens intellectum divinum omnino independentem, et in essendo et in causando producere aliquid secundum verum esse simpliciter et reale, et non preintelligere illud. Et posuit Doctor independens in agendo, quia hoc non est inconveniens de agente omnino dependente, ut de Sole, quod producat non intelligendo, ut supra patuit dist. 2. parte 1. quaest. 1. in. illis preambulis, tanc enim dirigeretur ad finem ab alio cognoscente et amante finem, utibi patuit. Esset ergo inconveniens in intellectu divino producere aliquid in esse simpliciter non cognoscendo illud. Loquendo vero de esse secundum quid, nullum est ineonveniens. Modo Henricus posuit res ab aeterno habere verum esse esseatie, quod est esse simpliciter. Et sic patuit ad argumenta.

Potest etiam aliter responderi ad omnia argumenta singillatim. Ad primum dico, quod producit intelligendo, sic tamen quod actu illo quo producit etiam intelligit, ita quod ante illam intellectionem, nihil creature fuit in quocumque esse, et sufficit quod producat in esse intellecto sive in esse cognito. Et sic producere aliquid ut intellizens, potest dupliciter intelliei. Primo, quod intellectio prius terminetur ad ipsum producibile, quam produeatur in esse. Secundo, quod ipsa intellectio tantum terminetur ad esse cognitum in eodem instanti, quo producit illud in tali esse, et sic intellectus divinus isto secundo modo producit intelligens.

Ad aliud de relatione rationis, dico quod non est producta, sed tantum de-- relinquitur ex tali comparatione, et quod entia rationis non dicantur proprie produci, supra exposui ad mentem Doctoris d. 3. g. 7. Posito etiam quod sit producta, non est inconveniens producere ipsam non intelligens, non enim est aliquod producibile, ut in ultimum finem ordinabile. Et forte nullum etiam esset inconveniens intellectum divinum producere illam ut intelligens, sic intelligendo, quod producit illam ut prius terminum et fundamentum intelligens, et hoc. modo ipse concedit, ut supra patuit dist. 35.

Ad aliud de divina intellectione, patet responsio, quia non est producta, cum sit idem realiter et essentialiter. Et ultra intellectuas non comparatur ad ipsam operationem qua intelligit, ipsa enim praesupponitur omni produetioni, aliter oporteret procedere in infinitum in intellectionibus.

Ad ultimum de voluntate, dico, ut infra patebit d. 39. quod voluntas de necessitate fertur in praecognitum. Et hoc debet intelligi de terminis, nunquam enim posset velle Joannem fore album, nisi intellectus divinus preintelligeret Joannem et albedinem, et non oportet ipsum fpreintelligere ut album. Et sic patet quomodo Doctor Subtilis sibi non contradicit, et quomodo argumentum concludit contra Henricum et non contra seipsum.

(m) Praeterea sexto arguit Doctor, dicens quod non videtur probabile quod dicit Henricus, scilicet quod respectu causae exemplaris sit unus effectus alius ab effectu causa: efficientis. Dicit enim, quod res in esse cognito, causantur a Deo ut a causa exemplari, quia Deus ut habens illas relationes ideales, producit diversas res in esse cognito, et producuntur ab ipso Deo in esse existenti:e. ut a causa efliciente. Contra hoc arguit, quia causa efficiens et exemplaris non videntur distingui, causa enim exemplaris videtur efficiens; efficiens enim dividitur in efficiens per intellectum sive a proposito et efficiens per naturam, ut patet 2. Physic. t. c. 49. Sed de ista distinctione supra patuit d. 2. parte 2. q. 3. et de hoc vide prolixius 2 quodlib. q. 16. Sicut igitur naturaliter producens non est alia causa ab efficiente, ita nec exemplaris nec exemjlariter producens, et ita idem est effectum, et exemplariter productum alicujus intelligentis inquantum est intelligens et inquantum exemplans. Et proprie loquendo causa exemplaris est causa libera, qua» ideo dicitur exemplaris, quia in mente semper habet similitudinem rei causabilis, ut exemplar dirigens in opere. Nam ut z» prolog. q. de prari exposui, omnis actus elicitus vel imperatus a voluntate non potest dici rectus, nisi pro quanto elicitur vel imperatur eonformiter rationi recte; praecedit enim in intellectu ratio recta sive cognitio practica, qua puta artifex cognoscit tale opus sic debere fieri, et talis cognitio dicitur exemplar, et pro tanto voluntas dicitur causa efficiens exemplaris, pro quanto vult illud opus fieri conformiter tali cognitioni. Utrum modo tale exemplar con- currat effective ad actum voluntatis, patuit supra quid dicendum in q. de prazi, et magis patet in 2. d. 25.

(n) Quod etiam addit compositionem. Henrieus posuit quod ex ipso esse essentiae et esse existentia ipsius creaturi componitur ipsa creatura. Doctor contra hoc arguit, quia secundum islos esse essentic et esse existentiae sunt simpliciter idem; ergo non [faciunt compositionem rei et rei; patet per eos qui volunt quod relatio non facit compositionem eum fundamento, quia ipsa non est aliud a fundamento, ergo. Et in hoc Doctor non sibi contradicit, qui supra d. 8. 4. de simplicitate, an scilicet creatura sit simplex, vult quod omnis creatura sit composita ex actu et potentia objectiva, quia hic loquitur, quod ex actu et potentia objectiva non componitur tanquam ex duabus rebus, quia ens tantum in potentia objectiva non potest dici res realis, cum tantum habeat esse secundum quid. Et sic patet quantum ad improbationem opinionis.

COMMENTARIUS.

(a) Concedo conclusionem istarum rationum, scilicet quod creatura, inquanium fundamentum relationis zterna ad Deum ut cognoscentem,habeat vere esse essentia ex hoc, quod est sub tali respectu. Et hoc specialiter probatur, quia 0n tantu esse essentiae fundat relationem talem ad Deum, etc. ergo pari ratione non est concedendum de esse essentic, id est, quod Deus ab terno, sicut produxit Joannem in esse cognito quoad esse essentia, ita produxit ab «terno quoad esse existentiae, quia producendo Joannem in esse cognito quantum ad esse essentiae; et quia sibi non repugnat esse existentia, ideo ab aeterno produxit in esse cognito quantum ad esse existentiae, et tamen non est necesse quod ut cognoscatur, sive ut habeat esse cognitum secundum esse existentiae, quod talis existentia fuerit in vero esse reali; sufficit enim quod fuerit in esse cognito, in quo esse forte fundatur existentia in esse possibili, hoc idem videtur dicendum de esse essentiae.

(b) Omnia etiam motiva, etc. Nec etiam est. differentia quoad. hoc, nisi quod intellectus divinus producit illa intelligibilia in esse intelligibili primo, ita quod ante illum actum nullum esse habent, necreale, nec intelligibile, nee simpliciter nec secundum quid. Sed intellectus noster non producit primo, quia omnia per se intelligibilia ab aeterno fuerunt de necessitate nature producta ab actu intellectus divini in esse intelligibiii. Et sic patet quid dicendum ad questionem principalem.

(c) Contra istud objicitur, etc. Hie Doctor per ista duo argumenta intendit probare quod esse essentiae vere fuerit ab aevterno. Et probat sic primo, quia omne fundamentum relationis secundum quod fundat relationem, sic est; patet, quia si album secundum esse albi fundat similitudinem, secundum tale esse erit. Sed lapis secundum verum esse essentia, etc.

(d) Ad primum dico. Doctor respon- det ad ista duo argumenta, et licet responsio ad primum sit facilis, nota tamen aliqua dicta ibi. Primum: 2istractum non. est respectu. distrahentis distractum, sed respectu tertii ad. quod comparatur sub ratione distrahentis, ut patet 2. Perihermenias cap. 2. Distrahere proprie est propriam termini significationem mutare et oppositum inducere, ut homo mortuus; ly mortuus distrahit ly Aomo, quia tollit rem significatam per ly Aomo, et oppositum inducit, scilicet privationem hominis sive humanitatis. Et sic, ly homo non distrahitur respectu ly »nortwus, sed respectu cadaveris, de quo praedicatur homo mortuus; est enim contradictio, homo mortuus, puta dicendo, cadaver est homo mortuus. Similiter diminutum respectu diminuentis, non diminuitur, sed respectu tertii, ut homo albus secundum dentes respectu JEthiopis, de quo dicitur. Et dicitur diminui, quando non tollitur significatum diminuli, sed aliqua pars, ct pars major, ut album secundum dentes, dicitur diminutum album, quia si secundum dentes non. adderetur, signifiearet quod princi$1atio r pars esset alba, sed cum additur, significatur oppositum, id est, quod non principalior pars sit alba.

Secundum dictum: haec determinatio esse in. opinione est determi$1atio diminuens, secundum Philosophum ubi supra, et similiter esse in intellectione, sive esse exemplatum, sive esse cognitum, sive esse repreesentatum, quae omnia equivalent. Esse enim Homeri simpliciter et non diminutum est objectum opinionis, sed istud esse simpliciter, ut in opinione est esse secundum quid, et ideo non sequitur: Homerus est in opinione, ideo Homerus est; est enim fallacia secundum quid. Sic in proposito, lapis simpliciter comparatur ad intellectionem divinam, et non tantum secundum esse essenlic;e lapidis, sed etiam secundum esse existentiae, tamen illud ut acceptumsub ista comparatione ad scienliam Dei, diminuitur. Non quidem distrahitur, quasinon staret ens simpliciter eum tali respectu, sed diminuitur, ita quod talis respectus non ponit necessario suum determinabile esse ens simpliciter.

Ex hoc apparet, quod quidam exponentes Scotum non ipsum intelligunt. Dieunt enim sic: Esse in opinione velintellectu tantum est determinalio diminuens, imo distrahens, quia est esse similitudinem rei cognita, et cognosci, qua est relatio tantum fundata in similitudine rei. In hoc enim contradicit Doctori, qui expresse vult quod non sit determinatio distrahens, sed tantum diminuens, quia cum determinatione distrahente nullo modo potest stare oppositum, etc. Nam cum dieo omo mortuus, est impossibile, quod cum ly mortuo stet significatum hominis, ut patet, sed non in opinione; stat enim quod Franciscus habeat esse in opinione, et quod etiam habeat verum esse.

(e) Tunc ad formam argumenti, eic. Dicit, quod quando dicitur fundamentum relationis, est secundum illud esse, secundum quod fundat relationem. Verum est quando relatio ista fundata non est simpliciter diminuens esse fandamenti. Sic est in proposito, lapis ab aeterno habet tantum osse cognitum, et sic tantum est in coenoseente, sicut cognitum dicitur esse in cognoscente, et sic patet quod talis relatio diminuit. Cum enim di- citur, lapis est in intellectu, ibi lapis verus accipitur in subjecto, quia verus lapis cognoscitur, ideo respectu cognitionis non diminuitur; tamen comparando ad cognosci, quod habet in cognitione, tunc diminuitur, et ideo non sequitur, lapis habet esse cognitum; ergo lapis existit, vel lapis est verum ens, sed est fallacia secundum quid ad simpliciter. Et Doctor assignat rationem realem hujus, scilicet. secundum quid et simpliciter, quia prima distinctio videtur esse in ens extra animam, et in ens in anima. Et ens extra animam potest distingui in actum et potentiam essentiae et existentiae, et. quodcumque istorum potest habere esse in anima, et illud esse in anima aliud est ab omni esse extra animam, et ideo de nullo ente sequitur: si habet esse diminutum in anima, quod propter hoc habeat esse simpliciter, quia illud esse est. secundum quid absolute, quod tamen accipitur simpliciter inquantum comparatur ad animam, ut fundamentum illius esse in anima.

Nota tamen secundum aliquos, quod quando Doctor accipit actum et potentiam esse extra animam, accipit ibi materiam et formam, et non accipit pro esse in potentia objectiva, quia tale ens in potentia nihil est. Sed hoc non videtur ad mentem Doctoris, quia actus et potentia pertinent ad idem genus, loquendo de potentia objeetiva, ut ipse exponit in 2. distinct. 12. et 16. Eadem enim est albedo numero, qua est in potentia objectiva, et quia existit, et ideo non videtur aecipere ens in potentia objectiva pro ente rationis. Enti enim proprie rationis repugnat esse existenti, non autem lapidi in potentia objectiva, ideo etiam non sequitur, habet esse cognitum; ergo est ens possibile existere. Chimara enim habet esse cognitum, et similiter secunda intentiones, et tamen non sunt possibiles existere; non ergo videtur accipere ens inm polentia pro materia prima.

(f) Ad secundum dico. Dicit, quod productio in esse cognito est alterius rationis ab omni productione secundura esse simpliciter, et talis productio in esse cognito non est relationis tantum, scilicet cognosci, id est, quod non est tantum ipsum cognosci passive, sed etiam est fundamenti absoluti, non secundum esse essentia vel existentide quod est. verum esse, sed secundum esse diminutum quod est esse secundum quid, etiam entis absoluti, quod tamen ens absolutum secundum istud esse diminutum concomitatur esse relationis. Ex ista littera (uL videtur) non recte exponunt hic Doctorem sic dicentes: Productio rei in esse cognilo, non est tantum productio illius relationis, quod est cognosci passive, sed etiam fundamenti absoluti, id est, similitudinis rei cognile, quam similitudinem concomitatur illa relatio rationis, qua» est. cognosci. Hd:c enim non videtur intentio Doctoris, quia non video quod ab eterno producatur similitudo lapidis in qua fundetur illa relatio rationis, quia oporteret quarere, quod esse habet illa similitudo. Si rationis tantum, ergo relatio rationis, scilicet cognosci passive fundaretur in alia relatione rationis, et ultra non ceognoscereltur tvne lapis, nec proprie diceretur lapis cognitus; ideo melius videtur dicendum quod ipse lapis secundum esse diminutum est fundamentum talis re$1atio nis. Et haec etiam patet per exemplum sequens in littera de Caesare, etc.

(g) Et si velis quaerere, etc. Dicit Doctor, quod lapis ab aeterno cognitus, nullum esse verum habet, sed tantum habet esse secundum qud, quod scilicet esse verum formaliter praedicetur de lapide cognito. Si tamen loquamur de aliquo esse terminative, haec modo lapis habet verum esse reale, quia terminatur ut sic cognitus, ad intelleclionem divinam sub ratione absoluta, et sic parlicipative et. denominatione extrinseca, lapis ab aeterno cognitus potest dici habere verum esse simpliciter. Et quod addit de regulis aeternis, ete., vide qua exposui supra d. 3. q. 4. Nunc restat solvere argumenta principalia.

(h) Ad. primum principale dco. Ad argumenta principalia. Primo arguebatur sic: Homo non est ex se ens ratum, quia tunc esset Deus, et tamen est ens ratum, aliter non posset definiri. Et non dicitur ens ratum per respectum ad Deum ut efficientem, quia tunc haberet verum esse existenüiee, et ub sic non posset definiri; ergo erit ens ratum per respectum ad exemplar in Deo, etsic erit ens ratum per talem respectum, quoad esse essentic, ergo.

Respondet Doctor dicens, quod homo non est ex se ens ratum, accipiendo ens ratum pro ente firmo,sive essentia sive existentia, quia ista non separantur qualitereumque distinguantur, sed ab efficiente hoc modo est ens ratum. Est tamen ens ratum, accipiendo ens ratum pro omni eo, cui non repugnat verum esse essentic et existentia, et sic Chimaera hoc modo non potest dici ens ratum. Et eum infertur quod non est ens ratum, nisi effectum, concedi- tur de ente rato primo modo, et tale sic effectum est existens. Et cum ultra infertur, ergo non est ejus definitio, nisi ut existens, negatur ista consequentia, quia definitio est distincta rei cognitio secundum omnes partes essentiales, distincta autem cognitio potest esse alicujus non existentis; de qua definitione supra expositum est. Sufficit enim quod homo sit ens ratum secundo modo, quia ex se non repugnat sibi esse tam essenlic: quam existenliae, et ut sic, potest distincte cognosci secundum omnes ejus partes essentiales, qua distincta cognitio dicitur definitio. Et non sequitur ullra: homo isto secundo modo est ex se ens ratum, ergo est Deus, quia Deus non est tantum cui non repugnat esse, sed est ex se ipsum esse, ut supra patuit d/sf. 2. Quod etiam infertur, quod homo est formaliter ens ratum aliqua relatione, hoc patet esse diffuse improbatum supra dist. 3. quaest. 5. de illa ratitudine contra Henricum.

Secundo arguitur sic: Intellectio realis et Metaphysica estad terminum realem, sed cognitio qua Deus cognovit lapidem ab aeterno est realis et Metaphysica, patet; ergo lapis habuit esse reale ab aeterno.

(1) Ad secundum argumentum. Respondet Doctor, quod cognovit lapidem ab aeterno, et quod talis cognitio fuit realis et Metaphysica, scilicet qua cognoscitur res, et non Logica, qua scilicet tantum cognoscitur ens rationis, et sic sequitur; ergo res semper fuit cognita, ergo quando fuit cognita, fuit vera res existens, sive secundum esse essentiae, non sequitur. Dicitur ergo realis, quia terminatur ad rem, qua licet ab aeterno habeat esse diminutum, tamen sibi non repugnat quod sit vera res, et quantum ad essentiam, et quantum ad existentiam. Cognitio vero Logiea proprie terminatur ad ens rationis, cui repugnat formaliter esse ens reale. Ex his ergo patet responsio ad argumenta principalia.

() Per idem ad illud quod adducitur. Nunc Doctor solvit argumenta adducla pro opinione Henrici, quorum primum fuit: Objecti ad potentiam est proportio aliqua, ut patet. Sed lapis ab eterno fuit objectum intellectus divini; ergo ab ;eterno habuit proportionem ad intellectum divinum, ergo ab aeterno habuit esse reale; patet, quia proportio est passio entis, non ens enim non potest proportionari enti.

Respondet Doctor, quod haec proportio est relatio cogniti ad cognoscentem, etc. Et cum dicis, etc. Dico, etc. Et sensus est, quod licet impossibile esse simpliciter nullam proportionem habeat ad Deum, tamen ens possibile existens, licet actu non existat, poterit habere aliqualem proportionem, et sic est in proposito.

Secundo, arguit a commutata proportione sic: sicut ens ad non ens, ita possibile ad impossibile; ergo per mutatam proportionem, sicut ens ad possibile, sic non ens ad. impossibile. Sed omne ens est possibile; ergo purum non ensest simpliciter impossibile.

(k) Ad illud de permutata proportione. Respondet Doctor. Et nota primo, quod iste modus arguendi a permutata proporlione est sumptus ab Euclide lib. 5. conclusione 16. Si, inquit, quatuor quantitates proportionales fuerint, permutatim proportionales erunt, quae probatur per decimam quintam conclusionem praecedentem; eadem est proportio multiplicium et submultiplicium. Exemplum proportionis de- cime sextae conclusionis, sicut se habent 8. ad 4. ita 6. ad 3. nam sicut 8. ad 4. est proportio dupla, sic 6. ad 3. Permutemus ergo comparando primum ad tertium, et secundum ad quartum, sive comparando primum extremum proportionis ad tertium, et ita secundum ad quartum. Permutatur ergo sic: ergo sicut se habent 8. ad 6. ita 4. ad duo. Sed 8. ad 6. est proportio sesquitertia; patet, quia 8. continet 6. et tertiam partem, scilicet duo, ergo 4. ad 3. erit similiter proportio sesquilertia, quia 4. continet 3. et terliam. partem trium, scilicet unum. Exemplum secundi de multiplici: Mw tipler enim est quantitas, qua aliquolies continet aliam, sed. submultiplex est quantitas, qua aliquoties contineturabilla. Ponitur ergo tale exemplum: Sicut se habent 24. ad 8. ita 12. ad 4. ergo permutando, sicut se habent 24. ad 12. ita 8. ad 4. quia in prima est proportio tripla, in secunda est proportio dupla. Dicit ergo Doctor, quod ista proportione certa in quantitatibus utantur aliqui in argumentis, et Philosophus usus est in duabus regulis in Secundo Priorum. Si A et B convertuntur, et C et D convertuntur, et A et C contradicunt, 5 et D contradicunt, et e converso consequentia est necessaria. Patet, quia si homo et risibile convertantur, et similiter non homo et non risibile convertantur, sequitur permutatim, quod si homo et non homo contradicant, quod etiam risibile et non risibile contradicunt. Et addit, quod ubicumque: potest haberi aliqua proportio correspondens illi conclusioni decime quintae Eucludis, per quam tenet ista permutatio correspondens decimas sexta, tunc permutatio est bona, et quando non, non. Deinde notat, quod talis permutatio communiter tenet in terminis convertibilibus, et nunquam tenet in terminis, ubi unus est superior et alius inferior, quia ibi committitur fallacia consequentis, quia extrema duarum contradictionum ad invicem comparata habent proportionem conversam in inferendo, et non eadem, id est, quando in affirmativis arguitur ab antecedente ad consequens, quia aliter non tenet, ut homo est; ergo animal est. In negativis debet argui e converso, ut non animal est; ergo homo non est, et non debet argui sicut primum ad tertium, et secundum ad quartum, sed debet dici, ergo sicut primum ad tertium, ita quartum ad secundum, quia debet negative e converso argui, ubi in tertio loco ponitur quartum, et secundum in quarto loco, ut sicut se habet homoad non hominem, sic animal ad non animal; ergo sicut se habet homo ad animal,sic non animal ad non hominem. Sed sic arguendo: 5i Brunellus est homo, Brunellus est animal, sed non est homo, ergo non est animal, non valet consequentia; sed debet quartum ad secundum comparari, quia 202 animal est quartum, et. 0n homo est secundum; et debet sic argui, ergo si Brunellus non est animal, Brunellus non est homo. Sic in proposito debet argui, si omne ens est possibile, ergo omne impossibile est non ens, et non e converso; ergo omne non ens est impossibile.

(l) Et quod additur ibi quod tunc unum nihil est mugis nihil quam aliud nihil. Respondet, quod /riplciter inest negatio alicui. Primo, non propter repugnantiam alicujus positivi ad affirmationem iilius negationtis, sed propter negationem causae non ponens illum effectum, ut ignum non est calidum, quiaignis non calefacitillud. Secundo, inest negatio positivi propter repugnantiam. ejus ad affirmationem oppositam ili negationi, et tot sunt quot sunt pradicata dicta in quid de utroque in suo genere, ut Joannes non est albedo, quia homo, substantia, animal, corpus et hujusmodi, sic in proposito. Primo modo, homo in aeternitate est non ens, quia homini non repugnat affirmatio entis; chim:ere autem repugnat esse ens, et ideo non dicimus, quod chimera sit non ens primo modo, sed bene chimara lerlio modo est non ens, quia repugnat sibi simpliciter entitas. Sed quare homini non repugnat sibi, et Chimere repugnat? quia hoc est hoc, et illud est illud, et hoc in quocumque intellectu concipiente, quia (sicut sepe dictum est) quaecumque repugnant suis formalibus, rationibus repugnant, et hoc magis infra patebit d. 45.

(m) Ad ipsum super Joannem. Dicit Doctor, quod quando manus litteras format actu, et cor dirigit, et simul, et non prius causat, et plus facit cor quam manus, et tamen quando manus non causat, sed solum cor, producit litteras in. esse cognito, tunc littere ille non habent aliquod esse verum.

Ad Avicennam. Dico, quod duplex est fluxus rerum a Deo, unus in esse cognito, alius in esse reali; et ille in esse cognito est primus, quia intelleetus divinus prius producit non ens in esse cognito, quam voluntas habeat actum circa illud. Sed talis fluxus in esse cognito in nobis non est primus, imo res prius realiter existunt, quam producantur in nobis in esse cognito. NecAvicenna dicit fluxumrerum in esse cognito esse rerum in esse quidditativo, nam esse quidditativum est esse reale.