Quaestio 7

COMMENTARIUS.

(a) Hic ponitur duplex ratio. Hic Doctor recitat duas opiuiones, qua in eadem conclusione sunt concordes. Alia tamen, et alia ratione probant, quarum prima est Thome 1. p. q. 64. art. 2. qui dicit quod Angelus ex hoc necessario continuat mali(iam, quia apprehendit objectum, quod intellieit immobiliter. ita quod. talis an- prehensio necessario movet voluntatem ad continuandum actum suum circa talem apprehensum. Exemplum: Intellectus Angeli apprehendit naturam suam ut diligibilem ut octo, licet in re sit tantum diligibilis ut quatuor, et voluntas sequitur talem apprehensionem, diligendo illam naturam ut octo, et sic peccat immoderate diligendo; et quia talis apprehensio valde firmatur post tale peccatum, et immobiliter apprehendit, et talis apprehensio est causa necessaria ipsius amoris immoderati, ideo semper voluntas Angeli mali continuat malitiam suam. Alia ratio ponitur ab Henrico quodl. 4. q. 11. quae patent in littera.

(b) Modus assignatur ex illo Proverb. 18. Et littera stat in hoc quod voluntas Anceli sic immoderate vult, sive amat, puta se, quod in tali objecto sic amato immergitur, ponendo sibi finem suum; veniens autem ad. obstaculum, synteresis non ibi sistit, id est, quod quando arguitur a synteresi. de tali amore sic immoderato non assentit synleresl, sed contemnenda synteresim. ?mpingit, et in. illam etiam retunditur, id est, quod contemnendc synteresim, magis vult illud volitum, et sic ibi retunditur, quod ipsa voluntas non potest se retrahere ab amore talis voliti; sicut virtus infigens clavum in lienum, licet quando infigit possit retrahere illum, tamen quando clavus retunditur in ligno, dum infigitur a tali virtute, non potest retrahi.

COMMENTARIUS.

(c) Contra conclusionem. Hic Doctor probat multis rationibus conclusionem Thomae et Henrici non esse veram, et praesertim non esse veram per rationes quas ipsi faciunt. Et prima ratio tenet per argumentum a minori, quia minus videtur quod anima corpori conjuncta posset redire ad justitiam post peccatum, quam Angelus, ut patet per Augustinum de fide ad Petrum cap. 5. Sed anima dum est in via post peccatum ad justitiam redire potest; ergo et Angelus post peccatum, ergo ipsa natura Angelica, etc.

(d) Praeterea, contra. conclusionem istam arguo. Haec ratio est satis evidens, quia oportet assignare causam communem tam in Angelo, quam in anima separata respectu obstinationis. Patet, quia ex hoc solo ponitur differentia inter Angelum et animam respectu obstinationis post peccatum, quia anima ut conjuncta non apprehendit immobiliter, ut dicit Thomas, nec immergitur in objecto, etc. ut dicit Henricus; separata ergo a corpore, Istae rationes non verificantur de ipsa. Pono ergo casum, quod anima Juds sit actu separata'et damnata, et per consequens obstinata in peccato. Qu:ero, per quem actum est obstinata? non per actum elieitum ante separationem, patet per Thomam et Henricum; aut ergo separata ante omnem actum elicitum est obstinata, aut per actum elicitum, Non primo, quia tam Thomas quam Henricus per rationes prius factas dicunt, quod Aneselus est obstinatus per actum elicitum, videlicet per actum elicitum sequentem apprehensionem immobiliter, ut dicit Thomas; vel per actum elicitum sequentem perfectam libertatem, quo immergitur in objectum, ut dicit Henricus. Non secundo, quia ut separata, sicut non potest elicere actum merendi, ita non potest elicere actum demerendi, oportet ergo assignare aliam causam obstinationis communem tam Angelo, quam anim:e separatae.

(e) Praeterea secundo causa totalis, etc. Haec ratio stat in hoc, quia posito quod voluntas Angeli sit actu sub aliquo actu, tamen ut elicit actum, est prior actu; pono ergo casum, quod anima, sive conjuncta sive separata, habeat actum peccati sibi inherentem, puta dilectionem alicujus objecti inordinatam, et ipsa anima conjuncta potest elicere actum amandi ordinatum; patet, quia licet sit sub actu peccati, adhuc tamen est prior, etiam ut elicit ipso actu amandi ordinato, non dico tamen quod simul sit sub actu amandi inordinate et ordinate,sed dico quod actus amandi inordinatus non sic impedit voluntatem, quin in illo priori possit elicere actum amandi ordinatum, quia in illo priori attenditur libertas voluntatis; sicut ergo ipsa voluntas conjuncta contingenter elicit actum amandi ordinatum post actum amandi inordinatum; ergo et separata, quantum est ex parte sua post actum peccati sibi inhaerentem, contingenter potest elicere actum ordinatum, et sic oportet assignare aliam — causam obstinationis, quam assignetur a Thoma et Henrico. Et hoc est, quod Doctor principaliter intendit in ista ratione. Expono tamen aliqua dicta in ista littera, primum est ibi: Causa Lotalis non aliter causat nisi ipsa, etc.

Hic nota, quod causam aliter causare potest multipliciter intelligi. Primo, quod alium et alium effectum causet, et sic non requiritur, quod in se aliter se habeat; patet, quia Sol non aliter se habendo in se potest producere plures effectus, non tantum numero, sed etiam specie distinctos. Secundo, quod alio et alio modo causet, puta majori vel minori conatu, velintensius aut minus intense; et hoc etiam modo non oportet causam aliter se habere, praecipue loquendo de causa libera, ut satis patet a Doctore in 4. d. 41. Tertio, quod necessario causet, vel quod contingenter, et hoc modo intelligitur haec propositio, scilicet quod causa totalis circa idem objectum aeque dispositum non potest aliquando contingenter causare, et aliquando necessario, nisi ipsa causa aliter se habeat; patet, quia isti duo modi contingenter causare, et necessario causare, sunt simpliciter oppositi, praecipue circa idem objectum. Et de hoc vide Doctorem in primo, dist. 2. parte 2. q. 4. et dist. 10. et hoc modo intendit in ista propositione, cum dicit: causa totalis non aliter causat, etc.

Et si dicatur,quod eadem voluntas divina est causa, vel quasi. causa necessaria respectu amoris essenti:e. divinae, ut patet a Doctore in 1. dist. 10. et est causa contingens respectu creare, ut patet ab ipso in primo, dist. 2. 8. 10. et alibi; dico, quod non est simile, quia voluntas divina non comparatur ad idem objectum. Sed de hoc vide quae exposui in primo, dist.1. quest. 4. et dist. 10.

Si etiam dicatur, quod supra dixit Doctor distinct. 5. quod eadem voluntas ut est in via, vult mutabiliter, et ut est in termino, vult immutabiliter, et tamen est eadem et prior utroque actu; dico, quod hoc solutum est ibi, quia ista. necessitas volendi, non est simpliciter ab ipsa, el vide ibi quae. diffuse exposui. Deinde sequitur in littera ista: Sed voluntas, wi prior naturaliter actu. suo, etc, Et vuli dicere (ut infra patebit) quod ex quo ipsa voluntas, ut causa est prior actu; ergo per acetum sibi inhaerentem non aliter se habebit in causando, quia ille actus sibi inherens nullo modo est ei ratio causandi actum, sed sola voluntas, ut sic prior est ratio formalis causandi.

Adverte etiam, quod hsc littera non contradicit illi, quod dixit supra, dist. 5. quest. 2. quod voluntas non elicit actum libere, antequam eliciat; sic ergo dicitur libera, quando actu elicit actum, ergo ut sic, non erit prior, quia quando elicit acilum, actus est; actus enim tamdiu est, quamdiu — voluntas elicit — actum, et quando actum non elicit, actus non est, ui patet a Doctore in primo,dist. 3. quest. ultima, resp. ad ultimum arg. principale, et sic videtur falsum dicere, quod libertas competat voluntati,ut est prior actu. Dioc, quod nulla est contradictio, quia hic intelligit quod voluntas sit prior actu elicito, et ut elicit, est etiam prior ipso actu natura, ut infra patebit, dist. 35. et supra declaratum est, dist. 4. quest. 9. et d. 5. q. 2. quod causa ut causat est semper prior causato, et sic intelligit quod liberlas non inest. voluntati, nisi ut prior actu, ld est,quod libere elicere non inest sibi, nisi ut ipsa eliciens sit prior natura actu elicito; et quod sic intelligat, patet per verba sequentia ibi: quia ut est. sub actu habet actum, ut formam naturalem, etc. nam voluntas, ut est sub actuali volitione, sicuae subjectum sub forma informante, non dicitur elicere illam, quia tunc elicita est; ergo ut elicit, prior erit, imo ut est subjectum talis actus videtur posterius ea, sicut compositum est posterius forma sua, 1. Metaph. text. com. 1. ubi sic habetur: Quare si species materia est prior,et magis ens,et ipso quod ex utrisque prior erit. Hec ill, id est, quod sicut forma est prior materia. ita est prior composito con- stituto ex materia et. forma, quia licet ho: mo absolute sit prior albedine, tamen homo albus est posterior albedine, sic dicc quod voluntas, ut est formaliter volens, est posterior ipsa volitione, licet absolute sumpta, et ut eliciens actum sit prior. Et quod dicit ibi: Aabet actum, ut. formam naturalem, vult dicere quod ipsa voluntas, ut ponitur subjectum sui actus, habet ipsum tanquam perfectionem ad quam inclinatur; inclinatio autem naturalis est respectu receptivi,ut infra patebit dist.18. hujus 2. et aliqualiter patebit in quarto, dist. 49.

(f) Et confirmatur ratio, etc. Hcc ratio stat in hoc, quod ex quo ille actus supponeretur causa obstinationis (quod tamen falsum est ) esset tantum causa secunda, et minus principalis, et voluntas erit causa principalis Modo causa secunda non potest determinare causam primam ad agendum opposito modo, qui conipetit primc, puta prima agit libere, et secunda necessario; illa secunda non potest determinare primam, ut agat necessario, et sic ille actus, posito quod sit causa obstinationis minus principalis, non poterit determinare voluntatem, ut necessario obstinata.

Sed hic videtur difficultas, quia. tunc meritum non erit voluntarium, nam dicit Doctor in primo, dist. 11. quod charitas est causa magis principalis meritorii quam voluntas, et tamen ipsa voluntas agit de necessitate naturae, ut patet a Doctore; sl ergo causa minus principalis non potest determinare causam magis principa - lem, sequitur quod actus meritorius erit necessario elicitus, et sic non libere.

Dico, quod actus meritorius dicitur meritorius principaliter a charitate, et hoc non esta ratione charitatis, quod ipsa sit causa principalior talis actus,sed ex sola acceptatione divina, quae: maeis acce- ptat illum actum, ut procedit a. charitate, quam ut a voluntate, ut patet a Doctore ubi supra.

Dico etiam, quod quando charitas et voluntas comparantur ad actum meritori - um, puta ad acceptabilitatem passivam, quod ultra substantiam actus, et intensionem ejus, nihil causat, quia acceptatio passiva est a sola voluntate divina sic vel sic acceptante, ut patet in 1. dist. 17. Respectu tamen substantive actus et intensionis ejus, voluntas est causa magis principalis, ut patet a Doctore ubi. supra. Et de hac materia vide quia prolixe exposui super 171. dist. primi.

Si etiam dicatur, quod essentia divina, et ipsa voluntas divina respectu productionis Spiritus sancti sic se habent, quod essentia divina est ratio magis principalis producendi Spiritum sanctum quam voluntas, patet, quia ratio magis universalis, nam ipsa concurrit ad productionem Filii et Spiritus sancti; er£o videtur sequi ex isto dicto Doctoris, quod productio Spiritus sancti magis deberet dicit necessaria, et. per modum nature quam libera, quod tamen est communiter contra Doctores et praecipue contra Doctorem in primo, dist. 10.

Respondet Franciscus de Mayr. in primo, dist. 2, quod effectus sequitur deteriorem partem, et sic quando effectus est a duabus causis, ab una per modum nature, et ab alia per modum libertatis, talis effectus. dicitur libere produci. Sed ego non intelligo hoc dictum, salva tamen reverentia tanti viri, nam voluntas divina et ignis concurrunt, puta ad aliquem effectum, et tamen absolute ille effectus — dicitur contingenter — productus, licet necessario ab ipso igne, quia causa principalior est voluntas divina, et hoc patet a Doctore in. primo, dist. 23. parte 1. quest. 1. et in secundo, dist. 4. imo causa superior magis assimilat effectum causs secundi, quam ipsa causa secunda assimilat, uv patet ?n primo, dist. 3. q. 8. Dicerem ergo pro nunc (salvo meliori judicio) quod quamvis essentia divina sit universalior ratio producendi, non tamen perfectior, voluntas enim divina est ita formaliter infinita, sicut essentia divina. Doctor autem intelligit de causis, quarum una sit principalior, et perfectior alia. Dico secundo, quod ad habendum effectum liberum, sufficit quod una causa libere agat, et tota contingentia ipsius effectus sumitur a tali causa libera.

(g) Praeterea sicut fuit dictum, etc. In ista ratione supponit secundum primam viam, quod Angelus in primo peccato habuit, immobilem apprehensionem respectu objecti, circa quod peccavit, e! secundum secundam viam, quod voluntas Angeli in primo peccato fuerit perfecte libera

Ex hoc infert Doctor, quod tam secundum primam viam, quam secundum secundam viam, non potuerit peccare secundo peccato, cujus oppositum ostensum est supra, dist. 5. et 6. Et quod non potuerit peccare secundum istos secundo peccato, patet, quia voluntas sequens immobilem apprehensionem, immobiliter adheret post illam apprehensionem, secundum primam opinionem, et similiter voluntas perfecte libera immobiliter se immergit in objecto, ita ut ab illo resilire non possit secundum secundam opini onem. Si dicatur, quod potuit peccare secundo peccato, contra, quia tunc est in statu merendi et demerendi, et per consequens post primum peccatum Angeli non immobiliter inhaeret, Si dicatur, quoc secundum peccatum non fuit aliud a pri: mo peccato, sed idem continuatur, contra, quia oppositum est ostensum supra, dist. 6. quest. 9. vide ibi, et hoc est, quod dicit Doctor in fine hujus rationis, scilicet e£. non fuit idem peccatum. cum peccato praecedenti. Primum enim peccatum Angeli fuit ex inimoderato amore amiciti:? respectu sui, et ex illo actu amandi se, immoderate eliciebat actum concupiscendi sibi summum commodum, et ex illo actu. excellenti:, quo voluit habere illad commodum, non sub regula voluntatis superioris, sed contra eam, ut supra patuit, dist. 6. quest. 2.

COMMENTARIUS.

(a) Praeterea, contra primam viam. Postquam — Doctor simul improbavit utramque viam, nunc specialiter arguit primo contra primam viam, et secundo contra secundam. Contra primam primo dicit, quod illa via supponit falsum, scilicet quod intellectus sit sufficiens causa movendi voluntatem ad operationem, ut patebit in isto 2. dist. 25. ubi Doctor probabit quod nihil aliud a voluntate est sufficiens causa movendi ipsam ad operationem.

Secundo dicit, quod posito quod intellectus sit sufficiens causa movendi voluntatem, adhuc sequuntur duo, quas repugnant dictis eorum. Primum, quod Angelus nunquam potuerit peccare, patet, quia intellectus Angeli ante primum peccatum fuit rectus in apprehendendo, aliter poena processisset culpam, puta caecitas vel ignorantia; ergo movit voluntatem Angeli ad aliquid recte appetendum et immobiliter, patet, quia intellectus est movens mere naturale et per modum mere naturi, Sicut ergo immobiliter apprehendit recte, ita immobiliter movet voluntatem ad aliquid recte appetendum, et sic sequitur, quod voluntas Angeli nunquam potuerit peccare,

(b) Secundo contradicit. illud falsum positioni eorum. Hic Doctor adducit secundum repugnans dictis opinionibus, quod sequitur ex illo falso, videlicet, quod intellectus sit sufficiens causa movendi voluntatem. Dicit enim opinio, quod post primam electionem intellectus movet voluntatem immobiliter, sed non in ipsa prima electione, sive ante primam electionem, quia tunc movet mobiliter; sed hoc videtur repugnare, quia intellectus Angeli, ita est movens per modum natura ante primam electionem, igitar ita immobiliter movet ante primam electionem, sicut post primam. Patet etiam, quia ita immobiliter apprehendit ante primam electionem, sicut post primam, cum in utraque apprehendat per modum naturae; igitur ita immobiliter movet voluntatem ante primam electionem, sive in ipsa prima electione, sicut et post primam, quod contradicit opinioni eorum.

(c) Praeterea ex illa via. Hic Doctor deducit ad aliud inconveniens, quod sequitur ex dictis opinionibus, videlicet quod in prima electione fiat omnino impeeccabilis. Et quod hoc sequatur ex dictis eorum, patet, quia ipsi dicunt quod voluntas sequens apprehensionem immobilem, vult immobiliter, ut patet per ipsum Thomam 1. p. quest. 63. art. 2. Ex hoc dicto infert Doctor propositum, quia tenendo opinionem eorum, scilicet quod Angelus fuerit creatus in gratia, tunc sic in illo instanti quo fuit creatus in gratia, plene et perfecte apprehendebat, patet, quia sine discursu; ipsi enim negant omnem discursum in Angelo; ergo immobilite apprehendebat, et pro illo instanti voluntas fuit perfecta in gratia, et sic. immobiliter volebat. Patet etiam. quia intellectus. se. cundum eos, est sufficiens causa movendi voluntatem; ergo in illo instanti quo apprehendit immobiliter, movet voluntatem immobiliter, et talis actus elicitus in gratia est actus rectus et meritorius, non enim cum gratia potuit esse actus peccati; si ergo ille actus immobiliter fuit elicitus, ergo simpliciter fuit impeccabilis.

(d) Praeterea differentia, etc. HicDoctor improbat aliud dictum Thom: ubi supra. Dicit enim Thomas quod ideo intellectus Angeli apprehendit immobiliter, quia sine discursu, intellectus vero hominis mobiliter, quia cam discursu, ut supra patuit. Sed haec differentia videtur nulla, quia intellectus hominis immobiliter adhzret conclusioni ad quam discurrit, sicut et intellectus Angeli ad quam non discurrit; patet, quia intellectus hominis ita certitudinaliter adheret conclusioni ad quam discurrit, et immobiliter, quia necessario et per modum nature, sicut intellectus Angeli, et sic videtur sequi quod ita voluntas hominis in eliciendo immobiliter se habeat, cum sequatur apprehensionem immobilem, sicut et voluntas Angeli.

(c) Quod etiam negatur ab Angelis, etc. Sequitur in procmio primi libri quest. illa: Utrum Theologia sit scientia. Dictum est enim ibi, quod discursus non requirit necessario successionem, sive ordinem temporis, sed sufficit ordo nature, vide qua ibi exposui.

COMMENTARIUS.

(a) Contra secundam viam arguitur specialiter. Hic Doctor arguit contra opinionem Henrici, et primo contra illud quod dicit, quod voluntas perfecta, cujusmodi est separata vel existens in corpore incorruptibili, immobiliter se immergit in objecto, ita ut ab illo resilire non possit, etc. Et Doctor intendit probare oppositum hic, quia quanto voluntas est perfectior, tanto magis libere agit, etiam ponendo quod agat omni conatu; et arguit sic, quia sicut agens per modum natur: sic de necessitate agit, quod non est in potestate ejus modus agendi, puta intense vel remisse, cum agat omni conatu, ita agens liberum sic libere agit, quod non tantum in potestate ejus est actio libera, sed etiam modus agendi, quia potest intense et remisse agere, ergo quantocumque voluntas est perfecta, tanto ejus actio est in potestate ejus; et posito quod velit aliquod objectum omni conatu, adhuc libere vult illud, et nullo modo de necessitate. Et addit Doctor quod voluntas ex perfecta et absoluta ejus libertate posset non sic ferri in illud objectum, ut supra patuit n primo, dist. 4. quaest. 4. vide ibi multa bona.

In ista littera Doctoris occurrunt aliqua dubia, primo, contra hoc quod dicit, quod sicut. actio est in potestate voluntatis, ita et modus agendi. Hoc enim videtur contradicere sibi ipsi, nam in primo, dist. 4. qu'est. 2. expresse dicit quod licet voluntas possit habere actum absolute, sive elicere, sive non elicere, non tamen est in potestate sua sic vel sic elicere circa quodcumque objectum.

Secundo occurrit dubium in hoc quod dicit, quod voluntas quanto est perfectior magis sibi ipsi dominatur. In hoc videtur sibi contradicere, quia ipse probat in primo, dist. 10. quod voluntas divina ex sua infinita petfectione necessario vult essentiam divinam.

Respondeo ad primum dubium, et dico quod non est ibi contradictio; tum quia hie accipit. modum agendi pro intense vel remisse agere, ita quod sicut est in potestate voluntatis velle aliquid, ita est in potestate ejus velle intense vel remisse quod non convenit agenti naturali. In distinctione autem prima primi, non negat quin in potestate voluntatis sit velle et modus volendi, scilicet intense vel remisse, concurrente semper influentia generali prime causs, sed dicit quod non est in potestate ejus talis modus volendi. ut posse frui, puta essentia clare visa non fruendo personis, vel frui una persona clare visa non fruendo alia. Dico secundo, quod modus volendi est duplex, quidam est in potestate voluntatis, qui consequitur operationem ejus. Alius non est in potestate ejus, quia talis modus ex se non sequitur operationem talem, nisi inquantum agens superius sic vel sic refert actum illum. De primo modo loquitur Doctor, non autem de secundo. Et de hoc vide in primo, dist. 4. quest. 9. art. ult. et vide quae ibi notavi.

Ad secundum dico, quod voluntas divina respectu cujuscumque objecti, semper libere agit, et quanto perfectior, tanto magis libere agit. Sed quod velit essen - tiam divinam necessario, licet libere, hoc est ex infinita perfectione tam voluntatis divine quam essentiae, sed respectu cujuscumque objecti mere contingenter agit. Et de hoc vide Doctorem in primo, dist. 10. et vide quae notavi in 4. d. 4. q. 2. contra opinionem Occham.

(h) Praeterea eodem principio, etc.1 Exemplum ponitur, quomodo eodem principio aliquid movetur in terminum, et quiescit in termino, nam gravitas in lapide est ratio tendendi sive movendi lapidem ad centrum, et. etiam est. ratio quiescendi in illo, quia gravitas illa est causa motus ad centrum, et quietis in illo, ut supra patuit 7n (isto 9. distinct. 9. qu'est. 10. Et sicut gravitas est causa movendi ad centrum, ita est causa necessaria quiescendi in illo, sic. voluntas ex quo est causa libere volendi objecti, ita est causa libere quiescendi in illo, ita quod sicut libere vult objectum, sic libere quiescit in illo.

Sed occurrit aliqualis difficultas, quia D! videtur sequi quod voluntas damnati libere et contingenter continuet malitiam; patet, quia ex quo in: via libere vult malitiam, ita et. in termino, per te, libere quiescit in illa, et sic. videtur sequi quod possit resilire ab illa.

Respondeo, quod sicut in via libere ne vult actum substratum in quo fundatur deformitas, concurrente tamen influentia generali voluntatis divinae, ita in termino sic libere quiesceret, quod posset resilire ab illa, si influentia causae primae concurreret ad talem resilitionem. De hoc satis dixi in is io 2. dist. B. et clarius vide quae dicit Doctor in 4. dist. 44. quest. 2.

(h) Praeterea, sicut tactum fuit. supra, etc. Patet, quia demerentes usque ad ultimum instans mortis de necessitate puniuntur, et in illo ultimo instanti sunt in termino, ut supra patuit, dist. A. Tum etiam, quia in illo ultimo instanti in quo sunt in termino, sicut non possunt elicere actum meritorium, ita nec actum demeritorium. Si ergo in illo ultimo instanti voluntas est obstinata, hoc erit per aliquem actum quae m eliciebat dum esset in via ;mpingendo se in synteresim. Sed hoc estfalsum, tum quia viator, et per consequens non obstinatus; tum quia potest aliquis ex minori conatu, etc. et per consequens per nullum actum quem eliciebat in via potest se reddere obstinatum. Reliqua patent.

COMMENTARIUS.

(a) Ad solutionem istius questionis. Pro clariori intelligentia primo praemitto unum. Secundo exponam litteram Doctoris incipiendo ibi: prima competit volitioni, etc. Quantum ad primum, dico, h quod Doctor hic loquitur de bonitate actus, quae competit actui primo et per se, et non ex participatione tantum, nam solus actus voluntatis elicitus potest dici primo et per se bonus moraliter; actus vero alterius potentis participative tantum potest dici bonus moraliter pro quanto imperatur a voluntate conformiter se habente dictamini, ut patet a Doctore in quest. ult. prolog. et dist. Vi. primi,: et in isto 2. dist. 42. et in 3. dist. 34. et et in. 4. dist. 14. et in quodlib. quest. Vi. et! A8. Quantum ad secundum declarandum, dicit Doctor quod prima bonitas moralis, quae convenit actui elicito voluntatis, quae est bonitas ex genere, ex hoc dicitur bonitas ex genere, quia transit super objectum conveniens secundum rectum dictamen rationis; exemplum, vos luntas potest diligere bonum dupliciter, primo, quia diligit illud ut objectum sibi conveniens ex natura rei, et ad quod naturaliter inclinatur talis dilectio, ut sic, non potest dici bona ex genere. sive ex circumstantia generis, quia sic visio, quae transit super objectum visibile sibi conveniens ex natura rei, posset dici bonum moraliter ex circumstantia generis, quod tamen est falsum, cum nullus actus possit censeri bonus moraliter, loquendo etiam de circumstantiis ex genere, nisi conformiter eliciatur rationi recte dictanti de tali circumstantia- ex genere, ut supra patet in prologo, quest. ultima. Secundo, voluntas potest diligere bonum, recta a ratione dictante, id est, si intelligo aliquod bonum, quod vere est diligibile, hec cognitio dictat voluntati ut diligat illud, tunc si voluntas conformiter tali cognitioni sive rationi eliciat actum amandi, talis actus erit bonus ex genere, cum transeat super objectum conveniens secundum dictamen rationis. Si vero voluntas odiret illud objectum, quod est vere diligibile secundum dictamen rationis, tunc talis actus odii diceretur malus ex genere, ex hoc quod transit super objectum disconveniens secundum dictamen rationis. Si vero actus odii transiret super malum, et hoc secundum dictamen rationis, talis actus esset bonus ex genere, quia illud objectum secundum dictamen rationis est vere odibile.

(b) Et hoc est quod dicit Doctor, prima competit volitioni, etc. Et addit parum infra, quod Acc bonitas prima, que est ex genere solum, est quasi materialis respectu omnis boni ulterioris in. genere moris. Nam actus volendi potest ordinate habere plures rationes bonitatis, ita quod prima est quasi materialis respectu secundae, et secunda respectu terticte; nam prima bonitas, quae est bonitas entitativa, est in potentia ad bonitatem ex genere, ut quando actus volendi habet illam eireumstantiam, quae est transire super objectum conveniens, secundum dictamen rationis. Secundo idem velle cum ista prima circumstantia est in potentia, et quasi materia subjectiva respectu aliarum cireumstantiarum, inter quas prima erit cireumstantia cause, supple, quod ille actus volendi transeat super objectum conveniens mere libere, id est, quod voluntas velit illud obiectum libere: secun- da est circumstantia finis, et sic. de aliis, de quibus infra patebit in isto secundo. dist. 40.

(c) Secunda. bonitas convenit volitioni, etc. Quomodo hoc intelligatur, vide quae prolixe dicit Doctor n primo, dist. 11. de habitu morali, et ea ibi qua diffuse exposui.

(d) Tertia bonitas convenit actui ea hoc, quod supposita duplici bonitate, scilicet ex genere et perfecte morali, ipsa elicitur conformiter principio merendi, quod. est. gratia et charitas, sive secundum. inclinationem charitatis. Actus enim meritorius, loquendo semper de potentia Dei ordinata ex hoc solo dicitur meritorius, quia elicitur a voluntate et charitate, vel ut causa partiali concurrente, vel saltem inclinante voluntatem ad hujusmodi acetum eliciendum. De quo actu meritorio, vide Doctorem in primo, dist. A1. et multa quae ibi exposui.

(e) Quaelibet istarum malitiarum polest accipi, etc. Accipitur enim malitia privative ex hoc quod privat tantum aliquam circumstantiam; exemplum, cum quis dat eleemosynam pauperi, non considerando finem, nec alias circumstantias, tunc illa operatio est mala privative, id est, quod non habet actu omnes circumstantias facientes illam operationem perfecte moralem. Malitia vero contrarie non tantum dicit privationem alicujus cireumstantivte requisit: ad actum perfecte moralem, sed etiam ponit circumstantiam repugnantem circumstantiae requisittae ad actum perfecte moralem, ut cum quis dat eleemosynam pauperi propter libidinem, seu propter inanem eloriam, talis enim circumstantia repugnat circumstanticee debiti finis.

(f) Sed malitia ex genere contrarie accepta, etc. Vult dicere Doctor quod malitla ex eenere privative et contrarie ex hoc convertuntur, quia non potest dari aliquis actus malus ex genere, quin necessario transeat super objectum disconveniens, et ut sic transit, necessario privatur objecto convenienti; et similiter non potest esse actus malus ex genere, qui careat objecto convenienti, quin necessario transeat super objectum disconveniens. Exemplum, odire Deum est actus malus ex genere, quia transit super objectum disconveniens, et ut sic transit, privatur objecto convenienti, puta malo, quod est, objectum conveniens odii.

Adverte, quod cum dicit ibi: actus non potest esse quin transeat super objecto, etc. hoc non debet absolute intelligi, quia tunc sibi contradiceret. Vult enim in quodlib. quest. 14. quod possit dari actus absolute sumptus sine relatione ad objectum; sed debet sic intelligi, quod non potest dari actus voluntatis, quin transeat super objectum, loquendo tantum de potentia creaturae, vel quod non possit dari actus malus ex genere, vel bonus ex genere, quin necessario transeat super objectum ^ conveniens vel disconveniens actui.

(g) Malitia tertio modo contrarie et privative accepta non — convertuntur, patet, quia malitia hoc tertio modo contrarie accepta, est actus demeritorius, ut cum quis dat. eleemosynam pauperi simpliciter propter libidinem, nam hoc est demeritorium, et est malitia quae contrarie opponitur bonitati morali secundo modo accepto, et etiam bonitati tertio modo acceptae, scilicet. bonitati meritorice. Malitia vero privative accepta tertio modo est illa, quae non est meritoria nec. demeritoria, et est ibi sola privatio, vel gratiae, qua est principium merendi inclinationis gratiae ad talem actum. Exemplum, si Franciscus sit in puris naturalibus, ita quod nec in eratia, nec in. pec- cato posset elicere aliquem actum perfecte circumstantionatum omni circumstantia morali, ille actus nec esset meritorius vitae aeterna, patet, quia non esset a gratia, nec demeritorius, cum sit perfecte moralis; ergo erit actus neuter inter actum meritorium et demeritorium, quia nec meritorius nec demeritorius.

Similiter si aliquis esset in peccato mortali, hoc est, obligatus ad poenam eternam, et daret eleemosynam pauperi amore Dei, et.cum aliis circumstantiis requisitis ad actum perfecte moralem, ille actus non esset meritorius, cum non sit a gratia; nec demeritorius, cum non sit contra aliquod pracceptum, nec juris divini, nec nature, ergo actus neuter. Similiter si existens in gratia daret eleemosynam pauperi cum omni circumstantia requisita ad actum moralem, esset tamen ibi privatio inclinationis grativ, id est, quod si gratia non inclinaret ad hoc, ille actus non esset meritorius, cum actus meritorius sit principaliter a. gratia, vel ut inclinante voluntatem ad hujusmodi actum, vel ut a causa partiali concurrente principali, ut patet a Doctore in 1. dist 17. nec etiam esset demeritorius, quia actus demeritorius de potentia ordinata non potest stare cum gratia; ergo actus neuter, et sic potest dari aliquis actus perfecte circumstantionatus omni circumstantia morali, qui tamen nec esset meritorius, nec demeritorius, sed simpliciter neuter, licet aliqui nitantur improbare Doctorem de actu neutro, ut Gregorius de Arimino, et quidam alii. Sed vide quie notavi in primo, dist. 1. quest. 3. con- tra Gregorium de Arimino.

(h) Forte tamen in statu isto, etc. Es enim credendum, quod quando voluntas informata charitate elicit aliquem acetum conformiter dictamini recto, et hoc natu rali vel fidei. quod charitas in. tali volun: tate existens (quae est principalis ratic merendi) semper concurrat ad hujusmodi actum, et sic omnis actus perfecte moralis elicitus a. voluntate, charitate informata, est meritorius vitae aeternc; et talis actus meritorius semper est ex deliberatione, qua: supponit in intellectu perfectum dictamen, cui conformiter elicitur; nec credo, ut aliqui Praeedicatores minus quam docte, qui asserunt, quod quando aliquis est in charitate, quod sive dormiat, sive comedat, sive aliquid aliud faciat, quod semper mcreatur. Actus enim meritorius, ut dicit Doctor Aic, et in quodlib. quest. 48. preesupponit actum perfecte moralem, qui actus praesupponit dictamen practicum, cui conformetur, bene verum est, quod quando aliquis actus, licet non actus circumstantionatus omni circumstantia, ut puta, cum quis vadit ad officium, et actu non dicit illud propter Deum, quod talis actus erit meritorius, si eliciatur in virtute alterius actus perfecte circumstantionati, ut cum intrat ecclesiam, et ratio dictat, ut voluntas velit dicere officium amore Dei simpliciter, et cum omni alia circumstantia, tunc voluntas si determinat sic dicere, ut ratio dictat, talis determinatio est meritoria, et officium actu celebratum, licet tunc non sit in memoria finis propter quem celebretur, de hoc vide n quarto.

COMMENTARIUS,

(a) De secundo dico. Nunc Doctor intendit declarare secundum principale, scilicet quae bonitas possit inesse volitioni Angeli damnati, vel si aliqua malitia necessario insit. Et primo dicit, quod non est dubium quin Angelus malus possit habere, et habeat multas volitiones transeuntes super objectum conveniens actui, puta amando se, odiendo poenam, et sic de aliis, et sic. habere multas volitiones bonas ex genere.

(b) Sed de aliis duobus modis bonitatis, etc, Dicit duas conclusiones:

Prima, quod non potest habere volitionem meritoriam in sensu. compositionis, quia ista non stant simul quod sit malus, et habeat volitionem meritoriam, quia tunc simul esset in merito et demerito, vel simul esset in merito, et in poena correspondente, quae sunt absurda.

Secunda conclusio est de sensu divisionis, an videlicet Angelus malus possit habere volitionem meritoriam in sensu divisionis, sicut dicimus, an album possit esse nigrum; et dicit quod in tali sensu divisionis potest ibi negari, aut potentia Logica, aut realis. Et quid sit potentia Logica, vide in primo, dist. 9. parte 2. quest. 3. resp. ad principalia argwunenta, et clarius dist. 1. In proposito cum quaeritur, an Angelus malus possit habere nolitionem meritoriam ? sensus esset: An Angelo malo simpliciter repugnat, posse habere volitionem meritoriam. Sequitur in littera: si est potentia realis, aut illa quae dicit rationem principii, etc. De istis potentiis patebit infra dist. 16. et satis dictum est in primo, dist. 7.

(c) De potentia igitur reali. videndum est, etc. Hic Doctor dicit duo:

Primo, quod loquendo de principio reali passivo sive receptivo, Angelus malus habet hujusmodi principium respectu actus meritorii, patet, quia semper manet eadem voluntas, quae ex se est receptiva, non tantum actus meritorii, sed etiam premii correspondentis actui meritorio.

Secundo dicit, quod loquendo de principio reali activo, Angelus malus habet principium reale activum actus meritorii, loquendo tantum de activo partiali. Activum enim totale actus meritori est voluntas et gratia, ut supra patet in primo, dist, A1. modo Angelus malus caret gratia. Et addit Doctor quod voluntas Angeli mali, quae est partiale principium actus meritorii, non habet in potestate sua aliud partiale principium,scilicet ipsam gratiam, non enim voluntas creata potest ponere gratiam in esse, cum tantum sit creabilis ab ipso Deo Addit etiam dicens, quod quamvis gratia jam habita voluntas utens sit principale agens respectu actus.

In ista littera occurrit aliqualis difficultas in hoc quod dicit, quod gratia jam habita, voluntas utens, supple ipsa gratia, est principale activum actus meritorii, videtur enim sibi contradicere, quia m primo, dist. 4'1. sic dicit: accipiendo actum secundum rationem meritorii, potest dici, quod principaliter illa. acceptatio convenit actui ab habitu, et minus principaliter a. voluntate; magis enim acceptatur actus. ut. dignus praemio, quia est eticitus a charitate, quam quia est a voluntate libere elicitus. Vaec ille. Vult enim ibi quod gratia respectu actus meritorii sit principalis causa, hic vero oppositum dicit.

Respondeo et dico, quod nulla est hic contradictio, si recte Doctor intelligatur. Nam ut loquitur de principio vere activo actus meritorii, voluntas est principale activum, et gratia minus principale, et effectum sive productum ab utroque, est actus tantum quoad substantiam et intensionem, non autem secundum illam rationem, secundum quam dicitur meritorius. Quod enim actus sit meritortus sive acceptus formaliter, sive dignus vita aeterna, hoc non est effective, neque a voluntate, neque a charitate, sed solum a voluntate divina sic vel sic acceptante, ut patet a Doctore in primo, dist. 4T. et ideo aperte dicit, quod voluntas utens ipsa gratia est principale agens, quia utitur ipsa tantum quoad substantiam et intensionem actus, non autem quantum ad illam rationem, secundum quam dicitur meritorius.

Si dicatur, quod etiam ipsa voluntas est principale agens, non tantum respectu substantiae et intensionis actus, sed etiam respectu acceptationis passiva, qua actus formaliter dicitur acceptus sive meritorius, et quod sic possit dici causa activa, probatur, supponendo quod dicit Doctor in quarto, dist. 1. q. 4. ubi sic dicit: producens dispositionem ad aliquem effectum, licet in se non attingat illum effectum, tamen potest. dici causa ipsius, quia producit dispositionem ad quam sequitur talis effectus. Hoc idem potest patere 4m; 4. dist. 14. et in 9. dist. 48. et in tertio, dist. 4. Cum ergo aetus quoad substantiam et intensionem productus a voluntate et gratia sit dispositio ad acceptationem passivam (patet, quia Deus ab aeterno disposuit actum a voluntate et a gratia productum acceptare, ut dignum vita aeterna, ut patet a Doctore in primo, dist. 11.) sequitur quod cum voluntas sit causa principalis respectu illius actus, quia est dispositio, etc. quod etiam erit causa principalis respectu acceptationis passiva; et si sic, falsum videtur quod dicit Doctor in 4. dist. A7. quod talis acceptatio sit principalius a gratia quam a voluntate. Respondeo et dico, quod dispositio est duplex: quadam est ex natura rei, qua posita, effectus ex natura rei, et de necessitate sequitur, sicut calor et siccitas in ligno erit dispositio ex natura rei, qua perfecte posita necessario sequitur forma substantialis ignis, quia ignis agens in lignum, introduncto ultimo gradu dispositionis, de necessitate producit formam substantialem ignis. Alia est dispositio, quae non est ex natura rei, sed est ex sola voluntate sic vel sic acceptante. Primo modo, verum est quod si aliquid est principalis causa dispositionis ad quam sequitur effectus, sed secundo modo non est verum, non enim sequitur quod si aliquid est causa principalis alicujus actus, quod etiam sit causa principalis effectus sequentis a voluntate alterius, quia et quod talis effectus producatur, et quod talis actus sit dispositio ad illum effectum, est simpliciter ex voluntate acceptantis. Dico ergo, quod nulla est operatio nostra etiam intensissima, que .ex natura sua sit acceptabilis ad vitam eternam, nec etiam quae sit. dispositio hujusmodi acceptationem passivam, sed hoc totum est a voluntate divina. Quod enim operatio elicita a voluntate acceptetur ad vitam aeternam, hoc est a solo Deo acceptante, et similiter quod sit dispositio ad hujusmodi «cceptari, est a solo Deo, et tunc dico, quod: quamvis operatio, quantum ad substantiam et intensionem ipsius sit principaliter a voluntate, tamen quod ipsa sit dispositio ad acceptari ad vitam aeternam est principaliter a gratia, quia Deus disposuit ab wterno, quod operatio quae procedit a voluntate principaliter quoad substantiam et intensionem. et minus principaliter a gratia, sit principaliter ab ipsa gratia, ut dispositio.

(d) Tamen gratia non habita, etc. Pro clariori intellectione est considerandum, quod aliquid est principium partiale alicujus effectus, quod habet in virtute sua, posse producere aliud principium partiale, et hoc, vel totaliter vel partialiter; patet, quia intellectus agens est principium partiale intellectionis, puta lapidis, ut patet a Doctore in quodlib. quest. 13. Et potest. ponere aliud principium partiale in esse, partialiter tamen, puta partialiter causando speciem intelligibilem lapidis, (nam species intelligibilis pro statu isto causatur ab intellectu agente et a phantasmate, licet principaliter ab intellectu agente, ut patet a Doctore in primo, dist. 3. q. 8.) quae species intelligibilis erit principium partiale intellectionis abstractivae ipsius lapidis, ut patet a Doctore in primo, dist. 3. quaest.6.1. et 8. et in. dist. AT. et in secundo, dist. 3. et in quodlib. Et quod aliquod agens partiale possit totaliter ponere aliud principium partiale, patet, quia sustinendo quod voluntas sit causa totalis volitionis su:, potest producere unam volitionem ita intensam, ad quam sequitur habitus perfectus, cum habitus causetur ex frequentatis actibus, vel saltem ex uno valde intenso; et si est causa totalis talis actus, et actus sit productivus habitus in virtute voluntatis, sequitur quod ipsa voluntas sit causa totalis illius habitus, quia quidquid est cawsa cause, etc. Et tamen ille habitus poterit postea esse causa partialis alterius actus producti a voluntate, ut a causa partiali et principali, ut patet a Doctore 7m f. dist. 11. In proposito autem voluntas creata nullo istorum modorum potest causare gratiam, neque totaliter, neque cundum eos, est sufficiens causa movendi voluntatem; ergo in illo instanti quo apprehendit immobiliter, movet voluntatem immobiliter, et talis actus elicitus in eratia est actus rectus et meritorius, non enim cum gratia potuit esse actus peccati; sl ergo ille actus immobiliter fuit elicitus, ergo simpliciter fuit impeccabilis.

(d) Praeterea differentia, etc. Hic Doctor improbat aliud dictum Thom:e ubi supra. Dicit enim Thomas quod ideo intellectus Angeli apprehendit immobiliter, quia sine discursu, intellectus vero hominis mobiliter, quia cam discursu, ut supra patuit. Sed haec differentia videtur nulla, quia intellectus hominis immobiliter adhzret conclusioni ad quam discurrit, sicut et intellectus Angeli ad quam non discurrit; patet, quia intellectus hominis ita certitudinaliter adhaeret conclusioni ad quam discurrit, et immobiliter, quia necessario et per modum naturae, sicut intellectus Angeli, et sic videtur sequi quod ita voluntas hominis in eliciendo immobiliter se habeat, cum sequatur apprehensionem immobilem, sicut et voluntas Angeli.

(c) Quod etiam negatur ab Angelis, etc. Sequitur in procmio primi libri quest. illa: Utrum Theologia sit scientia. Dictum est enim ibi, quod discursus non requirit necessario successionem, sive ordinem temporis, sed sufficit ordo nature, vide qua ibi exposui.

COMMENTARIUS.

(1) Aliud dubium est, si illa obstinatio, etc. Doctor in ista littera cum dicit, quod sicut actus malus non potest esse a Deo, ita nec continuatio illius, hoc sic debet intelligi, quod licet Deus sit prima causa, puta amoris, quo malus Angelus amat se, cum talis amor sit ens absolutum, et etiam sit causa quantum ad substantiam et intensionem illius amoris, quantumcumque intendatur, et sit causa continuationis, continue concausando voluntati Angeli mali, non tamen est causa nec effectiva nec defectiva deformitatis fundat:e in tali amore, puta quod dilectio sic intensa ordinetur ad Angelum simpliciter propter seipsum, nam tunc est ibi carentia debiti finis; quantum ergo ad hoc non est causa nec effectiva, nec defectiva, nec quoad esse, nec quoad continuationem, ut infra patebit dist. 31. et 44. Et quod dicit Doctor hic quod Deus est causa effectiva poenae ignis, de ista bif pena habet diffuse videri in 4. dist. 44. q. 2, et dist. 46. Quod etiam dicit quod sis. Deus potest dici causa obstinationis deserendo, non dando scilicet sibi gratiam, hoc est, quia Deus ordinavit nunquam dimittere peccatum, nisi dando gratiam, et hoc loquendo de peccato, scilicet de obligatione illa ad poenam aeternam, quae post peccatum remanet in anima, ut pate- bit in quarto, dist. 44. qd. prima. Sed a- haec obligatio non vocatur proprie obstinatio, nam proprie obstinatio respicit conünuationem actus mali, et quod possit resilire a tali continuatione, non potest esse nisi ex speciali gratia Dei, quia voluntas divina determinavit non concurrere ad actum bonum respectu existentis in termino damnationis, et sic deserit. Sed de ista obstinatione, vide clarius in quarto, dist. 44. q. secunda, et dist 49. q. quarta art. 2.

(k) Respondeo, etc. Hic Doctor adhuc negat, quod malus Angelus ex se possit resilire a peccato obstinationis, et hoc meritorie, posito quod talis obstinatio sit a voluntate mali Angeli. Est advertendum, quod quando quis resilit a peccato, communiter meritorie resilit; actus enim, quo quis de congruo meretur liberari a peccato, est actus meritorius, ut patebit in 4. dist. 99. Est etiam advertendum, quod ex determinatione divinae voluntatis damnatus, et per consequens obstinatus in peccato nec meritorie, nec non meritorie potest resilire a peccato, ut patet in 4. dist. 46. q. ultima, art. 2. Ultra est. notandum, quod obstinatio in peccato in damnatis est principaliter a voluntate divina sic deserente voluntatem in tali peccato ut habet videri in quarto ubi supra.

COMMENTARIUS.

(l) Restat nunc. videndum de bonitate morali. Hic Doctor primo recitat opinionem S. Bonaventure lib. 2. dist. 1. art. 4. quest. 2. et 3. qui dicit quod Angelus malus non potest habere volitionem moralem bonam. auia omnem deformat ex aliqua circumstantia inordinata, refe. rendo illud inordinate ad amorem sui, similiter habitus in eis est perfecte malus in eo, ideo perfectissime inclinat in malum; nunquam ergo bene volunt propter primum, sed semper male volunt proptei secundum, videlicet propter vehementem inclinationem in malum.

(m) Contra primum, habent naturalia, etc. In ista littera occurrit aliqualis difficultas specialiter circa hoc quod dicit. Doctor, quod inclinatio naturalis est ad bonum, ideo voluntas eliciens actum conformiiter tali inclinationi habet volitionem illam non malam, nam in hoc videtur sib; contradicere, quia in 4. dist. 49. dicit quod inclinatio naturalis est ad perfectionem, ad quam ordinatur summe intensa, et per consequens si natura aliqua summe inclinatur ad bonum sibi commodum, voluntas eliciens conformiter tali inclinationi videtur mala, et similiter volitio olicita. Praeterea dist. 50. quarti, dicit quod appetitus naturalis est ad summam beatitudinem, et tamen volitio elicita conformiter erit mala, ut patet a Doctore ibi. Pr: terea, in hoc 2. dist. 23. probat quod ideo Deus non potest facere voluntatem creatam impeccabilem ex natura, quia appetitus naturalis potest esse ad summum commodum, ordinando illud ad se, et voluntas potest conformiter agere illi appelitui, et sic peccare. Praeterea, in isto 2. dist. 6. q. 2. dicit quod voluntas, ut conformiter agit regule naturali, hoc est inelinationi naturali, non recte agit, et tamen hic dicit, quod actus elicitur conformiter inclinationi naturali, non erit malus.

Respondeo quod si Doctor recte intelligatur nulla apparebit contradictio, nam in hoc loco intendit probare, quod voluntas eliciens actum .conformiter inclinationi naturali, non peccat: sic tamen intel- ligendo, quod inclinatio natüralis potest esse ad bonum et voluntas absolute aman: bonum non peccat, stando ergo in tali amore absolute, ille actus non est malus contrarie. Cum vero voluntas refert bonum illud ad quod non debet referre, puta amando illud tantum in ordine ad se, tunc peccat, vel si sit bonum infinitum, amando illud non propter se, amando er£0 bonum absolute non peccat; imo ille actus est bonus ex genere, ut supra patet in praesenti quest. et sic intendit Doctor hic, quod si voluntas volens banum absolute, ad quod naturalis appetitus valde inclinatur, actus conformiter elicitus non erit malus.

Si dicatur, naturalis appetitus inclinatur ad: bonum, tanquam ad summe bonum sibi; ergo actus voluntatis conformiter elicitus tali appetitui, erit malus.

Dico quod si voluntas vellet illud bonum eo modo quo appetitus appetit, tunc peccaret, quia tunc referret illud positive, ad quod referre non debet, sed volendo bonum absolute sistendo ibi, illa volitio non erit mala.

Et quod sic intelligat Doctor, scilicet de actu non malo contrarie, patet in simili per tertiam rationem contra Bonaventuram, in qua sic dicit: Si nolunt (inquit) penam, inquantum est lesiva nature, sistendo tantum in hoc absque alia circumstantia, non videtur actus malus moraliter, quia sicut potest. amare naturam suam non male moraliter, ita potest odire contrarium sibi. Hoc idem patet per secundam rationem in qua dicit: Habent (inquit) vermem, qui est remorsus de peccato eorum, remorsus iste est aliqua displicentia, etc. imo talis displicientia est saltem bona ex genere, cum transeat super objectum conveniens actui secundum dictamen rationis. Vult ergo Doctor, quod actus elicitus a voluntate conformiter ap- petitui naturali, quod non sit malus moraliter, imo ut sic, semper erit bonus ex genere, licet postea possit deformari circumstantiis oppositis circumstantiis requisitis ad actum perfecte moralem.

Et vult hic quod voluntas mali Angeli possit absolute elicere actum circa bonum, ad quod inclinatur ejus naturalis appetitus, volendo illud absolute, et sic patet quomodo in dictis Doctoris nulla sit contradictio.

(n) Contra secundum. Hic improbat aliud dictum D. Bonaventure videlicet quod Angeli mali semper male volunt propter habitum malum in termino.

Et primo improbat hanc conclusionem, quod semper male velint, et ratio clara est, et stat in hoc: Angelus malus potest non velle aliquid, quia potest. suspendere actum volendi; ergo non semper male vult. Consequentia patet. Antecedens probatur per Augustinum 1. Retract. cap. 2. Nihil est tam in potestate voluntatis quam ipsa voluntas, id est, quam actus ejus, quia in potestate voluntatis, et velle et non velle, ut patet intuenti. Et addit quod si voluntas potest suspendere potentiam inferiorem ab omni actu suo, multo fortius potest suspendere se ab actu suo. Et haec ratio fuit declarata supra in primo, dist. 1. quest. 4.

(o) Praeterea, quod. etiam. adducitur de habitu. Hic Doctor probat duplici ratione, quod habitus malus in Angelis malis non facit eos de necessitate semper male agere ;et ist:e rationes sunt satis clare, aliqualiter tamen pro junioribus expono litteram. Cum dicit primo, quod omnis Ahabitus inclinat ad. aliquem actum in. eadem specie, hoc debet intelligi de habitu acquisito ex frequentatis actibus, vel ex uno valde intenso; habitus enim acquisitus semper inclinat ad similes actus ex quibus generatur.

Adverte etiam, quod unus habitas non potest generari ex actibus specie distinciis, quia actus specie distincti nati sunt tantum generare habitus specie distinctos.

Nota etiam quod Doctor intendit hic de inclinatione positive, quae inclinat. ad aliquid prosequendum, non autem de inclinatione, quae inclinat ad oppositum fugiendum; semper enim habitus, qui inclinat ad aliquid prosequendum, inclinat etiam ad oppositum fugiendum, ut patet a Doctore 25 4. dist. 44. q. 2. Sequitur: ille ergo habitus, qui ponitur causa. peccandi, aut inclinat tantum ad actum superbiendi, aut tantum ad. actum odiendi, patet, quia non potest inclinare ad actus specie distinctos, cujusmodi sunt actus odiendi, et actus superbiendi: videtur ergo probabile, quod Angelus malus possit aliquando illum actum non habere, puta actum odiendi; patet, quia potest habere alium actum distincte, et ex toto conatu, puta actum superbiendi, et non potest simul habere duos actus perfectos, ut supra exposui in primo, dist. 2. parte prima. Sequitur: ergo nullus unus actus est, qui necessario sit perpetuus, haec consequentia patet, quia si ponantur duo tantum. habitus in Angelo malo, quorum unus summe inclinat ad actum superbiendi, et alius ad actum odiendi; si Angelus malus habeat actum superbiendi perfectum, tunc non habebit actum odiendi, et per consequens non vult semper male ex habitu, qui inclinat ad actum odiendi.

Et similiter si habet actum odiendi perfectum, tunc non habet actum superbiendi, nec per consequens semper vult male ex habitu superbiendi; ergo nec ex habitu simpliciter semper vult male, quia da oppositum, si necessario vult male ex habitu in communi, ergo necessario vult male ex habitu in speciali Patet consequentia, quia quod necessario determinat sibi aliquod genus, necessario determinat sibi aliquam speciem, et ultimo aliquod individuum.

Haec propositio patet a Doctore ?nfra dist. 12. ergo si Angelus malus necessario vult male ex habitu in communi, ergo necessario vult male ex isto habitu, cujus oppositum supra patuit.

(p) Praeterea secundo, habitus non. est ralio, etc. Patet ista propositio, quia modus agendi naturalis potentite. non potest variari per quemcumque habitum, nullus enim habitus in intellectu posset facere intellectum agere non. modo naturali, modus enim agendi intellectus est naturalis.

Similiter modus agendi voluntatis est libere agere; ergo nullus habitus in voluntate quantumeumque intensus posset facere voluntatem velle aliquid necessario

COMMENTARIUS.

(a) Quantum ergo ad. istum articulum. Hic Doctor respondet secundum intenti: onem propriam ad illum articulum, in que querebatur de bonitate morali et malitia opposita in Angelo malo, et dicit aliquas conclusiones.,

Prima est ista, quod Angelus malus non necessario habet aliquem. actum malwm, loquendo de actu determinato, puta de actu superbiendi vel de actu obediendi determinate, et probat, quia si tantum habeat actum determinatum, ille inclinat ad cerium actum, unum in specie, et patet quod potest habere aliquem alium actum, puta actum odiendi, et pro tunc non habere actum superbiendi, et per consequens potest non habere quemcumque alium actum, ad quem habitus superbiendi non inclinat, puta non habere actum amoris amicitia circa se immoderatum, vel amoris concupiscentiae inordinatum; et sic patet quomodo non necessario vult aliquem actum malum determinatum, ponendo tantum unum habitum malum in Angelo malo.

Secunda conclusio est, quod etiam ponendo plures habitus malos inclinantes ad diversos actus malos in specie, adhuc non sequitur, quod Angelus malus necessario velit actum malum determinate, patet, quia certum est quod illi plures habitus non vehementissime inclinant; patet, quia tunc Angelus malus vel nullum actum malum haberet, vel simul haberet tot actus malos specie distinctos, quot essent habitus in eo specie distincti; patet, quia si aeque inclinant, non est major ratio de uno quam de alio.

Sequitur ergo quod aliquis habitus in eo non vehementissime inclinat, si sic, ergo Angelus malus, poterit non habere actum illius habitus, non vehementissime inclinantis; ergo potest non habere actum cujuscumque alterius habitus,

Tertia conclusio est de acta. indeterminato sive vago, et est talis: Angelus malus non necessario habet actum malum mora- liter. Quam conclusionem probat, quia aliquando potest habere volitionem non malam, malitia contraria bonitati morali, licet non habeat bonam, bonitate morali completa, quae est ex omnibus circumstantis; videtur enim probabile, quod actum bonum ex genere possit habere, hoc est sistendo ibi, non deformando per circumstantias contrarias circumstantiis bonc volitionis.

Quarta conclusio: Nulla apparet impossibilitas, quin Angelus malus. possit habere complete bonum moraliter. Hanc conclusionem aliter non probat, posset tamen probari ex supra habitis, quia in Angelo malo sunt naturalia lucidissima, et per consequens in intellectu ejus potest esse verissimum et certissimum dictamen, et non repugnat voluntati ejus posse elicere aliquem actum conformem tali dictamini. Et addit Doctor: mirum (inquit) videtur negare potentiam naturalem in natura illa excellente, ubi non. apparet aliquid. propter quod sit neganda.

Quinta conclusio: Probabile est (inquit) quod Angeli mali secundum hanc potenLiam, secundum quam possunt. velle bonum moraliter non exeant in actum propter vehementem malitiam, secundum quam magis probabile est quod agunt, quam secundum partem naturalem, secundum quam possent in actus aliquo modo oppositos.

(b) Ad primum. Ad argumenta principalia. Ad primum respondetur primo a Bonaventura ubi supra, quod ille actus credendi in eis est malus, quia odiunt illud creditum.

Contra hanc responsionem arguit Doctor dicens, quod actus intellectus, ut praecedit actum. voluntatis, non. determinatur ab actu voluntatis sequente; patet, quia talis actus ut praecedit, non subest imperio voluntatis, nam nullus actus intellectus potest dici malus formaliter, nisi pro quanto imperatur a voluntate iuordinate se habente, ut infra patebit in islo 2. dist. 42. Angelus vero malus in illo priori potest aliquod verum concipere tam speculabile quam agibile.

Dat ergo Doctor aliam responsionem, concedendo quod habent aliquem actum bonum bonitate morali, diminute tamen, quia non malum malitia contrarie, ut supra patuit.

(c) Ad secundum dico, quod, Angelum vel voluntatem ejus esse capacem, etc. Sed hiec responsio, licet evadat argumentum quantum ad actum bonum meritorium, quia in Angelis malis non est aliud principium partiale actus meritorii, scilicet gratia, ut supra patet, non tamen evadit de actu bono morali, quia imago secundum Doctorem 4n primo, distinct. 3. questione ultima, non tantum sonat potentiam sive principium, sed etiam includit actum, et tunc in malis Angelis erit imago Trinitatis, cum actu intelligunt Deum, et actu diligunt.

Respondeo, quod ?mago secundum Augustinum, aliquando accipitur pro ipsa anima includente tantum intellectum et voluntatem, qui sunt principia actuum secundorum, et talis imago est. in deemonibus. Aliquando accipitur 2mago, ut. includit tam actus primos quam secundos, ut exposui ?n primo, dist. tertia, quest. ult. et talis imago imperfecte potest esse in demonibus, quia possunt cognoscere Deum, et diminute amare, puta amando, ut bonum commodum sibi, non possunt ergo exire in actum perfecte moralem.

(d) Ad. tertium concedo. Responsio stat in hoc, quod aliud est loqui de potentia peccandi, qua» nominat principium productivum; et aliud est loqui de posse peccare, quod dicit ordinem ad peccatum.

Primo modo nominat intellectum et. vo- luntatem, quae sunt partes liberi arbitrii, et tale liberum arbitrium est principium effetivum respectu actus substrati, et defectivum respectu deformitatis, ut infra patebit. distinct. 31. Secundo modo non est liberum arbitrium nec pars liberi arbitrii, quia talis ordo ad actum dicit tantum respectum sive relationem, quae nullo modo pertinet ad liberum arbitrium, et sic concedo quod mali Angeli habent liberum arbitrium, et tamen possunt peccare deficiendo a rectitudine danda actui.

Hanc litteram declaro. Cum distinguit: aliud est loqui de posse peccare, aliud de potentia ad. peccandum. Primum dicit ordinem ad actum difformem, et talis ordo potest multipliciter considerari, quia vel terminatur ad actum substratum deformitati, et fundatur in libero arbitrio, et tunc talis ordo dicit relationem realem; aut terminatur ad ipsam deformitatem et fundatur in libero arbitrio, et tunc tantum dicit relationem rationis, patet, quia omnis relatio, qua terminatur ad non ens, est relatio rationis, ut infra patebit, dist. 44. sed deformitas est tantum privatio rectitudinis, quae deberet inesse actui, ut infra patet dist. 35. 36. e( 31. Sequitur: Secundum dicit rationem principii, quo potest elici actus deformis, patet, quia dicit ipsum liberum arbitrium, quod est principium quo potest elici actus deformis, sic intelligendo, quod est principium quo ut. productivo respectu actus substrati, et quo ut defectivo respectu deformitatis inherentis actui. Sequitur: Primus ordo non est liberi arbitrii, nec aliquid ejus, patet, quia talis ordo tantum dicit relationem vel realem vel rationis. Sequitur: nec absolute aliquis ordo ad. actum est aliquod principium activum, vel pars ejus, patet, quia omne principium activum semper dicit entitatem absolutam, nulla enim relatio potest poni de genere activorum, ut patet 5. PhAysicor. lext. com. 10. Sequitur: Secundo modo dico quod illud, quo illud potest. peccare includit duo, quorum alterum est posse, aliud. deficere, patet, quia potentia peccandi, ut est principium quo est productiva alicujus actus substrati, et. ut, sic, includit posse, et est defectiva deficiendo a rectitudine danda, et ut sic includit deficere. Sequitur: e( illud. est. quo potest in illud. est ejus posse, id est, illud principium formale productivum quo potest in substratum peccati, vocatur posse. Sequitur: quod. posse, est per se liberlatis arbitrii et potentiae, patet, quia voluntas est principium productivum quo homo vel Angelus vere potest producere substratum peccati, et talis voluntas, vel est liberum arbitrium, vel saliem pars liberi arbitrii, dicitur etiam potentia produetiva. Sequitur: reliquum vero non est ejus unde liberum arbitrium, sed. unde tale scilicet defectivum, id est, quod ipsum deficere a rectitudine danda actui, nec est liberum arbitrium, nec pars liberi arbitrii, inquantum liberum arbitrium, vel inquantum pars, quia ut sic, dicitur potentia productiva; sed bene deficere pertinet ad liberum arbitrium, non inquantum liberum arbitrium est effectivum, sel inquantum est defectivum, supple inquantum deficit a rectitudine danda actui. Sequitur: ?ta quod sicut in communi liberum arbitrium est quo. quis potest velle, etc. Dicit Doctor quod accipiendo liberum arbitrium, ut tantum est commune Deo et beatis, tunc est principium productivum, quo tam Deus et beati possunt absolute velle. Accipiendo vero liberum arbitrium in particulari prout convenit viatoribus, tunc est id quo viator, non tantum potest absolute velle, sed etiam potest defectibiliter velle, quia est id quo viator potest deficere a rectitadine danda. Sequitur: tamen quantum ad aliquid, potest poni dissimile, quia ad. absolute vell tota. entitas positiva liberi arbitrii, el sola, est principium, supple productivum, ad illam autem deformitatem in actu nihil. positivum in libero arbitrio est principium; patet, quia respectu non entis, nihil potest esse principium productivum quia principium productivum, tantum reSpicit ens positivum pro producto, sed illa deformitas, quae inest actui est simpliciter non ens; ergo.

Sequitur: et tunc ad formam dico, quod dato quod ibi sit libertas arbitrii, ete. Vult dicere quod inquantum liberum arbitrium est potentia productiva positivi ut sic, ad liberum arbitrium non pertinet peccatum, quia peecatum proprie respicit potentiam defectivam, et non ut positive productivam. Sequitur, tamen ex defectu. concomitante illum actum — potest esse peccatum, hoc clarum est, ex supradictis. Sequitur: potest tamen. concedi totum argumentum. etc. Hic dat aliam responsionem, et concedit quod Angeli mali habent potentiam non peccandi, quia habent liberum arbitrium, quod non est formaliter peccatum, ut patet. Sive etiam accipiatur potentia ut dicit ordinem ad actum, talis potentia non est formaliter peccatum; sive accipiatur potentia, ut, nominat principium, sive activum, sive passivum, talis potentia non est formaliter peccatum. Patet, quia peccatum formaliter est sola carentia rectitudinis debitae quae deberet inesse actui ut infra patebit 7n isto 2. dist. Sequitur: licet non habeant potentiam non peccandi, hoc est, non esse in peccato, quomodo peccator dicitur esse in peccato, postquam transivit. actus, quem. commisit, id est, quod loquendo de peccato, sive de obligatione ad poenam aeternam, quie manet in anima post actum peccati, ut patet in 4. dist. 14. quest. prima. Nulla voluntas creata est potens se liberare a tali obligatione, solus enim Deus potest liberare ab hujusmodi obligatione, ut patet a Doctore in 4. dist. 14. et 99.

(e) Ad aliud. Ad quartum respondet, quod. in agentibus mere naturalibus, cessanlibus impedimentis, reditur ad dispositionem naturalem, ut patet de aqua calefacta, quae redit ad priorem frigiditatem cessante impedimento, quia principium frigiditatis est necessarium, et est activum per modum nature in ipsa aqua, sed non est sic de agente libero.

(f) Aliter potest dici, etc. Sed hic oceurrit non parva difficultas. Si enim Doctor intelligat, quod quando voluntas elicit actum carentem ista conformitate, scilicet quod est elicitus conformiter inclinationi naturali, illud est peccatum. Contra, et pono casum, voluntas mea secundum inclinationem naturalem, summe inclinatur ad summum beatitudinem possibilem creari, ut patet a Doctore in 4. dist. 50. et tamen voluntas vult beatitudinem actu elicito secundum merita, et non vult tantam beatitudinem, quanta ab appetitu naturali appetitur, ut patet ubi supra in 4.

Dico, quod peccatum dicitur contra naturam, quia est contra actam natum elici conformiter naturali inclinationi, accipiendo naturalem inclinationem pro dictamine naturali, et sic omnis peccans elicit actum contra rectum dictamen naturale rationis. Vel si volumus dicere quod sit contra inclinationem naturalem, potest dici sic, quod natura magis inclinatur ad acetum perfectum, quam imperfectum; actus autem perfecte circumstantionatus est, perfectior actu carente debitis circumstantiis. Vel tertio dici potest, quod ideo peccatum est contra naturam, quia dicit tantum carentiam et nrivatio- nem; natura autem inclinatur ad bonum absolute, et ad actum, quo attingit illud bonum.

(g) Ad quintum respondet ibi: Ad aliud de simili, etc. Dicit primo quod illud argumentum concluderet contra eos, qui dicunt intellectum esse sufficiens motivum voluntatis, quia ex quo talis intellectus pet modum natura et de necessitate intelligit objectum praesens, tunc de necessitate movebit voluntatem ad volendum illud objectum; si enim intellectus Angeli mali recte intelligeret aliquod principium practicum vel conclusionem practicam, puta quod summum bonum est summe diligibile, et per consequens Deus est summe diligibilis, tunc de necessitate moveret voluntatem ad sic diligendum. Et si isti volunt evadere argumentum hoc, oportet eos dicere intellectum primi Angeli nullum principium practicum recte concipere, quod tamen est falsum; patet, quia sicut principia speculabilia sunt vera ex terminis, ita principia operabilia, ut patet in quest. ultima prologi. Ad illam similitudinem Philosophi 2. P/Ajysie. quomodo initelligatur, responsum est supra a Doctore in primo dist. 4. q. 4. et in 4. dist. 49. vide ibi.

(h) Voluntas autem non cogitur ex bonitate objecti, etc. Similis responsio de intellectu et voluntate data est a Doctore in primo, dist. prima q. quarta, ubi dicit quod non est simile, de primo vero respectu intellectus, et de primo bono respectu voluntatis. Et quod dicit hic quod maximum bonum non movet voluntatem ad amandum saltem ordinate, videtur quasi innuere, quod saltem moveat voluntatem ad amandum absolute, sed hoc alias pertractabitur ?n mater?a de Beatitudine.,

(i) Ad sextum, respondet ibi: Ad aliud dico, quod habitu existente perfecto, etc. Ista littera est satis clara. in qua tamen no- ta aliquas singulares propositiones quarum prima est, quod Habitu existente in summo, ac(us. sequentes non augent ipsum habitum, sed. tantum procedunt ex habitu jam generato, procedunt enim er summa perfectione habitus.

Secunda: Actus. Angeli boni non augent habitum charitatis ejus, nec effective, nec meritorie, quia est in termino.

Tertia: Premium substantiale in primo instanti, in. quo aliquis est beatus, est determinatum, mec ex tunc crescit, quia actus boni sequentes non sunt meritorii. licet sint boni.

Quarta propositio est: Angelo damnato in primo instanti sue damnationis determinatur poena,quae non crescit intensive cum sil in termino.

Quinta propositio: Mali actus damnati quos continue elicit non sunt impuniti, quia includuntur in. prima pena sibi deter minata, et quilibet sicut. posset habere penam accidentalem, habet seipsum pro pena, juxta illud Augustini: Jussisti, Domine, et ita est, ut poena sit sibi omnis peccator.

Sexta propositio: Potissima et mazima. pena est privatio maximi boni, qualis est. formaliter in. actu. malo malitia eulpee peccatorem avertente.

Septima: In damnato crescet ei. poena in infinitum extensiva, sicut et. malitia, neutrum tamen crescet. intensive.

Octava: Non omnis culpa est proprie - demeritoria, quia sola illa est demeritoria, quae a wviatore elicitur; illa vere que elicitur a. damnato, magis. proprie dicitur damnatoria.

Nona propositio est de beato: Boni actus beati includuntur in primo actu beatitudinis, cum procedant ex perfectione actus beatifici, et quantum ad. accidentale praemium, quilibet actus. est sibi premium.

Decima: Praemium accidentale beacrescet in infinitum, sicut. actus boni crescent n infinitum extensive, neutrum tamen crescet. intensive.

Undecima: Actus beati non proprie dicuntur meritorii, sed magis actus beafici ex beatitudine procedentes.