Quaestio 2

COMMENTARIUS.

(a) Secundo quaero de motu colorum, etc. Eo magis miror Lychetum non explicasse hanc questionem, quod in inilio commentarii ad quaestionem praecedentem, cum proponeret ea, de quibus Doctor in hae distinctione ageret, ejus fecerit menlionem, nec dubitari possit quin sit de scripto Oxoniensi. Sed et Tarlaretus etiam eam omisit sine mentione ulla. Continet autem plura: Primo enim ostendit necessario esse ponendos octo coelos, et secundum communem, novem admittit. Secundo ostendit triplicem differentiam reperiri in motu planetarum. Tertio ad salvandam illam differentiam, planetis plures orbes partiales adscribendos docet. Quarto agit de necessitate Epicyclorum. Et tandem solvit argumenta principalia tria in inilio quaestionis pro negativa parte proposita.

COMMENTARIUS.

(b) Quantum ad primum, etc. Supponit hic Doctor cum communi Asltrologorum et Philosophorum sententia, nullam stellam habere ex seipsa motum localem seu nullam moveri, nisi molu quo movetur orbis in quo est. Hoc suppositum commune probat Doctor, quia si per se moveretur aliqua slella motu aliquo, quo non moveretur coelum in quo esset, tum vel succederel ipsi in illa parte quam relinqueret aliquid aliud, vel relinqueret post se vacuum, vel penetraret partes coeli; sed neutrum horum dici potest, ergo non movetur stella per se.

Minor conlinet tres partes, in quarum qualibet est particularis controversia propter varietatem sententiarum, que est de hac re.

Quidam enim exislimant astra aliqua; moveri per se in quibusdam canalibus reperlis in coelo, ita scilicet — ul. unum tantum sit colum, in quo fixe sunt aliqui slelle, quia stelle fixae proplerea vocantur, et semper eumdem inLer sesilum et eamdem distantia m servant, et in quo praeterea lol quasi canales seu cavitlates reperiuntur, quol stellae errantes seu planelsae habentur, non servantes neque inter se semper, neque cum slellis fixis eamdem distanliam, in quibus canalibus seu concavitalibus moventur isl slelle errantes. Hanc sententiam tenuerunt aliqui antiquiOres, quos sequitur Hurladus disp.2. de Colo sect. l. qui nihil stelle succedere affirmat dum movetur, non putans absurdum esse quod in coelo detur vacuum, Verum omnino non est admittendum vacuum, a quo tantopere abhorret natura, ut mille experientiis patet, in coelesli corpore si potest alio modo salvari motus aslrorum, posse autem salvari ex dicendis patebit. Et per hoc probata manet secunda pars minoris, quia dicitur non posse ita stelam moveri, ut nihil ipsi succedat.

Alii dicunt coelum esse eorpus continuum et fluidum instar aeris, et in eo Sine multiplicatione coelorum astra moveri, sicut pisces moventur in aquis, aut aves in aere. Ita Stoici apud Ciceronem de natura Deorum, lib. 9. Seneca lib. 7. naturalium qq. cap. l4. quos sequitur Antonius Mizaldus in Planetologia cap. 3. Tyco Brahe lib. 2. progymnasmatum, Blanchamus 2» sua Sphara, et alii recenliores, quorum tamen aliqui putant firmamerntum esse corpus solidum. Favent autem huie sententiae nonnulli Ecclesice Patres, Origenes 1l. Periarchon 7. et 5. contra Celsum, Justinus martyr ad qusst. 93. Orthodoxorum, Chrysostomus Aom. 6. et 19. ad Genesim, et hom. 12. ad populum. Conlra hanc sententiam facit prima pars minoris praemisse, qua dicitur quod aslra non ita moveantur ex se, ut iis succedat aliud, sicut moverentur, si ccelum esset corpus fluidum instar aeris aut aquae; ad quam partem minoris probandam, sufficit improbare hanc sententia de fluiditate coeli, et probare oppositam, quae multo communior est Peripateticorum cum Philosopho 2. de Calo, Basilio Aomzl. 3. Hexaemeron, Ambrosio et Beda lib. 2. lIexaemeron, Theodorelo qu«est. 11. en Genesim, Auguslino 2. de Genesi ad lilleram c. 10.

Probari autem haec communis sentenlia solet, primo ex Genes?s l. ubi dicitur a Deo factum esse firmamentum, per quod intelligitur totum coelum in quo sunt sidera; quandoquidem poslea dicatur Deus in firmamento collocasse solem, Lunam et stellas. Ideo autem vocatur tolum hoc coelum firmamentum, quia est subslantia firma et solida; ergo non est substantia fluida. Verum in primis si consideremus hunc locum per se, non salis probat, in sententia praesertim eorum, qui fatentur coelum stellarum immobilium esse solidum, et reliquam partem esse fluidam, in qua sunt stellx erranles, nam quamvis per /irmamentum intelligeretur non solum pars illa coeli in qua sunt stelle fixs?e, sed etiam in qua sunt planete, tamen posset totum illud conflatum ex utraque parte vocari firmamentum, denominatione desumpta a poliori parte, quae est illa in qua sunt stelle fixeaet, quamvis aliqua pars ipsius non esset firma et solida. Confirmatur, quia secundum, aliquos ex is, qui ulunlur hac probatione, praecipue Aversam quasl. 32. sect. 6. per firmamentum iu illo Scripture loco intelligitur tota expansio usque ad terram, etiam complectendo regionem aeris, qui non est corpus solidum, sed fluidum, ergo quamvis tota expansio corporum coelestium vocaretur firmamentum, posset aliqua pars ipsius esse fluida.

Deinde contra eamdem probationem facit, quod posset coelum vocari firmamentum, non quod esset res solida non fluida, sed quod esset res firmiter stans et perseverans in eadem dispositione, sine ulla alteratione aut corruptione, quo modo nulla res sublunaris potest vocari firmamentum; ergo ex nomine firmamenti praecise non potest desumi efficax argumentum.

Probari solet secundo, ex illo Job 87. Tu forsitan cum eo fabricatus es colos, qui solidissimi quasi ss fusi sunt. Quse verba intelliguntur sine dubio melius cum communiori sententia, de coelis, in quibus astra sunt quam de aere, ut intelligit Pineda, ob levissimum fundamenlum, recedens a communiori sententia.

Contra hanc probationem facit primo, quod illa verba non sint Jobi, sed Heliu amici ejus, cui non adeo constat adfuisse Spiritum sanctum in omnibus quae dixeral, sic ut non potuerit errare. Nec refert, quod exponantur verba amicorum Job, et sint de Scriptura Canonica, quia exponi debent, ut intelligantur, et ex eo quod referantur in Scriptura, certo habemus quod ea protulerit iste amicus; non tamen deberent esse vera secundum se, sicut nec debet esse verum, quod Scriplura refert insipientem dixisse in corde suo, nimirum, quod non sit Deus, Psalm. 18.

Secundo, sicut Pineda intelligens illa verba de aere, explicat qua ratione aer dici possit solidissimus quasi ws fusum, cum tamen sil substantia fluida, ita multo proprius dici posset coelum, licet sil fluidum, solidissimum quasi «:es, propter slabiliiatem, incorruplibilitatem, — continuationem, expansionem et lucem. Pluribus etiam rationibus eadem communis probari solet, desumplis ex uniformilate et perpetua constantia motuum diversorum, quos habent Planete, et ex immobilitate quam habent stell fixae,quantum ad hoc quod non recedant unquam ab illa distantia, quam habent inter se: quie uniformitas videri posset non compali cum fluibilitate coelorum. Verum corra hocc posset dici, quod moverentur sic uniformiter ab Intelligentiis, quas omnes fatentur coelis assistere a solo Deo, in quo sane nihil esset implicantiae.

Nihilominus, quia non debemus recurrere ad specialem aliquem concursum divinum in effectibus naturalibus absque causa, et quia si ab intelligentiis moverentur et conservarentur omnes stellae lam uniformiter, non apparet quomodo hoc fieri posset, quin simul cum stella qualibet moveretur Intelligentia movens stellam per totum orbem circulariter; et praelerea cum slelle ase invicem valde distent, Intelligentiae etiam assistentes ipsis similiter valde deberent distare, et sic difficulter possent servare uniformitatem sui molus. Et denique, quia non est ullum inconveniens in assignandis pluribus coelis solidis, omnino probabilius videtur, quod colum non sit corpus ita fluidum, sed quod sit, corpus omnino solidum, sicut communiter supponitur esse, eti praeterea etiam, quia nihil impedit quominus prwedicta Scripturi: loca exponatur, sicut communis senLtentia exponit, congruentius mullo exponuntur sic, quam recurritur. ad aliam expositionem absque urgenli necessitate.

Tertia sententia est, quod astra moveantur in eclo, penelrando ipsum, eo modo quo corpora beala possunLl penetrare alia corpora. Ita tenuerunl aliqui anLiqui, ut refert Albertus 1. part. q.4. art.19. et D. Bonaventura in 2. dist. 14. part. 2. art. 1. q. 29. Quam sententiam sequitur Petrus Joannis Provenzalis quodl. 3. q. 7. Contra hanc sententiam est Lertia pars minoris, qua dicit Doctor quod non moveantur astra penelrando partes coeli. Quie pars est maxime communis, et probatur ex eo quod quantitas habet pro pro- prietate aut differentia essentiali impenetrabilitatem naturalem, ita ut res affecta quantitate non possit penetrare aliam rem affectam alia quantitale naturaliter, ut patet quotidiana experientia; hanc enim ob causam corpora muluo se expellunt ex loco, nec nisi unum recedat, allerum in eodem collocare possumus. Nec dicendum omnino absque necessitale ingenti est, quod Deus miraculose corpora celestia quanlitate affecta privel hae connaturali proprietale, sicut privat corpora beata, quando Beatis id placet ad ipsorum emolumentum.

Hoc est fundamentum commune hujus rei, sed nonnullas patitur difficultales. Nam in primis sicut non est inconveniens quod Deus privet quantitatem corporum beatorum actuali impenetratione, licet illam conuaturaliter exigat propter bonum ipsorum, ita videri posset non esse inconveniens, quod privaret quanlilatem coelestium corporum actuali impenetratione in ordine ad se invicem propter bonum universi. Rursus posset dici quod quantitas non exigeret connaluraliter impenetrationem ex se, sed solum id exigerel ratione corporum, in quibus esset, aut qualenus inde sequeretur majus emolumentum universi; unde cum in sublunaribus impenetratio cedit in bonum universi, et in coelestibus non item, posset dici quod corpora coelestia tam connaturaliter penetrarent se, quam sublunaria corpora essent impenetrabilia. Tertio posset negari corpora cecelestia habere quantitatem, maxime juxta illam sententiam mihi valde probabilem, qua ail, ea non constare ullo modo forma et materia physica, sed esse corpora simplicia, nam quantitas dicitur esse communiter proprietas materid, et consequenter naturaliter non competere debet nisi corporibus constan- libus materia. Nec refert quod colum habeat partes extra partes, nam in nostra et communiori sententia, substantia etiam sublunaris haberet partes extra partes, Si conservaretur absque quantitate.

Itaque melius probatur haec communis sententia: Primo ex eo quod si astra penelrarent coelos omnino, Intelligentic ipsa moventes deberent moveri cum ipsis, non minus quam deberent si coelum esset corpus fluidum, ut patet. Secundo, quia nulla prorsus est inconvenientia in mulliplicatione coelorum, unde quandoquidem communiter ita tenetur, melius id asseritur quam oppositum, cujus nullum est fundamentum.

(c) Hoc supposito, sequitur quod quacumque. Ex doctrina praemissa, commu-, niler asserta, nimirum, quod astra non moveantur motu proprio per se, sed motu partis coeli, in qua sunt fixa, infert Doctor necessario tot esse coelos distinclos quoL sunt astra, quas inter se non servanl semper eamdem distantiam; unde quandoquidem certum sit experientia, quod septem astra evrantia non servant semper eamdem distantiam inter se ac astra fixa, sequitur ad minus debere esse octo coelos distinctos, unum pro quolibet Planeta, ac alterum pro stellis fixis, nam cum ill:e stellae semper inter se invicem eamdem habeant distantiam, non est unde colligatur, quod in diversis coe lis collocentur. Unde explodenda est sententia Moysis /Egyplii, qui ut refert Albertus Magnus 2. Celi 1l. tot posuit coelos quot sunt stelle, tam fixae quam errantes. Et multo magis explodenda est aliorum Philosophorum, qui, ut idem lestatur, pro qualibet stella centum octoginta duos coelos posuerunt. Qu: utraque sententia, vel hoc solo rejicitur, quod careat fundamen - to, nec a communi sententia recedendum sit absque aliquo fundamento, nec mulliplicanda sunt entia sine necessitale.

Ne quis autem dicat experientiam, qua colligitur Planelas a se invicem, ac a stellis fixis magis ac minus quandoque distare, esse fallibilem, quia scilicet propter distantiam stellarum ac diversitatem medii potest frangi radius visualis, per quem videmus astra, et ita potest visus decipi, iiaa ut non possit cognoscere locum proprium — slellarum, nec distantiam earum a se invicem. Respondet Doctor quod hinc non possit sequi, quin stellae distent a se plus minus quantum ad loca.in quibus apparent; et quod hinc sequatur eas distare a se plus minus quantum ad loca sua propria, quia tam notabilis et uniformis distantia accesSus ac recessus earum ad se invicem, non posset esse in loco in quo apparent, quin esset lalis, proportione servata in loco suo vero, ut manifestum videtur.

Ex quibus a primo ad ultimum necessario sequuntur octo coli mobiles, quot et communiter Theologi ac Philosophi, tam veteres quam recenliores asserunt. Sed Aversa q. 32. secl. 5. existimal non esse necessarios tot coelos totales et inlegros, quot sunt stelle errantes, sed sufficere per aniplas aliquas Zonas, seu fascias inclusas in concavitatibus correspondentibus in ipso unico coelo, in quo sunt fixae stella non errantes, et ab illo coelo disconlinuatas ac divisas.

Verum, ut res ita se haberet, non esset contra resolutionem Doctoris, cui sufficit esse seplem partes ambientes aliquo modo orbem, distinclas et disconltinuatas inter se, et a coelo stellato seu firmamento, in quibus partibus fixi sunt Planet:e, et. quarum partium motu Planete moveantur, et hoc ipsum sufficere posset omnibus aliis aucloribus tenentibus multiplicationem coelorum, Sed et praeterea, si nihil obstet, quo minus pro quolibet Planeta ponatur inlegrum coelum, non minus convenit illud ponere quam fasciam illam; et cum ab antiquioribus et recentioribus communiter ponantur integri coeli, et non hujusmodi, id sine dubio multo probabilius judicandum est; nec prorsus video qua ratione facilius possit zona illa moveri eo modo quo necessum est, quam integrum coelum, quidquid dicat Aversa, cujus argumenta contra multiplicationem integrorum coelorum aequaliter militant contra mulliplieationem zonarum, quas necessario faLetur.

(d) Ulterius etiam communiter. concedi(iur nonum coelum, etc. Hanc sententiam de nono coelo invexerunt primo Arsatilis et Timocares, postea Hipparchiis, Mileus, Agrias, quos seculi sunt Ptolemaeus, Alphraganus et recentiores omnes fere. Movenlur autem ad ipsum ponendum, quia observaverunt in firmamento praeter motum ab Oriente ad Occidentem, alium motum ab Occidente ad Ortum. Supponunt autem semper eidem coelo ex se non posse compelere duos motus, nec moveri coelum superius motu coeli inferioris; ergo aliquis ex his duobus motibus, convenientibus firmamento seu coelo stellato, debet compeLere ipsi ratione alterius coeli superioris, et consequenter debet admitti tale coelum. Quod autem firmamentum moveatur istis duobus molibus, probant quantum ad molum ab ortu ad occasum experientia quotidiana; quantum autem ad alterum motum ab occasu ad ortum, probant, quia experientia comperitur stellas (ixas easdem non semper oriri in eodem puncto Horizonlis, nec semper eque distare e polis immobilibus mundi, et a capitibus Arielis et Libre, quod esset falsum, si unicus tantum motus competerel coela stellato in quo sunt.

Preter hos motus, Albaetaenius, Thebi- tius, Alphonsus Rex, Georgius Purbacihus. Joannes Monteregius, alium tertium motum in coelo stellato seu firmamento animadverli posse existimaverunt, quem accessus et recessus, seu trepidationis molum appellant, qui motus cum non possit simul cum aliis duobus motibus firmamenlo competere, nisi statuto alio coelo, decimum coelum admitli debere jam communiler asseritur; de quo tamen Scotus non fecit mentionem, quia minus certum esi ipsum dari, si tamen ullo modo detur, quod mihi incertissimum videtur, quamvis cum nihil sit inconvenieniie in eo admittendo, facile quis credere possit Astrologis id asserentibus.

Id praeterea hic adverlendum, Doctorem non fecisse mentionem coeli Empyrei, quod communiter ab omnibus Philosophis et Theologis cum Magistro Sententiarum, in 9. dist. 9. D. Thoma l1. part. q. 66. Alensi 2. part. q. 6. admittitur. Id autem non propterea accidisse credo, quod hoc coelum ratione naturali non possit colligi; in Theologia enim quam tractavit Doctor, non ea sola quaese tali ratione colliguntur Lractari debent, ut manifestum est, sed quia inquirebat tantum de coelis mobilibus, ut patet ex titulo questionis; coelum autem Empyreum supponitur ab omnibus esse immobile.

COMMENTARIUS.

(e) De secundo, in quo non concordant, etc. Premissis his, in quibus Astrologi communiler conveniunt, proponil quaeslionem inter eosdem valde agitalam: An scilicet. quilibet planela habeat unicum tantum coelum ? Cujus quaestionis status et resolutio tolaliter dependet ab observalionibus quibusdam Astronomorum, quas mediante potius experimentali direciione peritorum in ea arte, quam ulla consideratione intellectuali aut discursu quis intelligere polerit, sicut et earum vim ad alterutram quaestionis partem Lenendam vel rejieiendam; unde in littera Doctoris explicanda, qui suppositis istis observationi- bus clara esi, ulterius immorandum non censeo.

Solum aliqua a Doctore omissa, pro majori complemento addam. Et imprimis de ordine coelorum inter se quoad locum, id supponendum cum communiori astrologorum sententia, ultimum locum et infi. mum habere coelum Zune, secundum Mercurii, lerlium Veneris, quartum Solis, quintum Martis, sextum Jov?s, septimum Saturni, oclavum /irmamentum, nonum istud coelum, cujus motu firmamentum movetur ab occasu ad orlum, decimum alterum coelum, cujus motu idem firmamentum movetur, ut et caeteri orbes inferiores ab Ortu ad Occasum motu illo maxime sensibili, quo circumitur terra spalio viginti qualuor horarum. Hoc autem decimum coelum, si detur, est primum mobile, nam Empyreum, quod undecimo collocatur loco, ut supra dixi, communiler supponitur non moveri. Ordinem porro Planetarum quidam bene comprehendit his versibus:

Saturnus prior est, hinc Jupiter, Znde Gradivus,

Posi sequitur Phocbus, Cypria quinta Venus.

Mercurius sextus, verum infima et ullima Luna est;

Ordo planetarum clauditur hoc numero.

Alter brevius unico versicuto.

Post S1M, SUM sequitur, proxima Luna subest.

Major est controversia: An quo altiores eo nobilioris sint natur? ac majoris perfectionis. Partem affirmativam tenere videtur D. Thomas 12. Metap^. cap. 8. negativam Richardus 29. dist. 15. q. 5. quia existimal coelum Solis quod quartum relinet locum, esse celerorum praestantissimum. Conimbricenses 2. de colo cap. 9. q. 2. art. 9. Solem i quidem asserunt inter astra principatum tenere perfecti- onis, et probabiliter etiam orbem medium ex tribus, quibus conficitur coelum Solis, qui Solem ipsum defert, et:est ;'continuus Soli, atque adeo ejusdem speciei cum ipso, eodem; modo excellere reliquos eclgs et orbes; inter ipsos autem reliquos coelos et orbes, illum majoris esse perfectionis, qui superiorem tenet locum.

Ego rem hanc incertissiman judico, et quamvis valde verisimile sit Solem inter astra majoris esse dignitalis, propter speciem ilam suam nimis eximiam et majorem vim communicativam lucis ac caloris, tamen omnino existimo non constare ullo modo differentiam specificam dari inter coelos, etsi daretur etiam, quemadmodum Sol qui secundum omnes, differt specie a ceteris aslris, et secundum communiorem sententiam, est maximsd omnium perfectionis, non habet superiorem nec inferiorem locum, ita non est necesse ut cetera astra, aut coeli, quo majoris sunt perfectionis, eo altiorem possideant locum. Nec sane ex eo quod aqua pelit esse supra terram, et aer supra aquam, satis sufficienter colligitur quod aqua sit majoris perfectionis quam terra, aut aer quam aqua, sed id aliunde constare debet, aut pro incerto habendum est.

Quanto autem tempore quodlibet ccelum suum circuitum circa orbem conficial, magna cura observare conati sunt Astrologi, quibus si in sua arle credendum sil, sic moventur singuli coeli per orbem, ut decimum seu primum mobile suum cursum ab orlu ad occasum spatio viginti qualuor horarum conficiat, eodem molu reliquos secum pervolvens orbes, nisi quod proprio motu paululum tardare compellantur, ut manifeste apparet in Luna. Nonum solum conficit suum proprium motum, secundum Alphonsum Regem, quadraeipta novem mille, secun- dum Ptolemaeum, triginta sex mille, secundum Albaglegnium viginli tribus mille seplingentis sexaginta annis. Oclavum colum expedit, suum motum Lrepidationis seplem mille annis. Sa/wrnus perficit suum motum annis triginta. Jupiler annis duodecim. Mars annis fere duobus. Sol diebus trecentis sexaginta quinque, horis quinque, minulis quadraginta. Eodem fere tempore Venus et Mercurius. Luna denique diebus viginti septem, horis fere octo. Quod totum a Conimbricensibus est notatum 9. de Celo, cap. ll. qui etiam bene advertunt non eadem celeritate aut tarditale moveri ires orbes cujuslibet Planelae, sed orbes extremos moveri semper aequaliter ab Occidente ad Ortum motu noni coeli, tertium vero orbem, qui deferens est, moveri motu ipsius Planeta.

Quaeres a quo effective moventur coeli? Respondeo cum communiori sententia, eos non moveri a propria forma, neque a seipsis ullo modo, quia nullum corpus movetur a se, nisi motu naturali, quo tendit ad Jocum suum proprium et connaturalem, ut moventur gravia et levia a seipsis, illa deorsum, haec sursum, vel motu sensitivo, hoc est illo, qui fit medianle sensatione et appelitu, sicut moventur animalia. Sed coeli, ut suppono cum communi sententia, non sunt animal, cum nullum sil animae eorum indicium, pec Lendant in locum aliquem naturalem per suum molum, ut evidens est, quia alias aliquando in eo quiesserent ex se. Et quia nullam acquirunt. perfectionem majorem suo molu quam haberent, si omnino quiescerenl, qui est ratio eur existimat Scotus quod motus coelorum localis, nec sil ipsis naturalis, nec violentus, sed omnino neuler, seu lalis, ad quem indifferenler se habent; ergo nullo modo moventur a sua propria forma, neque a seipsis.

Hinc sequitur orbes moveri coelesleS, y vel ab ipso Deo, vel ab Intelligenliis seu. Angelis, et quidem ab his moveri immediale communior est sententia cum Philosopho 8. Physic. cap. 6. text. 59. et 12. Metaph. cap. 8. Divus Thomas opusculo 10. art. 3. qui etiam asserit quaest. 1. de potenLia art. 3. quo fidei sententia est, quod substantiae separale, sive Angeli moveant corpora coelestia. Ratio autem hujus polissima est, quod Deus per se mon soleat efficere aliquid circa creaturas immediate, quod per alias causas secundas (am commode fieri potest, at per Intelligentias commodissime moveri possunt coeli; ergo per eas dicendi sunt moveri. Non vero existimandum esae quod una Intelligentia omnes moveat, sed plures pro pluralitate coelorum et distinctione ac diversitate motuum particularium cujuslibet coeli, ut etiam communior tenet sententia, a qua sine causa noD est recedendum, quamvis non habeat demonstrationes.