Quaestio 1

COMMENTARIUS.

(a) Titulus quaestionis sic intelligitur: an existentia actualis Angeli mensuretur aliqua mensura propria sibi? sicut dicimus quod existentia Dei mensuratur: eternitate ut mensura intrinseca et propria sibi, et temporale mensuratur tempore, tanquam mensura propria et intrinseca motus inexistentis tali. temporali.

(b) Contra, non necesse est. Arguit primo probans mensuram Angeli esse vere successivam, et primum argumentum stat in hoc: unus Angelus potest esset prior alio, et potest simul existere cum alio; ergo esse ipsius Angeli mensuratur mensura successiva. Antecedens patet, quia potuit unus Angelus creari alio non creato, et post potuit alius creari, et sic ille primus coexisteret secundo. Consequentia patet, quia existentia Angeli, ut est prior existentia alterius Angeli, mensuratur aliquo ne, et ut post est, simul mensuratur alio nunc, succedente priori nunc; ergo existentia prioris Angeli mensuratur mensura successiva.

(c) Secundum argumentum ibi: Praeterea Angelus potest annihilari, etc. stat in hoc: Si existentia Angeli non mensuratur mensura successiva, ergo contradictoria possunt verificari de eodem. Patet consequentia, ponendo talem casum: Angelus nunc habet esse, et post annihiletur, quaero tunc esse ipsius Angeli, et non esse ipsius Angeli, aut. sunt in alio et alio nunc :svl, et sic erit mensura successiva; aut sunt in alio et alio nunc temporis, et hoc non, quia non ponitur mensurari tempore; aut sunt in eodem «unc temporis vel cevi non primo, nec secundo, quia tunc contradictoria verificarentur de eodem, videlicet quod esse Angeli, et non esse ipsius verificarentur de Angelo pro eodem nunc, nec est dicendum de nunc aeternitatis, quia Anzelus non mensuratur aeternitate, nec sicut creatur proprie in mune aeternitatis, ita non annihilatur proprie in »Ac zeternitatis; oportet ergo dicere, quod in alio nunc sevi habeat esse, et in alio annihiletur, et sic aevum erit mensura successiva.

(d) Item aliquis Angelus potest esse creatus, etc. Argumentum stat in hoc; pono quod Angelus A nunc creetur, existentia A mensuratur nunc :evl; secundo annihiletur, certum est quod nunc mensurans existentiam illam annihilatur. Tertio, reparetur, quaero tunc existentia Angeli reparata mensuratur nunc svi, aut eodem mune quo mensurabatur existentia prius creata aut alia. Si secundo modo; ergo successio. Non primo, quia aliter ita esset aliquod interruptum, sicut non interruptum; sequitur ergo quod alio et alio nunc, et si sic, sequitur quod si existentia illius Angeli nullo modo esset interrupta, quod alio et alio unc mensuraretur.

COMMENTARIUS.

(a) Hic dicitur. Circa mensuram Angeli tres sunt opiniones diversae: prima est S. Bonaventure lib. 2. dist. 2. art. 4. q. 3. Hic dicitur quod $m existentia Angeli est successio formaliter, et stat in hoc quod existentia Angeli, puta durantis tanta duratione, puta infinita a parte post mensuratur mensura successiva sibi propria, sic intelligendo quod mensura Angeli ex hoc dicitur successiva, quia unum ounce svi immediate sequitur aliud nunc svi, puta Si existentia Angeli duret per viginti instantia, dicit S. Bonaventura, quod talis. existentia Angeli in primo instanti mensuratur unc, sive instanti evi, quod est indivisibile; et in secundo instanti mensuratur alio nunc cvl indivisibili; quod immediate sequitur primum unc; et in tertio instanti mensuratur alio mune evi, ita quod cujuseumque instantis existentis Angeli correspondet proprium nunc, et sic totum aevum Angeli durantis per viginti instantia, vocatur successivum, cum sint ibi viginti instantia svi sibi invicem succedentia, et sic totum « zvum Angeli, quod sempiternaliter durat a parte post, includit infinita instantia avi a parte post, sibi invicem succedentia; et sic patet opinio S. Bonaventure, quam multis rationibus probat, qnarum prima est ibi: Pro ista opinione arguitur. quadrupliciter.

(b) Pro prima opinione, Prima ra- tio stat in hoc: supponendo quod existentia Angeli conservetur, et quod continue fiat, sic tamen intelligendo, quod Angelus in primo instanti habet totum suum esse perfectum, et in secundo instanti quantum est ex parte sua desineret esse, nisi a prima causa iterum poneretur in esse; et similiter in tertio instanti, quantum ex se est non esset nisi a prima causa poneretur in esse pro tertio instanti, et sic deinceps, et hoc modo debet intelligi continue fieri, ita quod pro quolibet instanti habet. perfectum esse, et nisi pro quolibet instanti poneretur in esse ex parte sua semper haberet non esse; cum ergo existentia creature ponatur in esse in alio et: alio instanti vel actione, puta creatione passiva sive continua, sive alia et alia, sequitur quod illa creatio passiva per centum instantia, dicitur succesSiva, quia creatio passiva, vel eadem continuatur, vel quod una in uno instanti succedat alteri in alio instanti; igitar aevum mensurans M hujusmodi creationem passivam, secundum quam existentia Angeli ponitur in alio et alio instanti, dicitur successivum modo praeexposito, in declarando opinionem sancti Bonaventure.

(c) Confirmatur. Ista confirmatione probat Bonaventura, quod conservare dicat aliquam -actionem — sic, quod si Deus creat Angelum in primo instanti, eü ipsum conservat in secundo instanti, illud conservare est agere, quod nihil aliud est nisi iterum producere Angelum in secundo instanti, et sic deinceps. Et sicut conservare dicit actionem, ita et conservari in secundo instanti dicit passionem suo modo, id est, quod sicut conservare Angelum in secundo instanti est ipsum ponere in esse existentiae pro illo secundo instanti, ita et Angelum conservari in secundo instanti, est ipsum ponl actione agentis in actuali existentia in illo secundo instanti, et sic patet quomodo conservat lumen, qui non claudit fenestram. Certum est enim, quod lumen conservatur a corpore luminoso, quando intrat aliquam domum, quia continue multiplicat lumen, et si per instans desineret multiplicare, ipsum continuando, statim lumen desineret esse; non conservatur ergo a non claudente fenestram, sed a corpore luminoso ipsum lumen, vel eadem actione continuando, vel alia et alia actione pro alio et alio instanti ipsum in esse ponendo.

(d) Similiter tunc annihilare esset actio positiva, quod falsum est. Hic Bonaventura probat per locum ab oppositis, quod conservare sit vere agere, et ratio stat in hoc, quia cum conservare et annihilare ad invicem opponantur, si conservare non dicat aliquam actionem — positivam; ergo annihilare dicit aliquam — actionem positivam, quod falsum est, quia annihilare nihil aliud est nisi non agere, quod etiam apparet ex hoc, supple, quod conservare sit agere, quia nulla creatura est in esse suo ipndependens, quia nec actus purus; Igitur continue in essendo dependet a causa. Nam sicut aliquid simpliciter et essentialiter dependet ab alio in essendo, loquendo semper de causis essentialiter ordinatis, ita et quantum ad sui permanentiam dependet, et sic continue in essendo dependet a causa, et non tantum a causa, quia dedit esse, et modo non dat, quia tunc conservare nihil esset nisi prius egisse, et modo non destruere.

(e) Si concedantur omnia ista, etc. Haec littera stat in hoc, si quis concederet quod conservare esset positive agere, et tamen diceret quod Deus eadem actione, qua produxit Angelum in primo instanti, conservat pro quolibet instanti consequenti, ita quod illa actio non potest dici continua, patet quia non est ibi forma secundum quam continuetur, Unde pro clariori intelligentia, nota quod aliquando actio dicitur continua non ex sua actione, sed ex hoc quod forma, quae acquiritur per talem actionem — acquiritur successive, sicut calor ut decem causatur in igne successive, ita quod una pars post illam. Aliquando dicitur. continua, non quod forma quia acquiritur per talem actionem sit in se continua et divisibilis, sed ex hoc, quod eadem forma vel existentia illius continuatur in alio et alio instanti, ipsam producendo in alio et alio instanti, ut si Deus una actione positiva produceret Angelum in alio et alio instanti, «continuando ipsum, et tali actioni continue correspondeat forma continua et divisibilis; non divisibilis in suo esse, sed ex hoc divisibilis, quia illud esse semper habetur, et semper producitur in alio et alio instanti. Aliquando actio dicitur non continua sive indivisibilis, et est quando forma quia acquiritur per ipsam, est indivisibilis, et tantum pro primo instanti acquiritur. Negaret ergo illa opinio conservare esse actionem primo, vel secundo modo, et diceret quod Angelus in primo instanti accipit esse actione divina indivisibili, et quod etiam habet esse in secundo et tertio instanti, et sic successive illa actione indivisibili, et nullo modo continuata.

(f) Contra, hac. actione. non. habetur formaliter. Argumentum hoc Bonaventure contra hanc responsionem stat in hoc: Tu dicis, quod Angelus in secundo instanti habet esse illa actione indivisibilli, quia ipse Angelus habet esse in primo instanti. Contra, nam Anscelus in secundo instanti de se habet non esse, quaero tunc, aut ergo in secundo instanti producitur in esse illa actione prima, et sic illa actio continuatur; aut illa actione producitur in esse, ergo non habebit esse in secundo instanti per aliam actionem primam, et hoc est quod dicit ibi: Aac actione, scilicet prima, non haberetur formaliter et ultimate illud. esse, quod. potest non habere, puta in secundo vel tertio instanti, posita hae actione, et hoc probat, quia causa causans hae causatione est causa ultimate applicata ad producendum effectum in esse; igitur si cum hoc, supple, stante tali applicatione cause possit stare effectum non esse, non videtur quod hac causatione habeatur esse ultimatum; patet, quia si causa est perfecte et ultimate applicata ad effectum producendum causatione A, pro instanti D; si pro illo instanti B effectus potest non esse, sequitur quod illa causatione A non ponitur in esse, quia si causatione A poneretur in esse pro instanti 5, esset impossibile ipsum effectum posse non esse pro instanti D. Sed in proposito hac causatione posita, qua Angelus producebatur in esse in primo instanti, potest Angelus non habere esse cras, et si habet esse cras, non habet illud formaliter et ultimate illa causatione, qua ponebatur in esse pro primo instanti; oportet ergo dicere quod si habet esse pro alio et alio instanti, quod habeat esse, vel eadem causatione continuata pro quocumque instanti, in quo habet esse, vel quod habeat esse alia et alia causatione pro alio et alio instanti, quo ponitur in esse.

(g) Si dicas. Diceret forte Henricus (sustinendo quod tantum habeat esse pro quocumque instanti actione indivisibili) quod Angelus non habeat esse, puta crastina die, scilicet quod non diceretur habere esse crastina die, nisi pro quanto coassisteret tempori crastino. Prima ergo actione non posset coexistere tempori crastino, nisi alia actione ponatur tempus crastinum, cui assistat; sed posito tali tempore diceret Henricus, quod Angelus eadem actione, qua habuit esse in primo instanti coassisteret illi tempore crastino, nam ipse Henricus vult, quod sit impossibile ::vum separari a tempore, ut infra patebit, et sic creatura dicitur existere pro alio et alio instanti pro quanto Ipse existens in nunc evi, ipsum nwnc evi ludivisibile comparatur ad aliud et aliud instans temporis, et hoc est. quod dicit.

(h) Contra, ita est de aeternitate. Haec instantia contra Henricum est satis clara in littera, nam tunc sequeretur, quod instans sevi non differret ab instanti aeternitatis, nam ex quo vult Henricus, quod ipsum «vum Angeli quantumcumque durantis, sit indivisibile, ut supra dixi, et similiter aeternitas est vere indivisibilis, et tota simul secundum omnes; si ergo dicatur nunc aevi Angeli non esse cras, nisi pro quanto tempus coexistat sibi, dta nunc aeternitatis, sive existentia ipsius nunc non poterit esse cras, nisi pro quanto tempus sibi coexistat, et sic aevum non differret ab aeternitate, quod est inconveniens, et hoc est quod dicit.

(i) Similiter non tantum posita causatione, etc, Hic Bonaventura vult dicere, ex quo ipse Angelus crastina die non tantum potest habere non coexistentiam temporis. quae fundatur in esse absoluto Angeli, sed etiam illud esse absolutum Angeli potest non habere pro crastina die. Quaeritur ergo a quo ponitur illud esse absolutum «crastina die; si prima actione, qua habuit esse in primo instanti, ergo continuatur illa actio, quod est intentum; si alia et alia actione, similiter habetur intentum, ut supra patuit, non enim esse absolutum Angeli dependet essentialiter a coexistentia temporis, et sic stat prima ratio D. Bonaventure.

(k) Item secundo principaliter sic, si esse cujus est simplex, etc. Vult dicere, quod si esse aevi est simplex et immutabile; ergo sicut Deus non potest facere Angelum non fuisse, ita nec non fore. Consequentia patet, quia si aevum est omnino indivisibile, tunc idem esset fwisse et fore, et sequitur quod Deus non potuit facere Angelum non fore.

(D) Confirmatur ratio, quia in aeternilate, etc. Confirmatio stat in hoc, quod si aevum esset omnino indivisibile, tunc Deus posset creare Angelum in instanti A, et in eodem posset annihilare; quod patet, quia certum est quod in aeternitate non verificantur contradictoria de voluntate divina, nec ipsa est respectu contradictoriorum; sed in aeternitate potuit creare Angelum et eumdem annihilare, patet, quia aeternitas est tota simul, et non habens principium neque finem. Pono nunc casum possibilem, quod Deus in aeternitate velit Angelum creare et eumdem annihilare. Ista sunt duo contradictoria, et ut non sint duo contradictoria, oportet invenire aliam causam, et ita est, quod vult Angelum creare pro instanti A, et vult ipsum annihilare pro instanti £, ergo oportet ponere in Angelo aliud instans, in quo velit eumdem annihilare, ae sic erit mensura successiva, nec oportet fugere ad tempus, cui coexistit, quia Deus potuit velle creare et velle annihilare pro alio et alio instanti absque respectu ad tempus, et hoc est quod dicit ista littera.

(m) Tertio. arguitur ex infinitate, etc. igitur nunc. formaliter habet — durationem infinitam, et sic aevum Angeli non differret ab aeternitate, quia habet totam suam durationem simul.

Hoc confirmatur, quia illud nunc, etc. si posset coexistere omni loco esset infinitus secundum locum, si tamen loca essent infinita.

(n) Et si. dicatur, quod hoc non est. verum, nisi habeat ex se unde possit sic coexistere. Vult dicere quod etsi Angelus possit esse praesens omni loco, non ex sua virtute, sed tantum per potentiam divinam, non diceretur esse infinitus secundum locum, quia esse infinitum secundum locum est posse esse simul in infinitis locis virtute propria.

(o) Contra, quia argumentum stat, quia si potest esse in omni loco participative diceretur infinitus participative. Et sic licet. haec. immensitas non: equaretur immensitati divinae intensive,: iequaretur tamen extensive; haec idem dico de aevo, quod si Angelus, etiam participative possit coassistere infinito tempori per nunc svi indivisible, illud nunc :vi esset infinitum extensive, quod esset inconveniens.

(p Et confirmatur ista ratio, quia negatio, etc. Vult dicere in ista littera D. Bonaventura, et probare quod actu habeat infinitas existentias, et sic illud: evum si est indivisibile, sit in infinitum. Quod dicit negatio negationis est affirmatio positionis. Hoc est notum in Logica, quia duc negationes efficiunt. unam affirmationem, et quod dicit de negationibus negatis, negationes negate in proposito sunt, istae, scilicet non. coexistit «e- vum huic instanti temporis, et non coexistit alteri instanti, et sic in infinitum, et sic sunt infinite negationes negatze, et hoc. modo negantur, nego scilicet quod zvum non assistat huic instanti temporis, et nego similiter, quod non assistat alteri instanti temporis, et sic in infinitum; ergo infinite negationes infinitarum negationum coexistendo ponunt infinitas affirmationes, vel unam continentem infinitas, et sic aevum erit actu infinitum, vel actu habebit infinitas coexistentias infinitis partibus temporibus temporis, et hoc est quod dicit in ista littera.

(q) Quarto arguitur ex ordine eorum que possunt esse in «cvo. Et sententia litterae stat in hoc: pono quod Angelus in primo instanti in quo habuit esse, potuit habere innocentiam, et postea peccare et obligari ad poenam «eeternam; ergo ibi prius et posterius, et sic successio, etiam circumscripto omni tempore,

(r) Similiter potuit unus Angelus prius creari, etc. ergo nec in eodem nunc cum illo, sic unus prius, et alius posterius, et sic successio.

COMMENTARIUS.

(a) Contra istam positionem quod. includit contradictionem arguitur, ab Henrico, quodl. 5. q. 13. et quodl. 9. q. i. Nam Henricus vult, quod existentia Angeli quantumcumque duret, mensuretur aliquo »wnc svi indivisibili, ita quod tantum unum "nc :evi indivisibile mensuret intrinsece existentiam totam Angeli quantumcumque durantem, et sic mensura Angeli intrinseca est indivisibilis, et nullo modo successiva et divisibilis. Vult tamen, quod ipsum xwevum Angeli indivisibile de necessitate coassistat tempori, et sic illud nunc sevi potest dici successivum non in se ut dicit, sed prout coassistit alii et alii nunc temporis. Arguit ergo Henricus contra opinionem D. Bonaventure aliquibus argumentis, quae postea patebunt in solvendo illa pro opinione saneti Bonaventura.

Hanc conclusionem negativam tenendo, dupliciter ponitur differentia :evi ad tempus et aeternitatem. Henricus enim ponit duo: Primum, quod mensura Anzeli sive v€vum Angeli nullo modo est successi vum, et sic in aeviternum nullum est successivum. Secundum ponit, scilicet quod ipsum aeviternum, sive Angelus mensuratus aeevo, in quolibet instanti habet esse terminatum, id est, quod quantum est ex se, in quolibet instanti habet non esse, et similiter aevum habet esse terminatum in quolibet instanti, id est, quod in quolibet instanti habet de se non esse.

COMMENTARIUS.

(a) Contra istum modum ponendi arguo. Scotus arguit contra Henricum deducendo ipsum ad contradictionem, et ratio Scoti H stat in hoc: quia pono, qued Angelus habeat existentiam in nunc A, et secundo quod habeat existentiam in nunc B. Tertio pono, quod ipsum nunc positum per Henricum in quolibet instanti habebit de se terminari sive non esse, et similiter existentia Angeli, tunc quaero quomodo Angelus, qui prius est in nunc A, fiat in nunc D. Si dicis quod ex se est Ibi, contra, quia in nunc A, habet ex se terminari, sive non esse; et similiter quaero de nunc posito ab ipso, quod est in nunc A, quomodo fiat in nunc D; non ex se, quia per ipsum in nunc B habet de se non esse, ergo si tam existentia Angeli, quam ipsum nunc aevi fiant in nunc D, aut hoc erit quia utrumque de novo producitur, aut quia utrumque sit iterum positum,et si sic,tunc erit successio, quia ipsum nunc in instanti DB, vel iterum positum, vel de novo causatum succedit sibi ipsi existenti in nunc; ergo contradicit sibi dicendo mensuram Angeli non esse successivam, et quod tam Angelus, quam ipsum aevum pro quolibet instanti habet de se terminari sive non esse, et hoc est quod dicit.

Praeterea quod dicit, quia D. Bonaventura dicit, si aevum Angeli sit penitus indivisibile, sequuntur multa incompossibilia, quae patent in positione D, Bonaventure. Dicit Henricus, quod impossibilia posita a Bonaventura non sequuntur ex hoc quod aevum ponatur indivisibile,sed ex hoc quod ponatur aevum posse separari a tempore, quod tamen est impossibile, et sic non est inconveniens, quod ex uno impossibili sequantar multa impossibilia. Ad hoc ergo antecedens impossibile vel incompossibile, scilicet aevum indivisibile potest separari a tempore, sequuntur multa incompossibilia posita a D. Bonaventura, sed si aevum indivisibile de necessitate coassistat tempori, nulla impossibilia sequuntur, et hoc est quod dicit contra hoc.

(b) Hoc non videtur. Hic probat Doctor quod non repugnat aevo posse esse sine tempore, quia, secundum Henricum ipsum aevum est prius natura tempore, quia vult quod tempus de necessitate concomitetur aevum, tanquam imperfectum perfectum, et vult etiam quod illud, quod est prius natura alio,non repugnet sibi posse esse sine illo; ergo in priori, quo aevum potest esse sine tempore, etiam aeviternum, quod est mensuratum ipso aevo, possit esse sine tempore. Patet, quia aevum existentiae Angeli fundatur in ipsa existentia; ergo si illud aevum est indivisibile, et ex se potest praecedere tempus, tunc in illo priori sequerentur (impossibilia illa illata a 5. Bonaventura.

(c) Et quod. probat etiam. Dicit Henricus quod tempus de necessitate concomitatur aevum tanquam imperfectius perfectum, quod de necessitate continetur.

Dicit Doctor: Hoc non concluderet, sicut dicimus, quod corpus continet superficiem et lineam, quia non potest esse sine illis, cum sint priora ipso corpore et sibi invicem intrinseca, modo aevum non sic continet tempus tanquam prius et intrinsecum sibi, cum tempus secundum ipsum sit posterius aevo; si ergo czevum continet tempus, erit continentia quidditativa, et hoc non. Si vis dicere, quod aevum continet quidditative tempus, ita quod tempus sit de quidditate sevi, et tunc tempus quod est posterius, erit de quidditate prioris, aut de quidditate potentiali, id est, quod contineat ipsum aevum tempus potentialiter, sicut quidditas animalis continet quidditatem hominis, tanquam superius suum inferius; et hoc non. concludit necessitatem :evi ad tempus, quia sicut. non repuenat animali esse sine homine, ita non repugnat ievo esse sine tempore, et sic stat intentum.

COMMENTARIUS.

(a) Qui vult tenere primam opinionem. Hic Doctor ostendit modum, quo quis potest tenere primam opinionem, quae est sancti Bonaventurae, declarando quomodo mensura Angelorum possit dici mjere successiva, qua mensura dicitur cvum. Dicit ergo sic: Qui vult tenere primam opinionem, etc. et per consequens habet propriam —divisibilitatem, quia divisibilitas in partes quantitativas, de necessitate concomitatur quantitatem, et talis quantitas non habet divisibilitatem permanentem, ita quod omnes partes simul sint, quod est de ratione permanentis, sed successivam, sic quod una pars semper succedat alteri; non enim talis quantitas potest habere omnes partes simul, cum de ratione successivi sit non habere omnes partes simul. Et quia successivum potest esse duplex, aliquod quod est compositum ex partibus divisibilibus, ita quod una pars semper divisibilis in infinitas partes, succedat alteri parti, et sic tempus et motus dicuntur successiva, quia quaelibet pars temporis, et quaelibet pars motus est divisibilis in partes infinitas o proportionales. Aliud est successivum constans ex partibus indivisibilibus, ita quod unum indivisibile succedit alteri, ita quod unum indivisibile cum desinit esse, succedit aliud, et cum aliud desinit esse, succedit aliud; et hoc modo potest poni v vum quantitas successiva, quia constat ex alio et alio nunc sibi invicem succedentibus, et ita nunc svi quantum est ex se raptim transit, ita cum unum nunc desinit, aliud succedit, Et esse ceviterni,quod est ens mensuratum avo, et positum est in. illo nunc, scilicet indivisibili et instantaneo, ex positione sevi in illo nunc, supple praecise habet esse in isto nunc, et statim non esset isto nunc transacto, nisi eadem causa alia causalione poneret idem esse in alio nume, id est, quod quando Angelus creatur in instanti A praecise habet esse tantum pro illo instanti et instanti immediate sequenti, quantum est ex se, etiam non esset, nisi prima causa, quia ponit Angelum in primo instanti, eadem causatione vel alia ponat illud idem esse in secundo instanti, et sic successive de aliis instantibus, et ita conservat positive causando non aliud. esse, sicut est inm successivo, sed idem esse infinities.

Vult dicere, quod ideo prima causa conservat Angelum, quia in secundo instanti sive nunc in quo Angelus, quantum est ex parte sua, desinit esse, ponit eumdem Angelum in esse in ipso nunc, et similiter conservat in tertio nunc, quia idem Angelus in illo unc, quantum est ex se desineret esse, nisi idem Angelus eadem causatione, qua ponitur in primo unc, ponatur in nunc succedentibus, sive alia et alia causatione, ita quod una causatione ponatur in primo nunc, quae dicitur creatio, et alia causatione ponatur in secundo nunc, et sic deinceps; et sic aevum sive nunc svi dicitur raptim transire, quia semper aliud et aliud nunc succedit.

Ita quod prima causatio dicitur creatio, etc. Sensus hujus litterae est, cum dicit quod causatio Angeli in. primo instanti dicitur creatio, quae immediate sequitur ipsum non esse, et causatio ejusdem Angeli in secundo instanti dicitur conservatio, ut sequitur ipsum non esse posterius duratione. Ipsum non esse dico, quod praecedit creationem Angeli, et. sequitur xon esse posterius natura, quod non esse est posterius creatione Angeli, non quod tale non esse insit, sed in illo secundo instanti in quo ponitur Angelus in esse si non poneretur in esse, ipsum non esse inesset eo modo, quo expositum est supra dist. 1. q. 2. et ipsum esse Angeli positum in secundo instanti est posterius duratione ipso esse Angeli posito in primo instanti. Patet, quia esse Angeli in primo instanti mensuratur primo nunc aevi, et idem esse positum in secundo instanti mensuratur alio mune sevi, quod succedit priori nunc; et hoc modo est continuatio et conservatio ejusdem existenti:te Angeli positae in primo instanti, et iterum positae in secundo instanti, et iterum posite in tertio, et sic deinceps; et solum in primo instanti in quo ponitur dicitur creatio, et in omnibus alis sequentibus primum instans, in quibus ponitur dicitur conservatio, et sic patet ista littera Doctoris.

(b) Exemplum hujus est, quia si Angelus habet aliquam quantitatem virtualem, (quantitas enim virtualis attenditur penes perfectionem intrinsecam, sicut dicimus quod Deus est infinitae quantitatis in virtute, id est, quod est infiniti vigoris et virtutis, et talis quantitas distinguitur a quantitate molis, ubi tantum attenditur extensio quantitativa) per quam potest esse praesens alicui loco definitive; locus enim definitivus pro nunc, ut distinguitur eontra locam circumscriptivum, dicitur locus pressentialis, quo aliquid dicitur sic esse hic, quod pro illo instanti non est alibi, velita esse praesens huic, quod pro illo instanti non est prwsens alteri, sicut si unus Angelus esset in uno loco, et pro illo instanti non esset in alio loco, diceretur proprie in loco esse definitive sive praesentialiter, (ita per eam, supple, quantitatem virtualem esse praesens huic loco, 4uod non potest praesens. esse simul alii loco, nec absolute potest esse. praesens alii loco, nisi aliqua mutatione facta circa ipsam, scilicet quantitatem virtualem, per respectum ad alium locum, vel quod. ipsa fuit major formaliter, vel quae ipsa transferatur de loco ad. locum, vel quod. per potentiam divinam sit in alio loco, non derelinquendo priorem locum quod potest facere, ut patebit infra, et prolixe Zn quarto distinctio 10. et 49. Sequitur, ita est in proposito, quod. illud. esse, quod. habet Angelus unica causatione, limitatum est ad. hoc nunc, ita quod quantum est ex parte sua habet tantum esse in illo nunc, ita quod in secundo nunc ex parte sua nullum haberet esse, nisi eadem causatione qua ponebatur in primo nunc, ponatur in esse in secundo nunc, vel alia causatione a priori ponatur in esse in isto secundo nunc, et sic patet littera hujus exempli.

(c) Ad argumenta contra illam propositionem. Hic Doctor respondet ad argumenta Henrici facta contra opinionem sancti Bonaventure, ad quam opinionem videtur Doctor declinare. Primo enim arguit sic Henricus, probando quod includat contradictionem, scilicet z:evum esse successivum, quia ubi est successio, ibi est prius et posterius, quae non. sunt simul, sed adveniente posteriori prius decidit, et per consequens prius veterascit, et posterius novum est; et sic sequeretur, quod in existentia Angeli posset esse innovatio,quod est inconveniens. Si dicatur, quod in mensura est tantum successio, et innovatio, sed non in mensurato, contra hanc responsionem arguit Henricus, probando quod non potest esse novitas in mensura, quin etiam sit in mensurato, et probat per Philosophum in 4. P/Ays. tert. com. 99. ubi habetur quod prius et posterius sunt in tempore propter prius et posterius in motu: Necesse est, inquit, in motu esse prius et posterius proportionalia his, qua sunt. ibi, puta magnitudini, at vero in tempore est prius et. posterius propter quod. sequitur. semper. alterum ipsorum, est autem prius et posterius ipsorum in motu. Hc ille. Et Commentator ibi: Quia, inquit, prius et posterius inveniuntur in mensura, in qua. fit motus primo, et est illa, qua est in situ, necesse est etiam. in motu inveniantur prius et posterius; et parum infra: Ex hoc, inquit, quod prius et. posterius. inveniuntur. in partibus motus, sequitur, ut. inveniantur in ipso tempore: h«c ille. Hoc idem patet ubi supra text. com. 100. ubi sic habetur: At vero tempus cognoscimus, cum definimus motum prius et. posterius. determinantes, et tunc dicimus fieri tempus, quando prioris et posterioris in motu sensu percipimus. Hzec ille. Etc Commentator ibi: Ipsius, inquit, sentiunt primo et essentialiter, cum senserimus inotum, in quo sentimus nos transmutari, id est, esse in esse transmultabili, hsc ile. Et | hoc idem patet in textu 101. et inde. Ex his ergo, et aliis auctoritatibus apparet expresse, quomodo non possit esse novias in mensura, quin sit in mensurato ut patet de motu mensurato tempore. Sic dico in proposito, quod si non sit aliqua existentia nova in «reviterno, sequitur quod nec aliqua novitas erit in vvo, et sic si non sit prius et posterius In mensurato, non erit aliqua distinctio inter prius et posterius in mensura.

Hoc etiam confirmatur per Philosophum, qui vult quod mensura sit unigenea mensurato, ut patet 10. Metaph. text. com. 4. ubi sic habetur: Semper, inquit, cognatum est metrum magnitudo, non quidem enim magnitudo, et secunaum unwnquodque longitudinis longitudo, latitudinis latitudo, vocis vov, gravitatis gravitas, unitatis unitas, sic enim oportet accipere: hec ille. Vult dicere, quod tertia proprietas mensura est, quod sit uniformis, et unigenea mensurato, id est, quod sit unius generis cum mensurato. Et hoc est quod dicit, quod semper metrum est cognatum, supple unius generis commensurato, et hoc patet per exempla ibi posita; nam mensura magnitudinis est quadam magnitudo, et secundum unumquodque mensuratum, ut quod latitudinis sit, supple mensura longitudo, et longitudinis mensura sit longitudo, etc. Hoc idem vult Commentator ibidem; sequitur ergo ex ista auctoritate, quod si mensura sit divisibilis et successiva, et mensuratum similiter erit divisibile et successivum, quod etiam probatur per hoc, quia indivisibile, inquantum indivisibile potest mensurari divisibili.

Ad hoc argumentum Henrici contra D. Bonaventuram respondet Doctor sustinendo opinionem Bonaventure; et responsio stat in. hoc, quod licet tempus, quod est divisibile, sit mensura motus qui est divisibilis, et quod divisio temporis presupponat divisionem motus, quia divisio partium motus est causa divisionis partium temporis, et per consequens non potest esse novitas et successio in tempore, quin sit in motu mensurato; non tamen sic sequitur de sevo respectu existenti:e. Angeli, quia potest esse divisio mensure absque divisione mensurati, praecipue cum mensuratum non sit causa mensure, et etjam si sic, potest esse quod aliqua mensura sit successiva illi, ita quod unum nunc succedat alteri, et tamen mensuratum non sit successivum, sed sufficit, quod illud mensuratum actione continua agentis primi, vel alia et alia actione ponatur in alio et alio instanti.

Et si dicatur, mensura et mensuratum sunt unigenea, si ergo aevum est divisibile in alia et alia instantia sibi invicem succedentia; ergo et existentia Angeli erit divisibilis. Dico primo, quod Aristoteles non posuit hanc. mensuram svi successivam, sed tempus esse mensuram successivam posuit, et unigeneam mensurato; vult enim ipse substantias separatas esse necesse esse, et aeternas. Secundo dico, quod licet existentia Angeli non sit in se divisibilis, tamen ut consideratur habere esse in alio et alio instanti, et hoc vel actione continua primi agentis, vel alia et alia actione erit divisibilis. Addit enim Doctor, quod licet mensura successiva, qualis est tempus, ut comparatur ad motum, sit unigenea illi, quia sicut in tempore alia et alia pars succedit alteri parti, ita quod adveniente una parte, altera desinit esse; sic similiter est in motu, in quo una pars succedit alteri, sic quod adveniente secunda desinit prima, et sic adveniente tertia desinit secunda, et sic successive; loquendo tamen de re permanente, qua» est subjecta motui, quae mensuratur etiam tempore, pro quanto motul subjicitur, non erit unigenea tempori, quia res permanens habet omnes partes simul, ita quod una non succedit alteri, sicut e contrario est in tempore et in motu, ubi partes non sunt simul, sed semper una alteri succedit.

Secundo principaliter arguit Henricus, quia si nunc aevi raptim transit, ita quod unum succedit alteri, et adveniente secundo nunc, primum desinit esse, aliter aevum non esset successivum, quia Si omnia nunc «evi simul essent, ipsum aevum esset permanens, quia haberet omnes partes simul. Ad hoc ergo ut dicatur successivum, oportet sic unum nunc succedere alteri, quod adveniente uno desinat aliud, sed non est possibile nwnc cvi desinere esse, quod patet, quia si desinit esse, hoc maxime erit propter defectum subjecti, puta ipsius ceviterni; sed :eviternum manet idem, nec potest assignari alia. causa, qua desinat esse, quia non videtur assignari posse causa corruptionis, ergo nunc cvi non deficit, aliter tamen est de nunc temporis, quia deficit propter defectum subjecti proximi, quod est mutatio.

Respondet Doctor ad hoc secundum argumentum, et dicit quod illud nunc desinit in se, quia ex se habet tantum raptim transire. Desinere tamen potest exponi dupliciter: Uno modo per positionem praesentis, et negationem futuri, vel per positionem praeteriti, et negationem prcasentis. Et ut ista littera intelligatur, declaro aliqua, nam differentia est inter permanentia, et inter successiva divisibilia In partes divisibiles, et inter indivisibilia sive instantanea.

De permanentibus sit ista prima conclusio,quod permanens habet primum sui es$e. Et pono exemplum, quod generetur ignis ex ligno,et tunc dicitur ignis genera-, ri, quando forma substantialis ignis inducitur in materia ligni, quod declarat Doctor in prima dist. quarti, quaest. 1. et tunc dico, quod forma ignis geniti habet primum sui esse, loquendo de forma completive, id est, quod datur aliquod instans in quo habet suum esse perfectum. Et cum dicitur, illa forma incipit esse, sic debet exponi, et dicatur illa forma A, A incipit esse, sic exponitur, A nunc est, et immediate ante hoc instans non fuit, ergo .1 incipit esse, quod dicitur, quod immediate ante hoc instans non fuit in aliquo instanti immediato illi instanti in quo est, quia tunc duo instantia essent immediate, quod est contra Aristotelem 4. et 6. PhAysicorum. Sed sic debet intelligi, immediate ante hoc instans non fuit,id est, in tempore immediate praecedenti hoc instans, in quo est; ergo incipit esse, sic intelligendo, A in hoc instanti est, et in tempore immediate ante hoc instans non fuit; ergo A incipit esse, et hoc modo in perma- nentibus incipit exponitur per positionem de praesenti, et negationem de pr«eterito, et sic patet quomodo in permanentibus datur primum sui esse.

Secunda conclusio est, quod in permanentibus non datur ultimum sui non esse, id est, non datur aliquod instans in quo non sit, et aliud instans in quo immediate sit, quia tunc duo instantia essent simul immediata, nec tempus immediatum ad illud instans, quia tunc generaretur in tempore et non in instanti, ut si dicatur, A in isto instanti non est, et immediate post hoc instans erit. Si intelligatur ly immediate pro instanti immediato, tunc dantur duo instantia sibi immediata. Si intelligatur immediate, id est, in tempore immediate habito, tunc generatur in tempore et non in instanti, quod est contra Philosophum, et sic patet quomodo rei permanentis datur primum instans sui esse, et non datur ultimum instans sui non esse. Exemplum clarum ponitur utriusque, supponendo, quod quando acquiritur aliquod permanens ut permanens, tantum in instanti acquiritur. Et licet aliqua qualitas vel quantitas, et forte multe» forme substantiales secundum Scotum in 9. Metaphysicce, acquirantur successive, tamen sunt de numero permanentium cum omnes partes habeant simul, ut ergo successive acquiruntur, et per motum. Similis datur regula de eis, quae et de successivis. Sed regula ista de permanentibus intelligitur de permanentibus, qua ut permanentia totum simul haben, esse in ultimo instanti temporis, in quo tempore successive acquiruntur, et in ultimo instanti tantum indivisibiliter, et sic nullo modo per motum, sed per mutationem. Hoc praemisso, pono exemplum, et sit forma permanens A, quae simul tota acquiritur, tunc datur primum sui esse, id est, datur aliquod instans temporis praecedentis, in quo est verum dicere A est, et per totum tempus praeteritum immediatum illi instanti verum est dicere A non fuit, ergo A incipit esse; et sic incipit exponitur per positionem de praesenti, supple affirmando A esse in aliquo ultimo instanti alicujus temporis, et per negationem de praeterito, supple negando ipsum fuisse pro toto tempore immediate praecedenti illud ultimum instans.

Item, non datur ultimum sui non esse id est, non datur aliquod instans immediate sequens aliquod tempus in quo A non sit, et. immediate post illud instans sit, quia si in aliquo instanti non est, et immediate post illud est, aut erit in tempore aut in instanti; non in tempore immediato ad illud instans in quo non est, quia dictum est, quod permanens ut permanens acquiritur in instanti; nec etiam est in instanti immediate sequenti instans in quo non fuit, quia tunc darentur duo instantia sibi immediata.

Tertia conclusio: Permanens habet primum instans sui non esse, id est, quod si aliquod permanens duret per horam, et in ultimo instanti illius horae desinit esse, et sic exponitur per negationem de praesenti, et per positionem de praeterito, supple A in ultimo instanti horae non est, et in tempore immediato ante illud instans fuit, ergo A desinit esse. Et sic patet dif- 3 ferentia inter ultimum instans sui mom esse, et primum instans sui non esse, quia cum dico A habet ultimum instans sui non esse, semper exponitur per negationem de praesenti, et positionem de futuro, id est, A in isto instanti non est, et immediate post hoc instans erit. Cum vero datur primum instans sui non esse, semper sic exponitur per negationem de praesenti, et positionem de praeterito, supple 4 in isto instanti non est, et in tempore immediato. ad hoc instans fuit: ergo A desinit esse; et sic ad ultimum instans sui non esse sequitur incipere esse. Ad primum vero instans sui non esse, sequitur desinere esse.

Quarta conclusio: Communiter quod est primum instans non esse alicujus forme permanentis, est primum instans esse alterius formae permanentis. Exemplum: Pono casum, quod materia ligni sit sub forma ligni tantum per horam, et in ultimo instanti illius horae sit sub forma ignis; tuncin ultimo instanti illius horae, verum est dicere, forma ligni in hoc instanti non est, et in tempore immediato ante hoc instans fuit; ergo desinit esse, et sic datur primum instans sui non esse. Similiter verum est dicere,f orima ignis in ultimo instanti illius horae est, et in tempore immediato ante illud instans non fuit; er20 incipit esse, et sic patet quomodo respectu unius formae illud instans, quod est primum instans sui non esse, est etiam primum instans esse alterius forme.

Adverte tamen primo quod quando datur primum instans sui esse, semper ncipit, exponitur per positionem de pr: esenti, et negationem de pr:eterito. Exemplum, 4 nunc est, et immediate ante hoc non fuit; ergo A incipit esse.

Secundo, quando datur ultimum instans sui non esse, incipit semper exponitur per negationem de praesenti, et per posit;ionem de futuro. Exemplum, 44 in isto Instanti non est,et immediate post hoc instans erit, ergo A incipit esse. Tertio, quando datur primum instans erit, ergo A incipit esse. Quarto quando datur primum instans sui non esse, tunc non potest. exponi per incipit, sed per desinit, et desinit semper sic exponitur per negationem de praesenti, et positionem de praeterito. Exemplum, A in isto instanti non est, et in tempore immediato ante hoc instans fuit; ergo A desinit esse. Quinto, ubi datur primum et ultimum instans sui esse ut in divisibilibus, potest exponi per incipit et desinit, et ly incipit exponitur per positionem de praesenti, et negationem de futuro,et hoc satis patet per Philosophum. Exemplum primi, 4 in isto instanti est, et immediate ante hoc non fuit; ergo A incipit esse. Exemplum secundi, A in isto instanti est, et immediate post hoc non erit; ergo A desinit esse.

Quinta conclusio, in permanentibus non datur ultimum instans sui esse, et hoc satis exposui infra in isto secundo. Et ut clarius intelligatur, pono quod aliquod permanens duret per horam, et tale permanens dicatur 4; tunc sic, si habet ultimum instans sui esse, quod est ultimum instans unius horae, tunc exponitur per positionem de praesenti, et negationem de futuro,sic dicendo: 4 in isto instanti est, et in tempore immediato post hoc instans non erit; ergo desinit esse. Secunda pars est falsa, quia tunc haberet non esse in tempore, et desineret esse in tempore, quod est contra rationem permanentis, quia permanens, quod simul desinit esse, tantum desinit esse in instanti. Permanens tamen ?e potentia Dei, potest habere ultimum instans sui esse, nam Deus posset conservare lapidem per unam diem, et per ultimum instans illius dici, et in tempore immediato ad illud instans posset eumdem lapidem annihilare, et sic haberet ulimum instans sui esse, et hoc satis patet a Doctore 4. 12. quodlibetorum.

Sexta conclusio est de successivis, ubi | plura continentur. Successiva enim illa, quaeze non habent omnes partes simul, sed una succedit alteri, ita quod una advenien-, te, alia desinit esse, ut patet de motu et tempore. Et de istis loquendo, dantur aliquae regulae, quantum prima est ista, quod in successivis datur primum sui non esse. Et pono exemplum de motu, qui duret per horam, et tunc ista est vera, motus in ultimo instanti horae non est, patet quia motus non est in instanti, et in tempore immediato ad illud instans fuit, et sic desinit esse. Secunda regula, in successivis datur ultimum instans sui non. esse,id est, datur ultimum instans alicujus temporis in quo non est, quia motus nunquam est in instanti, ut dixi, et in tempore immediato post illud instans erit, et sic incipit esse motus. Et exponitur ? ncipit per negationem de praesenti, et positionem de futuro, quia ista est vera, motus in isto instanti non est, et in tempore immediato post haec instans erit; ergo motus incipit esse. Tertia regula, in successivis non datur primum instans sui esse, patet, quia tunc motus posset esse in instanti, et tunc lista esset vera, motus in isto instanti est, quod repugnat scilicet motum esse in instanti. Quarta regula, in successivis non datur. ultimum instans sui esse. Hoc est enim contra rationem successivorum, quod possint habere esse in aliquo instanti, tantum enim habent esse in tempore.

Septima conclusio est de indivisibilibus et instantaneis, in qua dantur aliquae regulae; et non loquor hic de indivisibilibus et instantaneis aliquo modo permanentibus, sicut dicimus quod punctus in linea permanet, sed tantum loquor de illis, quae habent esse et permanentiam per instans, ut sunt mutationes, sive mutatum esse in motu, et instans in tempore, quo intellecto,sit ista prima regula: Instantanea habent primum sui esse, patet, quia ista est vera, A, in isto instanti est, et immediate ante illud instans non fuit; ergo A incipit esse, et sic ?ncipit exponitur per positionem de praesenti, et negationem de praeterito. Secunda regula est, quod Znstantanea — habent. ultimum sui — esse, nam haec est vera, instantaneum est in isto instanti, et immediate post hoc instans non erit; ergo desinit esse, et desinit exponitur per positionem de pr: eesenti, et negationem de futuro. Tertia regula: /nstantanea non habent primum instans sui non esse, patet, quia Ista. est falsa, A instantaneum in isto instanti non est et in tempore immediato ante hoc instans fuit. Haec secunda pars est falsa, quia instantaneum habet tantum esse per instans. Quarta regula: instantanea non ha. bent. ultimum instans sui non esse, patet, quia ista est falsa; A instantaneum in isto instanti non,est, et in tempore immediato post hoc instans erit. Hcc est falsa, cum nullo modo habeat esse in tempore.

Breviter ergo dico, quod permanentia habent primum instans sui esse, et primum instans sui non esse, et non habent ultimum instans sui esse, nec ultimum instans sui non esse. Successiva autem habent primum instans sui non esse, et ultimum instans sui non esse sed non habent primum instans sui esse, nec ultimum intans sui esse. Intantanea vero habent primum instans sui esse, et ultimum instans sui esse, sed non habent primum instans sul non esse, nec ultimum instans sui 9n esse, et sic patet quid dicendum de istis.

(d) Ad aliud. Istis praemissis declaro litteram Doctoris respondendo ad argumentum Henrici ibi: Ad. aliud. argumentum dico quod nunc potest deficere, etc. Hic loquitur specialiter de nunc cevi,quod raptim transit, quia unum z:-42c saevi immediate succedit alteri nunc, ita quod adveniente uno nunc, aliud desinit esse, et hoc est raptim transire. Et licet aeviternum maneat, tamen nunc cvi in se desinit esse, nec aliquod agens corrumpit ipsum, ut patet. Sequitur, et quod nunc temporis deficiat, etc. Dicit Doctor, quod nunc temporis eodem modo desinit esse sicut et nunc cvi quia sicut nunc aevi desinit esse in se, ita et nunc temporis. Et addit quod licet nunc temporis deficiat deficiente subjecto immediato, hoc tamen sibi accidit. Subjectum immediatum nunc temporis est mutatio, sive mulatwm esse, quod est instantaneum, sicut et motus qui est successivus, est subjectum temporis successivi. Dicit ergo Doctor, quod licet deficiente subjecto nunc, puta aliquo mutato esse, deficiat ipsum nunc, hoc tamen non est praecisa causa, quia si ipsum subjectum haberet permanentiam per aliquod tempus, adhuc ipsum nunc desineret esse in se. Et cum quaeritur illud. nunc, a quo corrumpitur, dicit Doctor, quod a nullo immediate corrumpitur, sed mediate tantum, quia agens producens aliud nunc incompossibile priori, corrumpit illud prius, et sic non corrumpit, sed ex consequenti,

(e) Et si quaeras tune, in quo deficiat, etc. Dicit Doctor, quod deficere sive desinere potest. exponi dupliciter: Uno modo per positionem praesentis, et negationem futuri; et hoc modo debet exponi in indivisibilibus, et in his quae habent ultimum sui esse, et sic exponitur: hoc indivisibile in isto instanti est, et immediate post hoc non erit, ergo desinit esse; illa enim indivisibilia non habent primum sui non esse, quia sic exponerentur per negationem de praesenti, et positionem de praeterito ut supra patuit, et sic talia indivisibilia deficiunt cum sunt, quia ista est vera: Hoc indivisibile est in hoc instanti, et immediate post hoc non erit, et sic tale indivisibile desinet esse.

(D Etsi quaeras primum sui non esse nullum est, quia si haberent primum sui non esse, ut dixi supra, tunc desinere exponeretur per negationem praesentis, et positionem praeteriti, ut supra patuit.

(g) Sicut nec alicujus habentis ultimum esse. Vult dicere Doctor quod sicut illa, qua habent ultimum sui esse, non habent primum sui non esse, ita indivisibilia non habent primum sui non esse, quia indivisibilia habent ultimum sui esse, quae omnia supra exposita sunt.

(h) Alio modo conclusio sustineri pos$et, etc. Haec videtur opinio Varronis, qui videtur dicere quod est eadem existentia Angeli absolute sumpta, et ut absolute sumpta nullo modo succedit sibi ipsi. Sed si ponitur aliqua successio, hoc erit secundum alium et alium. respectum ad causam, supple ista tota existentia Angeli sub isto respectu, ut comparatur ad Deum, ut ad causam creantem, et sub alio respectu ut comparatur ad Deum, ut ad causam conservantem, dicit sibi ipsi succedere, ita quod successio non est in aliquo absoluto nature, sed tantum in alio et alio respectu, secundum quod unus respectus succedit alteri. Et additur, quod :sia via esset facilior ad tenendwmn successionem quam prior, que ponit quantitatem, quae est. opinio sancti Donaventure, licet esset ex alia parte multum difficile sustinere, sive in fundamento, sive in termino. Fundamentum est existentia Angeli, in qua fundatur talis relatio, puta ad Deum creantem, et ad Deum conservantem; et terminus est ipse Deus, ad quem terminatur tam relatio creationis quam —conservationis passiva.

Alio modo posset conclusio. sustineri, etc. Hic Doctor dat alium modum sustinendi positionem Bonaventurie, quoad mensuram successivam, et dicit duo: Primum, quod tota existentia Angeli manet, secundum quod absoluta est per quantamcumque durationem duret, et ut sic existentia. Angeli non mensuratur aliqua mensura successiva, cum sit simpliciter indivisibilis. Secundum quod eadem existentia Angeli potest considerari ut habet novum et novum respectum ad ipsam causam, ita quod ipsa tota existentia, ut considerata sub uno respectu terminato ad causam creantem succedit sibi ipsi, ut sub alio respectu terminato ad causam conservantem. Et quiain talibus respectibus ponitur successio, cum continue unus succedat alteri, ipsa tota existentia Angeli ut sic, considerata sub alio et alio respectu potest mensurari mensura successiva, licet ut absolute sumpta, nulla successiva mensurari possit.

COMMENTARIUS.

(a) Sed contra conclusionem dicte opinionis, etc. Hic Doctor improbat hanc responsionem, sive primo modo, sive secundo modo sustineatur. Primus modus D. Bonaventurae est iste, quod existentia Angeli absolute sumpta, mensuratur mensura successiva. Et Doctor arguit contra, probando tantum, quod non sit necesse mensurari mensura successiva, sed sufficit quod mensuretur instanti cevi indivisibili, quia aut nunc sevi ponitur idem eum tali existentia, et sic sequitur quod sicut existentia actualis manet eadem, quod etiam illud «nc cvi maneat idem, aut ponit aliud; et adhuc sequitur quod sicut existentia Angeli potest infinities poni in esse, ita: videtur quod illud idem nunc absolutum possit eodem modo poni in esse, et ita conservari sicut et existentia Angeli conservatur.

(b) S? dicatur, quod siillud mune, ponatur in esse frequenter ponitur in diversis nunc. Dicit Doctor quod etiam in hoc posito, quod etiam adhuc illud nunc poterit conservari in alio et alio «unc, et tunc vel erit processus in infinitum in ipsis nunc; patet, quia qucro de illo nunc, in quo conservatur primum unc, certum est quod potest poni frequenter in esse, ergo in diversis «unc; et quaero de illis aliis, et sic in infinitum, vel erit status in hoc primo nunc, quod sicut existentia Angeli conservatur eadem, ita quodcumque absolutum in Angelo potest conservari idem.

(c) Similiter in sequenti questione, etc. II:ec littera clara est. Secundum improbatur ibi, sive sic, sive sic, impossibile est enim manentibus fundamento eodem et termino, respectus sibi invicem succedere posse, et littera clara est.

COMMENTARIUS.

(a) Ad argumenta pro prima opinione. Hic Doctor videtur solvere rationes D. Bonaventure pro opinione Henrici.

Ad primum dixerat Henricus, quod illa actio, qua Angelus incepit esse, diceretur et creatio et conservatio; creatio inquantum assistit primo instanti temporis, quo accipit esse; et diceretur conservatio, inquantum coassistit secundo instanti temporis in quo habet esse, et sic tantum una actio et non continua, et hoc est. quod dicit in ista littera.

(b) Sed. praeter intentionem Augustini, ratio ibi adducta, scilicet Bonaventurse, videtur habere difficultatem, etc.

Respondet Henricus ibi: Respondeo, ista propositio est distinguenda, etc. Ista enim propositio scilicet: Illud non habetur aliqua causatione completive, cujus oppositum stat stante. tali causatione, est vera in sensu compositionis. Et ut clarius intelligatur, pono exemplum, quod Angelus habeat esse, et in primo instanti etin secundo, et in tertio; nam in primo instanti accipit esse causatione A, de qua supra, existentia ergo Angeli in primo instanti non habetur completive ista causatione in secundo instanti, quia in secundo instanti oppositum stat, supple, quia in tali secundo instanti potuit non esse. Si intelligatur in sensu composito, sensus est verus, quia stante causatione illa non potest stare non esse ipsius Angeli, et sic in tali sensu, quod sit causatio terminata ad Angelum, et quod simul Angelus non sit, implicat; est ergo vera ista in sensu composito: Angelus non habet. completive esse causatione aliqua, cujus oppositum stat. stante tali causatione. Sed in sensu diviso est falsa, et est sensus, quod Angelus habet esse in primo instanti, et tamen potest non esse, quia et talis causatio potest non esse in secundo instanti; sic ergo in sensu diviso, h«c est falsa: Angelus non habet esse completive ccausatione, supple A, cujus oppositum stat, quia certum est quod Angelus potest habere esse completive causatione A, et vere potest non esse, quia illa causatio potest non stare, et est simile illud non est vere album, cujus oppositum stat contrarie. Si intelligatur in sensu composito, hcc est vera, quia stante nigredine non potest esse album; in sensu vero diviso est falsa, quia illud quod est nigrum nunc, poterit perfecte esse album cras, et sic patet. responsio. Et quod dicit infra ibi: Jta etiam licet posita sit. creatio Angeli, potest tamen divisim hac posita stare, quod. Anqelus non sit, licet non. con- junctim. Sententia hujus litterae est, sci- licet quod in sensu composito, quod stante creatione Angeli, Angelus non est; et hic sensus est falsus, et hoc est quod dicit conjunctim alio modo, quod habita creatione Angeli post ipsam potest non esse, et hic sensus divisus est verus.

(c) Et per haec patet ad simile argumentum. Hoc argumento probare videtur, quod creatio non sit conservatio, quia quando conservatur Angelus potest annihilari, ae quando creatur non potest; ergo differunt conservatio et creatio.

(d) Respondeo, sicut non stant simul in sensu, etc. Ad hoc argumentum responde- tur, quod conservari et annihilari in sensu ? compositionis non potest esse, quia sensus est, quod in eodem instanti, quo res conservatur, annihiletur, sensus tamen divisus est verus, et est sensus .: lllud, quod conservatur nunc, potest in alio instanti annihilari. Similiter dico de creari et conservari, non enim eadem res creatur et conservatur in sensu compositionis, quia sensus est, quod in eodem instanti quo res creatur, in eodem etiam conservatur, et hic sensus est falsus, quia creatio dicit respectum esse rei ad non esse immediate praecedens; conservatio vero dicit respectum esse rei ad esse ipsius rei creatze in primo instanti, et. ad non esse ipsius rei creat:e in primo instanti, et dd non esse mediate pr:wecedens. Sed in sensu divisionis potest esse vera, et est sensus: res quia nunc creatur, postea conservatur, et hoc est quod dicit.

(e) Ad secundum. Nunc respondetur, ad secundum argumentum principale D. Bonaventur:e ubi dicebatur de esse ievi, si est simplex, et mutabile, etc. hespondeo ad hoc argumentum stat, quia praeteritum et futurum, sive fuisse et fore proprie et formaliter sunt partes alicüjus vere successivi, cujus una pars transit, et alia advenit; quando ergo aliqua mensura est omnino indivisibilis, cujusmodi est :vum Angeli secundum Henricum nunc in re, et formaliter non sunt ibi fuisse et. fore, quia fuisse esset una pars pertransita, et fore esset pars non pertransita, et si dicatur in eodem indivisibili est. fuisse et fore, hoc non erit ratione sui, sed quia coassistit tempori praeterito vel futuro.

(f) Et cum dicitur in argumento, etc. Dicit Doctor quod si fuisse accipiatur formaliter pro eo quod dico fuisse, verum est; si vero accipiatur fuisse pro re sienificata, puta pro Angelo, de quo dicitur fuisse, dicit non esse verum, quia Angelus habet illud idem esse, quod prius habuit.

(g) Et si dicatur, etc. Argumentum stat in hoc: praeteritum non potest non fuisse, Angelus est praeteritus, ergo non potest non fuisse.

Respondet negando minorem sic intelligendo, praeteritum potest capi dupliciter. Uno modo formaliter pro hoc, quod dico praeteritum. Alio modo: pro re, de qua praedicatur praeteritum denominatione extrinseca, quia praeteritum dicitur predicari de Angelo pro quanto :vum ipsius Angeli coassistit praeterito temporis; negatur ergo, quod Angelus in se, sive quoad mensuram sibi intrinsecam dicatur prexeritus, imo temper idem est, et immutabilis; et sic patet littera.

(h) Et sic arguatur praeteritum, etc.

Respondeo, quod est fallacia figurae distinctionis, etc. Patet, quia non sequitur praeteritum non potest non coastitisse isti, puta Angelo; ergo Angelus non potest non fuisse, non sequitur, quia prateritum ut praeteritum dicit quando, et Angelus dicit quid, et sic commutatur quando in quid.

(1) Ad confirmationem illius secunde rationis. Primo dicit Doctor quod sicut Deus potest velle Angelum creare, et ipsum annibilare,sicut ipsa objecta cognita, puta Angelum creari ey Angelum. annihilari sunt priora, quam ipsa nunc temporis mensurantia, in illo ergo priori oportet queerere quare non est contradictio creari et annihilari; et ex hoc improbat Henricum, ut etiam superius patet, qui dicebat quod hoc impossibile, puta Angelum creari et annihilari, sequitur ex alio impossibili, scilicet quod zevum possit esse sine tempore, et non est inconveniens unum impossibile formaliter sequi ex alio impossibili, et.sic negando aevum posse separari a tempore, non invenitur ratio ad verificandum, quod aliquid potest creari et annihilari, Sed si aevum non potest separari a tempore, nunc possunt verificari, quia tunc vult Deus Angelum creare pro A instanti temporis, cui caevum assistat, et annihilari pro B instanti temporis, cui eevum assistat. Sed supra probatum est contra Henricum. quod z:vum potest separari a tempore,ideo non potest - assignari, quod ista non contradicant pro alio et alio instanti temporis, cum sint priora tempore. Respondet ergo Doctor ad confirmationem Bonaventurae ibi: Priino quaerenda est. possibilitas, quomodo velit Angelum esse et non esse, supple ut non contradicant; et dicit primo (ponendo, quod z:evum Angeli sit mensura instantanea, et propria ipsius, et dicatur nunc) quod Deus potest velle Angelum esse, et vult in isto nunc positive, quia vult ipsum Angelum esse, et vult ipsum non esse in !sto nunc negative, quia vult ipsum, cum zwnc, sibi proprio deficere, et ista non contradicunt; sed bene contradiceret, si vellet ipsum esse et non esse in nunc positive, sicut si dicamus quod instans A temporis sit proprium Francisco et intrinsecum sibi, Deus vult Franciscum esse in isto instanti positivo. ei vult. ipsum non esse in ipso instanti negative; et non est contradictio, quia cum vult ipsum non esse in instanti negative, vult ipsum deficere cum instanti.

(k) Et. tunc. Et quod addit ibi: et tunc si aliud aeviternum, etc. Pro clariori intelligentia hujus litteree pono, quod sit unus Angelus, qui dicatur A habens proprium aevum, et alias Angelus qui dicatur D, habeat esse in «evo ipsius A, et habeat "on esse in tali aevo, quia hoc potest esse ponendo quod 4A duret in aeternum, et quod Z si dici potest, duret per horam, nam in aliquo instanti habuit esse, et in alio instanti illius horae habeat non esse; ergo esse et non esse sunt in eodem nunc sevi lpsius A et in eodem nunc positive, cum illud nunc maneat in aeternum. Dicit Doctor quod B esse et non esse in aevo ipsius A, sive in tunc temporis aevi, accidit sibi illud nunc, cum sit mensura extrinseca ipsius esse et non esse D, sicut etiam de scetermitate; nam. D in instanti aeternitatis potest esse et non esse, et tamen non contradicunt, cum «aeternitas sit mensura intrinseca illius; esset tamen contradictio, quod haberet esse et non esse in nunc sibi proprio et positivo.

(l) Aut. si ponatur in aliquo aeviterno, etc. Doctor in ista littera adhuc salvat Deum velle creare Angelum, et. velle ipsum annihilare, non esse contradictoria, quia si vult ipsum in aeternitate, sed non secundum totam prxesentialitatem ipsius, sed secundum aliquam — priesentialitatem; et sit A, et velit ipsum annihilare in caeternitate secundum aliam priesentia - litatem, et dicatur B, tunc. velle creare et velle annihilare non contradicunt, sed bene esset contradictio, si vellet hujusmodi ipsum Angelum creare et annihilare pro eadem simpliciter proesentialitate, et sic patet littera.

(m) Ad tertium dico. Hic respondet ad argumentum D. Bonaventurae factum in^ tertia via, et dicit quod coexistere in- y fimitis partibus temporis virtualiter, potest dupliciter intelligi. Uno modo, quod ' de necessitate naturae, et ex sua propria ratione coexistat, et tale est infinitum aciu. Alio modo, quod non necessario, sed a causa extrinseca faciente illud. coexistere, et tale non est infinitum. Primo modo: eternitas coexistit; secundo modo ipsum dcvum, nam ex quo aeviternum sive mensuratum ab ipso aevo, habet esse contingenter, et per consequens ipsum aevum, et in quolibet instanti potest non esse; coexistit ergo omnibus partibus temporis, quia illa actio et ipsum szevum continue. coexistunt ratione agentis extrinseci.

(n) Ad aliud simile de immensitate, Dicit, quod non est simile, et ratio est, quia per quod formaliter est in omni loco, puta Angelus esset in omni loco formaliter, et totum simul esset in Angelo, et sic Angelus esset immensus; non sic est de cvo, quia aevum non habet in se formaliter, et totum simul, quod coexistat infinitis partibus temporis, quia illud c:e'vum coexistit alii et alii parti tantum per actionem caus: extrinsecie, et hoc est. quod dicit, ibi:

(o) Contra, finitum non potest coeristere, etc. quia Henricus dicit, quod aevum potest coexistere infinitis partibus temporis, arguit quod non, quia ievum est finitum, et sic non potest coexistere inlinito.

Respondeo, etc, Dicit Doctor, quod finitum formaliter habens, quod semper eadem actione habet, ita quod sine tali non potest coexistere infinito in. successione; et patet, quia si Deus actione .14 creat Franciscum, et eadem actione qua Franciscus habet esse, ipse Franciscus coexistat infinitis partibus temporis, quia acti- one divina potest durare in infinitum, non sequitur ipsum Franciscum esse infinitum actu; sic dico de aevo Angeli, si vero haberet hoc actione propria, et nullo modo aliunde esset infinitum actu.

Ad aliud de negatione negationis, patet responsio ex supradictis, quia non est inconveniens aliquod finitum in se habere coexistentias infinitas actione divina, non tamen simul.

(p) Ad quartum conceditur Nunc respondet ad argumentum quarte vie, concedendo quod unum «:vum succedit alteri sevo, et existentia szeviterni succedit suo opposito, et unum est post alterum, sed ex hoc non concluditur aliqua successio in aliqua una existentia alicujus aeviterni, et hoc totum exponatur, sicut prius expositum est.

(q) Et per hoc patet ad. omnia alia argumenta, concedendo, quod quamvis unus Angelus habeat esse prius, et alius habeat esse posterius, ita tamen quod ly prius acciperetur per coexistentiam ad prius in tempore, et si tertius Angelus coexisteret illis duobus Angelis, in ipso tertio Angelo esset tantum |prius et posterius, comparando idem esse Angeli ad prius et posterius in tempore, non autem esset prius et posterius in existentia ipsius Angeli, et hoc est quod dicit.

(r) Similiter conceditur. Haec littera stat in hoc, quod quamvis in Angelo possit esse prius et posterius secundum existentiam alterius et alterius actus sibi invicem succedentis, ita quod existentia unius actus potest vere succedere existentis alterius actus, non tamen sequitur quod in existentia ipsius Angeli in se sit successio prioris et posterioris, et hoc est quod dicit. Hanc tamen litteram aliqualiter expono. Cum dicit, quod prius est. natura. Angeli, quam ipsius culpa, etc. vult dicere quod existentia An- celi sub innocentia, esset. cum opposito ilius existentiae scilicet culpae; patet, quia cum innocentia stat non esse culps, etita innocentia est cum opposito culpae, supple cum non esse culpae; quod. opponitur esse culpe, et addit, quod ex illa secunda. existentia, scilicet culpee, sequitur oppositum sui, id est, quod esse ipsius culprie immediate sequitur ipsum non esse culpze. Et addit, quod ex ea, supple culpa, sequitur oppositum primi, scilicet non esse innocentiae, nam primum, sub quo ponitur Angelus est innocentia, et oppositum ejus est non innocentia, et sccundum sub quo ponitur Angelus est culpa, et oppositum ejus est non culpa, ef sic ex illa secunda existentia, scilicet culps sequitur oppositum sui, quod est non esse culps, et oppositum primi, quod est non innocentia, qua opponitur innocentie. Littera sequens clara est usque ad argumenta principalia.

COMMENTARIUS.

Nunc solvenda sunt argumenta principalia, quibus probatur mensuram Angeli esse vere successivam; et licet magis declinet ad opinionem D. Bonaventure, quod mensura Angelorum sit quantitas successiva eo modo quo expositum est in corpore quaestionis, tamen si quis vellet tenere oppositum, respondendo ad argeumenta ista, dat modum sustinendi illud.

(a) Ad primum, respondet Doctor concedendo antecedens et negando consequentiam, et responsio stat in hoc, quod r quamvis unus Angelus sit prior alio secundum entitatem, et postea sit simul cum illo alio secundum propriam entitatem, non tamen illud prius, et illud posterius ponitur aliqua mensura successiva mensurans existentiam ipsius Angeli, sed tantum ponitur existentia, quae ut prius creatur, secundum suum esse tantum praecedit, et ut est simul cum alio Angelo, et per :onsequens posterior seipsa, dicitur tantum posterior, non secundum aliquam mensuram sibi additam.

(b) Ad. secundum similiter potest dici, et dat duas responsiones. Prima, si ponatur quod in existentia Angeli sit nunc aevi indivisibile tantum unum, et differens ab existentia Angeli, concedit Doctor quod annihilatur in illo »wnc negative, non autem positive. Annihilari in nunc negative est simul deficere cum ipso nunc, ita quod talis annihilatio non mensuratur aliquo nwne positivo. Angelum vero annihilari in nunc positive, est ponere aliquod nwnec positivum mensurans illam annihilationem; tenendo ergo, quod tantum sit unum nwnc in existentia Angeli, Angelus tantum aunihilaretur in illo nunc negative modo prweexposito. Secunda responsio est, si ponatur nunc aevi non differre ab existentia Angeli, tunc annihilatur cum aeternitate et est cum cternitate, ita quod quando existit, cum aeternitate existit, et quando non existit, cum «aeternitate non existit. Et hoc concedamus, Angelum existere cum «ceternitate, et annihilari cum eadem, non tamen dicimus existere cum tota praesentialitate aeternitatis, et similiter annihilari cum tota praesentialitate ejusdem, cum hoc sit impossibile.

(c) Ad. ultimum. Ad tertium respondet Doctor ibi: Ad. ultimum, etc. Pro majori intelligentia hujus littere ponit multa per ordinem. Primo est non esse Angeli creabilis. Secundo est esse ipsius creatum. Tertio est non esse sequens ipsum esse creatum, quod non esse est esse annihilatum. Quarto est ipsum idem esse de novo creatum, et sic reparatum, et vult quod idem esse annihilatum sit illud idem reparatum. Et cum infertur in argumento, sicut prius est non esse Angeli creabilis, et posterius est esse creatum ipsius, et post est esse ejus anhilatumni, ct postremo est esse ipsius reparatum, et sic videtur ibi mensura divisibilis secundum prius et posterius; ergo si ipsum esse Angeli creati existeret per totum illud spatium, in quo est annihilatio et reparatio, videtur quod illa existentia mensuraretur mensura divisibili. Dicit Doctor quod si esse Angeli existeret per illud totum spatium, in existentia ipsius non esset aliqua successio, quia oppositum succedit alteri, quia non possunt esse simul, nam esse creatum ipsius Angeli, succedit «on esse ipsius cui opponitur, et esse annihilatum ipsius succedit esse creato Angeli tanquam opposito, et esse reparatum Angeli succedit ipsi Angelo annihilato, tanquam opposito; in existentia autem Angeli quantumcumque durantis, non sunt ibi hujusmodi opposita sibi invicem succedentia.

(d) Contra, ergo ita simul est. existentia, etc.

Respondet Doctor, concedendo quod esset tanta simultas ipsius Angeli creati et reparati, sicut. creati et non reparati, et si non est tanta simultas, hoc est tantum propter oppositi successionem, quia si non mediaret oppositum esse reparati, et etiam oppositum ipsius creati, quod est esse annihilatam, tanta simpliciter esset simultas inter esse creatum et esse reparatum.