Lectio 14, Prologus

In praecedenti lectione tactum fuit qualiter fides habet roborare, augmentare, et illuminare intellectum intantum quod intellectus, sic roboratus et illuminatus fide, potest in lumine naturali devenire in cognitionem articulorum fidei, et hoc secundum duplicem modum: scilicet, per media intrinseca et extrinseca per media intrinseca possunt deduci articuli fidei habentes necessariam habitudinem ad creaturas, sicut Deum esse et sicut articulus Trinitatis, unde Deus non concurrit ad extra ad productionem effectuum ut essentia, sed ut tres personae, ita quod effectus, ut effectus, est producitur a Trinitate ut trina est ideo habitudo effectus ad suam causam est ut trina, et ideo probabiliter potest dici quod articulus Trinitatis relucet in natura. Et per media extrinseca deducuntur articuli non habentes huiusmodi habitudinem necessariam ad creaturas, sicut articulus incarnationis et huiusmodi. Propter tamen nobilitatem et excellentiam ipsius Trinitatis, si dicam aliquid de materia Trinitatis, non dicam assertive. Credo tamen quod illud quod dicam non sit contra fidei pietatem, immo ad eius augmentationem et honorem hoc cum sobrietate et modestia est loquendum in materia ista.

Restat igitur inducere media extrinseca per quae potest probari fides. Prima ratio pro fide est ista, et istam tangit Guillelmus Parisiensis in libro suo De fide et legibus, nam ab initio mundi usque post Verbi incarnationem, tam in lege veteri quam in lege Christi propter praedicandum et assentiendum hanc fidem, facta fuerunt continue miracula, praecipue in attestationem huiusmodi fidei. Et ista miracula duraverunt Iudaeis quantum fuit eis lex licita, ante enim adventum Christi, Iudaei tenuerunt legem Christi nostram quia eadem fuit fides etiam ante adventum Christi et post, nam dicit Christus "Non veni solvere legem, sed adimplere", ita quod a principio mundi, Deus misit prophetas et huiusmodi qui promulgabant fidem istam et propter eius promulgationem fiebant miracula et in attestationem huiusmodi fidei occidebantur et patiebantur mortem huiusmodi prophetae et Apostoli. Adveniente autem Christo quia Iudaei non receperunt eum, tunc amplius facta fuerunt miracula sibi nec habuerunt fidem veram, quia eadem fides, quae fuit ante adventum Christi, per cuius adventum confirmata et roborata et vigorata est et declarata, et tunc praedicando suam fidem et Apostoli eius, tunc continue faciebat miracula, et tunc miracula recesserunt a Iudaeis, quod est signum deperditionis fidei. Et miracula quae fiebant apud Iudaeos ante adventum Christi continuata sunt nobis tamdiu quamdiu fides indiguit declaratione miraculorum. Et ista ratio movere debet unumquemque bene dispositum quod ista est vera fides secundum quam Deus vult realiter coli.

Sunt multae aliae rationes ad probandum fidem, unde Doctor Subtilis in Prologo suo ponit octo ad probandum quod fides est nobis saluberrima.

Prima ratio: prophetia futurorum absentium prophetae praedicaverunt a longe quae postea de directo experiebantur ipsi Iudaei et evidentissimum est quod a Deo loquebantur quia illa quae praedicabant tantum distabant a naturalibus quod non poterant ea scire per coniecturationes naturales, nec per revelationem daemonium, secus enim esset de futuris, de quibus haberentur coniecturationes.

Secunda ratio est: perfecta concordia doctorum distantium temporibus et locis, qui secuti sunt Moysem. Concorditer sunt locuti quantumcumque distarent sive locis sive temporibus, licet unus non haberet notitiam de alio nec exercitationem. Et istud est evidens signum quod a Deo loquebantur. Licet unus clarius et alius obscurius loquerentur, tamen concorditer omnes loquebantur de adventu Christi et de fide nostra. Et quando venit illud quod Iudaei optabant renuerunt, et illud est signum quod non prophetabant spiritu humano, sed divino quia philosophi in dictis quasi semper fuerunt in contradictione et discordabant ut alias fuit allegatum de opinionibus ipsorum de felicitate humana. Sed numquam visum est quod prophetae discordarent simul quantumcumque distarent abinvicem, sive temporibus sive locis, licet non conferrent adinvicem, nec haberent unus de alio notitiam. Et ista ratio multum debet movere quemcumque bene dispositum ad credendum fidem nostram.

Tertia ratio est auctoritas scribentium: si enim videamus quales fuerunt in vita et moribus et aliis, certum est quod fuerunt sanctissimae vitae et quod multi se exposuerunt morti pro defensione huiusmodi fidei. Et per illud patet quod dicta eorum excludebant falsitatem seductionis et quod non fuerunt suspecti de mendacio, nam mendacium est fermentum maximum politiae. Unde quia Deus et natura scientes quod unumquodque ens non sufficit sibi, immo unum indiget alio, voluerunt indicare eis quod haberent simul conversationem et communicationem adinvicem. Ideo indidit natura quod quilibet crederet alteri, ita quod est quidam instinctus naturalis quod unusquisque alteri credat et hoc est propter necessitatem communicationis in politia. Et non est dubium quod, si veritas bene teneretur in politia facillime regeret Ideo ipsi, qui mentiuntur, laedunt et agunt contra nobilem conditionem naturae nobis datam. Ideo dicit Aristoteles IV Ethicorum "omne mendacium de se pravum" quia de directo opponitur instinctui naturali nobis dato. Ideo non potest stare mendacium in hominibus bonorum morum et sanctissimae vitae cuiusmodi fuerunt prophetae, etc.

Quarta ratio: simplicitas promulgantium. Si enim fides nostra fuisset promulgata per magnos philosophos et homines peritos in scientia, secus esset quia daretur vel diceretur quod hoc potuerunt habere vel scire per eius prudentiam et eius scientiam. Sed hoc non, immo per simplices homines et rusticos grossos et materiales, qui erant omnino illitterati. Et istud est mirabile miraculum quod unus rusticus et grossus piscator fuerit tantae scientiae et probitatis, et istud fuit magnum signum quod Deus loquebatur in eis. Unde Apostolus I Ad Corinthios I "videte vocationem vestram quia non multi sapientes, sed stulti apud mundi, supple cepit Deus, ad confundendum sapientes, supple secundum mundum", et istud, ut dixi, est evidentissimum signum quod tales erant electi a Deo.

Quinta ratio est sollicitudo recipientium. Quamquam enim essent plures libri scripti de revelationibus et prophetiis et aliis quam plurimis, tamen fuit tanta sollicitudo recipientium quod illi libri solum fuerunt recepti qui pertinebant ad fidem nostram, ita quod etiam multi libri de Christo fuerunt relicti, vel quia non erant competentes conditionibus hominum, vel quia non erant debito modo compilati, vel aliqua huiusmodi de causa alia.

Sexta ratio: limpiditas miraculorum. Et de ista ratione tactum est in ratione Guillelmi Parisiensis in principio, ita quod ab initio, illi, qui fuerunt praedicatores et promulgatores huiusmodi fidei, habuerunt vim faciendi miracula sibi annexam sicut alias dictum est, et probabiliter potest dici quod fides est aptitudinaliter in certo gradu potentis faciendi miracula.

Et si obiciatur contra istam rationem de miraculis per gentiles factis, Lactantius ad hoc bene dicit, dicit enim quod "daemones libenter volunt coli et libenter seducunt genus humanum ad hoc ut colant eos". Unde, sicut tangitur, diaboli bene sciunt applicationes agentium naturalium, et aliquando applicant hominibus intantum quod homines inflant vel cadunt vel aliquid huiusmodi faciunt, et postea ipsis daemonibus invocatis ab hominibus ab eis seductis removet illa agentia per eos applicata, et tunc credunt homines quod ibi sint miracula, sed realiter ibi non sunt miracula. Secundo etiam licet aliquando apud gentiles reperiantur multa miracula et prophetationes et huiusmodi, numquam tamen hoc fit in attestationem alicuius veritatis vel boni, sed semper ordinantur ad mala, numquam etiam talia fiunt per simplices homines vel per homines bonae vitae et morum et huiusmodi. Et per hoc potest apparere quod talia non fiunt a Deo, sed a daemonibus, et forte de hoc videbitur inferius in materia de miraculis.

Septima ratio est contentorum rationabilitas. Ista enim lex nihil praecipit contra rationem, immo secundum eam politia optime gubernaretur. In ea enim, quidquid continetur, illud est secundum dictamen rectae rationis, immo iubet omne bonum et prohibet omne malum.

Advertendum est multum hic quod difficultas credendorum est impertinens. Si enim credamus quod Deus est trinus et unus numquam eadem reverentia debetur sibi, sicut si credemus quod esset simpliciter simplex – verbi gratia, si credamus quod Deus est trinus et unus et philosophus credit quod simpliciter simplex – quod, sicut unico cultu philosophus colit Deum, ita unico cultu colimus tres personas. Unde lex ista continet agibilia rationabilia et sanctissima. Et ideo Seneca improbans legem suam approbavit nostram, saltem implicite. Unde dicit bene: "tradidit legem corporis propheta noster Muhammad, sed felicitatem animae altius tradunt theologi" Unde de directo contra legem, suam nostram approbando implicite cum dicit quod ad bene vivendum debent reprimi voluptates et deliciae et huiusmodi, quae omnia repugnant legi Muhammad, quia praecipiat vivere voluptuose et deliciose, intantum dicit ipse quod vivendo secundum legem animae intellectus tantum elevatur quod efficitur speculum intelligibile in quo describitur totus ordo universi et singularum rerum species. Ita quod finaliter coniungitur cum intellectu agente qui docet eum de agibilibus et speculativis. Sed, in lege nostra, difficultas est ex parte credendorum, sed istud potest faciliter persuaderi philosophus per ea quae dicta sunt in praecedentibus, quia ostensum est prius quod intellectus in puris naturalibus existens est modice virtutis et pauca potest cognoscere, sed adiutus fide potest cognoscere Deum et articulos fidei, sicut dictum est in praecedentibus.

Octava ratio est stabilitas ecclesiae. Magnum enim fuit miraculum quod ipsa fuerit semper ab initio mundi continuata et introducta quando potentia humana fuit maxima, scilicet tempore Iulii Caesaris, qui fuit tantus sicut communiter narratur. Nihilominus tamen illo, tunc simplices homines introducebant fidem nostram, unde habetur in Actibus Apostolorum, "Si ex Deo sint ista, non poterunt dissolvere", quia vis humana subiecta est divinae legi, unde habetur Lucas XXII "Petre rogavi pro te ut non deficiat fides tua". Item, quod "Christus semper fuit nobiscum et semper erit usque ad consummationem seculi". Item, in materia morali non semper oportet habere rationem demonstrativam, sicut testatur Aristoteles IIo Metaphysicae.

Multi enim sunt modi ad probandum aliquod in moralibus, scilicet per testem, per legem, per pactum, per veritatem, per iuramentum, per tormentum, per miraculum, per conformitatem morum seu gestorum. Modo, omnibus istis modis, probari potest fides nostra per testes Actuum primo "eritis mihi testes in Hierusalem" etc. et alibi dicit enim "manifestum fieri non omnibus, sed testibus praeordinatis a Deo". Per iuramentum quia non habuit maiorem se iuravit per semet ipsum. Per miraculum, quia tanta fuerunt miracula propter fidem facta, patet in Evangeliis. Per tormenta, videamus tormenta apostolorum et generaliter omnium martyrarum. Per veritatem Deus qui non mentitur et non est inventus dolus in ore eius. Istae enim sunt rationes, quae si bene advertantur ab intellectu bene disposito et non affectato ad oppositum quia affectio tollit apparentia et etiam intellectu illuminato fide, faciunt evidentiam magnam de fide nostra.

Sequuntur ex istis aliqua corollaria contra aliquos aliter loquentes de theologia, dicit enim Huta quod theologia est scientia superior fide. Quantum est de hoc comparando habitum fidei et habitum theologicum, non est dubium quin habitus fidei sit superior quia nobilior est, licet habitus theologicus sit clarior

Et si dicatur contra: habitus theologicus parte est clarior, igitur nobilior. Consequentia tenet quia, quanto in aliqua latitudine aliquid plus appropinquat ad summum, tanto est nobilius modo claritas notitiae magis imitatur summam claritatem sive lucem quam aenigma, ergo etc. Hic est una distinctio quae totum solvit: aliquae enim sunt denominationes essentialis perfectionis, aliae sunt quae vocantur morales. Morales autem non communicantur secundum proportionem essentialium, maxime illae quae non se habent tamquam proprie passiones. Et bene stat quod una denominatio moralis superior communicetur inferiori speciei et non superiori. Exemplum alias ponebatur de fide quia habet unam denominationem moralem secundum quam magis imitatur divinum iudicium quam suprema intelligentia. Ideo, licet habitus theologicus sit inferioris speciei ad habitum fidei, nihilominus bene stat quod aliqua talis denominatio moralis competit sibi, scilicet habitui theologico, quae non competit habitui fidei. Ideo quando dicitur habitus theologicus magis imitatur divinam et supremam lucem quam habitus fidei, igitur etc. Respondetur: conceditur antecedens et negatur consequentia.

Et contra istud quod ponit Huta, arguo unico medio quia habitus theologicus praesupponit habitum fidei, ut ipsemet dicit, igitur etc. Consequentia tenet quia nulla conclusio potest esse evidentior suis principiis, ita quod, dato quod in aliquo processu assumantur plures praemissae, si una sit inevidens vel non scita, sed solum credita, conclusio erit inevidens vel non scita sed credita solum quia ex dubio vel ex inevidenti numquam sequitur scitum vel evidens.

Ergo si theologia praesupponit fidem et assumit tamquam principium, sequitur propositum posset etiam inferri contra Petrum Aureoli, qui dicit quod theologia non est habitus adhaesivus, et per consequens non est scientia quia scientia est habitus adhaesivus, ita quod aliqui dicunt quod theologia non est nisi notitia consequentiarum, ita quod theologia non deservit ad aliud nisi ad hoc: quod positis articulis et Sacra Scriptura et contentis in ea quod homo sciat communiter loqui et ex uno inferre reliquum. Et secundum hoc theologia non est nisi una pars logicae, scilicet, ars obligatoria, quod non est dicendum quia isto modo praedicto concedendum esset quod Claudianus fuisset theologus, ut paret illud quod scripsit "Christus potens verax", etc., quod non est concedendum. Ideo dicendum est quod theologia est habitus scientificus et adhaesivus articulorum fidei, sicut dictum fuit in alia lectione.