Lectio 18, De fide

Et ista pars adiutorii quam fides confert lumini naturali est multum notanda, scilicet quod fides tollit et liberat intellectum ab erroribus et apparentiis sophisticis contra veritates theologicas, nam secundum quod dicit Climeton in prima parte Summae suae, ubi tractat de primis principiis et de eorum habitudine ad intellectum nostrum, ubi dicit quod, data aliqua conclusione quae habeat aliquam apparentiam ad unam partem, si nullam apparentiam habeat ad contrarium, intellectus ei immediate assentit. Et ad hoc reducit notitiam primorum principiorum, quia dicit ipse prima principia proponuntur per modum apparentis et non est ad oppositum apparentia. Ideo intellectus immediate eis assentit, ita quod imaginandum est quod si aliqua propositio proponatur intellectui sub quantocumque gradu remissae apparentiae, si tollantur omnes apparentiae ad oppositum, intellectus naturaliter ei assentit, ita quod totum reducitur ad non apparentiam contrariorum. Et cum hoc ipse plus dicit, videlicet, quod in intellectu componente respectu cuiuscumque enuntiabilis, et non appareat de contrario, statim ipse assentit ipsi enuntiabili.

Sed mihi videtur quod in hoc minus bene dicit, nec in hoc teneo ipsum quia istud instantiam habet in propositione dubia, verbi gratia, si intellectus componat istam propositionem astra sunt paria, quae est sibi dubia, non statim assentiet sibi, et tamen non habet apparentiam de opposito, nec ei dissentiet quia etiam non habet apparentiam aliquam quod astra sint imparia. Ideo debet addi quod sit aliqua apparentia et quod non sit motivum sine apparentia ad oppositum.

Nunc autem ad propositum veniendo, fides in intellectu existens tollit assensum et apparentiam errorum et apparentiam sophisticarum ad contrarietates veritatum theologicarum. Et quia duo assensus contrarii de eodem articulo non possunt simul esse in eodem intellectu, et quia fides, licet causet assensum aenigmaticum, tamen assensus oppositi non potest simul stare cum illo assensu. Ideo per fidem sive assensum fidei, intellectus ei assentit sine formidine. Ideo secundum illam viam lumen naturale cum modica apparentia sufficit ad veritates theologicas credendum. Et iste est unus modorum secundum quem fides iuvat intellectum ad assentiendum in lumine naturali veritatibus theologicis.

Pro quo est notandum quod assensus extrinsecus variat efficaciam processus probabilis sive demonstrabilis. Nam sit ita quod Sortes habeat firmum assensum quod Plato est falsigraphus in geometria sive in naturali philosophia, in hoc quod credit ipsum habere artem insolubilem faciendi syllogismos sophisticos. Tunc ponatur quod Plato faciat Sorti demonstrationem quam concedat Sortes. Et concedendo etiam maiorem et minorem et tamen negabit conclusionem ita quod bene stat quod Sortes credat in illo casu se decipi, et tamen per nullam propositionem determinate credit se decipi. Ita quod bene stat quod assentiat maiori et minori et consequentiae et tamen negabit conclusionem quia credet se decipi in illo processu propter firmum assensum de deceptione huiusmodi conclusionis quem habet.

Et si dicatur quod hoc esset contra Philosophum in Posteriorum, ubi dicit quod "cognita maiore et minore et scita quod consequentia est bona, statim scitur conclusio". Respondetur quod illud intelligitur ubi non esset aliquis actus generalis assentivus quod in aliquo esset huiusmodi ars sophisticandi. Et istud apparet in alio exemplo, nam staret quod Sortes esset pluries expertus se credidisse scire a, b, c conclusiones et quod postea reppererit se fuisse deceptum in sic credendo.

Et ex isto sequitur quod posset in ipso generari habitus suspensivus conclusionis apparentis demonstrativae, et in tanto gradu sicut est apparentia demonstrativa quo dato concederet maiorem et minorem et consequentiam, et tamen negaret consequens, vel aliter dicitur quod non sufficit habere assensum maioris et minoris et bonitatis consequentiae ad hoc, quod assentiatur conclusioni, sed cum hoc oportet habere firmum assensum quod totus processus est verus sine deceptione latente vel apparente.

Ex quo, per modum corollarii, potest inferri quod circumstantia personae loquentis immutat de evidentia sive de probatione assentiendi conclusioni propositae. Et hoc tangit Aristoteles I Rhetoricae dicens quod sola auctoritas dicentis, absque hoc quod assumatur per modum antecedentis iuvat intellectum ad assentiendum conclusioni.

Advertendum ulterius quod fides proprie est respectu illorum quae concernunt divinam essentiam et illorum quae sunt necessaria ad salutem et hoc sub ratione timentis[?] Deum et diligentis quia in quolibet articulo, si bene resolvatur, includitur Deus, ita quod in quolibet articulo Deus debet esse pars obiecti amantis, scilicet, propter bonitatem et timentis propter notitiam. Et ex consequenti fides nedum habet verum pro obiecto, sed etiam bonum.

Et ideo fides est quidam amor, et ex consequenti incitat et movet animam ad inquirendum veritates theologicas, et ratione huiusmodi inquisitionis animae iuvat fides animam nedum ad veritates theologicas sed etiam ad omnes alias veritates inquirendas ex quadam affectione et amore. Facillime enim et cum minimo motivo assentimus quibus afficimur, et per oppositum dissentimus quibus non afficiuntur. Et iste est quartus modus secundum quem fides iuvat intellectum ad assentiendum veritatibus theologicis quia ratione amoris causati in intellectu per fidem facilior est assensus. Ideo ratione huiusmodi amoris lumen naturale facilitatur in assensum veritatum theologicarum et etiam aliarum quarumcumque.

Et quia, sicut alias dicebatur, omnes mundi veritates possunt considerari ut sunt quaedam exemplata a divino exemplari et directa in suum finem, ideo secundum istam rationem omnis veritas est theologicae considerationis, et secundum hoc infertur quod in mathematicis est principium atque finis.

Et si dicatur quod Philosophus dicit expresse oppositum, scilicet quod "in mathematicis non est principium nec finis", hoc est dicere quod mathematicus non considerat res sub ratione boni sive sub ratione finis. Istud est verum de mathematica consideratione secundum communem modum considerandi, et non secundum modum considerandi theologicum. Nam sicut dicit Beatus Augustinus et hoc etiam deducit Bacon, "scientiae mathematicae et omnes aliae scientiae sunt theologicae, immo necessariae ad theologiam". Nam Rabi Moyses in illo quod ponit de "rota infra rotam", describit et tradidit geometriam et philosophiam de motibus corporum caelestium et de intelligentiis eorumdem et generaliter omnes scientiae sunt reperibiles in Sacra Scriptura, licet non appareant expresse.

Et ex consequenti sequitur quod omnes veritates perfectiori modo et nobiliori cognoscuntur per theologiam quam per quamcumque aliam scientiam quia per theologiam cognoscuntur et quantum ad sua principia effectiva et exemplativa quia in Deo relucent et quantum etiam ad finem, et consequenter etiam infert Bacon quod philosophi non habuerunt plenam notitiam sive perfectam de iride quia ignoraverunt eius causam finalem. Sed de isto videbitur alias.

Ubi est notandum quod philosophi habuerunt unum principium quasi omnino isti principio contrarium, scilicet quod idem inquantum idem non producit nisi idem. Et illud est magnae apparentiae in lumine naturali quod idem inquantum idem non producit nisi idem, ita quod illud omnino eodem modo se habens non potest producere immediate diversos effectus quia si eodem modo agens se habeat ad effectum, non videtur quomodo posset non producere ipsum effectum vel eius oppositum, ita quod, si Deus producat Sortem, non videtur quomodo sit possibile quod ipse, omnino eodem modo se habens, possit non producere Sortem vel Platonem quia eo ipso ut videtur quod producit Platonem vel non producit Sortem iam mutatus est et non eodem modo se habet ad Sortem sicut prius.

Et isto modo imaginati sunt philosophi ex ista radice quod Deus eodem modo se habens non posset uno tempore agere et alio tempore non agere immediate et quod mundus non potuit incipere esse quia si Deus ante mundi creationem nihil creasset, et tunc si semper eodem modo se haberet, tunc etiam semper nihil creasset. Et propter istam causam posuit Avicenna exponendo Aristotelem in Metaphysica sua quia dicitur quod ipse fuit expositor Aristotelis et quasi revelator in speciali opinionum Aristotelis, imaginatur enim quod omnes creaturae, quae sunt et quae fuerunt, habuerunt esse post non esse per productionem loquendo de individuis, tamen ab aeterno similia in specie fuerunt et istud allegatur ab Aristotele I Caeli dicente datum "est omnibus esse et vivere" etc. et ab eodem XII Metaphysicae "ab ipso primo ente dependet caelum et tota natura".

Unde imaginatio Avicennae fuit quod Deus, quia est omnino simplex, non potest producere nisi unam intelligentiam, scilicet intelligendo se producit primam intelligentiam non ab aeterno, sed temporaliter. Ab aeterno tamen secundum modum investigandi theologicum, utrum Deus ab aeterno potuerit producere supremam intelligentiam etc. Concedunt theologi quod sic imaginatur ultra quod in specie intelligentiarum non est, nisi una intelligentia in una specie quia non posset dari ratio quomodo Deus, qui est omnino simplex, posset plures intelligentias in eadem specie producere, quia, si posset plures in eadem specie producere, posset etiam infinitas. Et sic vel nullam producet vel infinitas produceret.

Imaginatur ultra quod prima intelligentia, intelligendo Deum, producit secundam intelligentiam, et intelligendo eius potentiam, producit orbem. Et sic consequenter usque ad infimam intelligentiam quae infima intelligentia vocatur dator formarum, quia sua potentia producit formas materiales istorum inferiorum, ita quod non est imaginatus quod sit Deus dator formarum, sed illa infima intelligentia quae producit formas in istis inferioribus. Et iste error provenit ex opposito huius principii quod Deus est liber et omnipotens, unde Deus eodem modo se habens potest agere et non agere, et hoc ratione suae immensitatis et libertatis. Et ideo dato illo principio omnes huiusmodi errores evitantur. Data etiam omnipotentia Dei cum sua libertate, faciliter deducuntur omnia miracula quae sunt circa fidem nostram. Et ideo in istis mirabilibus tota difficultas effecti reducitur in potentiam efficientis.

Circa quod advertendum est quod etiam aliqui theologi secuti sunt istam positionem in aliquibus et in aliquibus positionem fidei, unde dixerunt quod Deus non agit volendo ad extra; et eorum radix principalis est, quia si ageret volendo ad extra, oporteret quod esset determinatus per aliquam volitionem.

Et ultra arguitur, per volitionem determinatur, ergo necessario determinatur, quia alias esset mutabilis, et ultra ergo necessario talis effectus evenit, et consequenter inferunt quod omnia de necessitate evenirent. Verbi gratia Deus potest producere Anti-Christum, si agat Anti-Christum ad extra, oportet quod determinetur per volitionem, et ultra determinatur per volitionem ad producendum Anti-Christum, ergo necesse est quod ita sit determinatus quia alias esset mutabilis et ultra necesse est ipsum sic determinari, ergo Anti-Christus necessario eveniet.

Et sic per consequens omnia alia de necessitate evenirent, ideo non agit sic libere ad extra volendo, sed agit per alium modum, scilicet per immediatam libertatis applicationem ad effectum. Verbi gratia, sicut voluntas creata se habet respectu sui primi actus quem producit libere ita voluntas increata se habet respectu effectus quem producit ad extra. Unde quando voluntas creata producit suum primum actum quem libere producit. Certum est quod illum non producit determinata per aliam volitionem quia etiam oporteret quod illam volitionem produceret determinata per aliam volitionem, et sic esset processus in infinitum. Producit igitur voluntas creata suum primum actum liberum ex applicatione suae libertatis ad illum actum absque hoc quod sit determinata per aliam volitionem. Ita voluntas increata potest producere effectum ad extra per applicationem suae libertatis sine hoc quod determinetur per volitionem. Et per hoc salvant mundum incepisse et huiusmodi sine mutatione Dei.

Sed iudicio meo, ista positio non est multum solida, immo coincidit cum erroribus philosophorum. Ideo volo aliqualiter arguere contra ipsam.