Quaestio 1

Quaestio An Aeuum a tempore realiter differat.

PRVM aeuum, & tempus realiter differant. Et videtur quod non: quia illud, quam est mensura propria durationis suceessi ue, hoc non differt realiter a tempore, ed est iplum tempus; sed euum est huiusmodi. Maior patet: minor proba tur, quia duratio angelorum est suceessiua; nam solius Deus duratio est tota simul: sed aeuum est mensura durationis angolorum, ergo &c.

Contra, stabile & mutabile realiter differunt: sed secundum August. 85. qu. de temporibus aeternis, inter ruum & tempus hoc distat, quod illud stabile est, hoc autem mutabile Hic quattuor sunt videnda Primo, quid sit cut Secundo, quid sit tepus. Tertio, de eo, quod quaeritur Quarto, vtrum sit vnum aeuum omnium aeuiter norum.

RESOLVTIO. Atuum est angelovum menlura, quae neque in traedicament, quantit atis aut qualitatit, aut alaliquid reperitur litet quoquo modo. ad praedicamentum substantiae reducatur Vn Ie facile intelligitier aeuum & ab aeternitate &a trmpore diffingui.

ARTICVLVSL Quid sit cuum.

SVANTVM ad primum est aduertendum, quod quiddita te rei pprie scire non possumus, nisi cognitis eius tenere & differentia, ex quibus sua diffinitio integratur.

Et ideo primo videndum est, in quo genere ipsum aeuum reponatur, Secundo, qua differentia a ceterie eiusdem generis distinguatur. Quo ad primum ponam quattuor con clusiones. Prima est, quod aeuum non est in praedicameno quantitatis. Secunda, quod non est in praedicamento qualitatis. Tertia, quod non est in praedicamento relatio nis. Quarta erit, quod quamuis aeuum non sit substantia, est tamen in praedicamento substantiae, & in nullo alio predicamento esse potest nisi secundum dici¬

Primum probo sic, lllud, quod non est sensibile, nec est secundum esse coniunctum rei sensibili, non potest esse in praedicamento quantitatis: euum, quod est mensura an velorum, est huiusmodi; ergo &c. Maiorem probo, primo auctoritate Simplicii, qui ait super praedicamentis, quod

ualitate interempta interimitur omnis proprietas, & cam racter intellectualis & sensibilis, quantitate autem interempta, sensibile solum & compositum interimitur: hoc utem non sequeretur, nisi omne, quod est in praedicamen to quantitatis, esset sensibile, vel saltem sensibili coniunctum. Probo eandem maiorem ratione sic. Ea, quae sunt considerata a mathematico, quamuis secundum conside rationem sint separata a sensibilibus, tamen secundum esse necessario sunt sensibilibus coniuncta; sed mathematicus considerat de omni eo, quod est in praedicamento quantitatis; ergo omne, quod est in predicamento quantitatis, aut est sensibile, vel saltem sensibilibus coniunctum. Ei ideo a destructione consequentis, illud, quod non est sen sibilibus coniunctum, non poterit esse in praedicamento quantitatis. Minorem similiter probo, quia illud, quod est idem realiter, quod esse angeli, non est res sensibilis, nec rei sensibili coniunctum, sed aeuum praedictum est idem realiter saltem materialiter, quod esse angeli, ergo &c. Maior patet: minor probabitur inferius. Potest etiam prima minor probari sic, Sensibile non est proprie tomparabile insensibili secundum debitam proportionem, sed aeuum cum sit propria mensura angeli, est proprie sibi comparabile, ergo cum esse angelicum, quod per e & primo aeuo mensuratur, sit quid simpliciter spirituale & sensibile, ipsum euum non poterit esse quid ensibile

Sed contra istud posset instari sic. Sicut patet in praedi tamentis, proprrum est quantitatis, secundum eam quale vel inaequale dici: sed secundum mensuram aliqua di¬ qo cuntur aequalia, vel inaequalia; ergo cum tu dicas aeuum esse mensuram, oportet te dicere aeuum esse quantitatem.

Et confirmatur: Quia illud, quod per sui commensurationem nos certificat de duratione & quantitate rei noc videtur esse quantum: sed aeuum per sui commensurationem non certificat de duratione & perpetuitate ipsius angeli¬

Respondeo, quod multa sunt, quae aliquem modun habent quantitatiuum, & per consequens possent dici quantitates secundum dici, quae tamen non sunt verae quantitates, siue quantitates secundum esse, & talia possunt dici aequalia, vcl inaequalia ratione talis modi. Quamuis enim scientia non sit quantitas, habet tamen modum quantitatiuum prout sub eadem scientia cadunt plura, vel pauciora scibilia; ratione cuius modi vna scientia potest dici aequalis, uel inaequalis alteri scientie. Sic in proposito per praedicta nec in mensura angelica, nec in eius duratione arguitur proprie quantitas, quamuis bene arguatur quidem modus quantitatis.

Et per idem patet ad confirmationem: nam duratio ingeli non est quantitas, quamuis habeat modum quantitatis.

Secundo dico, quod aeuum non est in praedicamento ualitatis, & quamuis hoc pateat eadem ratione, qua pro bata est conclusio prima, tamen hoc probo sic.

1 Illud, quod mensurat esse & durationem angelorum, non est in praedicamento qualitatis, aeuum est huiusmodiMaior patet, nam quamuis aliquae qualitates dicantur es se mensura omnium sui propinqui generis, vt albedo di- citur. 10 metaph mensura omnium colorum, nulli tamen qualitati conuenit mensurare ea, quae sunt extra genus qualitatis: sed esse angeli & sua perpetuitas non sunt de genere qualitatis.

2 Praeterea, quod in nulla specie qualitatis est, non ess in genere qualitatis: quia omne, quod est in aliquo genere, est in aliqua illius generis specie: Sed aeuum in nulla specie qualitatis est. Non quidem in prima: quia habitus & disposito, vt sunt in prima specie qualitatis, sunt ab at te, & in hoc differunt ab his, quae sunt in tertiam specle qua litatis: nam eadem res vt est ab arte, seu consuetudine di citur habitus; si autem est a natura dicitur passibilis qualitas; Et eodem modo de dispositone, quae est in prima specie, passione quae est in tertia specie: Cuum autem non est ab arte, sublata enim omni arte nostra adhuc aeuum esset, ci superiora non dependeant ab inferioribus. Nec in secunda & tertia specie; nam esse ipsius angeli, cum sit esse substantiale, cuius mensura est ipsum aeuum, est naturaliter prius, quam sit sua naturalis potentia ad actum, vel quam sit quaecumque passio, vel passibilis qualitas existens in ipso angelo: sed mensura est comaeua mensurato. Nec etiam in quarta: quia forma & figura de quarta specie qualitatis solum esse habent in rebus corporalibus.

Tertio dico, quod aeuum non est de praedicamento relationis, quia illud, quod secundum se habet rationem mensurae, non est de praedicamento relationis; aeuum ess huiusmodi. minorem suppono, probo maiorem, quia illud, quod proprie habet rationem mensurae, hoc adaequa tur mensurato: sed relatio non adaequatur alicui, sed ess ipsa adaequatio, cum sit ipse ordo

rorte dicetur, quod philosophus s metaph ponit ter sium modum relatiuorum se habere modo mensurae, sicut primus modus se habet modo numeri, & secudus mo dus modo potentiae: ergo si aeuum habet rationem menurae, sequitur, quod sit de praedicamento relationis,

Respondeo, quod, vt patet in eodem 5. metaph relatio modo mensurae nihil ponit in mensura, quod spectet ad genus relationis: Nam mensura, vt mensura, non refertui ad mensuratum, nisi quia econuerso mensuratum refer- tur ad mesuram, & ideo licet ex hoc possit haberi, quod mensura sit relatiuum secundum dici, non tamen secun dum esse, & per consequens non erit in praedicamento re ationis; quia ea, quae sunt in praedicamento relationis, sunt non solum ad aliquid secundum dici, sed etiam setundum esse.

Et quarto dico, quod aeuum est in praedicamento substantiae: Nam esse angeli est in praedicamento substantiae; sed aeuum est idem, quod esse angeli, ergo &c Maior patet: nam esse rei saltem per reductionem est in eodem praedicamento cum re cuius est esse; entitas autem angelica est in praedicamento substantiae, ergo & esse angelicum, Minorem probo: nam sicut motus celi vt dicitur actus en tis in potentia, & vt est signatus secundum prius & poste rius, non dicit aliam rem, quamuis dicat aliam & aliam habitudibem eiusdem rei, & tamen primo modo dicitur mo tus proprie, & secundo modo tempus, & per consequen mensura & mensuratum conincidunt in eadem rem, quam uis poenes aliam & aliam habitudinem sumptam; Sic esse cuiternorum, siue angelorum, est actus entis in actu secu dum quod est in actu, & idem esse consideratum vt est quid vnum, & simul, non signabile poenes prius & postetius dicitur aeuum, ergo aeuum realiter est idem, quod esse angeli, quamuis eadem res aliam & aliam concernat habitudinem, vt dicitur esse, & vt dicitur aeuum; ratione quarum habitudinum aliquo modo formaliter differunt aeaum & esse angeli, sicut etiam formaliter differunt tempus & motus caeli

Sed hic posset aliquis instare, primo contra conclusionem, secundo contra rationem. Contra conclusionem sici 1 Illud, quod soli Deo proprie conuenit, non debet attribui angelis: sed solius Dei mensura, siue duratio ess idem, quod substantia sua, ergo angelorum duratio, siue mensura non potest esse eorum substantia,

Contra maiorem praedictae rationis sic: esse differt a ubstantia, seu essentia in onini creatura, ergo esse angeorum non poterit esse substantia, nec per consequens in praedicamento substantiae, cum angelus sit creatura

Contra minorem sic, Causa differt realiter a causato, sed mensura est causa mensurati, ergo aeuum cum sit mensura esse ipsius angeli, non poterit esse idem,. quod esse psius angeli. Maior patet: quia nihil potest esse causa sui ipsius. Minorem probo, quia certificatio cognitionis alicuius rei proprie fit per causam, sed per mensuram propriam certificamur potissime de ipso mensurato; ergo men ura est causa ipsius mensurati

4 Preterea, concessa tota ratione, adhuc non sequitur conclusio: nam secudum te motus, actio, & passio, sunt idem re aliter, & solum differunt secundum aliam & aliam habitudinem, & tamen sunt in diuersis praedicamentis; nam motus est in praedicamento rei, ad quam est motus, & idem motus sub hac habitudine vt est ab agente est in praedicamento actionis, vt autem recipitur in patiente, est in praedicamento passionis. Sic in proposito, dato, quod esse angelorum sit in praedicamento substantiae, vt assumitur n maiori, & quod euum sit realiter idem quod esse ange lorum, vt dicitur in minori, propter tamen aliam & aliam. habitudinem, quam formaliter concernit esse vt esse est, euum vt aeuum est, poterit esse in diuersis praedicamentis,

3 Praeterea, tu met concedis, quod aeuum non sit substantia, ergo erit accidens, & per consequens non erit n praedicamento substantiae: quia ait AIpharabius in libro de ortu scientiarum, Scias nihil esse praeter substantiam & accidens & creatorem substantiae & accidentis benedictum in saecula

Ad primum dicedum, quod toto svllogismo concesso, non plus concluditur, nisi quod aeuum non sit directe in predicamento substantiae, eo quod non recipiat praedicationem substantiae: ex hoc autem inferre, quod nullo mo do sit in praedicamento substantiae, est non solum fallacia consequentis, sed etiam secundum quid simpliciter, Vnde sicut non valet, punctus non est quantitas, ergo non est in praedicamento quantitatis, sic in proposito non valet, aeuum non est substantia, ergo non est in praedicamento substantiae.

Ad secundum dicendum eodem modo. Vnde sciendum, quod aliquid potest esse in predicamento substantiae quin que modis. Primo per se & directe, & de tali praedicatur ubstantia, quae est genus, siue praedicamentum. Secundo modo, sicut essentiales partes illius substantiae, quae directe est in praedicamento substantiae, puta materia & forma ubstantialis, & de his non predicatur substantia, quae est genus, sed substantia, quae est analogum. Tertio modo illud, per quod existit substantia, puta ipsum esse substantiae, de isto nec predicatur substantia, quae est genus, nec substantia, quae analogum; sicut nec quantitas de puncto. Quarto habitudo fundata super substantia rei perpetuae, icut nunc aeui. Quinto habitudo fundata super esse huius modi substantiae, & hoc modo ipsum aeuum reducitur ad predicamentum substantiae.

Ad tertium dicendum, quod causa, & causatum quan¬ doque sumuntur penes rem, ita quod res est causa rei; ali quando penes habitudinem, ita quod in eadem re vna ha bitudo est causa alterius habitudinis. Primo modo causa & causatum differunt realiter. Secundo modo, non opor tet, quod differant realiter: sed sufficit, quod differant ha bitudinaliter, seu modaliter, vel aliquo modo formaliter. Propter quod licet actio & passio dicant eandem re; inlib tamen 7. principiorum passio dicitur cffectus, illa tioque actionis ratione alterius & alterius habitudinis, sic in proposito &c

Ad quartum dicendum, quod non est simile de habitu dinibus fundatis in rebus praedicamenti substantiae, & di habitudinibus fundatis in accidentibus; nam habitudo adueniens rei de praedicamento accidentis potest eam reponere in alio predicamento, cum sint plura predicamenta accidentium, sed habitudo adueniens rei de praedicamento substantiae non potest eam reponere in alio praedicamento, quia non potest eam reponere in aliquo praedicamento accidentis: quia sicut habitudo aduenien accidenti numquam reponit ipsum in praedicamento sut stantiae, sic nec econuerso: nec potest eam reponere in alio praedicamento substantiae, sic nec econuerso potest eam reponere in alio praedicamento substantiae, cum sit solum vnum praedicamentum substantiae: necessario ergo relin quit eam in eodem predicamento.

Ad quintum dicendum sicut ad primum. Et ad dictu AIpharabij dicendum, quod loquitur ibi de rebus, non autem de rerum habitudinibus. De differentia autem is sius aeui patebit in tertio articulo principali.

ARTICVLVS IL Quid sit tempus

QVANTVM ergo ad secundum articulum dicene dum, quod duplex est tempus: est enim vnum to pus meusurans motum rerum corporalium, & aliud mer surans motus & operationes rerum spiritualium, & quie de isto secundo aliqualiter tetigi superius libro primo di stin. 35 ideo causa breuitatis ad praesens solum dicatur de. Primo, & circa hoc ponam duas conclusiones

Prima est, quod tempus quantum ad suum esse materiale est ens naturale ab actu nostrae rationis totaliter independens Secunda, quod quantum ad suum esse forma le & completiuum ab actu rationis necessario dependet

Primum probo sic: lllud, quod est realiter idem, quod motus primi mobilis, est ens naturale, siue reale ab actu rationis penitus independens, sed tempus quantum ad suum esse materiale est realiter idem, quod motus primi mobilis, vt patet 2. physicorum, vbi philosophus ostendit quod tempus nihil aliud est, nisi prius & posterius conce ptum, vel numeratum in motu primi mobilis; ergo &c

Secundo dico, quod tempus quantum ad suum esse for male necessario dependet ab actu rationis. 1 Quia impossibile est esse numeratum actualiter si ne numerante, sed tempus est motus numeratus secundum prius, & posterius, prout iam dictum est.

2 Praeterea, secundum beatum August. 11. confestem pus est conceptio, vel affectio animi, qua anima concipit rem transeuntem: quia, vt ait August. ibidem, tempus non est aliquid extra animam ratione praeteriti; quia quod praeteriit, non est, nec ratione futuri, quia nondum est nec ratione presentis: quia praesens, siue instans nec est te pus, nec pars temporis; si enim esset tempus praesens, tunnumqua transiret & esset aeternitas

3 Praeterea, ista videtur esse intentio Aristo. 2. physicorum, vbi sic ait, Et si sint tenebre, & nihil per corpus patiamur, motus autem quidam in anima est, in qua subi to simul videtur fieri, & tempus

4 Preterea, Commentator ibidem ait, Tolle animam, tollis & tempus

s Praeterea, Qalenus, vt recitat Commentator a phy ficorum, ait, quod tempus non sequitur motum extra ani mam, sed motum imaginatum in anima

Sed quidam doctores quamuis primam conclusionen concedant, fundamentum tamen, cui ratio innititur, negant, quia, vt dicunt

1 Tempus super motum coeli addit rem absolutam, er quam realiter differt ab ipso motu, & istud, vt dicunt, probat philosophus 4. physicorum dupliciter. Primo quia omnium temporalium est vnum tempus sed non omnium mobilium est idem motus

Secundo quia motus est velox, vel tardus, tempus autem non est velox, vel tardum: quia velox & tardum tempore diffinitur, tempus autem non diffinitur tempore.

2 Praeterea, tempore losuae stetit sol, &per consequen alia corpora caelestia steterunt, alias corpora caelestia non mansissent in ea proportione, in qua suerunt ante stationem illam, & tamen tunc fuit tempus secundum Deatum Augustinum lib. 11. confes. vbi ait sic, "Nemo mihi dicat motus caelestium corporum esse tempora, quia cuiusdam voto, dum perageret bellum, sol stabat & tempus ibat".

3 Praeterea, si tempus esset idem, quod motus, tunc vnum & idem identificaretur habitui & priuationi sibi oppositae. consequens est impossibile: probatur consequen tia: quia qua ratione tempus esset idem, quod motus, eadem ratione esset idem, quod quies: Nam, vt patet 4. phy sicorum, sicut tempus mensurat motum, ita mensurat & quietem, quae motui opponitur priuatione, ergo qua ratione esset idem quod motus, eadem ratione esset idem quod quies.

4 Praet erea, tepus est per se quantum, cum sit species quantitatis: sed motus non est per se quantus; nam secun dum Commentatorem 3. physicorum, motus est, vel fiuxus formae, vel forma fluens: ergo si est fluxus formae, tunc erit in genere passionis, si autem est forma fluens, tuns erit in eadem specie cum termino, ad quem est motus, & per consequens motus non est per se continuus.

3 Praeterea, ista est intentio Auicen primo naturalium vbi ait, quod continuatio non accidit tempori, sed est de intellectu eius, & non a causa sibi extrinseca: sed ex eor quod tempus continuitatem habet, est continuatio motus. Et ibidem ait Auicen quod continuitas motus accie dit motui; quia non habet eam a se, sed a magnitudine & tempore,

Preterea, tempus est mensura motus, ergo non poterit esse idem realiter, quod motus. Antecedens patet: probatur consequentia: quia mensuratum refertur realiter ad mensuram, sed ea, quae realiter sunt idem, vnum non potest realiter referri ad alterum, cum extrema realis relationis oporteat esse realiter distincta.

Contra secundam conclusionem arguunt illi iidem doctores sic

1 Quando subiectum alicuius passionis est extra animam, siue independens ab anima, & ipsa erit extra animam: sed motus caeli, cuius passio est tempus, est indepen deus ab anima, ergo &c.

2 Praeterea, Commentator 4. physicorum ait, quod disposito rerum naturalium est, vt habeant esse sinc anma: sed tempus est res naturalis, cum sit mensura rei naturalis, puta motus.

3 Praeterea, tempus fuit antequam esset anima, ergo non dependet ab anima: consequentia patet, probatur an tecedens quia quinque diebus fuit creatum coelum, & per consequens mouebatur antequam esset anima, cum homo fuerit creatus sexta dic

4 Praeterea, illud, quod dependet ab anima, hoc habet esse in anima, sed tempus non habet esse in anima: quia aut haberet esse in anima subiectiue, & hoc non: quia quicquid est in anima subiectiue, hoc est indiuisibile & totum simul, quod repugnat tempori: Aut obiectiue, & tunc aut responderet sibi aliquid inre extra, & sic habetur intentum, puta quia tunc tempus erit res naturalis quantum ad suam entitatem independes ab anima: Aui nihil respondet ei in re extra, & tunc esset figmentum si cut hyrcoceruus & chymera¬ 3 Praeterea, secundum Arist. 2. physicorum, tempus est longum, vel breue: sed nulla auimi conceptio est longa, vel breuis, ergo &c

Sed argumenta praedicta in plurimum procedunt ex eo, quod non bene consideratur distinctio conclusionun praedictarum, quas posui ex sententia doctoris nostri super 4. physicorum c. de tempore, quam sententiam prae dicti doctores infringere nitebantur, & istud in soluendo clarius apparebit

Ad primum ergo dicendum, quod vt ad presens loquo de tempore, tunc tempus non est idem cum quolibet sed cum primo motu, qui est vnus tantum, ad quem om nes alii motus reducuntur, & ideo possumus dicere, quod omnium est vnus motus primus, cum quo tempus est idi realiter: quamuis secundarii multi sint motus, a quibus tempus differt realiter.

Ad aliam auctoritatem Aristo. dicendum, quod tempus & motus habitudinaliter, siue formaliter differunt ideo aliqua proprietas potest competere vni vt formaliter sumitur, quae non competit alteri.

Ad secundum dicendum, quod ex scriptura sacra non habemus nisi, quod sol stetit, & ideo tepus fuit, quia motus primi mobilis non cessauit, cum quo ponimus tempus esse materialiter idem. Ad probationem dicendum, quod sicut illa quies solis fuit miraculosa & supernaturalis, sic proportio corporum caelestium penes suos motus fuit miraculose reformata

Ad tertium dicendum, quod identitas temporis cum motu non sumitur praecise ex hoc, quod tempus mensurat motum, immo ex hoc aliqualis differentia concipitur inter tempus & motum, sed ex hoc conuincitur, quod circumscripta numeratione ipsius animae, qua anima partes motus numerat, & tempus formaliter constituit illa inquam numeratione circumscripta nihil de tempore relinquit, nisi solus motus.

Dato etiam, quod huiusmodi identitas ex mensura tione procederet, non tamen propter hoc tempus essei eadem ratione idem cum quiete; qua est idem cum motu: quia non aequaliter mesurat vtrumque; nam tempus est mensura motus per se, quietis autem per accidens Posset etiam dici, quod tempus non est idem motui cuius oppositam quietem mensurat: quia cessante primi motu cessat etiam tempus, & ideo tempus non posset men surare quietem oppositam primo motui.

Ad quartum dicendum, quod tempus non est continuum nisi ratione motus, vel inquantum est idem cun motu; nam secundum suum esse formale, tunc tempus, cum sit numerus, magis est quid discretum, quam continuum: Propter quod vt ait philosophus. 9. physicorum motus habet continuitatem a magnitudine, & tempus; motu. Ad probationem dicendum, quod Commentato. non loquitur ibi de motu locali, de quo loquimur in proposito.

Ad quintum dicendum, quod Auicen fuit forte illius opinionis: sed Aristoteles fuit oppositae opinionis, vt tam patuit

Ad sextum dicendum, quod quamuis necesse sit mensuratum realiter differre a mensura extrinseca, sic enim Deus est mensura omnium creaturarum, a quo etiam om nes creaturae realiter differunt, non est tamen necessarii mensuratum realiter differre a sua mesura intrinseca; ac relationem enim mensurati ad suam mensuram intrins cam sufficit differentia formalis, quae non innascitur ex diuersitate rerum; sed habitudinum, vt patet ex praeceden tibus; cum ergo aeuum sit mensura intrinseca ipsius essi rei aeuiternae, & tempus mensura intrinseca motus primi mobilis; ideo non oportet aeuum realiter differre ab ess rei aeuiternae, nec tempus a primo motu, quamuis realiter differat tempus a ceteris motibus, quorum non es mensura intrinseca, sed extrinseca. Verum est tamen, quod cuilibet motui praeter illud tempus commune cotre sp det tempus proprium, quo mensuratur intrinsece, vt pro tebit inferius lib. 4. distin. Dac

Ad primum contra secundam conclusionem dicendum, quod non nego tempus esse rem extra animam. verun est tamen, quod tempus est passio motus primi, non qui modocumque loquendo de passione, sed large, prout vn& eadem res, sub alia tamen habitudine sumpta potes dici passio sui ipsius.

Ad secundum dicendum, quod disposito rerum natt ralium, quae simpliciter sunt naturales, non solum quan tum ad suum esse fundamentale, sed etiam quantum ad suum esse completiuum, seu formale, talium inquam rerum disposito est, quod possint esse sine anima, sic autem tempus non est res naturalis, cum in suo esse formali comcernat numerationem, quae sine anima fieri non potest. Ad tertium dicendum, quod dato, quod motus fuerit antequam esset anima, potuit tamen aeque bene numera ri talis motus ab intellectu angclico, vel diuino, sicu nunc numeratur ab intellectu humano.

Dato etiam, quod pro tunc nullus intellectus numerasset motum praedictum, tunc dicerem, quod tepus pro tunc non fuit formaliter, quamuis fuerit secundum sut esse fundamentale, siue materiale.

Ad quartum dicendum, quod tempus habet esse in anima obiectiue, & sibi correspondet in re extra prius & posterius numerata in motu primi mobilis: ex hoc tamen non habetur, quin tempus dependeat ab anima, multa enim inueniuntur, quae obiectiue sunt in intellectu, & su biectiue in re extra, quae tamen dependent ab anima quamtum ad suum esse, sicut apparet de omnibus artificialibus.

Ad quintum dicendum, quod quamuis animi conceptio non sit longa, vel breuis subiectiue, potest tamen es se longa vel breuis obiectiue, prout anima concipit ren longam, vel breuem

ARTICVLVS IIL Au cuum a tempore realiter differat

QVANTVM ad tertium articulum ponam tres conclusiones. Prima est, quod aeuum realiter differt ab aeternitate. Secunda, quod realiter differt a suo proprio nunc. Tertia, quod differt realiter a tempore.

Primo dico, quod euum differt realiter ab aeternitate. 1 Quia variabile & inuariabile differunt realiter, sed euum est mensura variabilis, eternitas inuariabilis. Maidi patet: probatur minor, primo quo ad primam partem, qua omne annihilabile est variabile; sed aeuum, cum sit idem quod esse angelorum, vt patuit in praecedentibus, est annihilabile; omnis enim creatura est annihilabilis. Secun da pars minoris, scilicet quod aeternitas sit inuariabilis, pa tet per Dion. 1o. de di, non. Et probatur ratione: quia men sura intrinseca rei simpliciter inuariabilis, est simpliciter inuariabilis: sed aeternitas est mesura intrinseca ipsius esse diuini, quod simpliciter est inuariabile, ergo &c.

2 Praeterea, mensura realiter differens a suo nuc, realite differt a mesura, quo realiter est idem cum suo nue; sed aeuum rea liter differt a suo nuc, vt pbabo in conclusioe secuda, & aete nitas est realiter idem cum suo nuc: quia sicut se habet mensuratum ad mensuratum, sic se habet mensura ad mensuram: sec esse Dei, cuius propria mensura est aeternitas, & essentia Dei, siue substantia Dei, cuius propria mensura est nun aeternitatis, sunt idem omnino realiter, ergo &c. Sed forte hic instabit aliquis per auctorem de causis, quod ait, quod intelligentia parificatur aeternitati: cum ergi aeuum sit mensura intelligentiae, ergo aeuum non videtum ab aeternitate differre.

Respondeo, quod aeuum dicitur a vita: Nam secundum Deatum August. super Sen prima mulier vocata fuit vi ta, eo, quod esset mater omnium viuentium, nostra aut litera habet AEua. Ex quo apparet, quod aeuum, vel aeua idem est quod vita. Et quia secundum Proclum aeter nitas est mensura vitae: ideo quandoque vnum istorum ac cipitur pro altero, puta aeternum pro euo, & cconuerso Proprie tamen loquendo, guum non dicitur aeternitas sim pliciter: sed eternitas participata, & de illa loquitur Auctor de causis in praedicta propositione.

Secundo dico, quod aeuum, & nunc aeui differunt realiter,

1 Nam non minor est differentia mensurae ad mensuram, quam sit mensurati ad mensuratum, & hoc nullum habet dubium loquendo de propria mensura & intrinse ca: sed esse angeli, cuius propria & intrinseca est mensura ipsum aeuum, & substantia angeli, cuius propria mensura est nunc aeui, differunt realiter: ergo & aeuum, & nunc aeui differunt realiter.

2 Praeterea, sicut se habet nunc temporis ad tempus, sic se habet nunc aeui ad aeuum: sed nunc temporis differi realiter a tempore, nam illa, quae sunt idem realiter differentibus in rebus creatis, oportet quod inter se differant realiter: sed tempus est idem realiter, quod primus motus & nunc temporis est idem realiter, quod substantia primi mobilis, vt declarat Frater AEgidius doctor noster in scripto super. 2. Physic. & in questionibus de mensura angel rum, & in multis alijs locis: cum ergo primus motus disferat realiter a primo mobili, sequitur, quod tempus rea liter differat a nunc temporis, ergo &c

Sed contra istud, cum dicitur in probatione, quod nunc temporis sit realiter idem, quod substantia primi mobilis, arguit quidam doctor sic.

1 Sicut se habet punctus ad lineam, sic se habet nunc ad tempus, sed punctus non potest esse idem realiter cum subiecto lineae: ergo nec nunc poterit esse idem cum mobili, quod est subiectum motus, & per consequens subrectum temporis: cum tempus secundum te sit idem, quod tempus

2 Praeterea, ex dictis eius potest argui sic: illa, quae sic se habent, quod vnum potest manere, realiter altero non manente, illa non sunt idem realiter: sed mobile primum potest manere, non manente nunc temporis: quia nunc temporis non potest esse sine tempore, nec per consequens sine motu, sed mobile primum potest esse, & quan doque erit sine motu, & per consequens sine nunc, & sine tempore.

3 Praeterea, sicut se habet tempus ad motum, & mediante motu ad mobile: sic se habet nuc temporis ad mu tatum esse, l& mediante mutato esse ad mobile: sed sic se habet tempus ad motum & mobile, quod, quamuis aliquo modo possit concedi, quod tempus sit idem, quod motus, nullo tamen modo conceditur, quod sit idem, quod mobile: ergo sic se habebit nunc ad mutatum esse, & ad mobile, quod quamuis possit concedi aliquo modo, quod sit idem quod mutatum esse, non tamen potest concedi, quod sit idem, quod ipsum mobile

Praeterea, quanto aliqua continua quantitas minus immediate inest substantiae, tato minus potest dici, quoc terminus communis, ad quem partes eius copulantur, sit substantia, sed immediatius inest substantiae superficies, vel alia quantitas permanens, quam tempus: ergo cum nul lius qualitatis permanentis continuatio sic fiat, quod pa tes eius ad substantiam tamquam terminum commun copulentur: ergo nec nunc temporis, ad quod partes tem poris, vt ad terminum communem copulantur, poterit es se substantia primi mobilis.

Ad primum dicendum, quod similitudo non currit quantum ad omnia, alias non esset similitudo, sed esset identitas: vnde sufficit, quod in hoc sit simile, quod sicut partes lineae continuantur in puncto, quamuis punctus non sit linea, nec pars lincae, sic partes temporie continuantur in ipso nunc, quamuis nunc nec sit tempus, nes pars temporis.

Ad secundum dicendum, quod nunc est idem, quod substantia primi mobilis, non quomodocunque sumpta: sed vt fuens est, & vt subiicitur motui: & isto modo non mane substantia primi mobilis, non manente nunc temporis.

Ad tertium dicendum, quod, quamuis similitudo, quae praetenditur in maiori, teneat in aliquo, in multis tamen deficit; vnde suo modo maior est similitudo inter tepus & motum, quam inter nunc & mutatum esse: quia tam ten pus, quam motus est quid suceessiuum secundum rem, & secundum rationem: sed nunc est quid permanens idem secundum rem in toto tempore, quamuis mutetur secun dum rationem, vt patet 4. physicorum: sed mutatum esse non permanet nec re, nec ratione; ergo &c.

Ad quartum dicendum, quod maior potest negari, si na illarum quantitatum est suceessiua; quia continuatiuum quantitatis suceessiuae non oportet esse in eodem genere cum ipsa: quia oportet, quod tale continuatiuum sit aliquid permanens, alias esset processus in infinitum: sed com tinuatiuum quantitatis permanentis est in eodem genere cum tali quantitate: ideo magis possibile est continuatiuum quantitatis suceessiuae esse substantiam, quam continuatiuum quantitatis permanentis, quamuis immediatius quantitas permanens subiectiue fundetur in substar tia, quam quantitas suceessiua,

Etiam contra istam secundam conclusionem arguit qui dam doctor sic: In duratione indiuisibili, quae nec habet extensionem, nec suceessionem, non potest nunc differro ab huiusmodi duratione: quia duratio, & nunc non differunt, nisi sicut extensum, & indiuisibile: sed aeuum est huiusmodi: ergo &c

Respondeo, quod licet duo indiuisibilia simul existentia in eodem subiecto, seu fundamento differre non possint: tamen si fundantur in diuersis, realiter differre possunt ed, vt iam patuit, aeuum fundatur in ipso esse angelico; ta quam sua intrinseca mensura: & nunc eui in essentia ipnus angeli, quae quidem esse, & essentia realiter differunt: ideo maior illius rationis assumit falsum

Tertio dico, quod aeuum realiter differt a tempore. Quia illae mensurae differunt realiter, quarum men surata differunt realiter: sed motus, & esse angeli, quorum niensurae sunt tempus, & aeuum, differunt realiter: ergo &c

2 Praeterea, mensura simul tota differt a suceessiua: sed aeuum est mensura simul tota, vel saltem non suceessiua; tempus autem est mensura essentialiter suceessiua: ergo &c. Maior patet: minorem autem in virtute ponit Dioni ro de di no, dicens, magis proprie existentia mensurantur aeuo, & ea, quae sunt in generatione, tempore,

3 Praeterea mensura tota existens in suo nunc, differt ab ea realiter, quae nec ipsa, nec aliqua sua pars existit in suo nunc: sed aeuum, cum sit simul totum secundum sanctos doctores, existit totum in suo nunc: sed nec tempus, ec aliqua pars temporis existit in suo nuc, cum quaelibet pars temporis sit diuisibilis: ergo &c

4 Praeterea, ij confest ait Augustinus, Si praesens temus semper esset praesens, non esset tempus sed aeternitas; cum ergo aeuum semper sit praesens, sequitur, quod non sit tempus

Sed forte dicetur, quod duratio angeli, cum sit duratio s entis creati, non potest esse tota simui, & per consequens erit suceessiua, & non differt a tempore¬

Respondeo, quod esse aeuiternorum, quod mensuratur, euo, non est suceessiuum, sed totum simul, quamuis non aeque perfecte, sicut ipsum esse diuinum: & ideo aeuum mensurans esse angelorum, & durationem eorum, dici po test aeternitas: quia euum grece eternitas dicitur, latino est tamen eternitas participata: sola enim aeternitas Der est aeternitas simpliciter, sicut & esse Dei, quod mensurat, est esse simpliciter; ergo &c

ARTICVLVS IIII Vtrum vnum Aeuum sit omnium Acui ternorum.

QVANTVM ad quartum principale, quamuis mulrta essent dicenda: tamen ratione breuitatis ad hoc me determino, quod non sit vnum aeuum omnium aeuiternorum: quia si esset vnum aeuum mensurans omnia aeuiterna, aut istud aeuum poneretur in altiori aeuiterno secundum gratiam, & tunc, cum hoc sit anima Christi, sequeretur, quod antequam anima Christi esset creata, quod euiterna caruissent mensura, aut in altiori aeuiterno secundum naturam, & tunc in lucifero esset mensura omnium beatorum, quod nullatenus esset consonum veritati

Sed contra istud arguit doctor communis sic. 1 Si essent plura aeua, aut essent simul, aut vnum post aliud. Si primo modo, tunc essent in eodem nunc, & per consequens illa plura aeua essent vnum euum. Si secundo modo, tunc vnum eorum non esset perpetuum, & per con sequens non esset aeuum

2 Praeterea, si non esset vnum euum in vno nobilissimo aeuiterno, quod esset mensura omnium aeuiternorum hoc maxime esset pro tanto, quia omni aeuiterno Deus potest nobilius aeuiternum producere: sed hoc non obstat. quia consimiliter Deus potest vnum nobilius corpus mo bile producere, quam sit primum mobile, & tamen tempus fundatum in motu istius primi mobilis vnum existens est mensura omnium temporalium; ergo a simili &c

3 Praeterea, arguunt quidam aliij sici lllud, quod in essentialiter ordinatis est notius omnibus ceteris, hoc ess mensura ceterorum: sed supremus angelus est notior om nibus aeuiternis. Maior patet, quia mensura debet esse nim tior mensuratis. Minor etiam patet, quia in intellectuali natura illud, quod est perfectius, est simpliciter notius.

4 Praeterea, sicut se habet perfectissimus color ad cete ros colores, sic se habet perfectissimum aeuiternum ad omnia aeuiterna; sed aibus color, siue albedo propter sui perfectionem est mensura omnium colorum, vt patet 1o. metaphysicae: ergo vnum aeuiternum, puta primum propter sui perfectionem erit mensura omnium aeui¬¬ ternorum.

3 Praeterea, quanto aliqua sunt magis ordinata, tanto magis reducuntur ad vnam mensuram, sed aeuiterna non sunt minus ordinata, quam temporalia, ergo omnium aeuiternorum mensura erit vnum euum, sicut omnium temporalium vnum tempus.

e Preterea, illud, quod per superabundantiam dicitur vni soli conuenit, mensura est huiusmodi; quia dicitur 10. metaph. quod vnumquodque mensuratur minimo sui generis; ergo in omni genere erit vna tantum mensura, & per consequens in genere aeuiternorum erit vnum tan tum aeuum,

Sed ista non uidentur concludere, nam cum euum sit mensuratio durationis ipsorum aeuit ernorum, & omnia aeuiterna non sint vnius durationis, vt apparet de anima bus hominum, quarum vna precedit aliam duratione; er go omnium euiternorum non erit tantum vnum aeuum sed vnumquodque aeuiternum mensurabitur suo proprio euo tamquam mensura intrinseca, tamquam vero mensura extrinseca mensurabitur prima substantia, quae ess Deus, vt patet. 10 met aphysicae; mensura enim extrinseta habet causalitatem super ipsum mensuratum, & per con sequens non poterit competere cuicuque aeuiterno respectu alterius aeuiterni, cum nullum euiternum habeat causalitatem super alterum aeuiternum

Ad primum igitur dicendum, quod sicut aeuiterna si habent ad simultatem, sic & eua eorum: sunt enim simu in vno nunc extrinsecae & alicnae mensurae, puta in vno nunc aeterni tatis: sed non sunt in vno nune proprie, & in trinsecae mensurae: quia vt sic, vnumquodque aeuum ess in suo proprio nunc: hoc enim interest inter tepus, aeternitatem, & euum: quia tempus nec est totum in suo nuno nec est idem, quod suum nunc: aeternitas est tota simul in suo nunc: & est idem, quod suum nunc: sed aeuum est totum simul in suo nunc, non est tamen idem, quod suum nunc & ideo tempus est mesura fluxibilis, & annihilabilis, aeter nitas nec fluxibilis, nec annihilabilis, sed aeuum est men sura non fluxibilis, est tamen annihilabilis.

Ad secundum dicendum, quod hic accipitur non ca sa pro causa: quia quod euum vnius aeuiterni non potest esse mensura omnium aeuiternorum non est pro tanto, quod Deus potest creare nobilius aeuiternum: sed pro tam to, quod mensura extrinseca habet causalitatem super mensurato extrinseco: vnum autem aeuiternum non habet causalitatem super altero; ideo non est simile de primo mobili respectu temporalium, & de primo euiterno respectu aeuiternorum, quia temporalia dependent a pri mo mobili, & a motu suo totaliter, quod si Deus faceret vnum aliud nobilius primum mobile, etiam ab illo om- nia temporalia essent apta nata depedere, sed vnum aeuiternum non dependet ab alio aeuiterno quantumcumque nobiliter creato, omnia enim aeuiterna dependenti immediate a Deo; & ideo, quamuis tempus fundatum in motu primi mobilis sit mensura omnium temporalium; tamen aeuum fundatum in primo euiterno non est men sura omnium aeuiternorum.

Ad tertium dicendum, quod quamuis per illam ratio nem possit probari, quod Deus sit mensura omnium aeui ternorum, non tamen hoc probatur de aliquo aeuiternos nam non quodlibet notius est mensura cuiuslibet ignotioris: sed solum quod sic est notius, quod ipsum facit ad esse ipsius ignotioris.

Ad quartum dicendum, quod sicut omnes colores re ducuntur in vnum colorem, puta in albedinem tamquam in mensuram extrinsecam, sic vt patet in eodem ro: metomnes substantiae reducuntur in vnam substantiam, quae est Deus; omnia ergo aeuiterna reducuntur in vnam men suram extrinsecam, scilicet in ipsam aeuiternitatem Dei, non autem in aliquod aeuum, quod sit in aliqua creatura

Et per istud idem patet ad quintum, vel dicendum, quod Deus potest dici primum aeniternum; nam aeuiternum di citur omne illud, quod est extra vitae terminum, hoc est cuius vita non habet terminum: sic ergo accipiendo potest concedi primum euiternum esse mensuram extrinse tam omnium aeuiternorum.

Ad sextum dicendum, quod Deus potest dici illud mi nimum: quia ibi minimum accipitur pro simplicissimo.

Ad argumentum principale dicendum, quod minori est neganda cum sua probatione, quia quamuis in opera tionibus angelorum sit suceessio: quia operationes ange lorum tempore mensurantur, licet hoc tempus sit altetius rationis a tempore fundato in motu primi mobilis non est tamen suceessio in esse angelorum, nec per consequens in aeuo. Vnde ex hoc quod esse angelorum defi- cit ab esse Dei quamuis possit argui, quod sit annihilabile: non tamen sequitur ex hoc, quod sit suceessiuum, siue fluxibile; ergo non concludit.