Quaestio 1

Quaestio 1. An fides si virtus.

VTRVM fides sit habitus virtuosus.

Videtur quod non: quia quicunque habitus numquam fuit in Christo, ille non est virtus: fides numquam fuit in Christo: er- go &c. Maior patet: nam cum Christus fuerit perfectissimus homo, oportebat omnem virtutem secundum excellentissimum gradum suum esse in eo. Minor etiam pa tet: quia fides, & clara visio non se compatiuntur: sed Christus cum fuerit comprehensor a primo instanti suae conceptionis semper habuit claram notitiam omnium credendorum: ergo &c.

Contra omnis habitus intellectualis verum dicens est viaus, vt patet e, ethico. fides est huiusmodi: quia fidei, de tua ad praesens loquimur, nulla falsitas potest subesse, Hic quattuor sunt videnda. Primo in vniuersali, quid sit habitu. Secundo vnde generetur, siue procedat habitus. Tertio utrum necessario indigemus habitibus & ad quid de seruiunt nobis habitus. Et quarto de principali quaesito.

RESOLVTIO. Et sihabitus praeripue rem importet absolutam secundario tamen conmotat vespectum. Vnde mor alis habitus ab homine suo natur ali cursut derelicto per vnum duntaxat actum nequit acquiri, licet secus in habitibus int estectvalibus contingat: habitibus enim non vt agamus, sed, vt bene agere val eamus sum mopere indigemus

ARTICVLVS L Quid sit habitus m vniuersali

VANTVM ad primum est sciendum, quod secun dum ea, quae videmus in dictis Aristotelis tripliciter possumus loqui de habitu: nam vno modo habitus olet dici illud, secundum quod quis bene, vel male se ha et ad se, vel ad alterum. Et sic habitus est prima species ualitatis. Alio modo habitus est adiacentia corporum, & eorum, quae circa corpus sunt. Et sic per se constituit raedicamentum, vt apparet in sex principiis. Tertio modo habitus dicitur ipsa habitio, quae cougaliter se ha¬¬ pet ad ipsum habere, cum sit abstractu eius, & sic est post praedicamentum, & diuiditur in octo modos habendi, vt apparet circa finem libri praedicamentorum. Ad praesens autem Magister solum loquitur de habitu secundum primam acceptionem. Et ideo de habitu isto modo dicto quas onam conclusiones.

Prima est, quod habitus quantum ad suum principale significatum est quaedam res absoluta

Secunda est, quod ratione sui significati est quid relatiuum & implicat relationem.

Primam conclusionem probo sic. 1 Illud, quod est essentialiter in praedicamento qualitatis, est res absoluta altem quo ad suum principale significatum: quia qualitas est distincta contra relationem, sicut absolutum contra respectiuum, vt patet 5. metaph. & in libs praedicamen. torum. Sed habitus isto modo dictus est essentialiter qua litas, cum sit prima species qualitatis.

Praeterea, illud, quod importat perfectionem simpli titer, quam in vnoquoque melius est esse, quam non esse, illud dicit veram rem absolutam: sed habitus saltem vir tuosus, de quo hic loquitur Magister, est huiusmodi: er- go &c. Maior patet per Ansel. in monologion. Apparet etiam ratione; nam illud, quod potest aduenire rei sine sui mutatione; non dicit perfectionem simpliciter, sed ens respectiuum potest aduenire suo fundamento absque sui mutatione: ergo &c

Praeterea, illud, quod potest esse principium, & terminus actionis creatae, illud oportet esse ens absolutum, sed habitus est huiusmodi: ergo &c. Maior patet s. meta. vbi secundum Arist. relatio nec potest esse principiu, nec terminus motus, vel operationis. Minor etiam patet: nam, quod habitus sit principium operationis patet 2. de anima vbi phylosophus ponit, quod habens habitum est soum in potentia accidentali ad operari: nam habitibus timur, & operamur cum volumus. Sed planum est, qud il ud est principium operationis, quo tollitur potentia essentialis, & relinquitur solum potentia accidentalis ad operationem, & quo operamur, cum volumus. Quod etiam sit terminus operationis patet 2. ethic vbi dicitur, quod ex frequentatis actibus generatur habitus

Sed contra istam conclusionem sunt motiua trium so lemnium opinionum, quarum prima ponit, quod habitus sit vera relatio essentialiter existens de praedicamento relationis. Ratione s tamen istorum magis proceduit de habitu scientiae, Vnde arguunt sic¬

1 Illud, quod est per se species relationis, hoc es vera relatio, scientia est huiusmodi: quia philosophus; metaph ponit tres species relationis, scilicet modo numeri; modo potentiae, & modo mensurae. Et addit, quod in relatiuis tertii modi alterum, scilicet ipsum measurabile est relatiuum secundum substantiam, alterum tutem non scilicet mensura: Cum igitur scientia se habeat, vt mer suratum, obiectum autem, vt mensura: igitur scientia erit relatiuum secundum esse, quamuis obiectum sit relati uum secundum dici,

2 Praeterea, illud, cuius principalis conceptus sumitus in ordine ad aliud, principaliter dicit relationem; Ista pa tet per philosophum in praedicamentis. In hoc etiam pa tet differentia relatiuorum, & absolutorum: quia absolutorum conceptus est principaliter ad se, relatiuorum ve ro ad aliud: Sed principalis conceptus scientiae ad scibi le: quia scientia specificatur, & distinguitur a scibili. Vnde si tolleretur ordo scientiae ad scibile, tunc scientia esset de nihilo

3 Praeterea, illud, quod corrumpitur ad corruptionem sui correlatiui quocunque absoluto manente, illud est essentialiter relatio: sed scientia corrumpitur corrupto scibili, dato, quod remaneat illud absolutum, super quo immediate fundatur scientia. Maior patet: quia relatiua posita se ponunt, & perempta se perimunt. Pro tanto enim pa¬¬ ternitas est essentialiter relatio: quia omni absoluto manente in patre destructa sola filiatione in filio, destruitur paternitas. Minor etiam patet: quia quod non est, non con tingit sciri, vt patet 1. posteriorum

4 Praeterea, habitus moralis principaliter dicit relati nem: ergo & habitus intellectualis. Consequentia pa tet: quia sicut habitus moralis, puta, virtus perficit haben tem in ordine ad operationem, sic habitus intellectualis perficit in ordine ad cognitionem. Probatur antecedens primo perAug. 15: de ciuit. Dei, vbi ait, quod "virtus est ordo amoris", sed ordo principaliter importat relationem. Se cundo per Aristo. 2. etichorum, vbi ait, quod virtus est habi tus electiuus in medietate consistens, prout recta ratio do terminabit. In qua diffinitione habitus ponitur pro ge nere, determinatio autem, seu conformitas ad rectam n tionem ponitur pro differentia. Huiusmodi autem conformitas est relatio quaedam: & ideo formale, & per consequens principale in virtute est relatio.

3 Praeterea, qua ratione illud, quod generatur a scibili, vel intelligibili in intellectu, esset quid absolutum, eadem ra tione illud, quod generatur ab imaginabili in phantasia, esset quid absolutum: Sed consequens est falsum: quia tund plura absoluta eiusdem speciei essent simul in eodem sul iecto puta plures similitudines plurium particularium hominum

e Praeterea, forma absoluta non corrumpitur nisi actic ne contrarii, vel corruptione subiecti, vel corruptione alicuius principij conseruantis: Sed scientia desinii esse sine aliqua praedictorum. Primum patet: quia scien tia non habet contrarium. Et secundum. quia eius sul iectum puta intellectus possibilis eit incorruptibilis. D tet etiam tertium: quia illud conseruatiuum vel poneretur intellectus agens, & ille similiter est incorruptibilis: vel actus intelligendi, & hoc non: quia ille immedia te desinit esse, postquam elicitus est ideo immediate per deremus scientiam ad perdictionem ipsius actus, si actus haberet ipsam conseruare

Praeterea: absoluta, quae sunt vnius generis propinqui, non possunt esse simul in eodem subiecto: propter hoc enim omnes concedunt, quod duo actus intelligendi non possunt esse in eodem subiecto simul: quia sunt eiusdem generis propinqui: sed omnes scientiae sunt eiu sdem generis propinqui: ergo si scientia esset forma absoluta, nec duae scientiae possent simul esse in eodem, quod es falsum.

E Praeterea, philosophus 7. physicorum probat, quod ad habitum non est motus per hoc: quia ad relationem non est motus: Haec autem consequentia nihil valeret nisi habitus esset relatio: quia quandocuque per aliquod medium negatur aliquod praedicatum de aliquo subiecto, oportet, quod illud medium praedicetur affirmatiuc de huiusmodi subiecto, alias totus ille discursus constaret, ex puris negatiuis, ex quibus gratia formae nihil se quitur, etiam in quacumque figura, vt patet in 1. priorum. Et ista est intentio Com. 7. physicorum super verbo praedicto. Dicit enim Commentator, quod Arist. ibi svllogixat in prima figura, sed in prima figura medium praedicatur affirmatiue de minori extremitate in minori proposi tione: ergo posita illa maiori per Arist. ad nullam relationem est motus. ista erit minor secundum Commentat. omnis habitus est ad aliquid

Praeterea, vnus istorum de ista opinione arguit sic 1 Illud, quod est ipsa species intelligibilis representans obiectum, qua specie anima est quodammodo omnia, eo quod per ipsas huiusmodi species assimiletur omnibus, hoc formaliter, & principaliter importat relationem: sed scientia est huiusmodi species: ergo &c. Maior patet quia similitudine vnumquodque simile alteri dicitur, similitu do autem est relatio, vt patet 5. metaph, Minorem iste doctor probat primo sic.

1 Iilud, quod solum requiritur in nobis ad tollendum absentiam obiecti, est species repraesentans ipsum obiectum: sed habitus scientificus est huiusmodi. Maior patet. Probatur minor: quia si requireretur proptet aliud, aut hoc esset propter actum intelligendi, aut ad facilitan dum, & habilitandum potentiam intellectiuam, Non primo modo: quia actus intelligendi secundum aliquos est generatiuus scientiae: quia secundum eos habitus generatur ex actibus. Nec secundo modo: quia quando dua potentiae sunt aequalis abstractionis, quarum vna est actiua & altera passiua, si in actiua non requiritur disposito habilitans cam ad agendum, nec in passiua requiritur ad pa tiendum: sed intellectus agens, & possibilis sunt huiusmodi potentiae, & intellectus agens non requirit ad agen dum, vel irradiandum huiusmodi dispositone habilitamte: ergo nec possibilis &c.

2 Secundo confirmat istam minorem auctoritate August. 9. de trin vbi ait, quod "cum discimus aliquid, simiitudo rei fit in nobis". Item 15. de trin dicit idem Aug. quod "a scientia, quam memoria tenemus, gignitur verbum in nobis": sed illud, quod memoria tenemus, est si militudo rei, vt idem August. in multis locis ait: ergo &c. Et si dicitur istis, quod nihil praecedit seipsum: sed specios praecedit actum illum, ex quo causatur habitu scientificus. Respondent, quod non quaecumque species intelligibilis est habitus scientificus, sed solum species firmata ex actibus frequentatis

Sed istam positionem non reputo esse veram. Ideo aprimum motiuum eorum dicendum, quod minor est falsa. Ad probationem dicendum, quod licet scientia si vera res absoluta de prima specie qualitatis, tamen ne cessario concernit respectum ad scibile, sine quo non potest intelligi, qui quidem respectus fundatus in ipso abso luto, quod est scientia, vere est de praedicamento relationis,

Ad secundum dicendum, quod minor non est veraquia quauis ratione connotati respectus ad scibile scien tia non possit concipi sine ordine ad ipsum scibile, huius modi tamen respectus non est de essentia scientiae, nec est de suo conceptu principali. Ad probationem dicendum, quod scientiae & ceteri habitus specificantur, & di stinguuntur intrinsece per propriam suam entitatem ab solutam, quamuis extrinsece, puta, quantum ad nostram insinuationem seu manuductionem specificentur, & distinguantur per obiecta.

Ad tertium, nego minorem: quia illud absolutum quod remanet, hoc ego appello scientiam.

Ad probationem dicendum, quod licet illud, quod sic non est, quod nec fuit, nec vmquam esse poterit, nor contingat sciri: tamen illud quod sic non est actualiter, quod tamen aliquid fuit, & remanet in suo simili, puta, in specie intelligibili, hoc bene possumus scire.

FOATE dicetur, quod illud contradicit praedictis: quiego dixi, quod quamuis scientia non sit essentialiter respectus: tamen necessario concernit respectum ad ipsum scibile, hic autem videor dicere, quod scientia possit maneri sine actuali existentia ipsius scibilis, & per consequens etit sine respectu ad ipsum scibile.

Rrspovo ro, quod per ea, quam dixi, non absoluitur scientiaa praedicto respectu: quia posito scibili tunc illum repectum concernit actualiter, sublato autem ipso scibilihdhuc scientia aptitudinaliter saltem concernit huiusmo drespectum. Sicut posito calefactiuo, & sublato omn blefactibili, adhuc calefactiuum concerneret respectum intitudinalem ad ipsum calefactibile, quauis non actualem

Ad quartum, nego antecedens

AD Primam probationem dico, quod illa non est praedi tio essentialis: sed causalis. Debet enim sic intelligi irtus est ordo amoris; id est, virtus facit vt ordinate am nus illud, quod amare debemus

Ad secundam probationem dicendum, quod ex hos on habetur, quod virtus sit ipsa conformitas, quamuis bene habeatur quod virtus connotet huiusmodi confornitatem ad habitum prudentiae, a qua dirigitur ipse virosus in omni actu virtutis.

Ad quintum dicendum, quod consequens non est falm. Ad probationem dicendum, quod nihil repugnat nes formas intentionales solo numero differentes si ul esse in eodem. Posset etiam dici, quod species dus um indiuiduorum eiusdem speciei, vt sunt in phantasia, fferunt specie: quia sic sunt in phantasia, secundum que ri entant: sed huiusmodi species representant talia indiuia non quantum ad substantiam solum, in qua speciEconueniunt, sed quo ad accidentia, seu principia indiui pantia, in quibus saepius specifice differunt Ad sextum dicendum, quod potest aliquo modo cormpia contrario, puta a svllogismo falsigrapho, qui con matur svllogismo demonstratiuo, a quo generatur scien Potest enim per falsigraphum generari in aliquo hatus falsus, ratione cuius postponit scientiam iam acquiam, & obliuiscitur ea. Potest etiam corrumpi corruptio conseruantis instrumentalis, puta multa, vel omni- da eessatione actus, vel exercitij secundum illam scien m Exercitium enim actuum est quasi instrum entum in llectus, & obiecti, quae principaliter conseruant scienR. Ad probationem dicendum, quod licet ad desininem vnius actus, altero tamen actu sequente, non at scientia, desinente tamensic vno actu, quod eti lus alter subsequatur conformis tali scientiae, vt plu um contingit quod etiam desinit scientia: quia sicut non tisdem sumus, & nutrimur, sic etiam scientiae nostra talibus actibus conseruantur, ex qualibus generantur. Ad septimum dicendum, quod maior non est necessa 4 vniuersaliter vera, nisi in talibus, quae sic sunt eo eenere propinquo, quod diuidunt ipsum genus per positas differentias, vel quae aliquo modo contrarian ratione cuius oppositonis, vel contrarietatis vnun eessario includit priuationem alterius, Quod non est Pde habitibus scientificis: scientia enim non oppotur scientiae, licet opponatur habitui falsigrapho. est simile de actu intelligendi: quia; & si actus aInon opponitur, non possunt tamen esse simul, se pdum quod aliqui dicunt: Quia sicut idem subiectum

orale non potest simul figurari actualiter diuersis fi s sic nec idem subiectum spirituale diuersis habitiEtiam potest dari instantia ad illam probationem tia quilibet beatus habet simul notitiam beatificam di nae essentiae, & notitiam rerum in proprio genere, quae sun so actus, cum vna notitia sit naturalis, & alia supnaturalis Ad octauum dicendum, quod aliquid esse ad aliquid, relatiuum potest dupliciter intelligi. Vno modo in mo modo dicendi per se, & omine tale essentialiter est predicamento relationis. Alio modo in secundo mo do dicendi per se, & omne tale essentialiter est in praedicamento relationis. Alio modo in secundo modo dicendi per se, & sic est res alterius praedicamenti essentialiter quamuis suscipiat praedicationem ipsius ad aliquid: Cun igitur dicit philosophus, quod ad ipsum ad aliquid non est motus, ista est vniuersaliter vera, non solum de ad aliquid primo modo accepto, sed etiam secundo modo: Quiquamuis ad albedinem sit motus, vt accipitur simpliciter & absolute: tamen vt concernit respectum congruentiae ad membrum determinatum, puta ad dentem, sub quo respectu sumpta vindicat sibi nomen habitus corporalis. qui dicitur pulchritudo, vt sic, ad ipsam non est motus. Et cum dicitur, quod sub illa maiori ista debet esse minor, si debet esse svllogisinus in prima figura, omnis ha bitus est ad aliquid, concedo: non tamen in primo modo, seu in secundo modo dicendi per se. Et ideo non concluditur, quod habitus sit essentialiter de praedicamen to relationis, quamuis concludatur, quod concernat inse parabiliter quandam proprietatem, quae est de praedicamento relationis: nec est necesse ipsum medium semper praedicari in primo modo dicendi per se de minori extre mitate ad hoc, quod excludat aliquid ab ea: sed sufficit quod praedicetur in secundo modo. Vnde non minu est verus iste svllogismus: nullum risibile est lapis: om- nis homo est risibilis: ergo nullus homo est lapis; quam iste, nullum ammal est lapis.

FoRTE dicetur, quod in eodem 7. physicorum philosophus dicit, quod sciens maxime dicitur ad aliquid. E ibidem ait Commentator. Dignus est, quod scientia exi stimetur de ad aliquid, quam de qualitate: igitur videtur, quod non in secundo modo per modum annexae proprie tatis scientia dicatur ad aliquid, sed in primo modo, & essentialiter.

s RESPONDEO ad Arist. quod ipse per verba illa non intendit aliud nisi quod inter ceteros habitus magis est euidens de habitu scientifico, quod per conotationem pra dicti respectus ad ipsum scibile dicatur ad aliquid. Quamuis enim temperatus, & iustus, & alii quibuscunque habi tibus informati dicantur ad aliquid modo praedicto, hoc tamen magis patet in habitu scientifico. Et ideo ait phi losophus, quod sciens maxime dicitur ad aliquid, per con parationem, scilicet ad alios, qui dicuntur ad aliquid secundum huiusmodi habitus. Comment. etiam loqui tur ibi secundum opinionem aliorum, apud quos communius dicebatur, quod scientia esset de praedicamento relationis. Vnde expon it satis communiter ibi Commen sic, dignius, idest famosius est &c.

Ad nonum, nego maiorem. Ad probationem dico, quod sicut, cum aliquid secundum albedinem dicitur alicui simile, propter hoc albedo non est similitudo formaliter, quamuis sit fundamentum similitudinis; sic in proposito, quamuis anima per specie sibi impressam assimiletur obiecto: tamen illa species non est formaliter illa similitudo, sed est fundamentum eius. Etiam minor est falsa.

Ad primam probationem dicendum, quod requiritur ad habilitandum, & ad determinandum potentiam, nec aequa ratione huiusmodi habitus requiritur in intellectu agente: quia intellectus agens est potentia naturalis, & naturaliter agens: ideo est determinata ad vnum, nec per consequens indiget habilitante, nec determinante: sed intellectus possibilis est potentia rationalis, & per consequens est ad opposita, propter quod indiget hahitu determinante.

Ad primum dictum Aug. dicendum, quod cum aliquid dicimus, fit similitudo rei in nobis: quia fit verbum, seu diffinitio in nobis, quae est perfecta similitudo rei: tamen ex hoc non sequitur, quod nihil aliud fiat, quam ipsa similitudo.

Ad secundum dictum Augu. dicendum, quod in memoria non solum tenemus species intelligibiles, sed etiam ipsum habitum scientificum

NEC valet istius doctoris responsio, quam dat ad instantiam. 1 Quia illa firmatio speciei, aut dicit solam inhaerentiam maiorem in subiecto, aut dicit aliquid absolutum acquisitum per actus frequentatos. Si primo modo, cum talis inhaerentia tantumodo dicat respectum, tunc actus realis terminaretur immediate ad puram relationem quod tota philosophia negat. Item, realis respectus ac quireretur de nouo nullo acquisito absoluto. Si secundo modo, tunc habetur intentum: quia illud absolutum nos appellamus scientiam.

2 Praeterea, ab eisdem causis res intenditur, & firma tur, a quibus generatur: sed species non generatur ex act bus, immo econuerso actus generantur ex speciebus, seu ex obiecto mediante specle, ideo per actus proptie non intenditur, nec firmatur species, sed potius generatur ipse habitus realiter a specie distinctus.

Alij dicunt, habitum scientiae esse compositum ex ab soluto, & respectu, puta, ex absoluto tamquam ex sus materiali, ex respectu vero tamquam ex suo formali. Eiideo quantum ad suum materiale (vt dicunt) est in pra dicamento qualitatis, & quantum ad suum formale es in praedicamento relationis, & illud (vt dicunt) est commune omni accidenti, scilicet, quod suum materiale si alterius generis, quam suum formale: Materiale enim qualitatis quantitas, & materiale quantitatis est substan tia: sola autem substantia hoc habet tamquam sibi proprium, quod suum materiale, & formale sunt eiusdem ge neris: quia principia substantiae sunt substantia.

Sed isti quamuis per alia verba incedant, seu procedant: tamen in re videntur idem dicere cum opinione iam improbata.

1 Quia accipiendo materiale pro subiecto (vt isti videntur accipere ) tunc accidens non est suum materiale; sed est solum suum formale. Albedo enim non est super ficies, sed est solum qualitas disgregatiua visus. Et ideo secundum hoc, scientia solum esset relatio, vt posuit etiam prima opinio.

2 Praeterea, isti loquuntur improprie: quia sic accipien do materiale, tunc accidens non est compositum ex suo materiali, sed est compositum ipsi materiali: talis enim composito non est ex his, sed huic¬

Alij dicunt quod quamuis habitus sit quid absolutum tamen non est res, sed quidam modus rei.

1 Quia sicut illud, quod requiritur propter rem, est res, sic illud quod non requiritur propter rem, sed solun propter modum rei, non est res, sed modus rei. Ista pa tet: quia sicut se habet res ad rem, sic se habet modus ad modum: sed habitus tantummodo requiritur propter modum rei, puta, vt actus prompte, & delectabiliteeliciatur.

2 Praeterea, habitus corporis est quidam modus: ergo & habitus animae. Consequentia patet a simili. Probatur antecedens: quia sanitas, quae est quidam habitus corporalis secundum se, non est aliqua natura, sed est solum quaedam commensuratio, seu proportio humorum, seu debita habitudo eorundem

3 Praeterea 9. metaph. dicitur, quod per actum intra manentem nihil aliud constituitur: sed habitus causatur per srequentiam actuum intra manentium: ergo habi tus non erit res aliqua constituta, sed solum modus rei

4 Praeterea, illud, quod acquiritur per frequentiam, seu consuetudinem actuum, & perditur per solam cessationem ab actu, non est res, sed modus: habitus est huius modi, maxime loquendo de habitu acquisito. Maior patet: nam sicut cum equus inducitur ad hoc, vt ambulet non fit in equo aliqua res absoluta, sed solum quidan modus consuetudinalis: sic ex eo, quod fit in nobis aliqua pronitas ad bene, vel male agendum ex consuetudins actuum bonorum, vel malorum, non acquiritur in nobi res, sed modus.

Sed nec illud valet. 1 Quia (sicut superius declaraui modus non differt realiter ab eo, cuius est modus, sed ha bitus differt realiter a potentia, cuius est habitus: scientia enim non est eadem quod intellectus.

2 Praeterea, si habitus essent modi, & non res, tune cientia moralis esset de modis tantum, cum tota sit de habitibus

3 Praeterea, quod per se dicit bonitatem, hoc per se dicit entitatem: nam cum bonum, & ens conuertantur, vnumquodque tantum dicit do entitate, quantum dicij de bonitate: sed habitus saltem virtuosi dicunt per se bonitatem: quia virtures per se sunt diligendae, vt patet per Magistrum. 1. lib. dist. 1.

4 Praeterea, illud, quod dicit veram perfectionem eius, in quo est, non est modus tantum: nam modus non est perfectio, licet a perfectione resultet in eo, cuius est modus, puta, extensio materiae resultat a quantitate informante, seu perficiente materiam, sed virtus est veri perfectio eius, in quo est: nam virtus habentem perficit & opus suum bonum reddit, vt dicitur 2. ethic.

3 Praeterea, quod est vera species praedicamenti absoluti, non est modus distinctus contra rem: sed (vt superius patuit) habitus est prima species qualitatis. Maiorpatet: nam cum tota ratio generis claudatur in ratione cuiuslibet suae speciei, non potest fieri, quod genus secundum suam rationem dicat veram rem, & quod species secun dum suam rationem distinguatur contra illam rem.

Ad primum argumentum eorum dicendum, quod primo deficit ista ratio: quia assumit quod multis est dubium puta, quod habitus solum faciat ad modum actus, & nullo modo ad substantiam actus. Secundo: quia si ex hoc sufficienter concluderetur, quod habitus esset modus: qui causat modum rei, eade ratione sequeretur, quod actu praecedentes habitum, essent modi, & non res: quia causant habitum, qui secundum te est modus, & non res Eadem ratione potentia, & obiectum essent modi: quia causant actus, qui essent modi.

Ad secundum, nego antecedens quia sanitas non dicit formaliter illam habitudinem, seu proportionem: sed dicit qualitatem absolutam huiusmodi proportionem con tinentem, ac sub huiusmodi proportione actualiter existentem. Et si quandoque in dictis Aristot. vel aliorum philosophorum inuenitur, quod sanitas est commensuratio humorum, seu proportio: potest dici, quod huiusmodi praedicatio non est formalis, sed aliquo modo causalis: Sicut etiam August. ait, anima est intellectus. Vei dicendum, quod non est in primo modo dicendi per se, sed in secundo.

Ad tertium dicendum, quod minor contradicit malo. ri: quia in maiori dicitur, quod per actus immanentes omnino nihil constituitur. Et in minore dicitur, quod per tales actus constituitur habitus: igitur vel concludetur, quod habitus sit nihil, vel minor contradicit maiori. Et ideo dicendum, quod per illam maiorem propositionem philosophus non intendit dicere, quod per actus immanentes omnino nihil constituitur, cum ipsemet 2 ethic. dicat, quod ex talibus actibus generantur habitus: sed intendit dicere, quod per actus immanentes, vt immanentes sunt, non constituitur aliquid immediate ex tra ipsum agens, quod non sit persectio agentis.

Ad quartum dicendum, quod maior non est vera. Ad probationem dico, quod in equo acquiritur aliqua Ver; res, & qualitas realis in iuncturis, & musculis, per quam melius se habet ad ambulandum, quam ante habuerat. Etiam minor vniuersaliter non est vera: quia vt plurimum corrumpitur habitus, non solum cessatione actuum conformium tali habitui, sed exercitio actuum difformium, & contrariorum huiusmodi habitui.

Secunda conclusio istius primi articuli patet ex predi ctis: ideo nolo plus insistere circa eam.

ARTICVLVS 1i. Vnde generetur siue procedat habitus.

QVANTVM ad secundum articulum est aduertendum, quod sicut de generatione formarum reru naturalium fuit triplex opinio. Vna. s. Anaxagorae, qui posuit latitationem formarum: dicens, eas totaliter al intra praefuisse ante generationem. Alia Auicennae, qui posuit eas totaliter esse ab extra per creationem illius ntelligentiae, quam appellabat datorem formarum: Tertia suit Arist: qui medium tenuit: quia posuit eas partim ab intra puta in potentia materiae, & partim ab extra, pu ta ab agente: materiam transmutante. Sic de generatio. ne habituum fuit triplex opinio. Vna Platonis, qui posuit quod scientiae, & virtutes sint nobis naturaliter innatae eu concreate, quod nostrum addiscere non est nisi quoddam reminilci. Alia Auicennae, qui eodem modo loquitur de formis spiritualibus, sicut de corporalibus, scilices quod sint a praedicta intelligentia. Tertia Arist. qui ponit quod habitus huiusmodi secundum aptitudinem insini nobis a natura. Secundum autem actum, & perfectioni eas acquirimus per exercitium, & operationem: quia ex similibus actibus generatur habitus, vt ipse ait 2 ethic. Nec oportet ad probationem huius multum insistere: quia tota die exprimitur, quod ex frequetatis actibus generantur in nobis quedam promtates nos inclinantes ad consimiles actus praecedentibus actibus, quas pronitates nos appellamus habitus, Hoc autem praesupposito vertitui dubium inter doctores, vtrum habitus generetur ex vno actu, vel necessario praesupponat pluralitatem, actuum Et circa hoc pono duas conclusiones.

Prima est, quod in homine suo naturali cursui derelicto prima virtus moralis non potest acquiri per vnum actum tantum.

1 Quia subiecto existente sub opposita dispositone formae introducendae, necesse est prius remitti huiusmodi dispositiones quam forma introducatur: quia actus actiuorum non sunt, nisi in patiente, & disposito, vt patet a de anima: Sed homo iam dicto modo sumptus, propte peccatum primi parentis est in opposita, dispositone ad virtutem moralem, quia vt dicitur &en. 8. Sensus enim, & cogitatio humani cordis in malum prona sunt ab adolescentia sita: ergo &c

2 Praeterea, homines a prima sua insantia assuescunt his bonis sensibilibus, ex quorum consuetudine contra hunt quandam difficultatem respectu moralium virtutum: cum igitur huiusmodi consuetudo de facili non tol latur, oportet, quod per frequentatos actus tollatur talis humana mollicies, quam capiunt homines ex huiusdi consuetudine prius quam virtutem moralem consequantur: Dixi autem notanter, quod prima virtus non acquiritur per vnicum actum: quia acquisita prima virture perfecte, vel omnes aliae virtutes morales simul in sunt cum ea propter connexionem virtutum moralium vel saltem quaelibet alia per vnicum actum poterit intro duci: quia vna virture perfecte inexistente subiectum no potest esse sub opposita dispositone ad, quamcuque aliam virtutem.

Sed contra praedictam conclusionem videtur esse quidam doctor, qui ait, quod primus actus inducit totam essentiam habitus, actus autem sequentes augmentant, & perficiunt ipsum: quia primus actus aliquid facit: aut er- go alii sequentes augent illud, quod facit primus, & tun habetur intentum: aut faciunt aliud specie, & hoc non, cum sint eiusdem rationis, & per consequens non principiant effectus alterius, & alterius rationis: aut aliud numero &tunc duo accidentia solo numero differentia essent si mul in eodem subiecto.

Sed hoc non concludit. Quia qicetur, quod primu actus facit aliquid: illud tamen aliquid non est essentia habitus, sed est remissio, vel destructio dispositonum op positarum illi habitui, qui debet introduci. Sicut enin ignis agens in rem frigidam, prima sua actione non inducit immediate calorem, quamuis illa actione faciat aliquid: quia remittit frigiditatem, sic &c

Secunda conclusio est, quod in habitibus intellectualibus, & maxime in speculatiuis perunum actum potest introduci totus habitus. Et loquor de actu rationis com¬ plexo, prout tota demonstratio dicitur vnus actus, quia respectu aliquorum demonstrabilium, puta, eorum, qua immediate fundantur in primis principijs, intellectus est sufficienter dispositus ad eorum notitiam scientificam ca piendam: igitur per vnicum actum habitus cognitiuus respectu talium potest in ipsum intellectum indquci. Antecu dens est notum cuilibet intelligenti. Consequentia eriam patet: quia in formarum introductione non requiritur pluralitas actusi praecedentiui, nisi pro subiecti dispositone

Forte dicetur contra illud, quod supponitur in isti duabus conclusionibus, scilicet quod habitus causetur ex actibus: quia habitus est nobilior actibus, qui ipsum praecedunt: ergo non potest causari ex eis. Consequentia patet quia effectus nuquam est nobilior sua causa, siue sit causa aequiuoca: nam illa est nobilior effectu; siue vniuoca: quia illa est aequalis nobilitatis cum effectu. Antecedens etiam patet, quia si non esset nobilior, tunc virtute ipsius habitus actus sequentes non essent perfectiores actibus praecedentibus

Respondeo, quod ignobilus, quamuis non in virtuti propria, uirute tamen alterius potest esse causa nobilioris. Et sic est in proposito: quia actus praecedentes sunt caula ipsius habitus in virtute intellectus possibilis, a quo els ciuntur, & invirtute voluntatis, per cuius intentione con nectentem prolem parenti huiusmodi actus ab intellectu possibili continuantur, & in virtute intellectus agentis, qua species intelligibiles illustrantur, sine qua illustratione intellectus possibilis huiusmodi species non reciperet, nec per consequens actum intelligendi elicere posset.

ARTICVLVSI Vtrum necessario indigeamus habitibus, & quid de seritiant nobis habitis

QVANTVM ad tertium articulum, pono duas conn clusiones. Prima est, quod quamuis ad qualiter cunque agere non indigeamus habitibus, indigemus tamen eis, Vt agamus.

1 Quia ad hoc, quod actus, beno, & facile a potentia eli ciatur, necesse est quod delectabiliter eliciatur: sed signum est generati habitus habere delectationem in ope re, vt patet a. ethic.

2 Praeterea, omne, quod errare potest ad hoc, vt non erret, indiget eo quo potest in sua rectitudine conseruari: sed potentiae rationales cum sint ad opposita, determi- nando se possunt errare: ergo ratione suae libertatis, & indeterminationis indigent habitibus virtuosis, quibus ad bonum determinentur, &ab erroris deuio conserdontur.

3 Praeterea, sicut agere praesupponit esse, sic bene agere praesupponit bene esse, siue bonum esse: sed bonum esse non potest in nobis continuari sine habitu virtuoso; nam bonitas ipsius actus non potest continuari in nobis; quia secundum philosophum in de somno, & vigilia, ima possibile est nos semper agere: ergo necesse est vt bonum esse continuetur in nobis per habitum virtuosum ad hoc ut possimus bene elicere actum

4 Praeterea, illo indigemus ad eliciendum bonum actum, quo bene disponimur ad nos, & ad alios: habitus viri tuosus est huiusmodi: nam vt dicitur ;, metaph habitus. est, qui bene vel male disponitur ad se, vel ad alium, puta habitu virtuoso bene, & virtuoso male¬

Sed contra hoc posset quis instare sic. Si habitu indigeremus, vel hoc esset proptensubstantiam actus, vel pro pter modum actus: non primo modo, quia potentia est qua possumus, etiam vt experimentaliter videmus, nudam potentia potest in actum suum: nec secundo modo, quia secudum te modus non differret ab eo, cuius est modus, & per consequens illud, quod non facit ad substantiam actus, hoc etiam non faciet ad modum actus, sed habitus non facit ad substantiam, vt iam patuit: ergo non faciet ad modum. Et confirmatur: quia quanto potentia est per fectior, tanto secundum se perfectius potest in actum: sepotentiae rationales sunt perfectiores potentiis naturalibus: cum igitur in naturalibus non indigeamus habitibus, nec quo ad substantiam actus, nec quo ad modum actus: ergo nec in rationalibus

Et quia ista instantia implicat hanc difficultatem, vtrum habitus faciat ad substantiam actus, vel ad modum actus tantum: ideo ad solutionem istius instantiae pono pro secunda conclusione, quod habitus nec praecise facit ad substantiam actus, nec ad modum praecise, sed facit ad substantiam actus modificatam. Quod non facit praecise ad substantiam actus, patet: quia tunc in nullo cooperaretur potentiae, cum nuda potentia possit in nudam sub stantiam actus. Quod etiam precise non faciat ad modum actus patet. quia illud, quod ab aliquo non est praecidibile, hoc idem praecise non est causabile, nec precisam po test habere causam: sed modus perfectionis alicuius actus perfecti non est precidibilis ab actu perfecto: quia est ide realiter, quod actus talis: ideo tali modo non potest respondere causa distincta, quae ita sit causa modi, quod nu lo modo sit causa rei, cuis dicitur esse talis modus. Quod autem habitus sit causa actus modificati, seu essentiae mo dificatae, patet.

Quia illud, ratione cuius potentia potest in actum modificatum, illud est causa actus modificati: habitus est huiusmodi, vt patet ex praedictis: ergo &c

2 Praeterea, causatum simplicem dicens entitatem, respiciens aliqua duo, non tamen vt duo, sed vt vnum perfectum principium, illud in vtrumque illorum principiorum reducendum est secundum suam totam entitaten sed actus modificatus procedens a potentia perfecta po habitum dicit vnam simplicem entitatem, & respicit potentiam, & habitum, vt vnum perfectum principium: er go &c. Maior patet: quia si in vtrumque non reducere tur secundum totam suam entitatem, tunc non esset re simplex. Minor etiam patet: quia perfectio actus non derogat suae simplicitati. Sicut enim albedo existens in Margarita, non est minus simplex quam albedo, quae es in pariete: tamen est perfectior, & pulehrior, sic actus se quens habitum, non est minus simplex, quam precedens quamuis sit perfectior, & delectabilior. Quod etiam actus; vt perfectus est, non respiciat potentiam, & habitum, vt duo principia ratione illius perfectionis, patet: quia dato quod habitus esset totaliter idem cum potentia, non m nus perfecte eliceretur huiusmodi actus, vt apparet in Deo, cuius scire est perfectissimum, quamuis sua scientia sit idem realiter, quod sua intellectiua potentia

Sed contra istam conclusionem est quorundam docto rum opinio, qui ponunt, quod sola potentia sit causa actus, quo ad essentiam, habitus autem solum quo ad modum.

1 Quia omnis potentia potest in actum sibi propor tionatum absque quocumque superaddito, quod sit ratio eliciendi ipsum: sed intelligere est actus proportiona tus intellectiuae potentiae, & appetere appetitiuae, & sic de aliis: ergo &c

Praeterea, sicut se habet potentia supernaturalis ad habitum supernaturalem, sic potentia naturalis ad habitum naturalem, puta ex naturalibus acquisitum: sed potentia supernaturalis sic est principium actus quantum asuam essentiam, quod habitus supernaturalis solum est principium eius quantum ad modum: quia per potentiam consecrandi fit actus consecrationis: sed a caritate nihil fit circa huiusmodi actum, quo ad essentiam actus, sed solum quo ad modum, puta ad hoc: quod quis meritorie exerceat actum consecrandi¬

Praeterea, philosophus 2. ethicorum dicit, quod potentia est, qua possumus, habitus autem, quo bene, vel male possumus: sed illo dicimur posse, quod est principium actus, quo ad essentiam suam: Si igitur habitus faceret ac essentiam actus, tunc habitus esset potentia.

4 Praeterea, illius principium dicitur esse habitus, ratio ne cuius habitu indigemus: sed solum ratione modi indit gemus habitu,

Sed illud non valet. Quia quandocunque aliqua duo sic se habent, quod vnum habet se ad alterum, vt actus pri mus ad secundum, semper illud, quod se habet per modum actus primi, est causa illius, quod se habet per modum actus secundi, etiam quo ad essentiam actus: sed habitus ha bet se ad operationem, vt actus primus ad secundum, vt atet 2. de anima, de scientia, & considerare, ac etiam de singulis ceteris habitibus, istud habet veritatem, prout ipse habitus compararur ad actum perfectum: ergo &c.

Ad primum igitur dicendum, quod quamuis actus nudus, & imperfectus sit porportionatus potentiae secundi se, etiam non perfecte per habitum: tamen actus perfectus non est porportionatus nisi potentiae perfectae per habitum

Ad secundum dicendum, quod non est simile; quia caritas non est habitus proprius, & praecise determinatus ad actum consecrandi: sed est quaedam forma communis respectu cuiuslibet bonae operationis: habitus autem naturalirer acquisiti, de quibus ad praesens loquimur, sunt virtutes determinatae, respectu determinatarum, & propriarum operationum: Solum enim respectu actus diligendi caritas est habitus proprius. Etiam forte posset dici quod potentia consecrandi non est in sacerdote, sed in Deo, & per consequens caritas creata, de qua procedit ar gumentum, non est forma illius potentiae, qua principali siter elicitur actus consecrationis: Et ideo non est mirrum si non attingit essentiam talis actus causaliter: Sec habitus acquisiti sunt formae, & perfectiones potentiarum elicientium praedictos actus perfectos: ideo possunt huiusmodi habitus vna cum potentia, cuius sunt perfectione; in ordine ad iam dictos actus, causaliter attingere tales actus, etiam quo ad essentiam huiusmodi actuum,

Ad tertium dicendum, quod hoc dicit philosophus propter quandam appropriationem: nam licet substantia, actus, & modus eius sit idem realiter, & per consequens tam potentia perfecta per habitum, quam habitus perficiens potentiam, vtrumque scilicet istorum sit causa totius actus modificati: tamen actus appropriatur potentiae, quantum ad substantiam: & habitui, quantum ad modum, & hoc duplici ratione. Primo: quia quando aliqua duo concurrunt ad principiationem eiusdem actus determina ti, & modificati, quorum vnum de se est indeterminatum & alterum determinat ipsum in ordine ad talem actum tunc secundum modum nostrum intelligendi actus attri buitur quantum ad essentiam suam ei, quod concipitur per modum indet erminati: & quantum ad modum illi, qui est alterius determinatiuum, eo quod modus sit quasi quaedam determinatio ipsius actus, cuius est modus: sed poten tiae, de quibus ad praesens loquimur, de se sunt indifferer tes ad actum virtuosum, & vitiosum, & per habitus deter minantur ad alterum istorum: ergo &c. Secundo: quia quando aliqua duo concurrunt ad vnum actum modifica tum, quorum vnum alterum praesupponit, tunc secundum nostrum modum intelligendi actus quo ad essentiam suam attribuitur praesupposito, & quo ad modam ipsi praesuppo nenti: & hoc pro tanto: quia quantumlibet talis modus sit idem realiter, quod ipse actus: tamen secundum nostri modum intelligendi modus illius actus praesupponit essentiam eius: sed habitus praesupponit potentiam: ideo &c.

Ad quartum dicendum, quod quamuis non indigeamus habitu ad eliciendum actum imperfectum, tamen in clectione actus perfecti indigemus habitu non soium quo ad modum, sed etiam quo ad essentiam actus, eo quod non cadat ibi solitudo super modum in ordine ad ret essentiam, cum idem sint realiter

APTICLVS tifi. Vtrum fides sit virtus.

QVANTVM ad quartum articulum est aduertendum, quod fides dupliciter potest accipi. vno mo do pro fide acquisita, & sic non oportet, quod sit virtus, seu habitus virtuosus, immo quandoque potest esse habitus vitiosus, eo quod aliqui quandoque acquirant fidem erroneam, & catholicae veritati oppositam. Alio modo pro fide a Deo infusa, & de hac fide loquendo, ponam duas conclusiones

Prima est, quod sumendo virtutem pro quocunque ha bitu laudabili inclinante potentiam ad actum laudabilem & meritorium, tunc talis fides est virtus. Ad hoc enim Deus infundit nobis ipsam fidem, vt per eam assentiamus supernaturali veritati, cuius assensus nobis est necessarius ad aeternam obtinendam salutem: sed talis assensus de se est laudabilis, ac etiam meritorius assistente caritate ergo &c.

Secunda conclusio est, quod sumendo virtutem eo modo, quo saepius eam sumit philosophus, puta, prout virtus dicitur vltimum de potentia, seu prout sumitur virtus pro habitu ponente potentiam in vltimo, siue supremo perfectionis, ad quam per suum actum potest pertingere, sic fides non est virtus: nam perfectiori actu attingit intellectus obiectum fidei mediante lumine gloriae, quam mediante lumine fidei, cum ille actus sit totaliter clarus, iste vero enigmaticus.

Ad argumentum principale patet per ea, quae dixi in pro logo primi libri, vbi ostendi, quomodo clara visi o compa tiatur secum fidem, & per quem modum repugnet ei: nam fides quantum ad habitum nullam habet repugnantiam ad visionem claram, vt probatum est in prologo quest. 5. articulo 2.