Quaestio 1

Quaestio I. An Sacramenta nouae legis aliquam in se spiritualem virtutem sibi informaliter inhae rentem contineant

VTRVM sacramenta nouae legis habeant in se aliquam spiritualem virtutem ipsis formaliter inhaeret tem.: Videtur, quod sic: quia illud, quod est causa spiritualis effectus, vel secundum se est spiritus, vel in se habet spiritualem virtutem: sed sacramenta nouae legis sunt causa spiritualis effectus, & non sunt spiritus secundum se: ergo &c. Maior patet: quia da oppositum, tunc effectus esset praestantior sua causa, quod est inconueniens Minor etiam patet quantum ad primam eius partem: quia gratia est res simpliciter spiritualis, & sacramenta unt causa gratiae. Patet etiam quantum ad secundam partem: quia sacramenta sunt res corporales: ergo non sunt spiritus.

Contra, formalis perfectio rei corporalis est corporalis: sed sacramenta sunt res corporales. Hic quattuor sunt videnda. Primo vtrum sacramenta nouae legis sint causa gratiae. Secundo vtrum ratione huiusmodi causalitatis necesse sit ponero aliquam virtutem spiritualem sacramentis formaliter inhaerentem. Tertio videndum est de tempore institutionis sacramentorum nouae legis. Et quarto de numero eorum, & sufficientia.

RE S O LVT1 O. Sacvamenta nontae legis haud printipalis diuinae gratiae causa existunt, sed instrument alis, non tamen huiusmodi, quod eius acti effectuprincipalis agentis productiut attingat: Ita quoque dispositiua causa esse feruntur: non ideo tamen, quod effectum eiusmodi immediate inducant in anima, qui suapte natuaa latis animam disponat ad diuinam gratiam suscipiendam, ita vt necessario animae infundatur, nisi obex voluntarie obiiciatur.

ARTICVLVS I. Vtrum sacramenta nouae legis sint causa gratie.

QVANTVM ad primum est aduertendum, quod ali quid esse causam alicuius effectus potest intelligi dupliciter. Vno modo quod ipsum sit causa principalis. Alio modo, quod sit causa instrumentalis. Et accipio cau sam instrumentalem large, prout, omnis causa secundaria dicitur instumentalis respectu causae primariae, seu principalis. Instrumentalis vero causa est duplex: quia quaedam est instrumentalis, quae attingit effectum principalis agentis productiue, sicut in generatione equi Sol est causa principalis, loquendo de causa corporali, & equus generans est causa instrumentalis, cum equus generans vna cum Sole producit formam equi geniti producendo ipsum equum genitum Alia est causa instrumentalis, quae attingit effectum principalis agentis non productiue, sed tantum dispositiue, Sicut iu generatione hominis causa principalis formae humanae est solus Deus, eo quod anima humana por creationem producatur, quae competit soli Deo: homo vero generans, & Sol etiam sunt causae hominis geniti; quia homo generat hominem, & Sol, vt dicitur. 2. physi ambo sunt causae instrumentales respectu Dei, cum sint causae secundariae respectu eius: attamen non producunt animam rationalem, quamuis perfecte disponant materiam, seu corpus humanum ad suscipiendum eam :ldec homo generans, & Sol in generatione hominis non attingunt effectum principalis agentis productiue: sed solum dispositue. Huiusmodi autem causa, scilicet instrumentalis dispositiua potest adhuc subdiuidi: quia quandoque effectus dispositiuus immediate recipitur in subie cto perfectibili effectu principalis agentis, ad cuius receptionem disponit, & tunc habilitat subiectum ex natura rei ad suscipiendum effectum principalis agentis. Quandoque vero effectus dispositiuus non recipitur immediate in subiecto perfectibili effectu principalis agentis, nec habilitat subiectum ad recipiendum effectum principalis agentis ex natura ret; sed tantummodo ex institutione, seu ordinatione Dei. Primo modo lsaac per actum naturalis generationis erat causa animarum Esau, & lacob, quos genuit ei Rebecca. Secundo modo idem lsaac por preces suas erat causa earundem animarum: Nam cum Rebecca sterilis esset, ad preces ipsius lsaac sterilitas Rebeccae virtute diuina fuit ablata, & foecunditas ei commu nicata, iuxta illud Qen: Deprecatusque est lsaac dominum pro vxore sua, eo quod sterilis esset, qui exaudiuit eum, & dedit conceptum Nebeccae His praemissis pono quattuor conclusiones, quarum tres primae erunt negatiuae, & quarta affirmatiua:

Conclusio prima est, quod sacramenta nouae legis non possunt esse causa principalis gratiae. Quia illud, quod ess proprium solius Dei, hoc non potest communicari sacramentis: sed esse causam principalem gratiae est proprium solius Dei: ergo &c. Maior est per se nota. Probatio mi- noris; quia illi conuenit proprie causare gratiam, cuius est impium iustificare, & remittere culpam, sed solius Dei est iustificare impiuma quia secundum Augustinum, Maius est miraculum imprum iustificare: quam coelum, & terram creare. Etiam solus Deus dimittit peccata, iuxta quod ait Deus per lsaiam. Ego sum ipse, qui deleo iniquitates. Patet etiam maior istius probationis, quia nec peccatum deletur, nec impius iustificatur, nisi gratia sibi conferatur. Et confirmatur auctoritate prophetae, qui ait psal. 38. Oratiam, & gloriam dabit dominus pecunda conclusio est, quod sacramenta non sunt causa gratiae instrumentalis talis, cuius actio attingit esfectu principalis agentis productiue uia illud, cui repugnat virtus creatiua, hoc non potest attingere productiue huc effectum, qui est gratia: sed virtus creandi repugnat sacramentis. Maior patet. quia tantummodo per actum creationis gratia est producibi is. Minor probata est superius, dist. 1. q4. 1. ar. 1.

Praeterea, nullum corporale est per se productiuum realis effectus, qui est simpliciter spiritualis, sed sacramen ta sunt res corporales, gratia est effectus realis simpliciter spiritualis: ergo &c. Maior patet, quia agens corporale non potest aliquid producere nisi ipsum educat de potentia materiae, sed effectus realis simpliciter spiritualis non potest educi de potentia materiae.

corte dicetur contra maiorem, quod coloratum corus producit a se speciem sensibilem, quae est effectus spiritualis.

2 Item phantalma est quid corporale: tamen producit in intellectu possibili speciem intelligibilem; & si dicitur, quod hoc facit in virtute intellectus agentis: Dicet aduersarius, quod eodem modo sacramenta, licet virtute propria non possint esse gratiae productiua; tamen in virtute diuina hoc possunt; Nihil enim repugnat, quin causa instrumentalis in virtute principalis agentis ossit agere vltra suam speciem

Respondeo ad primum, quod species deriuata a eorpo re colorato non est effectus realis; sed intentionalis. Ei eodem modo dicendum ad secundum de specie intelligi ili. Et ideo istae instantiae non sunt contra illam maiorem, quia illa maior loquitur de effectu reali: hic autem argui tur de effectu intentionali. Et cum additur, quod nihil epugnat, quin causa instrumentalis &c. Respondeo, quai licet aliqua possit causa instrumentalis in virtute causae principalis, quae non potest in virtute propria: tamen nulla virtute potest illud, quod implicat contradictionem: sed quod ipsa creatura productiue se habeat respectu illius, quod per solam creationem est producibile, hoc imlicat contradictionem, vt patet ex dictis in 2. quaestione istius libri: Sacramenta autem sunt creaturae & gratia non est generabilis, sed solum creabilis.

3 Praeterea, si sacramenta essent causa productiua gra tiae, aut essent causa vniuoca, aut aequiuoca. Non vniuoca: quia illa est eiusdem speciei cum effectu, sed sacramenta, & gratia differunt genere. Nec aequiuoca; quia causa equiuoca est nobilior suo effectu: Et ideo licet spirituale possit esse causa aequiuoca rei corporalis; tamen econuer so fieri non potest.

4 Praeterea, bern. in sermone de cena domini ait. Si- cut inuestitur Canonicus per librum, Abbas per baculum Episcopus per anulum, sic diuisiones gratiarum traditae sunt sacramentis, sed illa non sunt causae productiuae eorum, quae per inuestituram habentur: ergo &c

3 Praeterea, si sacramenta attingerent productiue gra tiam, tunc inducerent gratiam ab extra, vel educerent ea ab intra de potentia subiecti. Non primo modo, quia tunt crearent gratiam, propter hoc enim anima rationalis creatur, quia ab extra inducitur. Nec secundo modo, quia si gratia educeretur de potentia subiecti, tunc gratia esset connaturalis animae, quod est inconueniens diceres ergo &c.

Sed contra istam conclusionem est quaedam antiqua opinio, quam etiam aliqui moderni tenent, quae ponit uod sacramenta nouae legis sint causa per se productiua gratiae.

Et hoc probant sic1 Ab omnibus conceditur, quod sacramenca nouae legis sint causa gratiae per se: illa autem causalitas non po test esse in genere causae finalis, formalis vel materialis: es go per sufficientem diuisionem erit in genere causae efficientis, sed illud, quod est per se causa efficiens alicuius effectus, illud producit talem effectum: ergo &c.

2 Praeterea, si aliquid obstaret hoc maxime videretur ro tanto, quia sacramenta sunt res corporales. gratia ve ro res spiritualis. Sed hoc non obstat, quia potior est regeneratio hominis ad bonum, quam generatio hommis id malum: sed mediante re corporali, puta, mediante se mine peccatum originale, quod est defectus spiritualis, transfunditur in generatione hominis: ergo in regeneratione hominis mediante corporali sacramento poterit ransfundi gratia, quae est spiritualis perfectio.

Et confirmatur, quia secundum Ansel. in lib de conceptione virginali, si primus Adam non pecasset, tunc iustitiam suam originalem in filios suos trasfudisset, & hoc mediante re corporali, scilicet mediante semine: ergo multo magis secundus Adam, scilicet Christus mediante corporali sacramento transfundet ipsam gratiam

Confirmatur hoc idem secundo sic. Quamuis scientia sit prectio spiritualis: tamen acquiritur in discipulo per verba doctoris, quae tamen verba sunt res corporales: ergo &c

Praeterea, si sacramenta nouae legis non attingereni gratiam productiue; tunc respectu gratiae solummodo ssent causa sine qua non Consequentia patet. Probatur salsitas consequentis, quia tunc nulla maior dignitas cometeret sacramentis nouae legis, quam sacramentis veteris leis: Nam ipsa circumcisio fuit causa sine qua non gratiae, & salutis: quia in Sen. dicit dominus. Anima, cuius praeputi caro circucisa non fuerit, peribit de populo suo: quia pactum meum irritum fecit: ergo &c. Et confirmatur: quia llud, quod est per accidens, non ponitur in diffinitione tei, sed esse causam gratiae ponitur indiffinitione sacramen ti nouae legis, Vt patuit superius distin. 1. Causalitas vero sine qua non est causalitas per accidens: ergo sacramenta no¬ tuae legis non solum sunt causa gratiae sine qua nonPraeterea, illud, quod efficit alterum, hoc producit ipsum: sed sacramenta nouae legis efficiunt gratiam: quia efficiunt, quod figurant, vt dicit Augustinus: sed ipsa figurant gratiam: ergo &c.

Ad primum dicendum, quod falsum assumitur ibi, cum praemittitur, quod ab omnibus sit concessum, sacramenta no uae legis esse causam gratiae per se: quia multi posuerunt quoe solum sint causa gratiae sine qua non: sed causa per se non est tantummodo causa sine qua non: sed causa propter quam sic. est etiam minor falsa: quia causa disponens est de genere causae efficientis respectu illius, ad cuius productionem disponit: & tamen non producit talem effectum, ad cuius productionem disponit

Ad secundum dicendum, quod non maxime obstat corporalitas sacramentorum, & spiritualitas gratiae: sed illud, quod maxime obstat, est: quia produci non potest nisi actu creationis: & per consequens virtute creatiua, qua non potest competere creaturae. Etiam probationes minoris deficiunti Prima quidem deficit: quia non est simile de peccato, & gratia: quia dato, quod res corporalis possit esse causa peccati propter peccati vilitatem: ex hotamen non sequeretur, quod res corporalis possit esse cau sa gratiae productiua propter gratiae dignitatem. Etiam peccatum, cum sit quaedam defectio, non requirit proprie causam efficientem, vt efficiens est: sed magis defi cientem: gratia Vero, cum sit quaedam supernaturalis per fectio, requirit causam efficientem, & non qualemcumqud sed causam omnipotentem, seu creantem.

Ad secundam probationem dicendum, quod si homo non peccasset, tunc transfusio originalis iustitiae non fuisset ab Adam, efficiendo: sed solum non impediendo: quia pater non praestitisset filio impedimentum per infectionem seminis: ldeo Deus creando, & infundendo animam in illam carnem mundam concreasset tali animae originalem iustitiam.

Ad tertiam probationem dicendum, quod licet verba sint quaedam signa comadiuuantia ad scientiae acquisitionem, tamen scientia non producitur per huiusmodi signa Forte dicetur, quod res materialis, prout est obi ectum intellectus, & subiicitur in scientia: sic est causa scientiae: ergo res corporalis potest causare effectum spiritualem in anima qui vere est realis: quia scientia non est forma intentionalis: sed realis: ergo &c

Respondeo, quod obiectum intellectus causans scientiam est vniuersale: quia sicut ait philosophus r: metaph ex multis experientiis generatur vnum vniuersale, quoc est principium artis, & scientiae, sed vniuersale est spiritua le, cum sit abstractum virtute spiritualis luminis ipsius in tellectus agentis, nam intellectus agens facit vniuersalitatem in rebus, vt ait Commentator. 3. de anima: ldeo effectus spiritualis, qui est scientia causatur immediate: principiis, seu causis spiritualibus, puta, ab intellectu possibili, & agente, ac ab obiecto secundum quod vniuersale est; quia particularium nec est scientia, nec diffinitio, vt dicitur. 1. posteriorum

Ad tertium patebit ex dicendis in quarta conclusione istius articuli

Ad quartum dicendum, quod sacramenta nouae legidicuntur efficere gratiam, eo quod ipsis rite perceptis virtus diuina immediate, & concomitanter causat gratiam in anima percipientis.

Conclusio tertia est, quod sacramenta nouae legis non sunt causa dispositiua gratiae sic, quod talem effectum im mediate causent in anima, qui ex sui natura ita sufficienter disponat animam ad susceptionem gratiae, quod necessario ipsi animae infundatur gratia, si non ponit obice voluntarie. Quia talis disposito, vel erit forma naturali animae, aut supernaturalis. Non primo modo: quia tunc homo ex puris naturalib, posset gratiam consequi, quod fuit error Pelagij, vt patet ex his, quae dixi in secundo libro Consequentia ista patet: quia hoc homo potest consequi ex puris naturalibs ad cuius susceptionem sufficienter di¬ sponit forma naturalis. Nec secudo modo: quia forma fupernaturaliter infusa animae rationali, non potest produci nisi per creationem, & per consequens a solo Deo produce tur, sicut & ipsa gratia. Sed oppositum istius conclusionis ponit quidam venerabilis doctor dicens, quod sacramenta attingunt actione sua, in quantum sunt instrumenta Dei, effectiue characterem, quantum ad illa sacramenta, quotum susceptione imprimitur character, vel aliquem spiritua lem ornatum animae, quo ad illa sacramenta, in quorum susceptione non imprimitur character, gratiam vero non attingunt immediate effectiue: sed solum dispositiue, in quantum hoc, ad quod instrumentaliter effectiue pertingunt, scilicet ipse character, vel ornatus est disposito, quae est necessitas, quantum in se est, ad gratiae susceptionem. E isto modo, vt ait iste doctor, debet intelligi dictum Auoustini, cum ait, quod aqua baptismi corpus tangit, & cor abluit. Et sic etiam sacramenta efficiunt, quod figurant. Et subdit iste doctor, quod hunc modum videtur Magister tan gere in littera dicens, quod homo non quaerit salutem in sacramentis quasi ab eis, sed per illa a Deo: quia haec praeposi tio, a, denotat principale agens: sed haec praeposito per lenotat causam instrumentalem. Sed ista dicta non viden tur posse itare. F1 Quia character, & huiusmodi ornatus cum sint formae supernaturales, oportet, quod sint terminus creationis diuinae, & per consequens actio sacramenti non potest ad talia productiue terminari.

2 (Preterea, dispositio necessitans ad aliquam formam non potest manere in subiecto, nisi maneat illa forma, sed multi in baptismo recipiunt characterem, & gratiam, qui postea perdunt gra tiam, manente tamen charactere: ergo character non est disposito ex se necessitans ad gratiam. 3SPraeterea, sacra menta non possunt agere in instanti, ergo non possunt efficere characterem in ipsa anima. Antecedens patet, quia prolatio verborum requisita in sacramento non potest esse sine motu ipsius aeris. Probatur consequentia: quia cum character nec intesiue, nec extesiue sit diuisibilis, & re cipiatur in subiecto indiuisibili, oportet, quod totus inducatur in instanti. APraeterea, licet dispositiue possimus coo perari Deo in aliquibus effectibus creationis, tamen pro ductiue attingendo effectum creationis hoc nulla creatura potest, vt probatum est superius lib. 2. Sed character ess effectus creationis. 3sPraeterea, character potest esse sine gratia, & gratia sine charactere, ergo character non est di sposito necessaria ad gratiam, nec necessitans ad ea. Antecedens patet, quia in quolibet baptixato in mortali pecca to existente, character impressus in baptismo manet sine gratia; nam mortale peccatum excludit gratiam: tamer non excludit characterem: Nam per characterem omnes intelligunt formam indelebilem

&Item, gratia potest esse sine charactere, sicut patet in vere poenitentibus antequam baptixentur, qui tamen propositum habent baptix andi. Isti enim, quamuis vere a Deo recipiant gratiam: tamen non habent characterem: quia character a primo imprimitur in baptismo. Patet et le antiquis patribus, puta Abraam, lsaac, & lacob, qui gra tiam Dei habuerunt, quamuis characterem non haberent. Consequentiam probo: quia si character esset dispo itio necessaria ad habendum gratiam: tunc nullus posset naberet gratiam sine charactere: & si esset disposito necessitas ad habendum gratiam: tunc nullus posset habere tharacterem, quin etiam haberet gratiam. Nec valet si di citur, quod character est disposito necessitans ad habendum gratiam, nisi habens characterem ponat obicem grtiae. Quia propter hoc dicitur aliqua disposito necessitare ad habendum aliquam formam, quia tollit obicem, & omne illud, quod est incompossibile in subiecto cum tali forma, ad cuius receptionem necessitat ipsum subiectum, Cum igitur character compatiatur secu obice gratiae, vt isti dicut, & stet cum mortali peccato, quod e formaliter repu nas gratiae, & incompossibile cum ea:ideo character non pot ee dispo necessitas ad habendum gratiam. Dicere enim aliquid esse necessitantem dispositonem respectu alicuius formae, & quod illud idem stet in eodem subiecto cum eo, quod est incompossibile cum illa forma videtur esse oppositum in adiecto, & contradictionis implicatio. Auctoritates etiam, quas iste doctor inducit pro se, non sunt contra me, vt patebit in sequenti conclusione

Conclusio quarta est, quod sacramenta nouae legisunt gratiae diuinae causa instrumentalis dispositiua dispsitione extrinseca habilitante subiectum ad recipiendu gratiam non ex natura rei, sed tantummodo ex institutio ne, seu ordinatione Dei.

lstud probo sic. lllud, quod est causa per se de genere causae efficientis respectu alicuius effectus, hoc, vel est cau sa principalis, vel instrumentalis: Et hoc, vel productiuo attingens effectum principalis agentis, vel dispositue: Eiterum hoc, vel dispositone intrinseca necessitante subio ctum ad recipiendum praedictum effectum ex natura rei vel dispositione extrinseca habilitante subiectum ad recipiendum talem effectum ex ordinatione Dei, seu ex in stitutione cause superioris: sed sacramentum nouae legiest in genere causae efficientis causa per se gratiae diuinae & non potest esse tribus primis modis: ergo quarto mo do erit causa ipsius gratiae. Maior patet ex sufficienti diui sione. Minorem probo quo ad omnes suas partes. Primi quidem, quod sacramentum nouae legis sit causa gratiae patet ex sanctorum auctoritatibus adductis per Magistri circa principium huius libri. Quod sit causa per se, probo quia causa est ad cuius esse sequitur alterum, vt patet. 5 mataphysi. & causa per se est, ad cuius esse, scu positionem in actu semper sequitur effectus in actu, vt patet. 2. physicorum: sed ad auctualem positionem, seu vsum sacramen torum eo modo, quo Deus instituit ipsis esse vtendum non solum, vt frequenter, verum etiam semper sequitur effectus gratiae in anima ipsius vtentis, seu suscipientis sacra mentum: ergo &c. Quod ista causalitas, sit de genere cat sae efficientis patet, quia discurrendo per singula genera causarum, in nullo alio genere potest poni. Quod non possit esse causa gratiae primis tribus modis, patet ex tribus conclusionibus praecedentibus;

Forte contra hanc rationem dicetur primo, quod maior procedat ab insufficienti diuisione: quia sicut patet.: physicorum, causa consilians, & coadiuuans, sunt de geni re causae efficientis: tamen de his causis non fit menti in maiori praedicta.

2 Item, causa applicatiua est causa efficiens: ldeo dicit quidam doctor, quod sacramenta sunt causa applicatius ipsius gratiae: quia sicut incendiarius coniungens actiupassiuis, applicando ignem ad domum, dicitur causa po se ipsius combustionis, & ignis geniti: quamuis ab ipso non profluat aliqua disposito, nisi quod coniungit actiua pas siuis, sic, vt ait, sacramenta sunt causa applicatiua gratiae quia sacramenta couiungunt virtutem diuinam ipsi animae, quae virtus animae applicata, causat in ea gratiam.

3 Item, contra minorem potest argui sic. Causa dispositiua est de genere causae materialis: sed sacramentum nouae legis est causa dispositiua, respectu diuinae gratiae lsta minor est nota ex praecedentibus. Maior similiter patet: quia disposito se tenet ex parte subiecti, quod habili tat ad formae susceptionem.

4 Item, causa, quae nullam habet efficaciam respecti alicuius effectus, nisi ex sola ordinatione instituentis, illa non videtur esse causa per se, sed per accidens, sicut patet de denario plumbeo, qui ex institutione regis est causa, vt qui cum repraesentat, recipiat centum marcas.

s Item, probatio minoris videtur deficere: quia ficte suscipientes sacramentum, non recipiunt gratiam, quam. uis recipiant veraciter sacramentum: ergo non semper re cipit gratiam, qui suscipit sacramentum.

Ad primum dicendum, quod causa consiliatiua, adiuti ua, deprecatiua, & quaecumque ceterae huiusmodi: omne- possunt comprehendi sub causa dispositiua: quia omne; disponunt ad effectum consequendum, vel dispositone intrinseca, vel dispositone extrinseca.

Ad secundum dicendum, quod iste doctor causalita tem sacramentorum non bene, & ordinate exprimit, cum dicit, quod sacramentum sit causa applicatiua: qula si sic esset: tunc sacramenta essent causa principalis, & vir tus diuina causa instrumentalis respectu ipsus gratiae: hoc autem est impossibile. Consequentiam probo: quiquandocumque duae virtutes taliter respiciunt eundem effectum, quod vna applicat aliam ad producendum huiusmodi effectum: tunc applicata videtur esse sub pote state applicantis, & per consequens videtur esse secundaria, & instrumentalis respectu eius: proprium enim est instrumenti, quod per agens principale applicetur ad ipsum opus: Sed secundum istum doctorem, sacramenta pro tanto dici debent causa applicatiua gratiae: quia sacramenta applicant virtutem diuinam ad causandum gratiam: ergo &c

Videtur ergo mihi, si proprie loqui velimus, quod sacramenta nouae legis respectu gratiae dici debeant causa condicionalis: quia sicut dicit Hugurtio, condicio idem est, quod lex, siue pactum. Et dicitur, a con, & dicio dicionis, quod significat potestatem: lllud ergo, cuius potestas praecise consistit in pacto, seu lege, & institutione, respectu alicuius, hoc debet dici causa condicionalis illius; ed omnis potestas, & causalitas sacramentorum, respectu diuinae gratiae, est ex diuina institutione, & ex pacto, quod pepegit Deus cum ecclesia, vt dicunt omne doctores, tam moderni, quam antiqui: ergo sacramenta merito poterunt dici causa condicionalis respectu gratiae Dei

Ad tertium dicendum, quod maior non est vniuersali ter vera. Ad probationem dicendum, quod disposito ali quando est ratio receptiua formae, ad quam disponit: quam doque est ratio recipiendi huiusmodi formam. Primo modo superficies est disposito corporis ad colorem. Secundo modo color est disposito corporis ad raritate. Licet ergo disposito primo modo reducatur ad genus causae materialis: eo, quod non solum sit causa receptionis formae, ad quam disponit in eo, quod disponitur per ipsam: sed etiam ipsa talis disposito recipit huiusmodi formam in se: tanen disposito secundo modo dicta; puta, quae ita est ratio recipiendi, quod non est ratio receptiua, illa numquam spectat ad genus causae materialis, sed solum ad genus causae efficientis. Cum ergo sacramenta non sint ratio receptiua ipsius gratiae: quia non possunt esse subiectum gratiae: sed ex diuina ordinatione sunt ratio recipiendi gratiam. Deus enim sic instituit, vt cum sacramentum conus tangit, gratia animam perficiat: ideo respectu gratiae debent dici causa efficiens

Forte dicetur, quod disposito, quae est ratio recipiendi, debet esse in eodem subiecto proximo, & immediati cum forma, ad cuius receptionem disponit, Color enim est in eodem subiecto proximo, & immediato cum rarita te, ad quam disponit: sed actio sacramentorum, cum sit corporalis, non attingit animam, in qua recipitur gratia:¬ ergo non videtur, quod sacramenta, vel etiam actione sacramentorum sint talis disposito, quae sit ratio reci¬¬ piendi gratiam.

Respondeo, quod licet maior istius rationis sit vera, loquendo de tali dispositone, quae est ratio recipiendi for mam ex sua propria natura: tamen non est vera, loquendo de tali dispositone, quae est ratio recipiendi formam ex infallibili ordinatione diuina: sicut est in proposito. Posset etiam dici ad eandem maiorem, quod etiam natu raliter non est semper necesse dispositionem, quae est ratio recipiendi formam, esse in eodem proximo subiecto cum tali forma: sufficit enim, quod sint in eodem supposito: nam rectitudo rationis, quae est in intellectu, est ratio habendi ordinatam volitionem, seu delectionem ipsi poluntati

Ad quartum dicendum, quod maior non est vera: maxi me quando huiusmodi ordinatio est immutabilis, & inallibilis, procedens ab instituente simpliciter omnipotente: sicut est in proposito: sicut enim, secundum naturalem cursum, ignis est per se causa incendij in corpori tombustibili sibi approximato: sic ex diuina ordinatione aqua posset esse per se causa huiusmodi incendij. Nam sicut patet. 2. Machab. c. 1. ipse Neemias cum aqua fecit aspergi sacrificium: tunc aqua superfusa accensus est ignis magnus, ita vt omnes mirarentur, perfusis etiam maioribus lapidibus cum aqua accensa est ab eis flamma magna, vt ibidem dicitur. Item. 3. Reg. c. 18. similiter factum est: Nam cum Elias tantum de aqua fudisset super sacrificium, quod etiam fossae circa sacrificium replerentur aqua: tunc accensus est tantus ignis, qui sacrificium, ligna, puluerem, & lapides consumpsit: sicut igitur tunc factum est, sic Deus infallibili statuto posset ordinare, quod omne illud incenderetur, quod aqua perfunditur: quo facto, aqua esset per se causa incendij, & hoc ex ordinatiu ne Dei, non ex natura rei: quia ex natura sua aqua magis extingueret, quam incenderet. Ratio huius dicti posset assignari ex dictis Commentatoris super de coelo, & mundo, vbi ostendit, quod quamuis ignis per se, & ex natura sua habeat moueri sursum: tamen tota sphaera ignis mouetur circulariter ad raptum ipsius coeli, & in illo mo tu circulari ignis non mouetur violenter: nam quicquio inest rebus inferioribus per causam superiorem, hoc non conuenit eis violenter: Sic eodem modo nos dicere possumus, quod quicquid est immutabiliter institutum ex ordinatione Dei, qui est suprema omnium causarum, hoc non conuenit rebus per accidens: sed per se. Et per consequens sacramenta sunt per se causa gratiae, non ex natura propria, sed ex immutabili ordinatione diuina. Exemplum de denario plumbeo non est ad propositum: quia illa ordinatio est mutabilis, & a causa mutabili, & multipliciter defectibili: Posset enim accidere, quod antequam ha bens huiusmodi denarium plumbeum aliquid reciperet, etiam ipse rex personaliter nihil haberet. Ad quintum dicendum, quod ficte accedens ad sacramentum non vtitur sacramento secundum voluntatem, & intentionem Dei instituentis sacramentum: quia vo untas Dei est, quod nullus ficte accedat: Ipse enim Saluator & sacramentorum institutor, ait. Qui credideit, & paptixatus fucrit, hic saluus erit. Ficet igitur huiusmodi fictus non recipiat gratiam: tamen semper ille

tecipit gratiam, qui vtitur sactamento eo modo, quo Deus vult nos vti sacramento: De natura enim causae condicionalis est, quod non obseruata condicione, non sequatur effectus: & obseruata condicione, infallibili ter sequatur effectus: Sed, vt dixi superius, sacramenta sunt causa condicionalis respectu gratiae: quia efficaciam habent respectu gratiae conferendae ex pacto, quod pepigit Deus cum ecclesia, in quo quidem pacto est haec adit cta condicio, vt nullus ficte accedat: sed veram fidem habeat, maxime si est adultus: ergo &c

ARTICVEVS Il Vtrum vatione huiusmodi causaliter necesse sit pone re aliquam vrrtutem spiritualem sacramentis. formaliter imhaerentem

QVANTVM ad secundum articulum pono duas con clusiones. Prima est, quod non videtur esse ponedum, aliquam virtutem absolutam formaliter inhaerere sacramentis, per quam virtutem sacramenta sint causa

productiua gratiae: Quia illa virtus, vel esset creata, vel increata. Non creata: quia nulla virtus creata potest esse creatiua: sed, vt dictum est in primo articulo, gratia non potest produci nisi virtute creatiua. Nec increata: quia litet virtus increata, quae est gratiae creatiua; efficaciter asistat sacramentis: tamen ipsis formaliter non inhaeret Forte dicetur contra istud sic. Omne, quod est causa per se in genere causae efficientis alicuius, necessario habet in se virtutem productiuam illius: sed sacramenta sunt causa per se gratiae in gencre causae efficientis, vt dictum est in praecedentibus: ergo &c

Respondeo, quod maior est falsa, loquendo de causa dispositua, & specialiter de ea, quae disponit dispositione extrinseca habente efficaciam ex sola institutione causae superioris taliter instituentis: noenim oportet, vt huiusmodi causae dispositiuae virtus, quae est ipsius effectus productiua, formaliter inhaereat: sed sufficit, vt sibi efficatiter assistat.

Secunda conclusio est, quod non est ponenda virtus talis absoluta in sacramentis propter productionem chaacteris, & hoc propter eandem rationem, quae probat primam conclusionem: quia & ipse character non potest roduci nisi virtute creatiua, quae non est communicabiis creaturae.

Sed oppositum istorum ponit quidam doctor sollenis & multi sui sequaces. Et hoc quidam eorum probant sic1 Semper ad hoc, quod aliquid sit efficax medicina, necesse est ipsum in se habere vrtutem, quae sit morbi cu ratiua, & sanitatis inductiua: sed, secundum Magistrum distinct. 1. sacramenta sunt efficax medicina contra pectatorum vulnera: ergo &c. Maior probatur: quia si esse ignum sanitatis sine inhaerente virtute sufficeret ad hos, quod aliquid diceretur efficax medicina: tunc vrina deperet dici efficax medicina.

2 Praeterea, noua relatio non potest alicui aduenire sine nouo absoluto: sed aqua, & verba, vt sunt sacramentum, habent nouam relationem ad gratiam, quam prius non habuerunt: ergo &c.

3 Praeterea, taliter debemus loqui de sacramentis no uae legis, quod saluemus in eis maiorem dignitatem, & efficaciam, quam in sacramentis veteris legis: sed hoc non possumus, nisi ponamus in eis huiusmodi virtutem respectu sacramentalis effectus, quia etiam in veteri legs Deus dedit gratiam his, qui deuote rereperunt vereris egis sacramenta: quamuis huiusmodi gratiam non fecierent ex virtute sacramentis illis formaliter inhaerente 4 Praeterea, auctoritates sanctorum videntur esse pro ista opinione, vt isti dicunt: Nam Augustinus super lonnem, & habetur in decretis: 1. 4. 2. ait. Quae est virtus aquae, vt corpus tangat, & cor abluat. Item, in sermone de Epyphania ait Augustin Aqua est subtilis, sed subtilior per benedictionem efficitur: quia vsque ad interiorem animae penetrat, & coelesti rore perfundit, & oceulte vias vitae donat. Item, beda super Luc. dicit. quod Christus tactu suae mundissimae carnis dedit vim regeneratiuam aquis. Item. Hugo libro primo de sacramentis ait. Sacramenta gratiae primo per benedictionem virtutem in se sanctificationis recipiunt, ac deinde quam continent in se sanctificationem, conferunt.

3 Praeterea, in quadam oratione petit ecclesia, sic dicens Perficiant in nobis domine sacramenta, quae con- tinent: sed petimus gratiam: ergo sacramenta continent gratiam. Cum igitur non contineant eam formaliter: er- go continent eam virtualiter, & per consequens habent in se virtutem causatiuam gratiae, saltem mediante charactere, quem causant per huiusmodi virtutem.

3 Praeterea, quandocumque aliquod agens agit mediam te instrumento, prius virtute sua attingit instrumentum, uam subiectum, in quo producit suum effectum: sed Deus mediantibus sacramentis, tamquam mediantibus uis instrumentis, causat gratiam in anima: ergo prius attingit sacramenta eis aliqualem supernaturalem virtutem omunicando, quam gratia in anima producatur: ergo &c Praeterea, ignis, vt est instrumentum diuinae iustitiae, habet virtutem infusam ad causandum poenam in ani ma: ergo pari ratione sacramenta, vt sunt instrumenta diuinae misericordiae, habebunt virtutem sibi a Deo infusam, mediante qua poterunt in anima causare gratiam, vel necessariam dispositionem ad eam.

IOTA opinio potest rationabiliter impugnari. Primo sic. Ista virtus infusa sacramentis, vel est corporalis, vel spiritualis. Si corporalis; tunc, mediante tali virtute, sacramenta non possunt producere characterem, vel aliquem spiritualem effectum, quod est contra istorum doctorum positionem. Si est spiritualis: tunc aut erit tota in qualibet parte lacramenti: & hoc non quia hoc proprit animae rationalis secundum beatum Augu. in sermon de imagine: aut tota erit in toto sacramento, & partes eius in partibs sactamenti: & tunc non esset spiritualis: quia esset extensa, & per consequens corporalis, & sic esset sp ritualis, & non esset spiritualis, quod est contradictio.

2 Praeterea aut ista virtus erit vna in omnibus partibus sacramenti: & tunc cum plura verba sint in quolibes satramento, quorum semper primum cessat esse, quando secundum incipit esse: sequitur, quod accidens maneat destructo subiecto, in quo prius erat: sequitur etiam, quod accidens migraret de subiecto in subiectum. Aut ista virtus erit alia, & alia: tunc quot concurrunt svllabae verborum in quolibet sacramento, tot erunt virtutes: quod videtur inconueniens

3 Praeterea, sicut ille, qui sequitur rationem natu ralem in naturalium rerum causalitate, non dobet pone re pluralitatem, nisi ratio naturalis hoc dictet, & concludat: sic ille, qui innititur lumini fidei, non debet ponere plura, quae veritas fidei non requirit: Sed veritas fidei no requirit, quod ponamus huiusfmodi vi tutes in sactamentis quia omnia, quae de sacramentis saluare debemus, aeque bene saluamus sine positone istius infusae virtutis, & for te melius, quam ponendo huiusmodi virtutem: nam virtus diuina sacramentis assistens aeque, perfecte, & ordinate potest causare characterem, ornatum spiritualem pratiam, & virtutem in anima suscipientis sacramentum fine virtute infusa sacramentis: sicut si esset talis virtus; Multa etiam alia essent tangenda circa modum ponendi quem ponunt isti doctores quantum ad praedictam sacramentorum virtutem, quae omnia ad praesens dimitto, no nimis prolixe teneam hanc quaestionem.

Ad primum ergo motiuum eorum dicendum, quod maior non est vera loquendo de medicina habente effi- caciam non ex natura propria: sed solum ex institutione di uina: Talis enim medicina ad hoc, vt conferat sanitatem non oportet, quod habeat virtutem inhaerentem: sed suf ficit, quod habeat virtutem omnipotentem mutabiliter sibi assistentem, & effectum sanitatis efficaciter inferentem: sicut est in proposito vrina: quia vrina non habet talem virtutem sibi continur assistentem, quae ei, cuius est vrina, conferat sanitatem. Etiam vrina est signum fallax: quimortaliter infirmus quandoque habet bonam vrinam. Ad secundum nego maiorem: quia si vnus solus homo esset albus, post quem fieret alter homo albus: tunc primus homo acquiteret nouam relationem sine mutatione facta circa ipsum in aliquo absoluro. Potest etiam dici, quod vsus sacramenti, vel applicatio sacramenti ad illum, qui suscipit sactamentum, sundat illam nouam relationem, qua satramentum refertur ad gratiam cuius dicitur esse causa: nam huiusmodi vsus est infallibi lis, & cfficax disposito pro illa gratia communicauda; & hoc ex diuina institutione.

Ad tertium patet per ea, quae dicta sunt in praecedenti quaestione: arti. 3 in iolutione instantiae.

Ad quartum dicendum, quod auctoritates sanctorum videntur oppositum sonare illius, quod isti intendunt: Nam, vt patet in decretis de sacramentis, distinctio. 2. Ambro sic ait. Spiritus sanctus manens in sacramentis latente operatur. Et subdit ibidem, quod effectus sacramentorum facit solum virtus diuina. Cum ergo Iy solum sit dictio exclusiua, & significet idem, quod non cum alio, vt patet. 2. phy. ergo praeter virtutem diuinam non erit aliqua vi tus formaliter in haerens sacramentis, quae sit productius characteris, vel gratiae, quae sunt effectus sactamentorum. Ad primam ergo auctoritatem, quam isti prse adducunt, dico que si bene intelliguntur ea, quae ibidem post illa verba se quuntur: tunc auctoritas est contra eos. Sequitur enim ibi. Hoc non facit sonus transiens sed virtus manens. Me do planum est, quod ista virtus manens non est illa, quae formaliter fuit in sono verborum, quia cum ille sonus tran seat, si maneret virtus formaliter sibi inhaerem: tunc, de structo subiecto, accidens maneret sine subiecto, qud in so¬ lo sacramento encharistiae ponitur, & in nullo alio sacramento. Nec potest illa virtus manere in aqua baptismi; quia ibidem dicitur. Detrahe verbum, quid est aqua, nisi elementum) Quasi dicat, Postquam traliuit verbum, tumo in aqua non manet virtus productiua sacramentalis effectus. Et quasi eandem sententiam ponit Aug. in lib contra Faustum, dicens. Transeunt verba, & ablutio, & actic corporalis; & manet virtus, quae operatur. Ex his ergo, & multis alijs, quae possent adduci patet, quod non est intetio Augu, quod aliqua uirtus spiritualis formaliter inhaereat sacramentis; quae sit productiua sacramentalis effectus. Ad omnes alias auctoritates dicendum, quod modus est sacrae scripturae, ac etiam sanctorum, quod quando aliquis esfectus semper, vel frequenter concomitatur alterum;da¬ to quod nulla virtus formaliter sibi inhaereat, quae sit pri ductiua illius: tamen praecedens dicitur habere vim respectu illius, quod ipsum semper, vel frequenter concomitatur. Vnde dicitur in Ecclenast. quod sicut aqua extinguit ignem, sic eleemosina extinouit peceatum: tamen nulla virtus formaliter inhaeret elcemosinae, quae extinguat eccata, sed sola virtus diuina, quam concomitatur opera mi ericordiae, delet, & extinguit peccata; sic in proposito &c Vude omnes illae auctoritates loquuntur de virtute diuina, quae sacramentis coexistit, ac etiam in ipsis existit, quam uis ipsis formaliter non inhaereat, & non loquuntur de aliqua virtute creata, quae sacramentis sit formaliter conmunicata.

Ad quintum dicendum, quod sacramenta continent, causa liter gratiam, non ex aliqua virtute ipsis formaliter inhae rente, sed solum ex diuinae institutionis immutabili ordi natione modo, quo superius dictum est.

Ad sextum dicendum, quod licet Deus attingat sacra menta institutiue, & ordinatiue, vt dictum est tamen ipsis non influit aliquam virtutem formaliter inhaerentem sed communicat suam virtutem omnipotentem, quae eff caciter sacramentis coexistit ad producendum in anima quemlibet sacramentalem effectum.

Ad septimum nego antecedens; modus auten, quo poena infernalis causetur im anima, patebit circa finem istius quar ti libri cum tractauere de poena damnatorum.

ART ICV H V 3 Vt. Videndum est de tempore instititionis sacra mentorim noud legis.

VARTVM ad tertium articulum breuiter dico, quod omnia sacramenta nouae legis a Christo, & tempore Christi sunt instituta aliquo modo puta, vel simpliciter, & absolute, vel aliquo modo approbatiue. De baptismo patet, quia ante mortem Christi discipuli baptixa bant, vt patet in soanne. Et de hoc faciendo preceptum in euang. habuerunt a Christo post suam refurrectionem, vbi Christus ait discipulis suis. Funtes ergo docete om- nes gentes baptixantes eos in nomine patris, & filij & sp titus sancti. De sacramento eucharistiae patet in cena no uissima, vbi Christus corpus, & sanguinem suum consecra uit; & hoc discipulis suis faciendum commendauit dicens, Hoc facite in meam commemorationem. De sactamento confirmationis patet in loan vbi Christus ait discipuis. Accipite spiritum sanctum. De sacramento poeniter tiae, ibidem cum subdit. Quorum remiseritis peccata, remittuntur cis &c. De sactamento vnctionis extreme patet in Marc. vbi dicitur de discipulis, quos Christus misit binos, & binos ad praedicandum, quod vngebant oleo multos egros, & sanabantur: quod non dubium eos fecisse ex Christi iussione. De sacramento matrimonij, patet quod Christo sit saltem approbatiue; quia contra illos, qui vxores suas dimittobant dando illis libellum repudij, ait Christus. Quod ergo Deus coniunxit: homo non separet. De sactamento ordinis, patet ex iam dictis; qui¬ ordo sacerdotalis, ad quem ceteri ordines disponunt, ha bet duplicem potestatem, scilicet potestatem absoluendi, & hanc tradidit Christus sacerdotibus, cum sactamen tum poenitentiae instituit, dicens quorum remiseritis peccata, &c. & potestatem consecrandi, & hanc tradidit, cum sa cramentum eucharistiae instituit, dicens. Hoc facite in meam commemorationem: & sic Saluator instituens illa duo sa eramenta, scilicet potentiae, & eucharistiae: simul cum illis instituit sacramentum ordinis.

ARTICVLVSIIni De numero sacramentorum nouae legis, & eorum sufficientia

QVANTVM ad quartum articulum est aduertendum. Ane, quod homo ad duo naturaliter obligatur. Primi est, quod a malo recedat. Secundum, quod ad bonum accedat Propter quod per Psal praecepit Deus homini dicens. Declina a malo: & fac bonum. Sed postquam vulne rata fuit humana natura per primi parentis peccatum, ho mo haec duo ex suis puris naturalibus non potuit adimplere: ideo Deus post lapsum primi hominis numquam destitit iuuare hominem medicinalibus sacramentis, ordine tamen: Nam sicut videmus, quod in cura corporalis in firmitatis propter infirmi debilitatem, qui fortia non po test sustinere, primo adhibentur remedia leuia, & commu nia; postea fortiora, & vltimo perfecta: sic primo post lapsum immediate in lege naturae, ordinauit Deus sacramen ta communia, & leuia, in lege Movsis aliqualiter fortiora: sed in lege Fuangelica perfectissima ordinauit septem sacramenta, quorum adminiculo homo po¬¬ test vitare malum, & facere bonum. Et ideo vtroque istorum modorum possumus alsignare sufficientiam istorum sacramentorum. Primo scilicet inquantum a Dec sunt data homini in remedium quo ad fugam malorum. Secundo, prout data sunt homini in adiutorium quo ad prosecurionem bonorum. Quo ad primum sciendum, quod duplex est malum, scilicet culpae, & poenae. Culpertri plex: quia malum culpae, vel est originale, vel actuale mortale, vel est veniale. Et secundum hoc habemus tria sacramenta: Nam proprie loquendo, bapeismus datur in reme dium culpae originalis, poenitenitia in remedium actualis mortalis, & sacra vnctio in remedium peccati venialis. Malum autem prenae, quod nobis accidit ex malo culpae, est quadruplex: nam sicut ait venerabilis Deda, propter peccatum patimur ignorantiam, malitiam, infirmit: tem; & ex his conflatam malam concupiscentiam. Primum in ratione, Secundum in voluntate, Tertium in irascibili; Et quartum in concupiscibili.

In adiutorium ergo contra primum datur sacramentum ordinis; quia vt dicitur Malac. 2. Labia sacerdotis cu stodiunt scientiam, & legem requirunt de ore eius; ange lus enim Domini exercituum est.

Contra secundum sacramentum eucharistiae: hoc enim est sacramentum totius bonitatis praestans remedium con tra omnem malitiam voluntatis.

Contra tertium sacramentum confirmationis. Et contra quartum sacramentum matrimoni.

Sed quo ad prosecutionem bonorum sufficientia sacra mentorum sic haberi potest, omnia enim bona prosequen da aliquo modo attinguntur actibus septem virtutum, qua rum tres sunt theologicae, & quattuor cardinales. Daptismus ergo praestat adiutorium actibus fidei, eucharistia actibus caritatis, & sacra vnctio actibus spei, ordo actibus prudentiae, poenitentia actibus iustitiae, confirmatio actibus fortitudinis, & matrimonium actibus temperantiae.

Ad argumentum principale dicendum, quod licet ma ior sit vera, loquendo de eo, quod est causa effectus spi titualis ex natura propria, tamen non est vera, loquendo de eo, quod est causa effectus spritualis ex institutione diuina. O