Table of Contents
Commentarius in Libros Sententiarum
Liber 1
Prologus
Quaestio 1 : An Deus sub ratione abyssali, vel absoluta subiiciatur in sacra scriptura
Quaestio 2 : Vtrum Theologia sit scientia
Quaestio 3 : An euidens notitia credibilium possit viatori communicari
Quaestio 4 : An theologia viatoris proprie
Distinctio 1
Quaestio 1 : An quippiam aliud a Deo possit esse obiectum ordinatae fruitionis
Quaestio 3 : An beatus vnica dumtaxat ratione in obiectum beatificum tendat
Quaestio 4 : An vti proprie voluntati conueniat.
Distinctio 2
Quaestio 1 : An possit demonstratiue concludi unum tantum Deum esse
Quaestio 2 : An Trinitas diuinarum personarum cum summa unitate sit compossibilis.
Distinctio 3
Quaestio 1 : An notitia Dei, qua ipse esse cognoscitur, sit humano intellectui naturaliter inserta.
Quaestio 2 : An imago Diuinae Trinitatis reperiatur in homine
Distinctio 4
Quaestio 1 : An Generatio proprie dicta reperiatur in diuinis.
Distinctio 5
Quaestio 1 : An filius in diuinis de substantia patris generetur.
Distinctio 6
Quaestio 2 : An Pater necessitate, seu voluntate filium genuerit.
Distinctio 7
Quaestio 1 : An potentia generandi in diuinis notionaliter accipiatur.
Distinctio 8
Quaestio 1 : An in Deo sit aliqua composito
Quaestio 2 : An anima intellectiua sit tota in toto, et tota in qualibet parte.
Distinctio 9
Quaestio 1 : An pater sit prior filio.
Distinctio 10
Quaestio 1 : An spiritus sanctus procedat per modum voluntatis.
Distinctio 11
Quaestio 1 : An spiritus sanctus a solo patre procedat.
Quaestio 2 : An spiritus sanctus distingueretur a filio si non procederet ab eo.
Distinctio 12 et 13
Quaestio 1 : An filii generatio sit prior spiratione spiritus sancti.
Distinctio 14
Quaestio 1 : An spiritui sancto conueniat temporalis processio
Distinctio 15
Quaestio 1 : An cuilibet personae diuinae conueniat mitti
Distinctio 16
Quaestio 1 : An species, quibus nobis spiritus sanctus apparuit, fuerint reales.
Distinctio 17
Quaestio 1 : An in caritate existens euidenter cognoscere possit se in illa existere.
Quaestio 2 : An habitus caritatis possit augeri.
Distinctio 18
Quaestio 1 : An donum in diuinis notionaliter dicatur
Distinctio 19
Quaestio 1 : An una divina persona sit in alia.
Distinctio 20
Quaestio 1 : An divina omnipotentia Dei filio perfecte conueniat.
Distinctio 21
Quaestio 1 : An haec proposito vera sit, videlicet, solus Pater est Deus.
Distinctio 22
Quaestio 1 : An aliquod nomen a nobis Deo impositum proprie conueniat Deo.
Distinctio 23
Quaestio 1 : An persona in diuinis pluraliter praedicetur.
Distinctio 24
Quaestio 1 : An in diuinis sit verus numerus
Distinctio 25
Quaestio 1 : An persona de Deo, et creaturis aequiuoce dicatur.
Distinctio 26
Quaestio 1 : An personae diuinae relationibus distinguantur.
Distinctio 27
Quaestio 1 : An tot res poni debeant in diuinis, quot relationes
Distinctio 28 et 29
Quaestio 1 : An principium per respectum ad intra in diuinis admittatur
Distinctio 30
Quaestio 1 : An relatio Dei ad creaturam praecedat relationem creaturae ad Deum.
Distinctio 31
Quaestio 1 : An aequalitas in diuinis sit realis relatio.
Distinctio 32
Quaestio 1 : An pater diligat se spiritu sancto.
Distinctio 33
Quaestio 1 : An relativa proprietas in diuinis differat realiter ab essentia.
Distinctio 34
Quaestio 1 : An diuina persona ab essentia diuina realiter differat.
Distinctio 35
Quaestio 1 : An divina essentia sit obiectum divinae cognitionis
Distinctio 36
Quaestio 1 : An mala in Deo ideam habeant.
Distinctio 37
Quaestio 1 : An substantia quaelibet spiritualis loco existat
Distinctio 38 et 39
Quaestio 1 : An scientia Dei causet res
Distinctio 40
Quaestio 1 : An possibile sit praedestinatum tandem non saluari.
Distinctio 41
Quaestio 1 : An reprobatio precibus sanctorum impediri possit
Distinctio 42 et 43
Quaestio 1 : An in Deo sit potentia.
Distinctio 44
Quaestio 1 : An Deus uniuersum potuit facere melius
Distinctio 45 et 46
Quaestio 1 : An diuina voluntas sit causa creaturarum.
Distinctio 47 et 48
Quaestio 1 : An Deus velit aliquid de nouo.
Liber 2
Distinctio 1
Quaestio 1 : An principium primum esse unum possit demonstrari.
Quaestio 2 : An mundus ab aeterno libere potuerit produci.
Distinctio 2
Quaestio 1 : An aeuum a tempore realiter differat.
Quaestio 2 : An caelum empyreum sit luminosum
Distinctio 3
Quaestio 1 : An angeli sint compositi
Distinctio 4 et 5
Quaestio 1 : An angeli fuerunt creati beati.
Distinctio 6
Quaestio 1 : An angelus in primo instanti suae creationis peccare potuit.
Distinctio 7
Quaestio 1 : An daemones occulta cordium hominum cognoscant.
Distinctio 8
Quaestio 1 : An angelus motum causare possit in rem exteriorem.
Distinctio 9
Quaestio 1 : An Angeli superiores illuminent inferiores.
Distinctio 10 et 11
Quaestio 1 : An Angeli ad homines in hac militante ecclesia degentes mittantur.
Distinctio 12
Quaestio 1 : An materia duratione antecesserit cuilibet formae.
Distinctio 13
Quaestio 1 : An lumen in medio sit forma realis
Distinctio 14
Quaestio 1 : An caelum sit causa horum inferiorum.
Distinctio 15
Quaestio 1 : An res mixtae sint productae de terra, et aqua
Distinctio 16
Quaestio 1 : An Imago in creatura reperiatur
Distinctio 17
Quaestio 1 : An anima intellectiua sit forma substantialis hominis.
Distinctio 18
Quaestio 1 : An corpus Euae praefuerit in costa Adae.
Distinctio 19
Quaestio 1 : An homo virtute creationis diuinae acceperit immortalitatem.
Distinctio 20
Quaestio 1 : An si homo in Paradiso permansisset, absque peccato filios procreasset.
Distinctio 21
Distinctio 24
Circa textum
Quaestio 1 : An intellectus agens spectet ad liberum arbitrium
Distinctio 25
Quaestio 1 : An liberum arbitrium cogi possit
Distinctio 26 et 27
Quaestio 1 : An gratia sit virtus.
Distinctio 28 et 29
Quaestio 1 : An homo mortali culpae obnoxius, satis se ad habitualem gratiam praeparare valeat.
Distinctio 30 et 31
Quaestio 1 : An originale crimen rationem culpae retineat.
Distinctio 32 et 33
Quaestio 1 : An poenae ex originali culpa inflictae aeque ab omnibus hominibus participentur.
Distinctio 34
Quaestio 1 : An malum causetur a bono
Distinctio 35 et 36
Quaestio 1 : An culpa quaelibet in actu consistat.
Distinctio 37
Quaestio 1 : An peccati actio secundum quod huiusmodi sit a Deo effectiue
Distinctio 38
Quaestio 1 : An voluntas sua libertate possit simul plures fines intendere.
Distinctio 39
Quaestio 1 : An peccatum in intellectu potius, quam in voluntate esse dicatur.
Distinctio 40 et 41
Quaestio 1 : An actus quispiam indifferens reperiri possit
Distinctio 42
Distinctio 43 et 44
Quaestio 1 : An peccatum aliquod sit simpliciter irremissibile
Liber 3
Distinctio 1
Quaestio 1 : An, si homo non peccasset, filius Dei humanam naturam assumpsisset.
Quaestio 2 : An plures personae divinae possint assumere unam naturam creatam.
Distinctio 2
Quaestio 1 : An persona divina naturam irrationalem assumere possit
Distinctio 3
Quaestio 1 : An Beata virgo fuerit concepta in peccato originali
Distinctio 4
Quaestio 1 : An beata virgo fuerit vera, et naturalis mater Domini nostri Iesu Christi.
Distinctio 5
Quaestio 1 : An humanae naturae vnio cum verbo diuino differat ab assumptione eiusdem verbi.
Distinctio 6 et 7
Quaestio 1 : An in Christo sint duo supposita.
Distinctio 8
Quaestio 1 : An in Christo duae filiationes reperiantur.
Distinctio 9 et 10
Quaestio 1 : An Christus secundum quod homo adorandus sit adoratione latriae.
Distinctio 11
Quaestio 1 : An Christus sit creatura.
Distinctio 12
Quaestio 1 : An Christus potuerit peccare.
Distinctio 13
Quaestio 1 : An in Christo fuerit plenitudo gratiae.
Distinctio 14
Distinctio 15 et 16
Quaestio 1 : An in Christo cum tormentorum dolore steterit gaudium beatae fruitionis.
Distinctio 17 et 18
Quaestio 1 : An in Christo plures sint voluntates.
Distinctio 19 et 20
Quaestio 1 : An omnes homines beneficio passionis Christi a quocunque malo satis fuerint liberati
Distinctio 21 et 22
Distinctio 23
Quaestio 1 : An fides si virtus.
Distinctio 24 et 25
Quaestio 1 : An fidei possit subesse falsum.
Distinctio 26
Quaestio 1 : An spes in superiori animae portione subiective esse possit
Distinctio 27 et 28
Quaestio 1 : An habitus caritatis sit virtus
Distinctio 29 et 30
Quaestio 1 : An recto caritatis ordine Deum super omnia diligere teneamur.
Distinctio 31 et 32
Quaestio 1 : An in caritate constitutus possit eam amittere.
Distinctio 33
Quaestio 1 : An virtutes morales in patria permaneant
Distinctio 34 et 35
Quaestio 1 : An Spiritus Sancti dona vitam actiuam magis, quam contemplatiuam respiciant.
Distinctio 36
Quaestio 1 : An morales virtutes sint connexae inter se
Distinctio 37 et 38
Quaestio 1 : An mendacium quodlibet diuino praecepto adversetur.
Distinctio 39 et 40
Quaestio 1 : An quodlibet iuramentum sit peccatum.
Liber 4
Distinctio 1
Quaestio 1 : An sacramenta novae legis creatricem in se virtutem contineant
Quaestio 2 : An sacramentum possit diffiniri.
Quaestio 3 : An circumcisio ullam in se contineat efficaciam ad originalem noxam penitus abolendam.
Distinctio 3
Quaestio 2 : An Ioannis baptismus fuerit sacramentum
Distinctio 3
Quaestio 1 : An expressa verborum prolatio sit de necessitate baptismi
Distinctio 4
Quaestio 1 : An baptismi effectus aeque cunctis conueniat baptizatis.
Distinctio 5
Quaestio 1 : An ministri malitia baptismi effectus in suscipiente huiusmodi sacramentum frustretur.
Distinctio 6
Quaestio 1 : An Puer existens in utero baptizata matre characterem recipiat
Distinctio 7
Quaestio 1 : An confirmatio gratiam conferat.
Distinctio 8
Quaestio 1 : An Eucharistia sit dignissimum sacramentum.
Distinctio 9
Quaestio 1 : An in peccato mortali existens, mortaliter peccet Eucharistiam sumendo.
Distinctio 10
Quaestio 1 : An corpus Christi pluribus in locis possit reperiri.
Distinctio 11
Quaestio 2 : An Eucharistia vnum sit sacramentum.
Distinctio 12
Quaestio 1 : An accidentia specierum in Eucharistia subsistant absque subiecto.
Quaestio 2 : An accidentia specierum in Eucharistia manentia sint corruptibilia.
Quaestio 3 : An expediat homini frequenter accedere ad Eucharistiam.
Distinctio 13
Quaestio 1 : An minister malus recta intentione consecrandi consacret
Distinctio 14
Quaestio 1 : An poenitentia sit moralis virtus.
Distinctio 15
Quaestio 1 : An homo sine caritate pro mortali crimine Deo satisfacere possit
Distinctio 16
Quaestio 1 : An contritio, confessio, et satisfactio sint partes poenitentiae.
Distinctio 17
Quaestio 1 : An contritionis dolor omnium maximus esse debeat.
Quaestio 2 : An homo de necessitate salutis singula quaeque peccata teneatur confiteri.
Distinctio 18
Quaestio 1 : An clauium potestas usque ad culpae ac poenae remissionem protendatur.
Distinctio 19
Quaestio 1 : An sacerdotes, soli clauium potestate potiantur.
Distinctio 20
Distinctio 21
Quaestio 1 : An ea, quae per confessionem audiuntur celanda semper fuerint
Distinctio 22
Quaestio 1 : An peccata per poenitentiam deleta recidivantis ingratitudine rursus redeant
Distinctio 23
Quaestio 1 : An extrema vnctio sit sacramentum.
Distinctio 24
Quaestio 1 : An ordo sit sacramentum.
Distinctio 25
Quaestio 1 : An ordinator pecuniam exigens ab ordinatis sit Simoniacus.
Distinctio 26
Quaestio 1 : An matrimonium sit sacramentum
Distinctio 27
Quaestio 1 : An peracto matrimonio alter coniugum inuito altero religionem ingredi possit
Distinctio 29 et 30
Quaestio 1 : An voluntatis coactione matrimonium impediatur.
Distinctio 31
Quaestio 1 : An actus coniugalis concubitus ob tria coniugii bona satis a peccato excusetur
Distinctio 32 et 33
Distinctio 34
Quaestio 1 : An impedimentum aliquod dissoluat matrimonium iam contractum.
Distinctio 35 et 36
Distinctio 37 et 38
Quaestio 1 : An ordo sacer, seu continentiae votum matrimonium impediat.
Distinctio 39 et 40
Distinctio 41 et 42
Quaestio 1 : An affinitas Matrimonium impediat.
Distinctio 43
Quaestio 1 : An resurrectio mortuorum naturaliliter sit possibilis.
Distinctio 44
Distinctio 45
Quaestio 1 : An in hac vita degentium suffragi defunctorum animabus prosint
Distinctio 46
Quaestio 1 : An misericordia et iustitia reperiantur. in Deo.
Distinctio 47
Quaestio 1 : An Christus solus iudicaturus sit in postremo iudicio.
Distinctio 48
Quaestio 1 : An peracto postremo iudicio corpora coelestia realiter alterari poterunt
Distinctio 49
Quaestio 2 : An beati nude videant diuinam essentiam.
Quaestio 3 : An animarum beatitudo maior extiterit post earum corporum resumptionem, quam ante.
Distinctio 50
Quaestio 1 : An animae humanae corporibus exutae, quicquam quam eorum, quae hic sunt, intelligant.
Quaestio 2 : An Homo simul beatus, et damnatus esse possit
Quaestio 3 : An Deus sub ratione entis infiniti sit subiectum in theologia viatoris.
Quaestio 1
An Christus secundum quod homo adorandus sit adoratione latriae.VTRVM Christus, secundum qued homo, sit adorans V dus adoratione latriae. Et videtur quoed non. Quian V uerentia, quae soli Deo est debita, non debet exhibo ri Christo secudum quoe homo: latria est huiusmodiaergo &o Maior patet: quia dictio exclufiua addita alicul termino. xcludit omne illud ab eo, quod realiter differt ab eo, patet 1. physicorum. Sed Christus secundum e hemonm est Deus: quia si secundum quod homo esset Deus, tunc oporteret, quod quilibet homo esset Deus; Sicut si vsocheles habet tres secundum quod triangulus, oportet quoe quilibet triangulus habeat tres. Ergo quod soli Dec conuenit, non debet attribui Christo secudum quod homo. Minor patet per August. 10. de ciuit. Dei, vbi ait, qu latria est seruitus soli Deo debita
Contra, imagini humanitatis Christi est exhibenda latria, ergo videtur quod Christo, secundum quoed homo, sit exhibenda latria. Hic quattuor sunt videnda. Primo de eo quod quaeritur. Secundo, vtrum Christo, secundum, quod homo, sit exhibendus honor duliae: & hoc quantum ad distinctionem 7. Tertio, vtrum Christus, secundum quod homo, sit filius Dei adoptiuus. Et quarto, vtrum Christus, secundum quod homo est: fuerit ab aeterno praedestinatus. Et hoc quantum ad distinctionem decimam.
RESOLVTIO. aria quidem virtus quaedam moralis, ac quo quo mode xeneralis esse declaratur. Dulia vero tultus quidam creaturae debitus diffinitur verum cum chriftus vnicus Dei filius natur alis esse perhibetur, ob multas, quae ad veram adoptionem exiguntur, conditiones, nullo pacto adoptiuus pot est ap pellari, esi secundum quod hemo praedestinatias rite nunciFerer.
VANTVM ad primum primo videndum est, quid sit latria, puta vtrum sit virtus. Secundo cui sit exhibenda. Quantum ad primum pono vnam distinctionem, deinde triplicem conclusionem.
Distinctio est, quod latriae nomen tripliciter potest accipi. Primo modo accipitur pro executione cultus di uini, & sic latria est quidam actus existens in rebus exterioribus. Alio modo accipitur pro ipsa exhibitione talis cultus, & est actus interior existens in nobis. Tertio mo do, pro habitu imperante huiusmodi exhibitionem, ac etiam executionem exteriorem, Primo modo latria non est virtus, sed est materia virtutis. Secundo modo est actus virtutis, & ideo istis duobus modis exclusis ad prae sens quaeritur de tertio, vtrum sit virtus. Ideo iuxta hanc inquisitionem ponam triplicem conclusionem.
Prima est, quod latria est virtus. Secunda, quod est vin tus moralis. Tertia, quod aliquo modo est virtus generalis,
PRIMAM conclusiouem probo sic. llle habitus, cu us actus cadit sub praecepto legis diuinae, vere est virtus. latria est huiusmodi. Maior patet 5. ethicorum, vbi dititur, quod intentio legissatoris est inducere homines ad virtutem. Minor etiam patet: nam cum actus latria sit Dei adoratio, iste actus praecipitur lege diuina tam in libro Deuteronomij, quam in ipso Euanpelio, vbi dicitur, Dominum Deum tuum adorabis, & isli soli seruies.
2 Praeterea, omnis actus laudabilis, & meritorius est actus virtutis: quia vt patet 1. ethicorum, laus & honor debentur alicui in testimonium virtutis: sed actus latriae est laudabilis, & meritorius, vt de se patet: ergo &c.
3 Praeterea, virtus est, quae habentem perficit, & opus suum bonum reddit, vt patet 2. ethicorum: sed ha bitus latriae est huiusmodi, ergo &c
4 Praeterea: ille habitus, qui procedit ex electio¬ ¬ ne recta cadens supra debitam materiam cum debitis cir cunstantiis respectu finis, ille inquam habitus est virtus latria est huiusmodi: ergo &c
FoATE dicetur, quod actus reuerentiae est actus timoris, qui est donum spiritus sancti, vt patet Isa. 11. sed actus latriae est actus reuerentiae, igitur non erit, actus virtutis: quia dona distinguuntur a virtutibus, vt infra patebit
AD primum igitur respondeo, quod exhibitio reuerentiae ipsi Deo, prout procedit a dictamine rectae rationis, sic pertinet ad virtutem, quae est latria: sed vt est motio facta a spiritu sancto, sic videtur ad donum timoris pertinere. Et per idem patet ad secundum: Nam pietas, vt consistit in quadam deuotione ad Deum imperata a ratione, sic pertinet ad virtutem, quae est latria: sed ut pietas dicit quandam beneuolentiam vniuersalem ad omnes homines factam immediate a spiritu sancto, sic est donum.
Secundo dico, quod latria praedicto modo accepta es virtus moralis: quia omnis virtus aut est diuina, puta theologica, aut humana. Si humana, aut intellectualis, aut moralis. Sed latria est virtus, vt patet prima conclusione, & non est theologica. Tum quia de virtute cultus diuini, quam appellamus latriam tractauerunt philoso phi, puta Tullius, nullus autem philosopus habet determinare de virtutibus theologicis. Tum quia virtus heologica non solum pro fine, verum etiam pro obiecto immediato, seu pro materia habet ipsum Deum; latria au tem habet pro materia opera exteriora Tum quia omnis virtus theologica est fides, spes, vel caritas: sed latria nul lum istorum est: ergo &c. Nec est intellectualis; quia illa consistit in consideratione: sed latria in operis exhibi tione. Ergo relinquitur, quod sit moralis
Sed forte contra minorem dicetur: quod latria sit virtus theologica. Quia dicit Augu in enchiridi. Si quaeritur, quomodo colitur Deus, respode:i fide, sne & caritate.
2 Praeterea, vt patet in topicis, si oppositum praedica tur de opposito, & propositum praedicabitur de proposito: sed idolatria est infidelitas: ergo latria erit fides, quae est virtus theologica
3 Praeterea, contra conclusionem sic. Omnis virtus moralis consistit in quadam medietate inter superfluum, & diminutum, cum sit habitus electiuus immediate con- istens, vt patet 2. ethic. Sed Deo non potest exhiberi tan ta reuerentia per habitum latriae, quin adhuc sit dignus maiori honore, & reuerentia, iuxta illud. Senedicentes Deum exaltate eum, quantum potestis, maior est enim omni laude¬
4 Praeterea, colere Deum, quod est proprius actu latriae, inest hominibus naturaliter; quia ante omnem legem homines colebant Deum. Vnde & August. ait, id est de doctrina Christiana, Omnes hoc Deum esse consentiunt, quod ceteris rebus omnibus anteponunt. Sed nulla virtus moralis inest nobis a natura, vt patet 2. ethi
Praeterea, si esset virtus moralis, maxime reduceretur ad iustitiam, cum sit quaedam redditio debiti, sed inter hominem, & Deum non potest esse iustitia: quia vt patet s: ethicorum inter Dominum, & seruum, patrem, & filium, non est iustitia: Deus autem est Dominus noster gubernatione, & pater noster creatione: ergo &c
Respondeo ad primum, quod fide, spe & caritate dicitur coli Deus, non quod his virtutibus formaliter actus colendi Deum eliciatur: hoc enim fit habitu latriae: sed pro tanto: quia vel materialiter concurrunt ad huiusmodi cultum, puta, si bona, & ordinata voluntas per habitum latriae exhibet actus fidei, spei, & caritatis Deo ad sui glotiam, & honorem: vel etiam dispositiue, puta, in quantum ex concursu actuum praedictarum virtutum actus latriae efficitur magis laudabilis, & meritorius
Ad secundum dicendum, quod, cum dicitur, idolatriest infidelitas, non est praedicatio essentialis, sed causalis; quia infidelitas est causa idolatrandi
Ad tertium dicendum, quod medietas virtutis moralis non comsistit in moderatione solum materiae, vel operationis huma nae: sed in ipsis circumstantiis, puta, quod fiat, quando opon¬ taet, cui & vbi, ac eo modo quo expedit. Excessus igitur pec cans contra vitutem latriae non consistit absolute in superabundantia operis, puta quod Deus laudetur vltr, condignum: quia Dijs & parentibus non possumus red dere aequiualens, vt patet 8. ethicorum: sed consistit in mutatione debitae circumstantiae, puta, quod aliquis honc rem latriae reddit, cui non debet, scilicet idolo: & tund non est latria, sed idolatria: vel quomodo non debet; pu ta nimis ambitiose, vel sumptuose, ratione laudis humanae, & tunc est superstitio: vel quando non debet, puta, si infirmus contra dictamen rectae rationis vellet iciunare nimis, vel vigilare, tunc non esset latria, sed indiscretio. Quia, sicut ait, qui corpus suum vltra modum affligit: Dex suum ciuem occidit
Et per hoc patet ad quartum: quia habitus latriae non solum facit ad colere Deum: quia hoc debet nobis com petere per naturam, sed facit ad debite colere Deum, pu ta cum debitis circumstantiis modo quo iam dictum est.
Ad quintum dicendum, quod latria non est proprie spe cies iustitiae, quamuis aliquo modo reducatur ad iustitiam & ideo potest competere homini in ordine ad Deum. Etiam potest dici, quamuis inter dominum & seruum non sit iustitia, qua Dominus obligatus sit seruo, inter seruum tamen & Dominum est iustitia, qua seruus obligatus est Domino.
TERTIo dico, quod latria aliquo modo est virtus generalis; Et dico aliquo modo: quia latria potest dupliciter considerari, scilicet materialiter, & formaliter; Primo modo est virtus generalis; Secundo modo est virtus specialis.
Primum probo sic, illa virtus est generalis saltem ma terialiter, quae vtitur actu omnis virtutis, latria est huius modi. Maior patet. Probo minorem, quia bona voluntas informata latriae habitu, imperat exercitium cuiuslibes virtutis ad laudem, & honorem Dei
2 Praeterea, seruitus Deo debita est a virtute latriae., sed actu cuiuslibet virtutis possumus seruire Deo: ergo omnis virtus materialiter comprehenditur in latria.
3 Praeterea, iustitia legalis s, ethicorum dicitur virtus generalis, eo quod exequatur actum cuiuslibet virtutis propter obseruantiam legis, & ad satisfaciendum legisltori: Sic pari ratione latria dicetur virtus generalis; quia exequitur actum cuiuslibet uirtutis ad laudem, & honorem Dei explendum, prout ex debito tenctur creatura rationalis
4 Praeterea, haec uidetur esse intentio Apostoli, docentis nos omnia in gloriam, & honorem Dei faceres Et Augu1o. de ciuit. Dei ait, Religio christiana est quaedam vniuersalis via liberandae animae: Sed religio est nomen la trie, de qua ad praesens loquimur, vt patet per Magistrum in sittera, ergo &c
SED, quod formaliter latria sit quaedam virtus specialis, probo sic: Nulla virtus gencralis praecipitur per aliquod speciale praeceptum legis: sed magis per totam le em innuitur: Sed adoratio Dei veri, quae fit per virtuten latriae, praecipitur primo praecepto diuinae legis; ergo &c 2 Praeterea, illa virtus est specialis saltem formaliter cui opponitur vitium speciale: sed latriae opponitur viti um speciale: puta idolatria: ergo &c.
3 Praeterea, illa virtus, quae habet finem determinatum & specialem, illa est formaliter virtus specialis: Ista. pa ter: quia sicut neturalia specificantur a formis, sic mora lia specificantur a finibus: Sed habitus latriae habet fine determinatum, & distinctum a finibus ceterarum virtu tum, finis enim fuus est exhibitio reuerentiae Deo ex de bito seruitutis: ergo &c. Instantias nullas adduco; quia quaecunque adduci possunt contra vnam partem istius com clusionis, clare soluuntur per alteram.
QV0 ad secundum istius articuli primi dico breuiter, quod primo & principaliter solus Deus est adorandus adoratione latriae. Quia sicut patet ex dictis sanctorum, atria est debita exhibitio reuerentiae summo Domino, cuius Dominium non est referibile in alterum, Sicut igitur solo Deo fruendum est principaliter, quia frui debemu tali bono, quod non est referibile in muius bonum, sicsolus peus principaliter adoratione latriae adorandus est: Et sicut frui vtendis est tota peruersitas ut ait Augusti. sic idolatria, puta adorationem latriae exhibere purae ercaturae, vt creatura est, tota peruersitas est: & est summum peccatorum. Et illud satis patet ex et;v mologia nomi nis: quia etvmologixando Latine, tuc latria dicitur quasi laus trina, idest, laus trinis personis in vna natura di¬¬ uina exhibenda. Consequenter autem adoratio latriae est exhibenda humanitati Christi, cruci eius, & coronae. ac ceteris suis insignibus, ac etiam imaginibus Christi, lsta omnia patent per dicta sanctorum, ideo transeo ratione breuitatis
VANTVM ad secundum articulum est aduertendum, quod secundum doctores sanctos dulia respicit dominationem, sicut latria creationem. Et quia creatio soli Deo conuenit, dominatio autem communis est Deo, & creaturis; ideo quamuis latria soli Deo debetur modo, quo dictum est; tamen dulia potest esse communis Deo, & creaturis, sicut expresse patet per Closam super illo verbo. Adorate scabellum pedum eius, quoniam sanctum est. Sed vt dulia accipitur pro sola reuerentia debita creaturae, tunc adhuc subdistinguitur in du as species, quarum vna vocatur hyperdulia, quasi superdulia, & haec exhibenda est excellentissimis creaturis, pu ta humanitati Christi consideratae secundum se: nam si consideratur, vt a verbo assumpta, tunc adoranda est adoratione latriae: sic enim est quasi indumentum, seu vestis, vel habitus Dei iuxta illud. Et habitu inuentus est vt homo: ideo &c. Huiusmodi etiam hyperdulia exhibenda est virgini gloriosae, & ceteris praecellentiisimis sanctis. Alia species duliae retinuit sibi nomen commune, quia non habet proprium, Et haec dulia est hono debitus vnicuique creaturae secundum statum suum, siut sit in vita praesenti, siue sit in vita beata. DE honors autem istius duliae solet a quibusdam dubitari, vtrum sul ditus talem honorem debeat exhibere praelato, etiam ex tenti in peccato mortali. AD h o e breuiter dico quod sic. Quia cui debetur obedientia, eidem debetur & reuerentia: Sed praelatis etiam malis tenemur obedire, iuxta illud, Subditi estote in omni timore dominis vestris, non tantum bonis & modestis: sed etiam discois. Et ad Rom. dicitur, Omnis anma potestatibus sublimioribus subdita sit: Et sequitur ibi; Non est enim potestas nisi a Deo. Quae autem a Deo sunt ordinata unt. Itaque qui resistit: potestati: Dei, ordinationi re sistit: Qui autem Deo resistit: sibi damnationem acqu rit. Cum igitur mali praelati sint domini, & potesta te sublimiores: ergo &c
2 Praeterea, quamuis talis praelatus sit malus, tamen defere ndum est suo statui cum reuerentia, quia in eo ponoratur bonitas reipublicae, quae maior est, quam mecitum, vnius singularis personae
3 Praeterea, cum Deus ex sola etiam secreta poenitentia relaxet peccata: ideo numquam possumus esse certi aliquem esse peccatorem, nisi pro illo tunt, quando actu committit peccatum: igitur quamuis pro illo tunc subditus non teneatur honorare peccatorem prae atum, quando actu videt ipsum peccatorem, toto tamen alio tempore ad hoc tenetur.
SED contra illud potest argui auctoritate Creg. qui in suo pastorali sic ait. In exemplum culpa vchemener extenditur, dum pro reuerentia gradus peccator honoratur.
2 Praeterea, honor est exhibitio, reuerentiae in testimo, nium virtutis, vt dicitur 4. et hic sed in aliquo prelato nulla est virtus: ergo nullus debet ipsum honorare, ne falsum testimonium perhibeat: quia scriptum est, Falsus testi non erit impunitus.
RESPONDPO ad primum, quod illa verba hon dicit Greg. ad hoc, quod retrahat subditos a condecenti reuerentia tali bus praelatis exhibenda: sed vt talibus praelatis incutiat timorem ex insinuatione magnitudinis, & multitudini suorum peccatorum.
Ad secundum dicendum, quod quamuis aliis communibus hominibus non teneamur ad exhibitionem ho noris, nisi propter eorum virtutem, ipsis tamen praelati nostris praeter hoc tenemur ex condicione sui status.
QVANTVM ad tertium articulum est aduertendum, Aq quia adoptio diuina trasumpta est ab adoptio ne humana, omnes auten transferentes secundum aliquan fimilitudinem transferunt, vt dicitur 8 topic. ergo primo oportet videre condiciones adoptionis, secundum quan homo adoptat hominem, vt ex hoc videre possimus adoptionem, secundum quam Deus adoptat homine. Adoptio autem humana secundum theologos, & iuristas sex condiciones requirit. Prima est, quod quicquid in huiusmodi fa cto agitur, hoc sit de gratia, & non de iure. Secunda est que adoptans non fuerit principium essendi ipsi adoptato ertia est, quod adoptatus de non filio fiat filius. Quarta est, que adoptatus ante adoptionem non fuerit in potestate adoptantis. Quinta est, vt ille, qui adoptatur, habeat ius in ca pienda hereditate ipsius adoptantis, quod non habuis prius, quam adoptaretur. Sexto, quod tamen hereditaten huiusmodi non capiat, nisi post mortem adoptantis. Ap ponunt etiam iuristae, quod adoptans debet esse sui iuris. Et ideo seruus nullum potest adoptare, cum nec se, nec sui domino possit alienare sine consensu domini. Debeetiam esse non castratus, seu caste natus, id est, non debet esse naturalis eunuchus: quia adoptio quasi imitatur na turam. Sic enim diffinitur a iuristis. Adoptio est legitimus actus, per quem quis efficitur filius, qui non est, peneid est fere, naturam imitans. Et quia natura priuauit ca stratum filiis, ideo non admittitur, quod possit gaudere filiiadoptiuis: Spado tamen, puta, qui lectione perdidit go nitalia, potest adoptare, quia secundum eadem iura impe dimentum accidentale non est tantum ponderandum; sicut impedimentum naturale.
Requiritur etiam, quod sit sexus masculini, quia mulier non potest adoptare sine speciali concessione, & dispensatio ne principis, quam prohibitionem forte pro tanto iura apponunt, quia mulier est mobilis animi, & inualidi confilij, vt patet T. polit. Et ideo si pro suo libito posset adoptare, de facili, & sine ratione proximos naturales here des suo iure priuaret, alienos heredes constituendo vir tute adoptionis. Debet insuper adoptans esse maior, set antiquior, quia monstruosum esse videtur, quod filius sit ma ior, & antiquior patre. Haec quasi omnia inueniuntur. fi de adop. & insti eod tit: De praedictis autem sex condi cionibus solum tres obseruantur in adoptione diuina, po ta, prima, tertia, & quinta: aliae autem tres ibi non possunt obseruari, scilicet secuda, quarta, & sexta, cum Deus sit omnibus principium essendi, quod est contra secundi condicionem: omnia sint in potestate Dei omni tempore, contra quartam: & Deus sit immortalis, quod obuiat sextae condicioni. Nene igitur dixit Arist. quoe omnes transferentes secundum aliquam similitudinem transferunti & non dixit secundum omnem: quia non omnem opon tet condiciones obseruare in transsato, quae requiruntur in eo, a quo transfertur. Et per hoc etiam patet ad mult argumenta, quae ex carentia praedictarum condicionum fiunt contra Dei adoptionem. Per praedicta etiam pate ad quaesitum in isto3 artic. puta vtrum Christus secundum quod homo, sit filius Dei adoptiuus, quia cum hoc nomen filius suppositum exprimat, & in Christo non sit suppositum, nisi diuinum: ideo Christus secudum quod filius, dici potest esse filius naturalis Dei patris, & per consequens non ex gratia, quod est contra primam condicio nem adoptionis diuinae. Item numquam de non filio factus est filius, quod est contra secundam. Item numquam cepit habere ius in diuina hereditate, quod prius non ha beret, cum tale suppositum sit patri coaeternum; Igitui Christus etiam secundum quod homo non potest dici adoptiuus filius Dei.
FORTE dicetur, quod illud est contra Hylarium, qui s ait, Potestatis deitas non amittitur, cum carnis humani¬lI tas adoptatur.
2 Praeterea illi sunt filij adoptiui, super quos requiescit spiritus sanctus, sed maxime requieuit super Christo secundum quod est homo.
3 Praeterea, minoris dignitatis est esse seruum Dei; quam filium adoptiuum: sed primum non repugnat Christo, vt homo est, iuxta illud, Exinaniuit autem semetip sum formam se rui accipiens; igitur nec esse filium adoptinum sibi repugnabit.
4 Praeterea, si ex hoc sufficienter arguitur Christum non posse esse filium adoptiuum: quia prius non erat non filius, tunc nec aliquis homo posset fieri filius adoptiuus quia postquam factus est homo semper erat filius, iuxta illud. Nunquid non ipse est pater tuus, qui possedit te & fecit, & creauit te:Et infra, Deum qui te genuit dereliquisti, & oblitus es domini creatoris tuiSed ista non concludunt: Quia etiam sancti doctores manifeste tenent praedictam conclusionem. Dicit enin Ambrosius, & habetur ad Roma. 1. Volui, & reuolui scripturam diuinam, & numquam inueni Christum filium adoptiuum; Et glo. ad Philip. Scito ergo, quod est donatio naturalis, & est donatio gratuita. Naturali donatione dedit pater nomen, quod est super omne nomen Deo fi- lio non homini Christo, nec secundum quod est Deus, nec secundum quod est homo, nec fuit aliud istud dares uam sibi aequalem filium generare. Sratuita vero donatione dedit homini Christo, non Deo: quia Christus non in quantum Deus: sed in quantum homo per gratis accepit naturam Dei, quod est super omne nomen, non per gratiam adoptionis: sed per gratiam vnionis, vt nonn sit Christus adoptiuus Deus: sed verus Deus, cui flectitur omne genu.
AD primam igitur instantiam dicendum, quod Hylarius non loquitur ibi proprie de adoptione, sed de vnione, qua deitas fuit vnita carni in eadem persona verbiAd secundum dicendum, quod ad esse filium adoptiuum non sufficit inhabitatio spiritus sancti: sed requiruntum alia, de quibus superius dixi, quae non fuerunt in Christo. Ad tertium dicendum, quod Apostolus non appellat Christum seruum, sed confitetur eum humanitatem assumpsisse, quam appellat formam serui
Ad quartum dicendum, quod valde large vtimur nomine filij, cum creatum dicimus filium creationis, & ideo non aequa ratione prohibentur ceteri homines esse filij adoptiui sicut Christus: quia Christus est proprius filius; & naturalis filius Dei. Nam cum hoc nomen filius exprimat suppositum, & in Christo non sit suppositum nisi naturalis filij Dei; ideo non possumus dicere, quod Christus sit filius adoptiuus, nec in quantum Deus, nec in quantum homo¬
VANTVM ad quartum articulum dico, quod Christus secundum quod homo suit ab aeterno praede stinatus: quia praedestinari est ad futuram gratiam praepa¬ tari: sed quamuis humanitas Christi non fuerit praeparata ad gratiam adoptionis, fuit tamen praeparata ac
gratiam vnionis, quae multo maior fuit, quam ceterorum hominum gratia adoptionis: ergo secundum hoc Christus in quantum homo, hoc est ratione suae humanitatis. non minus fuit praedestinatus, quam quicumque hominum ceterorum.
2 Praeterea, Christus est praedestinatus filius Dei in virtute, vt ait Apostolus, aut ergo talis praedestinato con uenit Christo, secundum quod est Deus, aut secundum quod est homo: Non primum: quia eius, quod semper est, non potest esse praedestinatio, vt patet in glo, ad Rom, 1. Hoc etiam insinuat vocabulum praedestinationis: nam haec praeposito prae denotat quandam antecessionem; Deum autem nihil praecedere potest, nec tempore, nec natura: ergo oportet, quod Christus praedestinatus sit secundum quod homo.
FoRTE dicetur, quod si Christus praedestinatus est secundum quod homo, tunc omnis homo esset praedestina tus: quia quod conuenit alicui subiecto cum re duplicatione alicuius termini, hoc debet conucnire omnibus con tentis sub illo termino.
RESPONDEO, quod Iy secundum potest accipi dupliciter: Vno modo reduplicatiue; Alio modo distinctiue; Primo procedit instantia, non autem secundo modo: Nam in proposito Iy secundum non est nota reduplicationis, sed est nota distinctionis, puta est sensus, Christus est praedestinatus secundum quod homo, id est, secundum humanam naturam, & non secundum diuinam naturam. Argumentum principale concedo, quia siue ly secundum accipiatur tamquam nota reduplicationis, siuc tam quam nota distinctionis, semper ista est neganda, Chriitus secundum quod homo est adorandus adoratione latrie.
Ad argumentum in contrarium dico, quod consequentia est falsa: quia figura Christi humanitatis non ado ratur adoratione latriae ratione humanitatis, absolute, & secundum se: sed ratione humanitatis, vt assumpta est in vnitatem personae diuinae, cui proprie, & per se debetur adoratio latriae: ergo &c.
On this page