Quaestio 1

Quaestio I An angelus motum causare possit in rem exteriorem.

TRVM angelus possit causare motum transeuntem in rem exteriorem. Et vide tur, quod non: Quia omnis potentia angeli, qua angelus potest actum aliquem principiare, aut est intellectus, aut volumtas: sed neutro istorum potest principiare actum transeuntem, sed solum immauentem

Contra, quia tam secundum theologos, quam secundum philosophos aliqui angeli ponuntur esse motores cale¬ stium orbium. Hic quattuor sunt videnda. Primo, vtrun angelus possit mouere corpus. Secundo, vtrum mali an geli possint mouere, siue immutare sensum hominis. Ter tio, vtrum intellectum. Quarto, vtrum affectum

RES OLVTI O. Angelus quidem nihil ad formam, sed ad lacum mouet Vnde non per potentiam aliquam ab int ellectu, &r valuntate condistin ctam, neque per eius essentiam caelum, siue quodiis corpus, qui virtit em corportam immediate mouere potert.

ARTICVLVSL Vtrum Angeli possint mouer corpus.

QVANTVM ad primum primo videndum est, vtri angeli possint mouere immediate motu ad for mam. Secundo, vtrum immediate ad vbi possint mouere

Quo ad primum dico, quod non 1 Quia omne quod mouet immediate motu ad aliquam formam, comprehendit illam formam in sua nati ra, vel formaliter, vel virtualiter: sed angelus, nec formali ter, nec virtualiter comprehendit formas rerum corporalium, hoc enim inter omnes separatas substantias soli Deo conuenit: ergo &c

2 Praeterea, nulla alteratio potest fieri ab agente crea to, nisi mediante motu caeli: propter hoc enim caelum di citur primum alterans inalterabile; sed nulla forma materialis potest induci ab agente creato, nisi per alterationem: solus enim Deus potest formam materialem realem inducere per simplicem emanationem, ergo angelus nullam formam potest inducere, nisi mediant motu caeli.

3 Praeterea, illud agens, quod non potest inducere fo mas materiales, nisi auctiua passiuis coniungendo, non mo uet ad formam, nisi mediante motu locali: quia illa comiunctio fieri non potest, nisi mediante motu locali, angelus est huiusmodi, vt patet per Aug. 3. de tri

Sed oppositum istius conclusionis quidam probant sic1 Corporale potest producere spirituale, puta phantasma gignit speciem intelligibilem in potentia intelli ctiua; igitur etiam spirituali, puta angelo non repugnat immediate producere corporale

2 Praeterea, quicquid in essentialiter ordinatis competi inferiori spectans ad perfectionem, hoc etiam conueni superiori; sed de perfectione caeli est mouere ad forma: istorum inferiorum, & caelum ordine essentiali est infe rius angelo; ergo etiam conuenit angelo, quod moueat ad formam

3 Praeterea, virtus imaginatiua potest formas inducere, vt patet per Auic,. sed virtus angelica est multo fortio quam virtus imaginatiua.

4 Preterea, Magi Pharaonis faciebant ranas, & serper tes virtute daemonum, vt patet.

Ad primum dicendum, quod phantasma non causat il lam spiritualem speciem nisi mediante virtute spiritual s:mediante lumine intellectus agentis, & sic etiam concedo, quod virtus spiritualis ipsius angeli potest mouere ad formam mediante locali transmutatione aliquarum corporalium rerum: nec etiam est ad propositum; quia nos loquimur de formis realibus, illa autem species ess quid intentionale¬

Ad secundum dicendum, quod quamuis in essentiali ter ordinatis bene arguatur, quod superioris natura sit non bilior naturis omnium inferiorum, non tamen ex hoc ha betur, quod comprehendat omnes singulares perfectio nes eorum, hoc enim soli Deo conuenit; quamuis enim aurum in sua natura sit nobilius plumbo & cupro; non ta men comprehendit singulas perfectiones plumbi & cu¬ pri; & ideo maior istius argumenti non est vniuersaliter vera

Ad tertium dicendum, quod virtus imaginatiua non mouet immediate motu ad formam, sed ex vehementia imagmationis mouetur sanguis imaginantis localiteri quo moto potest homo calefieri, vel etiam infrigidari, vel aliqua alia forma alterari; sed quantum ad hoc, quod isti dicunt Auicennam posuisse, quod imaginatio vnius faciat immediate casum, vel alterationem in altero, nego dictum Auic. quia in hoc communiter a doctoribus negatur.

Ad quartum dicendum, quod Magi talia fecerunt me diante motu locali coniungendo actiua passiuis, & daemo nes, quorum auxilio hoc fecerunt, non mouerunt imme diate ad formam, sed ad vbi. Licet enim homines & ango li per coniunctionem aliquorum seminum mirabiles effectus possint, & sciant producere, hoc tamen multo me lius & efficacius fieri potest per angelos, quam per homines, quia ipsi daemones, siue angeli virtutem seminum, quae actiua, quibus passiuis, & sub qua constellatione coniungi debeant, melius cognoscunt, & celerius, antequam virtus seminum euanescat, coniungere poterunt Sunt etiam pro tunc, quando haec fiunt per angelos, huiusmodi semina efficaciora ad talem effectum producedum: quia sic agut, vt organa substantiae spiritu alis, & per consequens in virtute eius.

Quo ad secudam parte istius primi articuli, sic procedam. Primo enim ostendam, quod angelus mouet immediate motu ad vbi: Secundo ostendam, quod ad huiusmodi mo tum exequendum non oportet in angelo aliquam aliam. potentiam ponere praeter intellectum & voluntatem.

Prima conclusio non indiget multa probatione: quia ipsam concedunt philosophi propter motores celestium orbium, & ipsam probant theologi: quia saepius in scriptu ris sacris legimus angelos in humanis corporibus appa ruisse: sicut patet Qen. 10. de duobus angelis, qui Coth & filias eius cum vxore sua educentes de Sodoma ab interi tu Sodomorum liberauerunt. Et in eodem libro do tribus angelis, qui Abrahae apparuerunt, cum tres vidit & vnum adorauit. Et in libro Thobiae de Raphacle, qui cum Thobia iuniore iuit in Rages ciuitatem Medorum. Probo tamen hanc conclusionem sic: Si angeli non mo uerent corpora secundum vbi, tunc periret connexio vn uersi, consequens est falsum: ergo & antecedens, falsita consequentis patet quia vbi non est singularum partium ordinata connexio, ibi non poterit esse ordinata dispositio: sed vniuersum est optime dispositum, sicut patet 1 2metaph ergo vniuersum est ordinatissime connexum; con sequentia patet: quia cum angeli non habeant connexio nem ad corporalem naturam secundum esse, eo quod non habeant esse materiale, nec secundum motum ad formam, vt patuit in prima conclusione: si nec coniungerentur ei per motum ad vbi, non appareret aliqua connexio, quae posset esse inter angelum & naturam corporalem.

Et ista est intentio Augustini; de tri. vbi ait, quod "Deui corpora grossiora per subtiliora gubernat, & corporalem substantiam per spiritualem"

Secundo dico, quod in angelo non est dare aliquam potentiam motiuam realiter distinctam ab intellectu & voluntate.

Quia sicut se habent nostrae potentiae cognitiuae ac cognitiuam angeli, sic se habent potentiae motiuae in no bis ad motiuam, quae est in angelo: sed quamuis sint diuersae virtutes cognitiuae in nobis, vt apparet de sensibus exterioribus &interioribus, ac intellectu: in angelo tamen est vna virtus tantum cognitiua, scilicet sua intelligentia:igitur quamuis in nobis sint diuersae potentiae motiuae, puta virtus, quae est in musculis: qua motum immediate prosequimur, & ipsa voluntas, quae ad motum exer cendum imperatiue mouet: in angelo tamen erit vna tamtum, quae imperat motum & prosequitur, quia, quae sunt sparsa in inferioribus, sunt vnita in superioribus, vt patet per Auctorem de causis.

2 Praeterea, ad quamcumque operationem eliciend a circa aliquod passum sufficit assimilatio agentis ad patiens, & sufficiens determinatio ad agendum: sed per actum intellectus mobile angelo assimilatur, & per actu roluntatis sufficienter angelus determinatur ad mouendum: ergo &c.

3 Praeterea, virtus immaterialis, quae non agit immediate intelligendo & volendo, si habet actum transcuntem, ille actus est sibi penitus naturalis, nec in sua potestate est talem actum elicere, & non elicere; sicut patet de actu intellectus agentis, quo agit in nostrum intelle ctum possibilem, quem elicit, sine velimus, siue non veli mus sed ista potentia si poneretur in angelo, esset virtus non organica & immaterialis: ergo si eliceret angelus per ipsam actum transeuntem, necessario eliceret ipsum, & per consequens angelus non posset non mouere.

Praeterea, post diem iudicij tunc cessabunt omnes motus caeli, & per consequens illa potentia motiua diffe rens realiter ab intellectu & voluntate frustra poneretur.

3 Praeterea, dicit Commentator 12 metaph. quod ani mae caelorum habent solum virtutem intellectiuam & desideratiuam: quia virtus, quae non est organica, sufficier ter distinguitur per intellectum & voluntatem.

Sed contra istam conclusionem sunt quidam doctores; quorum vnus non solum istam potentiam exsecutiuam ponit in angelis; verumetiam in ipso Deo dicit eam essi ponendam, quod probat sic.

1 Deus per intellectum & voluntatem non potes erearetigitur oportet dare quandam tertiam potentiam qua creare possit consequentia patet, antecedens probat. quia si crearet voluntate, aut crearet voluntate, vt volun tas est, aut vt diuina est. Non primo modo: quia, tunc omnis voluntas posset creare. Nec secundo modo: quia s poluntas, vt diuina est, crearet, tunc omne illud, cuius prin epium est voluntas diuina, vt diuina est, esset creabile, & sic spiritus sanctus esset creabilis; Et isto eodem modo probatur, quod verbum erit creabile, si Deus per intellectum createt.

2 Praeterea, Deus semper vult & intelligit mundum; sed non semper producit mundum, ergo potentia produmctiua mundi est alia ab intellectu & voluntate

3 Praeterea, distinctorum obiectorum distincti sunt actus, & potentiae: sed intelligibile, & volibile, & creabile sunt obiecta formaliter distincta habentia distinctas rationes formales, ergo &c

4 Praeterea, secundum Arist. & Commentatorem 9. metaph operatio immanens non habet aliquid derelictum ex operatione: sed intelligere & velle sunt actus immanentes: igitur per ipsa nihil constituitur in ipsa creatura.

3 Praeterea, Hugo de sacramentis ait, Cum sint tiia in Deo, sapientia, & voluntas, potentiaque, voluntas mouet sapientia disponit, potentia explicat. Et inferius ait, lllud, quod voluntate praecunte voluit, potestate subsequenti adimpleuit.

Et tunc probat iste idem doctor, quod in angelis potentia motiua differat realiter ab intellectu & voluntate¬

1 Quia apprehendere motum & imperare motum non est mouere: sed intellectus apprehendit motum & voluntas imperat eum: ergo erit alia potentia exsequens ipsum motum apprehensum, & imperatum

2 Preterea, angelus potest velle, & intelligere rem in quantacumque distantia: sed non potest mouere nisi in leterminata & proportionata distantia: ergo non mouet immediate per intellectum & voluntatem.

Praeterea, mouere est actus transiens; sed intelligere & velle sunt actus immanentes, vt patet 9. metaph¬

4 Praeterea, in anima nostra est alia virtus imperans motum, & alia exsequens eum, puta virtus musculorum ergo in angelo alia, & alia erit. probatur consequentia; quia plura requiruntur ad mouedum mobile separatum a motore, quam mobile coniunctum.

3 Praeterea, actus eiusdem rationis requirunt potentiam eiusdem ratiouis, vnde quia homo ientit, & brutum ideo intst cis vna communis potentia sensitiua sed mouere conuenit brutis, hominibus, & angelis; brutis autem non conuenit intellectus & voluntas: ergo nec angelis conuenit mouere per intellectum, & voluntatem

4 Praeterea, hoc idem arguit quidam alius doctor sic Omne, quod habet desiderium consequens apprehetisionem, haret virtutem motiuam: sed angelus habet huiusmodi desiderium. Minor est nota; probatur maior, quia si aliquid haberet tale desiderium, & non haberet virtutem motiuam, qua posset consequi desideratum: tunc illud esset imperfectum, & natura aliquid fecisset frustra

7 Praeterea, potentia motiua ponit obiectum suum in esse reali; sed intellectus & voluntas non ponunt obiectum suum in esse reali, sed solum in esse intentionali. Maior patet: quia esse motum est esse reale. Minor similiter est nota, quia ex hoc, quod res intelligitur, vel amatur, non mutatur, nec aliquod esse reale sibi com municatur.

3 Praeterea, primo ethicorum & 9. metaph. dicitur, quod operationes intellectus, & voluntatis sunt fines, ita quod ab ipsis non sunt alia operata

3 Praeterea, operationes genere differentes reducuntur ad potentias diuersorum generum: sed intelligere & velle genere differunt a mouere; quia intelligere & velle sunt actus vitales; mouere autem non est actus uitalis.

Sed ista non concludunt: Antequam tamen procedam ad solutiones argumentorum, volo arguere contra primum istorum doctorum, quo ad hoc, quod dicit potentiam creatiuam esse distinctam ab intellectu Dei & voluntate 1 Quia omnis potentia non existens organica, sed sim pliciter immaterialis, est super seipsam reflexiua secundi suam propriam operationem secundum quod dicit Proclus: sed si potentia motiua, siue creatiua Dei esset alia a voluntate & intellectu, ipsa esset immaterialis simpliciter: igitur ipsa moueret seipsam & crearet seipsam: nam nulla operatio sibi competeret, qua posset reflecti supra seipsam, nisi mouere & creare, eo quod distincta sit ab in tellectu & voluntate secundum dictum tuum

2 Praeterea, habens potentiam operatiuam, quae non semper coniuncta est suo actui;si quandoque operatur secundum eam, necessario mutatur, sed ista potentia exsecu tiua secundum te ab aeterno fuit in tempore: quia in tem pore Deus secundum eam operatus est: ergo Deus neces sario fuisset mutatus, minor patet: sed virtutem maioris ponit Ambrosius in libro suo de tri. dicens, Si Deus ante esset Deus, quam pater, & post pater fuit generationis ac cessione, mutatus est

Forte dicet aliquis, eadem difficultas curret contra te, si posueris, quod voluntas diuina sit principium producendi creaturam.

Respondeo per interemptionem, quia voluntas Dei fuit ab aeterno coniuncta suo actui secundo, nec vmquam disiuncta fuit ab eo; eadem enim volitione, qua Deus ab aeterno voluit mundum esse productum in tempore, eadem, & non alia produxit mundum in tempore; non est autem sic de potentia, quam tu ponis; quia secundum te actus illius potentiae est sola exsecutio imperij voluntatis, quae quidem exsecutio non fuit ab aeterno

3 Preterea, secundum philosophum & Commentato rem 13. ethicorum 7. physic. & in multis aliis locis, completa perfectio potentiae consistit in sua propria operatio ne: cum igitur secundum te propria operatio istius poten tiae sit exsecutio actualis ipsius creationis: igitur inter duo inconuenientia vnum sequitur necessario, vel que ista potentia ante mundi creationem fuit impersecta, & in nem pore facta, & perfecta, & sic Deus erit mutatus: vel quod Deus mundum creauit ab aeterno, & continuabit in eternum.

1 Preterea, si esset aliqua operatio in Deo, quae imme diate terminaretur ad rem extra, ita quod eius obiectum rimarium non esset essentia diuina: tunc talis operatio specificaretur a re exteriori tamquam a primo & per se termino suo, & per consequens Deus vilesceret, quia por ficeretur quodam indigniori se: sed si talis potentia exsecutiua ponitur distincta ab intellectu & voluntate, tunc operatio eius terminatur sic ad rem extra, quod nullum obiectum primarium habebit ab intra, & per consequens specificatur a re extra: ergo &c.

Praeterea, Hugo in libro de sacramentis loquens de diuina voluntate ait, Haec sola est, vnde ortum habet quic quid est, Et Anselmus in libro 2. Cur Deus homo, ait, Non st in Deo vlla faciendi necessitas, aut non faciendi impossibilitas, quia sola in eo operatur voluntas: Et istud ctiam probaui superius.

Ad primum nego antecedens. Ad probationem dico, quod creat vt diuina, quia posse creare soli Deo conuenit, nec sequitur illud inconueniens, quod tu infers, sed bend sequitur, si voluntas diuina est principium creaturae vt diuina est, quod nihil possit create, nisi sit Deus: sicut si equilaterus habet tres angulos aequiualentes duobus rectis; m quantum est triangulus, sequitur quod nihil possit habere tres angulos aequiualentes duobus rectis, nisi sit trian gulus vel si animal non est risibile, nisi inquantum homo; tunc bene potest inferri, quod homo primo, & per se est risibilis; & quoe nihil potest esse risibile, nisi sit homo, sic &c

Ad secundum patebit infra, ostendetur enim ibi quo modo creatio actio potest dici noua, & transiens: & quo modo manens in agente. Etiam ad virtutem istius argumenti responsum est supertus dist. prima in solutione rationum Auerrois de aetern tate mundi¬

Ad tertium potest dici ad maiorem, quod ex distinctione talium obiectorum non oportet dare plures potentias formaliter distinctas, sed sufficit, quod vna detur, quae est virtualiter plurium contentiua. Potest etiam negari mi- nor, quia sicut inferius & speciale non distinguitur forma liter contra superius, & cone; sic creabile non est obiectum formaliter distinctum contra volibile & intelligibile¬

Ad quartum dicendum, quod illud dictum philosophi fic absolute acceptum non est verum: quia ex actibus tam intellectus, quam voluntatis gignitur & constituitur habitus: etiam ex actu intelligendi gignitur in nobis verbum Item voluntas est principium rerum artificialium, vt pa tet in libro Et hicorum & 9. metaph Item quamuis per intelligere speculatiuum nihil comstituitur extra intellectu; per intelligere tamen practicum necessario constituitur aliquid ad extra, cum opus transiens sit finis eius; iuxta ilud 2. metaph theoricae quidem finis speculatio, practicae vero opus.

Ad quintum dicendum, quod Hugo loquitur quantum ad modum nostrum intelligendi, quem capimus de his, quae videmus in nobis

Ad primum de potentia angelorum dicendum, quod ficut sentire & intelligere arguunt diuersas potentias com gnitiuas in nobis, tamen ipsis in angelo correspondet tam tum vna potentia; sic imperare & mouere, quauis sint in nobis a diuersis potentiis, in angelo tamen propter sui perfectionem eadem est potentia imperatiua & motiua¬

Ad secundum dicendum, quod quando ab eadem vir tute procedunt due operationes, tunc non est inconueniens, quod vna illarum operationum requirat aliquam proportionem, quam alia non requirit, sol enim illuminat ad quamcumque distantiam, non tamen generat ad quamcumque distantiam. Item sol illuminat remotius, quam calefacit.

Ad tertium dicendum, quod argumentum imaginatur falsum, scilicet, quod angelus ipso velle suo moueat formaliter; & istud non est verum, quia velle suum non est formaliter mouere, sed virtualiter; vnde sicut angelus ip so intelligere intelligit formaliter, & ipso velle vult formaliter, sic ipso mouere mouet formaliter. Virtualiter au tem actus transiens potest principari a substantia separata, mediante actu formaliter immanente

Ad quartum dicendum, quod non oportet tantam distinctionem ponere in superioribus, puta in angelis, quan ta est in infcrioribus, puta in nobis; igitur neganda est con sequentia. Ad probationem consequentiae dico, quod ma gis arguit oppositum, quam propositum: quia eo ipso, quam motor & forma non possunt coincidere in idem numero vt dicitur. 2. physic. ideo motor coiunctus magis requirit in suis potentijs distinctionem, quam motor separatus.

Ad quintum dicendum quod maior vniuersaliter louendo non est vera; vnde debet sic moderari, quod actues ciusdem rationis sunt a potentia eiusdem rationis forma liter, vel a potentia alia, quae huiusmodi potentiam continet virtualiter; sic autem est in proposito, quia voluntas & intellectus angeli comprehendunt virtualiter virtutem, motiuam secundum locum, quae formaliter est in brutis; quod autem maior sit falsa, sine iam dicto modetamine patet: quia per eandem formam arguendi probaretur, quod potentia materialis, quae est in musculis eiusdem rationis esset in Deo: quia Deus non minus bene potest mouerehumanum corpus sine motu elicito a virtute, quae est in musculis, quam mediante tali motu.

Ad sextum dicendum, quod concesso toto argumentonon plus concluditur, nisi quod virtus motiua sit in ange lis; quod autem huiusmodi virtus differat realiter a voluntate & intellectu, non probatur.

Ad septimum dicendum, quod non repugnat eandem tirtutem habere plures operationes circa plura obiecta. uarum secudum unam ponit obiectum in esse intetiona li, & secundum aliam in esse reali: Sol enim per eandem virtutem, qua caelum & stellas immutat intentionaliter; olum alterat ista inferiora non solum intentionaliter, verum etiam valde realiter. Ad formam argumenti dicendum, quod minor non est vera loquendo de intellectu & voluntate Dei & angeli: velle enim diuino cuucta produm cuntur in esse: Etiam, vt dictum est supra, intellectus, & voluntas angeli virtualiter comprehendunt virturem, seu potentiam motiuam; ideo angelus per intellectum & vo untatem potest rem immediate ponere in hoc esse reali, quod est esse motum secundum locum.

Ad octauum dicendum eodem modo, quo dictum est id quartum argumentum de potentia Dei

Ad nonum dicendum, quod maior non est vera, nisi lo uendo de op rationibus propriis immediate a poten tiis elicitis, quia cum plures operationes eliciuntur ab ea dem potentia, vna mediante alia, contingit quandoque tales operationes plus differre, quam alias operationes immediate elicitas a duabus potentiis realiter distinctis. bol enim immediate illuminat planetas, & mediante tali illuminatione, quae est operatio intentionalis generat, asi num, vel equum, & tamen plans est, quod generatio asini & illuminatio planetarum plus differunt, quam audire & videre, quae immediate eliciuntur a duabus potentus rea liter distinctis. Sic in proposito, quamuis plus differant mouere corpus & velle, quam velle & intelligere, tamen quia mouere non est immediata operatio ipsius angelis quia ipsum elicit mediante suo velle in aliena natura: ideo quamuis plus differant mouere & velle, &c

Dicit etiam iste doctor, quod ista conclusio sit contra Parisiensem articulum, qui dicit, quod angelum mouero corpus per solum intellectum & voluntatem error Salua istius doctoris reuerentia articulus non facit me tionem de intellectu; Dicit enim articulus 2s sic, quod ntelligentia sola voluntate moueat caelum error: Articu lus ergo non tangit me, quia ego non excludo intellectum, immo dico, quod mouet pet intellectum & voluntatem,

Dato tamen, quod ita staret articulus, sicut iste allegati ad hoc dico, quod error esset non propter exclusionem virtutis exsecutiuae, quam ipse ponit, sed propter exclusio nem virtutis diuine, sine qua impossibile est angelum quod cuque corpus mouere, quae virtus diuina intelligitur esse exclusa, cum dicitur sola voluntate

Tertio dico, quod angelus non mouet corpus immediate per essentiam suam.

Quia angclus non intelligit, nec vult immediate per essentiam suam sine media potentia: ergo nec mouet nisi mediante potentia. Antecedens patet etm per eos, qui oppositum tenent istius coclusionis; consequentiam probo, quia s operatio habens maiorem conformitatem cum essentia intellectualis creaturae non potest immediate elici a tali esentia sine media potentia; sequitur quod nec illa, quae mi norem conformitate habet cum huiusmodi essentia: sed mouere corpus minorem habet conformitatem cum es sentia angeli, quam intelligere, seu velle: ergo &c 2 Praeterea, in omni agente ordinato habente actionem immanentem & transeuntem, semper actio transien praesupponit immanentem, & per consequens actio transiens non respiciet immediatius naturam agentis, quam manens: sed actiones immanentes ipsorum angelorun non respiciunt naturam nisi mediante potentia, vt iam dictum est, ergo &c

3 Praeterea nulla substantia creata est immediatum priu cipium operationis, vt patet. 7. metaph. per Commentatorem: sed essentia angeli est substantia creata, ergo &c.

4 Praeterea, sicut se habet essentia ad esse, sic se habet virtus ad agere: sed essentia est immediatum principium essendi: ergo virtus siue potentia est immediatum principium agendi.

3 Praeterea, quandocunqe in eodem agente principium substantiale & accidentale concurrunt respectu eiusden actionis, quamuis principium substantiale sit principali principium illius operationis: accidentale tamen est prin principium immediatum: quia in tali actione accidens ess instrumentum substantiae: instrumentum autem est prinpium immediatum, quamuis illud, cuius est instrumentum sit principium principale: sed operationis angelicae essentia angeli est principium substantiale; intellectus autem & voluntas sunt principia accidentalia: ergo &c

Sed contrarium istius conclusionis tenet quidam doctor, & hoc probat sic. 1 Per illud spiritualis substantia immediatius mouet eorpus, per quod immediatius habet ordinem ad corpus sed hoc est essentia angeli; quia magis conuenit angelus cum corpore per hoc, quod est substantia, quam per hoc, quod est intellectus

2 Praeterea, per illud mouet angelus immediate, per quod conuenit sibi esse in loco; nam angelus ibi est, ubi operatur, ut patet per Dam. li. 10. Sed esse in loco conuenit angelo per essentiam suam: nam per illud est aliquid in loco, quod est in ipso prse localiter motu: sed sicut ani mal mouet seipsum per animam, & mouetur per corpus ideo esse in loco per se magis conuenit ei ratione corpo ris, quam ratione animae: sic angelus mouet se localite per intellectum & voluntatem, mouetur autem per natiu ram: igitur esse in loco magis conuenit ei ratione essentiae suae, fiue naturae.

3 Praeterea, cum anima mouet corpus proprium per cognitionem & desiderium, immediatius mouet virtute nature suae, quam per cognitionem & desiderium: ergo similiter & angelus &c

Sed ista non concludunt. Nam ex quo iste non negat. quod intellectus & voluntas angeli aliquid faciant ad mo tum, cum angelus mouet corpus: igitur per immediatam diuisionem oportet dicere, quod vel concurrant ad tali motum per modum principij principalis, vel per modun principij immediati: non primo modo, quia hoc conueni ipsi naturae: ergo secundo modo,

Ad primum nego maiorem; non enim apparet quare sit magis vera in spiritualibus, quam in corporalibus: sed i omnibus corporalibus videmus cam esse salsam, substantia enim ignis immediatius habet ordinem ad lignum, in quod agit, quam calor ignis, loquendo de ordine conuenientiae eiuidem generis, de qua currit probatio mino ris subsumptae: & tamen nullus dubitat, quin calor ignis sit immediatius principium alterationis, qua lignum ab igne mouetur, quam substantia ignis; vnde talis ordo non arguit immediationem principij ipsius motus, sed principalitatem.

Ad secundum dicendum, quod minor non est vera: quivt probaui in primo li, angelus est in loco per virtutem vt se extendit ad operationem: quia in hoc attenditur quantitas ipsius angeli & non in essentia angeli secudum quod essentia est, cuilibet autem rei conuenit esse in lo co secundum quod quanta est: & ideo licet esse angeli sit in loco, tamen ipsa non est angelo ratio essendi in loco; & quia per est nota causalitatis & rationis; ideo angelus non est in loco per essentiam,

Ad tertium dicendum, quod non est simile de animam nostra & angelo, sicut iam patuit superius.

Quarto dico, quod quis angelus moueat corpus per intel Quarta lectum, & voluntatem, immediatius tamen respectu talis conciufio. motus se habet voluntas, quam intellectus, quia medium immediatius se habet ad extremum, quam extremum ad extremum: sed velle ipsius angeli est quasi medium inter suum intelligere & mouere; in agentibus. n. a proposito operari presupponit intelligere & velle; ipsum autem vel le naturaliter praesupponit intelligere: cum bonum cognitum sit obiectum voluntatis: igitur scire est primo, vese secundo, operari, siue moueri tertio. Et quia secundum tenet medium inter primum & tertium: igitur &c

ARTICVLVS I. Vtrum mali Angeli possiut mouere, siue immutare sensum hominis

VANTVM ad secundum articulum dico cum Bea to Aug. 18. de ci. Dei, quod demones possunt illude:. re sensus hominum: quia quod homines coloribus veris; hoc demones figuris fictis facillime facere possun, vi ibidem ait Aug. vnde infra recitat Aug. quod quaedam mulicres stabulariae magicis artibus per esum casei mutabant ho tom. mines in asinos, qui & onera portabant, & finito opere redibant, & erant homines, sicut ante fuerunt. Et eodem. c recitat Aug. quoe Apuleius in quodam suo lib fatetur istuc de conuersione in apparentiam asininam per esum casei sibijpsi semel accidisse: haec autem & cetera consimilia pos sunt fieri tripliciter, scilicet mutatione sensus, seu organi, medij, & obiecti: nam sicut si aliquis pro libito voluntatis suae posset mutare partes alicuius figurae, ille ex vna figura faceret, prout vellet, apparentiam cuiuslibet figure; sic demon, quia potest mutare humorem oculi, prout vult, conseruatis speciebus, vel similitudinibus rerum, quae sunt in illis humoribus; ideo potest in visu hominis facere apparentiam cuiuslibet figurae. Et sicut variando localiter, seu situaliter illum humorem potest quamlibet figuram in apparentiam cuiuslibet figurae sic mutare: sic illum hu morem alterando potest apparentiam cuiuslibet coloris facere, & quemlibet colorem a sua propria apparentia murare: nam si miscet sanguinem cum humore oculi, tunc om nia apparent rubea, & sic de alijs, quae tali humori per dae monem possunt misceri. Item quia secudum perspectiuos in omni visione describitur triangulus, cuius basis se te net ex parte rei visae, & conus hoc est angulus acutus ex parte oculi videntis, & secundum que ille angulus est maior, vel minor in oculo, secundum hoc res visa iudicatur esse maior, vel minor. Et hinc est, quod res eadem quanto magis distat ab oculo bene disposito tanto minor appare bit: quia quanto latera trianguli ab eadem base remotius protrahuntur, tanto conus eiusdem trianguli minuitur, & acutior efficitur, & per consequens mediante huiusmo di triangulo res minor iudicatur. Et istud intelligatur co teris paribus: quia posset eadem res remotius existens por ita spissum medium videri, quod grossior appareat, quan prope existens videbatur per medium substantiale, sicut apparet, quando homo per vitrum plenum aqua, quod tenet in manu, videt ipsam manum: & quia daemon praedictum angulum existentem in oculo videntis potest restringere, vel dilatare: ideo potest facere, quod res valde magis appareat parua, & valde parua appareat multum magna. Et sic omnem illusionem potest facere in visu hominis, cum possit mutare apparentiam figurae coloris & magnitudinis, seu quantitatis. Et similiter ex parte melij potest daemon facere huiusmodi, deceptiones: sicut enim quae videntur per vitrum rubeum, seu blancum, iu dicantur esse rubea, seu blanca: sic mutato medio per ipsum daemonem res alterius coloris, quam in veritate esset posset apparere Propter quod ait Rabanus in glosa super Exo. Diabolicis figmentis magi spectantium oculos deci piebant, vt res in sua specie remanentes aliae viderentur. Et eodem modo ex parte obiecti posset fieri talis illusio. Vnde legitur in libro Clementis, quod Simon maguarte magica fecit, quod pater Clementis apparebat, quasi esset ipse Simon magus.

ARTICVLVS Iil. vtrum mali angeli possint immutare inte lectum hominis

VANTVM ad tertium articulum pono duas conclusiones.

Prima est, quod daemon non potest immediate moue re rationem hominis, quia da oppositum, tunc illabere tur ei consequentia patet, quia non posset eam immedia te attingere, nisi fieret ei inatrinsece praesens; Sed consequens est falsum: Nam secundum Aug. in libro de ecclehasticis dogmatibus, illabi menti illi tantum est possibile, qui creauit eam. Et idem Aug. in lib de fi. ad De ( ait, qui singulis spiritibus inest terminus, quo vnus ab alio distin guitur, & vnus in alio non est.

Secunda conciusio est, quod mediante trasmutation phantasmatum potest angelus bonus ac etiam malus ra tionem hominis immutare. Vnde si Deus permitteret tunc numquam fuit homo ita sapiens, quin daemon de on dinando & distrahendo sua phantasmata posset eum tan tum impedire, quod nesciret formare vnam facillimam rationem, & econtra, siv ellet Deus, angelus siue bonus, sius malus posset multum iuuare hominem in rationum formatione, & multarum veritatum inuestigatione, & ho vel species in sensibus interioribus sopitas & abscondita; excitando, & secundum debitum ordinem ad phantasma, tum organum reducendo: Vel etiam species quibus actu;s liter homo vtitur, bene disponendo & ordinando respe ctu veritatis pro tunc inquirendae: nam secundum quod phantasmata magis ordinate se habent in phantasia resp ctu alicuius inquirendae veritatis, secundum hoc meliori ordine perueniunt ad intellectum in virtute luminis in tellectus agentis, & per consequens citius & clarius homo deuenit in cognitionem huiusmodi veritatis

ARTICVLVS IIII Vtrum mali angesi possint immutare affe ctum homuus

SVANTVM ad quartum articulum est aduerten dum, quod duplex est affectus, siue appetitus in homine, vt patet 4. de anima scilicet sensitiuus & intelli ctiuus, & secundum hoc possunt hic poni tres conclusiones.

Prima est, quod angelus potest appetitum sensitiuum mouere immediate: quia ille appetitus fundatur immediate in organo corporali: ideo angelus faciendo aliquam transmutationem circa illud organum, poterit immediate mouere huiusmodi appetitum, fiue affectum. Antecu dens patet, quia appetitus sensitiuus diuiditur in irrasci bilem & concupiscibilem, quorum vter que subiectiui fundatur in corpore. consequentia etiam patet: nam da to, quod secundum partem irascibilem propter concursi calidi sanguinis circa cor homo sit valde iratus, potest bo nus angelus distrahere illam superfluitatem sanguinis a corde, & ad alias partes corporis huiusmodi sanguinen ordinare, & tunc qui fuit iratus efficitur mansuetus. Econ uerso vero malus angelus potest huiusmodi concursum sanguinis facere, vel factum augere, & sic mansuetum in¬ citabit ad iram, vel iratum ad maiorem iram. Et vodem modo de concupiscibili, quia dato, quod aliqua superca lefactiua sint circa renes, quibus homo naturaliter ad ve nerea interdum inclinatur, potest bonus angelus illam tentationem extinguere, huiusmodi calefactiua a reni bus d istrahendo; vel aliqua refrigeratiua eisdem partibus adhibendo: Malus vero angelus contraria horum faciendo causat tentationem & motum in virtute concupiscibili.

Secunda conclusio est, quod directe & immediate angelus non potest mouere appetitum intellectiuum, quia substantia spiritualis ibi est, vbi operatur, sed angelus non potest esse directe in hominis voluntate: ergo &c. Maio patet per Dam. libro. 10. Minor etiam patet, quia da op. positum, tunc quia angclus est indiuisibilis, ac etiam humana voluntas, & indiuisibile attingens indiuisibile tot liter se profundat in eo, vt patet.7. physicorum: ergo si an gelus immediate moueret hominis voluntatem, tunc il laberetut ei, quod ex dictis superius patet esse falsum

Forte dicetur, quod angelus sic agit in voluntatem, quod tamen non immediate attingit ipsam.

Respondeo, quod quae non tangunt non agunt, vt patet in libro de generatione: ergo si angelus non attingi git immediate ipsam voluntatem, tunc nec immediate fiue directe mouebit ipsam, & hoc est propositum istius secundae conclusionis consequentia ista patet: quia sicut mouere, vel agcre praesupponit tangere, vel attingere, sic im mediate mouere presupponit immediate attingere

Conclusio tertia est, quod allectiue, seu persuasiue angelus potest mouere voluntatem. Quia appetitus sensiu uus trahit appetitum intellectiuum; licet etiam traba tur econuerso ab appetitu intellectiuo, vt patet 3. dea nima: ergo angelus mouendo appetitum, potest allicere hominis voluntatem, licet non possit vincere, nisi volin tate voluntarie consentiente. Etiam ordinando phantal mata ad bonum, vel ad malum, potest incitare persuasim ad cogitationes bonas vel malas; Et sic intelligenda sud verba Nedae, qui tractando illud actuum. 5. c. tentauitsmi thanas cor tuum ait, sathanas implet cor alicuius cal lida, & fraudulenta deceptione animam in affectum mi litiae trahens per cogitationes & incendia vitiorum

Ad argumentum principale dicedum, quod minoress falsa, quia cius oppositum probatum est in primo artienlus istius quaestionis.