Quaestio 1

Quaestio 1. An Eucharistia sit dignissimum sacrametitum.

TRVM EVCh ARISTIA sit dignissimum saV cramentum.

Videtur, quod nonQuia quod non est sacramentum, hoc non est dignissimum sacramentum: Fucharistia non est sacramentum, vt videtur: ergo &c. Maior patet per locum a toto in modo ad suam partem in modo negatiue. Minor probatur: quia quod non est vnum sacramentum, hoc non est sacramentum, sed eucharistia non est vnum sacramentum: ergo &c. Maior patet: quia per idem est aliquid ens, & vnum ens; vt dicitur. 4. Metaphysi. Et eadem ratio est hominis, & vnius hominis, vt dicitur t, elenchorum. Minor etiam patet: quia vnitas rei vol est ex vnitate materiae, vel ex vnitate formae, sed in eucharistia ess duplex materia, scilicet panis, & vinum, & duplex forma huic duplici materiae correspondens

Contra tanto sacramentum est dignius, quanto contentum sub sacramento, & exhibitum per sacramentum st nobilius: sed sub eucharistia continetur Christus Deus, & homo, quo nihil potest esse nobilius: ergo &c. In ista quaest. quattuor sunt videnda. Primo de istius sacramenti institutione. Secudo de eius forma, & consecratione Tertio, de eius sumptione, & dispensatione. Et quarto, de eius eminentia, & dignificatione.

RES OLVTI oO. Et si sacramentum Fucharistiae ante christi aduentum non de buerit institui: apte tamen prope tius passionem dicitur fuisse constitutum, cuites quidem forma, qua vtitur Romana ec- clesia, a heato Petro fertur fuisse tradita. Vnde cum huiusmodi sacramentum cetera sanctit ate ant ecellat sacramenta, dignitate quoquae omnium praest ant issimum esse celebratur.

ARPICV. LVS De santtissim sacramenti Fucharisti nistitutione.

QVANTVM ad primum pono duas conclusiones. Prima est, quod istud benedictum sacramentum non debult institui ante aduentum Christi.

1 Quia sactamentum non debebat institui priusquam esset res, quae sub sacramento debuit contineri: sed huiusmodi res non fuit ante aduentum Christi, vt de se patet: quia corpus Christi est res principaliter contenta in isto benedicto sacramento.

2 Praeterea, sacramentum plenitudinis gratiae non debuit institui, antequam veniret tempus gratiae: sed eucharistia est sacramentum plenitudinis gratiae. Ideo enim dicitur ab euh, quod est bonum, & charis, quod est gratia, quasi bona gratia. Et tempus gratiae non erat ante Chriti aduentum, vt patet per Apostolum ad Qal. vbi ait. At vbi venit plenitudo temporis; misit Deus filium suum. Forte contra istam conclusionem diceret aliquis infidelis sic; Meditina confortatiua debet dari debilibus, vt confortentur, sed istud sacramentum specialiter dicitur esse medicina confortatiua, & homines communiter ante Christi aduentum dicuntur fuisse debiliores, quam post aduentum: ergo &c.

2a Praeterea, omnis viator indiget viatico, sed ant. Christi aduentum non minus fuerunt homines viatores, quam post aduentum eius, & istud sacramentum est viaticum viatorum: ergo &c

3 Praeterea, nullo tempore boni fideles priuari debue runt alimento spirituali: sed ab exordio mundi semper fuerunt aliqui boni fideles, & istud sacramentum ess splituale fidelium alimentum: ergo &c.

Ad primum dicendum, quod maior non est semper vo ta: quia debilibus debet dari medicina praeparatiua, prius quam ipsis detur medicina confortatiua, alias ipsi periclitantur, co quod fortitudinem fortis medicinae eorum debili tas non poterit sustinere. Ideo praecessetunt in veteri lege multae figurae istius sactamenti, tamquam medicina a remotis praeparans, & disponens homines ad istud sacramentum: Deinde praedicatio Christi suceessit tamquam praeparatio proxima ad recipiendum istam fortem meditinam: Et tamen istis non obstantibus quidam fortitudi nem istius medicinae non poterant sustinere. Dicente enim Christo, nisi manducaueritis carnem filij hominis, & bi- beritis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis, di rebant quidam. Durus est hic sermo, quis eum poterit au dire: & abierunt retro, quasi abhorrentes fortitudinem istius medicinae.

Ad secundum dicendum, quod duplex est viaticum Vnum sustentans transeuntes per viam, aliud perducens vsque ad patriam. Primum viaticum fidelibus numquam detecit: quia hoc erat scriptura sacrav vel aliqua reuelasio, vel consolatio diuina: Secundum vero viaticum est ipsa eucbaristia: & ideo dari non debuit nisi eo tempo¬ re, quo patri celestis patriae placuit nos ad patriam eruenire.

Ad tertium dicendum, quod vt patet ex iam dictis, ipsi non fuerunt priuati omni alimento, licet non habuerint stud forte, & solidum alimentum, quod non congruebat aruulis existentibus in statu imperfecto. Vnde ipsis pro tunc sufficere dobuit lac, quod sugere poterant de figuris, & exemplis scripturarum.

Secunda conclusio est, quod aptissimum tempus instia uendi istud sacramentum erat proxime praecedens Chri sti passionem.

1 Quia Christus erat caput fidelium, & ipsi membra eius: & ideo, licet non esset necessarium istud sacramentum eo tempore, quando corporali sua praesentia istud ca ut suis membris iungebatur ctamen quando per passionem ista corporalis praesentia tolli debebat, tunc istud sa cramentum erat. necessarium, vnl saltem valde congruum, quatenus sublata corporali praesentia capitis ipsorum fia delium, adhuc ipsi fideles vniti manerent suo capiti praesentia sacramentali.

2 Praeterea, vt patet in euangelio, saluator noster isto sacramento voluit nobis iugem, ac fidelem memoriam uae passionis imprimere: ergo congruissimum fuit istud acramentum instituere in vltima cena postquam indilate mediante passione discipulos decreuit relinquere: Forte dicetur, quod signum memoriale debet sequi, & non praecedere illud, pro cuius instituitur memoria, seu recordatione :ergo si istud sacramentum est institutum pro memoria passionis, tunc debuit institui post passionem, & non ante. Praeterea, signum praecedens aduentum rei, cuius est signum, cessat postquam res aduenit er- go si istud sacramentum est signum passionis, & praecessit eam, tunc peracta passione debuit cessare.

Ad primum dicendum ad maiorem, quod licet tale signum quo ad significationem debeat sequi rem, quam ignificat: tamen quo ad institutionem potest praecedere: Potest enim antequam res fiat institui signum, quod huiusmodi rem significet, & reducat ad memoriam non pro tunc quando mstituitur, sed pro illo tempore quando huiusmodi res facta est. Vnde etiam saluator dixit discipulis suis. Et nunc dixi vobis antequam fiat, vt cum factum fuerit reminiscamini, quia ego dixi vobis.

Ad secundum patet per iam dicta: qualicet signum raecedens, quod praecise institutum est significare ipsam rem, vt est futura cesset per aduentum significatis; hoc tamen non est verum de illo signo, quod licet ante institua tur, tamen sic instituitur, vt rem significare debeat postquam facta fuerit: Potest enim amicus, dum praesens ess cum amico, dare aliquod signum dicens; per illud recora deris mei, cum ate recessero: sic in proposito &c.

RTICVIRVS I. In quo lit cbaracter subiettiue.

QVANTMM ad secundum articulum, primo videno dum est de forma consecrationis corporis Chrid sti. Secundo de forma consecrationis sanguinis eius.

De primo est plana concordia, quoc haec est formu, quam sanctus Petrus creditur tradidisse Romanae ecclesiae, qua dicitur, hoc est enim eorpus meum

Sed contra istud multipliciter dubitatur: Primo: quia Christus non videtur usus fuisse hac forma: ergo inec alij debent ea vti. Consequentia patet: quia nulla vere ba sacramentalia poterunt habere efficaciam nisi ex intitutione Christi. Probatur antecedens quia antequam diceret ista verba, benedixit panem, & fregit, & postea orrigendo discipulis corpus fuum a primo dixit verpa praedicta: sed antequam porrexit benedicendo con¬ fetrauit; ergo verbis: praedictis non fuit vsus pro forma consecrationis.

2 Praeterea, Fusebius, & Ambrofius addunt pro forma consecrationis, accipite, & comedite: ergo praecise in verbis praedictis non consistit forma consecrationis. Con sequentia patet. Probatur antecedens: dicit enim Euse bius sic. Inuisibilis sacerdos visibiles creaturas in suum corpus conuertit, dicens, accipite, & comedite: hoc est corpus meum: Et quasi eadem verba ponit Ambrosius, & >habentur de conse. dist. 2.

3 Praeterea, nihil debet poni in forma consecrationis quod non est de substantia formae: sed omnes doctores concedunt, quod haec coniunctio enim non sit de substan tia formae. Et confirmatur: quia dicit Dionysius in primo lib de di, no. Non est audendum dicere aliquid de diui nis praeter ea, quae nobis ex sacris eloquijs sunt expressa sed additio praedictae coniunctionis non videtur esse in euangelio

4 Praeterea, istud pronomen hoc est pronomen demon stratiuum: aut ergo demonstrat corpus Christi, aut aliquid aliud differens a corpore Christi. Non primum: quia tunc ex vi verborum non fieret consecratio corporis Chri sti, eo quod ante quam verba proferrentur, esset ibi corpus Christi. Nec secundum: quia tunc esset ibi locutio falsa nam quod est aliud a corpore Christi, hoc non est corpu Christi: Forma autem satramenti non potest consistere in falsa locutione.

3 Praeterea, vel demonstrat illud, quod est praesens vel praeteritum, vel futurum non potest dari primum: quia tum actu profertur illud pronomen demonstratiuum, tunc nihil est ibi praesens nisi substantia panis, & acciden tia eius, & aliae res circumstantes, quarum nulla est conpus Christi: nec secundum, nec tertium: quia hoc verbum est cum sit praesentis temporis, ipso mediante, nec demonstratur praeteritum, nec futurum. Et confirmatur: quia quod praeteritum est, hoc non est: licet quandoque fuerit, & quod futurum est: hoc non est licet quandoque fiat, vel possibile sit fieri.

S Praeterea, quando virtute aliquorum verborum fi- transubstantiatio, vel quaecumque alia transmutatio, tuno talia verba debent exprimi cum verbo significante actu practicum, & non cum verbo substantiuo presentis temporis: sed virtute praedictorum verborum fit transubstantiatio: ergo in illa locutione non debet poni hoc verbum est, cum non sit significatiuum alicuius transitus, vel ictionis:

Ad primum dicendum, quod circa hanc materiam, quam implicat ista ratio, scilicet, de modo consecrationis, quo Cbristus confecrauit, quando eorpus suum discipulis tra didit, sunt tres opinionens, quarum primae duae negatent consequentiam, antecedens concedendo.

vna enim istarum opinionum dicit, quod Christus cum habuerit potestatem exeellontiae: ideo sine verbis, & absque forma verborum consecrauit sola virtute diuina, & postea verba protulit, quibus alijs formam consecrandi tradidit: quia, sicut Christus, sine verbis bapticatus fuit. & postea nobis formam Papticundi per verba tradidit: sic in proposito &c. Confirmatur hoc ex dictis Innocenti tertij, qui ait, Sane dici potest, quod Christus virtute diuina confecit, & postea formam expressit, sub qua poster benedicerent

Sed istud non valet, quia secundum communem locum tionem, benedictio non fit sine verbis: sed Christus, dici tur benedixisse, vt patet Matth. 2 8. Nec est simile, quod assumitur de baptismo quia Christus non instituit baptis mum, quando baptixatus fuit, sed istud sacramentum instituit quando consecrauit. Nec valet, quod dicitur de Fi nocentio, quia talia verba non dicit diffiniendo, vel tam quam sua verba proferendo, sed tamquam verba iam, dictae opinionis recitando.

Est alia opinio, quae similiter concederet anteceden supradictae rationis: Dicit enim, quod Christus verbis con secrauit, tamen sub alia forma verborum, quam nos mo¬ do qonfecramus.

Et si dicitur istis, quae fuerit illa verborum forma, qua sus est Christus;

Respondent, qued illa verba non reuelauit Christus, & nobis sunt ignota. Sed istud dictum cum nec ratione, nec auctoritate innitatur, ideo ea facilitate potest negari, qua affirmatur. Etiam valde videtur esse dictum periculosum; quia sacerdos corpus Christi conficiendo profert haec ver ba tamquam a Christo prolata, ergo si Christus his verbis non confecit, tunc nec sacerdos conficeret. Est insuper tertia opinio, quae iuxta ea, quae ponit, si debet respondere ad supradictam rationem, tunc habet concedere consequentiam, & negare antecedens: Tonit enim ista opinio, quod Christus eisdem verbis consecrauit, quibus & nos consecramus: sed propter probationem ar tecedentis supradictae rationis dicunt, quod eadem verbbis dixit. Primo enim, vt dicunt, quando Christus confecit, tunc haec verba dixit sub silentio. Secundo, quando corpus suum discipulis tradidit, tunc eademverba dixit aperte tradendo eis formam conficiendi

Sed nec istud valet: quia frustra fit per plura, quod aeque bene fieri potest per pauciora, vt dicitur 1. physic, sed itrum que scilicet conficere, & formam conficiendi tra dere aeque bene potuit Christus facere dicendo huiuse modi uerba semel, sicut si bis dixisset: Cum ergo Deus, & natura nihil faciant frustra, vt patet primo coeli; & mudi: ergo Christus, qui erat verus Deus, praedicta, verba fru stra non iterauit. Etiam sacerdos nunc conficiendo non profert praedicta uerba tamquam sub silentio a Christo prolata

Ad formam igitur supradicti argumenti respondendo dicendum, quod antecedens non est verum. Ad probatio nem dicendum, quod maior, & minor ambae deficiunt: uia Christus antequam dixit, hoc est corpus meum, nec benedixit, nec fregit, nec dedit: sed dicendo haec verba siniul benedixit, fregit, & de dit. Vvnde hoc participium dicens, debet construi cum omnibus istis tribus. quia ceomitanter se habuit ad omnia ista tria, scilicet ad benedicere, frangere, & dare. Et ideo, exclusis tribus praedictis opinionibus, tenenda est pro: nunc communis opinio, quae ponit, quod Christus praedicta verba tantummodo semel dixit & semel dicendo simul consecrauit, & nobis consecrandi formam tradidit

Ad secundum dicendum, quod Ambrosius, & fusebius non addunt illa duo verba, accipite, & comedite tamquam spectantia ad formam sacramenti consecrandi: sed tamquam spectantia ad vsum sacramenti consecrati.

Ad tertium dicendum, quod illa coniunctio enim non est de necessitate formae sic, quod sit de necessitato tonsecrandit quia si omitteretur, adhuc per: alia verb onsecraretur: Est tamen de necossitate consecrantis; quia ij, quis consecraret i: & illam coniunctionem scienter omitteret, ille mortaliter peccaret: quia ex sraruto, vel vsu Romanae ccclesiae illa coniunctio est apposita, quem vsum creditur ecclesia a sancto Petro accepisse. Ratio au tem additionis istius esse videtur: quia sacerdos dicit ver ba praedicta quasi in persona Christi: igitur optime ponitur ista coniunctio enim ad exprimendum continuatio nem, & ordinem istorum verborum ad precedentia verpa, Christi. Ad confirmationem dicendum, quoed illa verba Dionysij sunt intelligenda quantum ad textum sacri cripturae: nihil enim est addendum, quod uariat textum scrapturae: taliter enim addens maledicitur a beato Toan se apoc. vlti. c. Per hoc tamen non intelligitur, quin posi sit ficri additio pro textus declaratione, ornatu, & continuatione Propter hoc enim dicit sacra scriptura de seipsa. Qui operantur in me, non peccabunt, qui elucidant me, vitam aeternam habebunt.

Ad quartum respondet doctor communis dicens, quod poc pronomen hoc nec demonstrat, terminum ad quem ipsius transubstantiationis determinate: quia iam siagnificatio locutionis praesupponeret entitatem rei si gnificatae, & non esset causa eius, neque demonstral terminum a quo determinate: quia eius demonstratio impediret veritatem significationis totius locutionis: cum terminus a quo non remaneat in vltimo instanti locutionis: Relinquitur ergo, quod demonstret illud quod est commune vtrique termino indeterminate Sicut autem in formalibus mutationibus commund vtrique mutationi est subiectum, vel materia: distin guuntur autem termini per formas accidentales, ve substantiales; ita in transubstantiatione commune est accidentia sensibilia, quae remanent: diuersitas autem est substantiarum. Vnde sensus est, hoc contentum sub his speciebus est corpus meum. Haec est responsio istius doctoris de verbo ad verbum

Sed salua istins sanctissimi doctoris reuerentia & san ctitate, videtur, quod ex his dictis difficultas argumenti non tollatur.

1 Quia concessis his duabus propositonibus, quas ipse hic ponit, scilicet, quod pronomen hoc demonstret illud, quod commune est vtrique termino transubstantiationis, & quod commune in transubstantiatione est accidentia sensibilia, quae remanent, tunc sequitur, quod pronomen hoc demonstret accidentia, & per consequens tota locutio verborum consecrationis erit falsa: quia accidentia non sunt corpus Christi. Si dicitur, quod per illud commune intelligit illud, quod vltimo concludit scilicet contentum sub illis speciebus, tunc duplex apparet in ista solutione defectus.

2 Primo: quia tunc frustra, & inutiliter, & nullatenus ad propositum conclusionis, quam infert, posuit illam se cundam propositionem, qua qicit: quod commune vtrique terminorum transubstantiationis est accidentia sensibilia, quae remanent

3 Secundo: quia adhuc non euaditur difficultas: nam quamuiscumque aliquis terminus sit communis, & indeterminatus: tamen quando adiungitur ei pronomen demonstratiuum, tunc determinatur, & singularixatur intantum, quod proposito, in qua subiicitur, nec est vniuersalis, nec indefinita, sed mere singularis. Vnde sicui patet in regulis logicalibus, proposito singularis est illa in qua subiicitur terminus discretus, vt sortes currit, vel terminus communis cum pronomine demonstratiuo, sicut hic homo currit. Dicere ergo, quod commune, & in determinatum maneat in suae communitatis indetermi- natione, addito sibi pronomine demonstratio, est dicer oppositum in adiecto: quia, vt sic, terminus communis aequipollet termino discreto, & singulari, qui omnem indeterminationem excludit. Istud ergo demonstratum quod subiicitur in hac propositone, qua dicitur, hoc est corpus meum, vel est determinatum ad standum pro con pore Christi, vel pro aliquo alio, & tunc procedetur in ratione sicut a principio.

4 Praeterea. in propositone ordinate prolata sine de terminatione subiecti per pronomen demonstratiuum, subiectum non est communius, & indeterminatius prae dicato: ergo multo minus hoc poterit esse in propositone supradicta, in qua subiectum est dcterminatum per pronomen demonstratiuum: Consequentia de se patet. Antecedens habetur in libro Porphyrij, vbi dicitur, quod omnis praedicatio, vel est superioris de inferiori, vel es aequalis de aequali: Primo modo praedicatum est communius subiecto. Secundo modo tunc est aequalis communicatis cum communitate subiecti

Alij dicunt, quod quando sacerdos dicit verba praedi cta, tunc illud pronomen hoc nullam demonstrationem facit: quia non profertur a sacerdote significatiue, sed re- citatiue. Et hanc responsionem, ponit innocentius tertius in libro de officio missae

Sed nec istud valet. 1 Quia tunc verba, vt dicuntu i sacerdote, non magis respicerent praesentem substantiam panis, quam aliam materiam quamcumque praesentem vel absentem, & tunc non conficeretur: quia non accederet verbum ad elementum, nec per consequens fieret sa cramentum: quia secundum Augustinum ex eo, quod verbum accedit ad elementum fit sactamentum.

2 Praeterea, nec per istam fugam euadunt isti difficul tatem: quia saltem Christus dixit praedicta verba significatiue: ergo, Christo dicente huiusmodi verba, illud pronomen hoctaliquid demonstrabat, vel ergo illud demomstratum fuit corpus Christi, vel aliud a corpore Christi: ergo manet tota difficultas argumenti, nisi aliud dicatur. Alij dicunt, quod ibi sit demonstratio non ad sensum, sed solum ad intellectum. Vnde cum dicitur, hoc est cor pus meum, iste est sensus, significatum per hoc est corpus meum. Sed nec istud valet: quia sicut non conficitur lacramentum cum dicitur, haec imago est Christus, & tamen vere hoc, quod demonstratur, significat Christum: sic nec in proposito prolatione praedictorum verborum conficeretur sacramentum.

Alij dicunt, quod ibi est demonstratio ad sensum: quia Iy hoc demonstrat panem, non tamen simpliciter: sed secundum quode est transubstantiatus in corpus Christi. Sed nec hoc valet: quia panis transubstantiatus non est panis: ergo non demonstratur panis ad sensum

2 Ptaeterea, dum profertur Iy hoc, non est facta transubstantiatio: ergo nisi aliud dicatur, ex dictis adhuc non ostenditur, quod demonstretur panis trai substantiatus. Alij dicunt, quod est demonstratio mixta: quia parrim est ad intellectum, & partim ad sensum, vt sit sensus, hoc est corpus meum, id est, illud, in quod istud est transmutandum, est corpus meum. Et ista est responsio sichardi de sancto victore in suo lib de tri. Et hanc resposionem ad praesens sustinendo dico ad maiorem praedictae rationis, quod pro nomen hoc demonstrat corpus Christi: non tamen ita, quod quando prosertur demonstratio praesentialiter, ibi sit, sed que ibi erit, cum substantia panis in ipsum transubstantiata fuerit.

Ad quintum dicendum, quod esse praesens pro nunc dupliciter potest intelligi. Vno modo, tempore, quo proertur demonstratio. Alio modo tempore, pro quo prosertur demonstratio. Primo modo non demonstratur ibi corpus Christi, vt praesens: quia quando profertur demonstratio, tunc nondum est ibi. Sed secundo modo demonstratur: vt praesens quia tempus, pro quo profertur demonstratio, est tempus, quod immediate sequitur vltimum instans, ad quod terminatur tepus mensurans pro lationem huius orationis, qua dicitur, hoc est corpus meum: in illo enim instanti fit transubstantiatio panis in corpus Christi: ergo corpus Christi praesens est sub spe ciebus remanentibus tempore consequenter copulato ad illud instans

Forte dicetur, quod non est nullam efficaciam habet sed verba pro illo instanti non sunt: quia iam in praeteritum transierunt; ergo nullam virtutem, vel efficaciam habebunt verba consecrationis respectu ipsius transubstantiationis.

Respondeo, quod quamuis in illo instanti verba non sint quantum ad praecedentem prolationem: tamen sunt in illo instanti quantum ad finalem clausionem, seu termi- nationem, & per consequens in illo instanti merito dicuntur habere virtutem, & efficaciam: quia veritas orationis a primo habetur, & significatum eius a primo concibitur, cum ipsa oratio finaliter clauditur. Et forte hoc notat Aristoteles primo perihermenias, cum ait, quod hoc ver bum idest significat compositionem, quam Sine compo sitis, idest, Sine extremis, quae sunt subiectum, & praedicatum, non est, id est, non contingit intelligere. Etiam in probatione supradictae rationis allumitur falsum, cum dicitur, quod futurum non demonstratur mediante verbo praesentis teporis. Vsus enim loquendi ostendit hoc esse falsum, Sicut patet, cum quis dicit, ecce nunc taceo, vel ecce nuncbibo, & in ceteris consimilibus. Si enim actus bibendi, vel tacendi refertur ad tempus, in quo profertur hoc aduerbium demonstrandi, ecce, tunc vtique est futurus, quamuis proferatur verbo praesentis temporis Si autem huiusmodi actus refertur ad tempus, non in quo. sed pro quo profertur huiusmodi demonstratio, tunc ta¬ lis actus praesens est quia proferens talem demonstrationem profert eam pro tempore immediate sequenti: sic etiam in proposito dicitur, hoc est corpus meum &c.

Ad confirmationem patet per ea, quae dicta sunt

Ad fextum dicendum, quod verba praedicta non proferutur a ministro tamquam ex persona ministri, sicut fi in aliis sacramentis, sed tamquam ex persona Christi. Idec forma istorum verborum in duobus differt a forma verborum ceterorum sacramentorum.

Primo: quia nomina trinitatem diuinam exprimentia non ponuntur in ista forma: quia cum haec verba tamquam in persona Christi proferantur, qui est verus Deus, ad hoc innuendum non fit hic aliqua inuocatio trinitatis.

Secundo, quia verba in alijs sacramentis proferuntur in persona ministri: ideo per talia verba debet exprim. actus ministri, & per consequens oportuit, vt ibi ponero tur verbum operatiuum. Haec vero verba, quia proferun tur in persona Christi, ideo in eis non oportet ponere verbum operatiuum exprimens actum suceessiuum ipsius ministri, sed debet poni verbum substantiuum, puta, est tamquam expressiuum actus vltimi, & perfecti istius sacramenti, quod est esse corporis Christi sub speciebus ipsius panis. Et per hoc patet ad formam argumenti.

De forma autem sanguinis quo ad sui praecisionem, puta vbi incipiat, & vbi finiatur diuersi diuersimode loquuntur. Quidam enim dicunt, quod sicut precise forma consecrandi, seu conficiendi corpus Christi consistit in his verbis, hoc est corpus meum: sic forma sanguinis praecise consistit in his verbis, hic est calix sanguinis mei.

Alij dicunt, quod debet addi noui, & aeterni testamen ti misterium fidei

Adhuc sunt alij, qui dicunt, quod addendum est, qui pro vobis, & pro multis aliis effundetur in remissionem peccatorum. quae istarum opinionum verior sit, vsquequaque certum non est, cum in scriptura sacra haec forma sic praecise determinata non inueniatur, nec etiam ex aliqua determinatione ecclesiae appareat sic praecisa.

Tertia tamen opinio tutior, & securior esse videtur: quia quando condiciones apponuntur ad subiectum, & praedicatum alicuius propositonis, tunc huiusmodi con diciones videntur esse de integritate locutionis expressae per talem propositionem: sed omnia illa addita per secundam, & tertiam opinionem sunt quaedam condicio. nes determinantes praedicatum propositonis positae pro forma per primam opinionem: ergo videntur esse de in tegritate illius locutionis, & per consequens ad formam consecrationis vna cum praedicta propositone videntur pertinere,

Forte contra primam additionem dicetur, quodni uum, & aeternum respectu eiusdem implicant contradi ctionem: ergo non possunt esse de forma vnius, & eiusdem sacramenti. Consequentia patet. Probatur antecedens quia aeternum est illud, quod caret principio: sed nouum non solum dicit rem habentem principium, sed etiam implicat propinquum esse ad suum principium.

2 Praeterea, sicut sanguis Christi effufus est pro nobis sic corpus Christi traditum est pro nobis, sicut testatur Christus uc. 22. dicens, hoc est corpus meum, quod pre vobis tradetur: Sed hoc non obstante, non fit mentio di traditione corporis in forma conficiendi corpus: ergo ad formam conficiendi sanguinem non debet mentio fieri de sanguinis effusione.

3 Praeterea, Qraeci dicuntur vti sic forma, hic est sanguis meus noui testamenti pro vobis, & pro mnltis effulus in remissionem peccatorum: igitur vel Oraeci non conficiunt, vel nos non conficimus, vel duae erunt forme conficiendi sanguinem Christi.

Ad primum dicendum, quod licet istud benedictum Christi testamentum fuerit pro itunc nouum quantum ad exteriorem institutionem, & executionem: tamen fuit aeternum quantum ad diuinam praedestinationem: er go in illo dicto nulla est contradictio: quia quamuis ae ternum, & nouum ibi dicantur de eodem: hoc tamen est secundum alium, & alium modum.

Ad secundum dicendum, quod quia passio Christi magis exprimitur in forma conficiendi sanguinem, quam in for ma conficiendi corpus, ad passionem etiam magis videtur pertinere sanguinis effusio quam corporis traditio. ideo icet in illa forma non fiat mentio de corporis traditione, tamen in ista debuit fieri mentio de sanguinis effusione

Ad tertium dicendum, quod, vt communiter dicitur, beatus Petrus formam, qua nos vtimur, tradidit ecclesiae Romanae, quam accepit ex his, quae vidit, & audiuit immediate a domino lesu Christo. Et si instatur contra hoc quia nullus euangelistarum ponit hanc formam totam modo, quo nos ea utimur. Respondet Innocentius tertius, quod euangelistis non fuit cura de formae, qua vti deberemus, positone, sed solum de rei gestae narratione ideo quamuis sub eisdem verbis non inueniatur formi nostra in euangelistis, tamen non est dubitandum Deaum Petrum eam a Christo accepisse, & ipsam sua auctoritate ecclesiae Romanae tradidisse. eatus etiam Paulus creditur Qraeeis tradidisse formam, qua ipsi vtutur, quam & ipse accepit a domino Tesu Christo, iuxta quod ait Ego autem accepi a domino, quod & tradidi vobis: Et ideo credendum est, quod tam Fatini, quam Oraeci vere conficiunt. Vnde vna est forma ciraecorum, & Latinorum quo ad intellectum, licet aliquo modo mutetur quo ad sensum.

R TLCVLVS I. De sanctissimi sacramenti eucbaristia sumptione & dispensatione.

QVANTVM ad tertium sic procedam. Primo circa istum articulum pono ea, quae communiter dicutur. Secundo ostendam, quod in quodam casu ista communia dicta teneri non possunt

Quo ad primum communiter dicitur, quod illud sacramentum tantummodo a ieiunis debet sumi, nist imminente mortis periculo cont ingat oppositum, ne quis decedat sine viatico. Quia cibum summae deuotionis, & reuerentiae alter cibus non debet praecedere: sed istud sucramentum est cibus summae deuotionis, & reuerentiae: ergo &c. Et ista est intentio sanctae matris ecclesiae, vt patet de conse dist. 2. c. si quis vbi dicitur, Placuit spiritui sancto, vt in honorem tanti sacramenti prius in os Christiant dominicum corpus, quam alius cibus intraret. Quod autem mortis periculo imminente oppositum fiat, patet per commtinem ritum sanctae matris ecclesiae.

Sed contra primam istius conclusionis videtur esse pri mordialis institutio istius sacramenti: quia dominus lesus Christus instituit istud sacramentum post coenam: cum ergo omnis Christi actio nostra sit instructio, videtur, quod licite non ieiuni possimus sumere istud sacramentum.

2 Praeterea, ait Apostolus. Dum conuenitis ad manducandum inuicem expectate, si quis autem esurit, domi manducet: sed Apostolus loquitur ibi de manducationem corporis Christi: ergo postquam domi manducauerunt licuit eis sumere corpus Christi in ecclesia

3 Praeterea, saltem semel in anno videtur, quod liceat sano homini post coenam sumere corpus Christi: quia dicitur de conse dist. 1. sacramenta altaris non nisi a ieiunis hominibus celebrentur, excepto vno die anniuersario, quo coena domini celebratur.

4 Praeterea, si sufficit hominem esse inieiunum ac suscipiendum sacramentum, qui alias dispositus est ad eius susceptionem, tunc qui bibit, vel sumpsit medicinam, vel de electuario comedit, licite posset celebrare vel communionem sumere: quia potus, & maxime aqua, vel sum ptio medicinae, vel electuarij non soluit ieiunium

Ad primum cum dicitur, quod institutio istius sacramenti est contra conclufionem, nego, sicut enim aliqua in terdum expediunt pro rei generatione, quae non expediunt pro eius nutritione: sic aliqua quandoque expediunt pro rei institutione, quae non expediunt pro rei com tinuatione. Ad probationem dicendum, quod licet om nis Christi actio nostra sit instructio: tamen huiusmod instructio non est semper ad similiter operandum, alias oporteret nos mortuos suscitare, & super aquas siccis pedibus ambulare, cum talia fecerit Christus. Vnde sicui Christus baptixari voluit, vt nobis daret exemplum baptixandi: tamen ex hoc, quod triginta annorum erat ci baptix aretur, & in flumine lordanis baptixaretur, non dedit imitationis exemplum, vt scilicet nos baptixemur quando triginta annorum fuerimus, & quod in lordane baptixemur: sic licet Christus: quia celebrauit, & communicauit, exemplum hoc faciedi tribuerit: tamen quia hoc post coenam fecit, & in tali loco fecit, in hoc non pro buit nobis exemplum similiter faciendi. Debemus ergo Christum imitari quantum ad formam, & materiam sacramenti: quia ista sunt essentialia sacramenti: non autem in accidentalibus, sicut sunt locus, & tempus. Ista enim determinata sunt per determinationem ecclesiae ex spiritus sancti informatione.

Ad secundum dicendum, quod illud verbum apostoli, quo dicit, domi manducet, non est intelligendum ante communionem, sed post communionem.

Ad tertium dicendum, quod licet quandoque ecclesia in coena domini communionem admiserit: hoc tamen ad sacramenti reuerentiam nunc est prohibitum, & per oppositam consuetudinem penitus abrogatum

Ad quartum dicendum, quod duplex est ieiunium scilicet ieiunium naturae& iciunium ecclesiae. Primum iciunium requiritur ad percipiendum communionem, & non secundum. Et quia sumptio cuiussibet alimenti de nouo suscepti ab extrinseco tollit ieiunium naturae, siue acci piatur per modum cibi, vel potus, vel etiam per modum medicinae: ideo omnia haec secundum legem commune post eorum sumptionem prohibent recipere sacram conmunionem: quia solum illa hora homo est iciunus iciunio naturae cum illa dic naturali nihil adhuc sumpsit ab ex trinseco de praedictis, incipiendo diem naturalem a me dio noctis. Dixi autem ab extrinseco: quia dato, quod ali quid de cibo praecedentis dici remanserit inter dentes hominis, quod incaute homo deglutiret, ex hoc homo non diceretur soluisse ieiunium naturae, sicut nec deglutiendo saliuam: & ideo talis non prohibetur illa dic no cessario a communione, licet propter reuerentiam sacra menti possit abstinere, si non fuerit necesse, vt celebret, vel communicet illo dic. leiunium vero ecclesiae manet inuiolatum etiam post vnicam comestionem, nec tollitur nisi per secundam comestionem, vel sumptionem eo rum, quae in cibum de se consueuerunt assumi

Et ideo dicit doctor communis, quod ea, quae propter alios cibos accipi consueuerunt, vel digerendos, sicut electuaria: vel per membra deducendos, sicut potus vini, vel aquae, talia iciunium ecclesiae non soluunt, quam uis aliquo modo nutriant assumentem.

Casus, quem promisi, est iste. Pofito, quod sacerdos cum debet sumere sanguinem inueniat solam aquam fuisse in calice, nec hoc percipiat donec aquam deglutiuit, vel saltem deglutire oportet, puta, quia habet eam in ore: & propter hoc, quia tetigit corpus Christi, vel reliquias eius: ideo non licet illam aquam de ore reiicere. Sumpta ista aqua talis sacerdos non est iciunus iciunio naturae, & tamen ex statuto ecclesiae ipse debet sanguinem consi crare, & sumere antequam missa finiatur: quia de conse dist. 2. c. relatum, dicitur, qui conficit, tenetur communi tare, Et ibidem, c comparimus dicitur, quod vel ab integris abstineat, vel integra recipiat

Per primum ergo capitulum celebrans tenetur sacramentum sumere, per secundum tenetur integre sumere scilicet corpus, & sanguinem.

1 Sed forte dicetur, quod ex mandatis ecclesiae nullus debet reddi perplexus, ita quod non possit vitare morta le peccatum: sed sic esset in promposito: quia, si consecrat. sanguinem, & sumit cum, tunc peccat contra mandatun de ieiunio, si non consecrat, vel consecratum non sumit; tunc peccat contra ea, quae modo sunt inducta.

2 Praeterea, qui scandalixat populum fidelem, videtu mortaliter peccare, iuxta quod ait Saluator Vae homini er quem scandalum venit. Sed si reincipiat canonem de nouo consecrando, tunc scandalix abit populum fidelem finem missae expectantem.

3 Praeterea, in die parasceues sacerdos sumit corpus Christi non consecrando vinum, quod est in calice. Ex quo posset alicui videri non esse mandatum ecclesiae sacerdotem sumere sanguinem immediate post corpus Christi.

Ad primum dico, quod sacerdos talis non est perplexus: quia duobus mandatis simul concurrentibus, quorum vnum districtius praecipitur altero, si nequaquam simul poterunt obseruari, tunc non peccatur, si dimitti¬¬ tur mandatum minus stricte praeceptum propter obseruationem illius, quod magis stricte diguoscitur esse praeceptum: sed magis prohibitum esse videtur sacerdotem celebrantem sumere corpus Christi sine sanguims confe ctione, & sumptione, quam quod sumat sanguinem non ieiunus: quia primum graue sacrilegium esse censetur, de conse. dist. 2. c. reperimus, vbi dicitur, quod diuisio huius sacramenti sine grandi sacrilegio non poterit prouenire, Secundum vero nusquam dicitur esse sacrilegium: Igitur praedicto casu posito non tenetur sacerdos ad obseruatio nem mandati de ieiunio: quia ipsum obseruando peccaret grandi sacrilegio, quod nullo modo est sanctae matris ecclesiae intentio.

Ad secundum dicendum, quod populus de hoc non debet scandalicari: quia non habet populus iudicare dehoc, quod sacerdos quandoque diutius protrahit morum in canone: quia hoc ex diuina inspiratione, & singulari deuotione aliquando poterit prouenire. Et ideo si ratione consecrationis neglectae recuperandae prolixiorem moram contraxerit, hoc ipsi fideles debent in meius conuertere, cogitando, quod hoc fiat ex singulari sacerdotis deuotione. Etiam non est opus totum legere ca nonem ab illa parte, simili modo postquam coenatum est vsque ad finem: quia de stricto iure non est necesse nisi, quod consecret, & sumat sanguinem

Ideo agilis, & prudens sacerdos ad hoc, ne contingat scandalum, potest accedere ad cornu altaris, & reciperi vinum quasi pro ablutione calicis, & parum de aqua, si nihil remansit in calice de aqua prius in eo existente, & reuerti ad medium altaris, & dicere verba canonis ab illa parte, simili modo, vsque ad illam partem. Vnde & mo mores nos domine tui serui. Et sic consecrationne facta ponat calicem super altare, & immediate resumat eum, dicens Calicem salntaris accipiam, & nomen domini in uocabo laudans dominum, & ab inimicis meis saluus ero; Et tunc faciat crucem cum calice, dicens. Sanguis domini nostri lesu Christi custodiat animam meam in vitam aeternam

Quo dicto sumat sanguinem, & procedat vlterius modo consueto vsque ad finem missae. Ista tamen sint dicta saluo semper meliori iudicio, & maxime sancta matris ecclesiae, quae si alia circa haec fieri determinaret, ex tunc haec reputo pro non dictis in toto, vel in parte, secundum quod determinationi ecclosiae viderentur obuiare.

Ad tertium dicendum, quod statutum de sumendo sanguine post sumptionem corporis, non obligat sacerlotem nisi pro tunc, quando facit officium, in quo tenetur consecrare corpus Christi: sed in diei parasceues officio pse non debet consecrare. Vnde hostia consecrata reser uatur a praecedenti dic: ideo non obligatur illa dic ad com secrandum, vel ad sumendum sanguinem, sicut etiam aica persona post communionem corporis non tenetur ad sumptionem sanguinis: sed potest sumere vinum non consecratuni.

ARTICVLVS IIII. De numero sacramentorum nonae legis & eorim sufficientia.

QVANTVM ad quartum articulum dico breuiter, quod Sme istud benedictum sacramentum est omnium saeramentorum dignissimum.

Quia quantum vnum sacramentum aliud excedit in sanctitate, tantum excedit in dignitate: sed istud sacramentum omnia alia excedit in sanctitate: ergo &c. Maior patet: quia tota dignitas sacramenti consistit in hoc, quod vel continet, vel confert sanctitatem. Minor probatur. quia illud sacramentum maiore pollet sanctitate, quoc continet illud, quod est sanctum essentialiter & formaliter, quam illud, quod solum dicitur sanctum per quandam attributionem extrinsecam, puta, quia est signum sanctitatis, vel quia est causa instrumentalis sanctitatis in quo- dam alio realiter ab eo distincto. Sed sacramentum eucharistiae continet Christum, qui inquantum est Deus, eft ipsa sanctitas essentialiter, secundumquod est homo, habet in se eminentem sanctitatem formaliter, cetera vero sacramenta sunt solum sigua sanctitatis, vel eius causa in strumentalis in quodam alio realiter ab ipsis distincto, puta in homine, qui suscipit sacramentum: ergo &c. Ad argumentum principale dicendum, quod minor non est vera. Ad probationem illius dicendum, quod vnum numero simpliciter potest, quantum ad praesens, tripliciter accipi, scilicet vnum actu, indiuisibilitate, puti, vt putus, qui est quid vnum actu, & potentia. Alio modo, vnum continuitate, vt linea, quae est quid vnum actu, potentia tamen multa. Tertio modo dicitur aliquid vnum perfectionali integritate, sicut domus, & vnaquaque alires, ad cuius integritatem diuersa requiruntur: quorum tamen vnum non est forma alterius. Et isto modo sacramentum eucharistiae est vnum: quia ordinatur ad vnam spiritualem refectionem, quae ad integritatem suae perfectionis ad modum corporalis refectionis requirit cibum, & potum:

Forte dicetur, quod Qregorius appellat istud sacramen tum pluraliter in quadam oratione dicens Perficiant in nobis domine tua sacramenta, quae continent

Respondeo quod requisita in isto facramento sunt ma terialiter plura: & ideo sic loquitur Sregorius in plurali: tamen sunt vnum sacramentum, formaliter per relationem ad vnam operationem, quam in nobis habent perficere, scilicet refectionem spiritualem: Et ideo in vna, & eadem oratione profertur istud sacramentum pluraliter, & singulariter, puta in illa complenda, quae dicitur. Purificent nos quaesumus, domine, sacramenta, quae sumpsimus, & intercedentibus omnibus sanctis tuis, praesta, vt hoc tuum sacramentum non sit nobis reatus ad poenam sed intercessio salutaris ad veniam &c.

Forte dices, quod falsum assumam: quia alia est forma consecrationis sanguinis, & alia forma consecrationis ipsius corporis: ergo ista non sunt vnum formaliter

Respondeo, quod sicut in domo plurfficatur forma par tis: alia enim est forma fundamenti, alia tecti, & alia pa rietis: vna tamen est forma totius, puta vnio partium, ad inuicem: sic in proposito vna potest dici forma totius, scilicet vnio omnium istorum, prout ordinantur ad vnam integram spiritualem refectionem. Et quia non a forma partis, sed a forma totius res dicitur esse vna; ideo iltud sacramentum debet dici vnum