Quaestio 1

Quaestio An filius in Diuinis de substantia patris generetur.

VTRVM filius generetur in diuinis de substantia patris.

Et videtur, quod non quia illud, cuius substantia nec est materia, nec quasi materia generationis filij de illius substantia non generatur filius sed essentia diuina, siue substantia patris, nec est materia, nec quasi materia generationis filii, ergo &c. maior patet: quia denotat circunstantiam catise naterialis: minor etiam patet quo ad hoc, quod essentia diuina non sit materia, cum ipsa sit purus actus; nec etiam est quasi materia: quia non est subiectum alicuius formae ipsi genito communicatae.

In contrarium est beatus August. qui illud asserit in multis locis. Hic sunt quattuor videnda. Primo, vtrum actus notionales conueniant diuinae essentiae actiue, puta vtrum generare possit, vel spirare. Secundo, utrum sibi com ueniant passiue, pnta vtrum diuina essentia generetur, vel spiretur. Tertio, vtrum diuina essentia debeat dici for malis terminus actus notionalis. Quarto illud, quod quae ritur in praesenti

RESOLVTIO. Quamuis in diuina essentia actuum notionalium, siue actiue siue Fassiue accipatur, principium quod nequaquam esse possit: torumdem tamen principium quo esse non negatur, cin pTaesertim ipsa Diuina essentia huiusmodi actum form alis terminus esse comprobetur Vndi sequitur, quod solus filius in Diuinis proprie de subst antia pairit generetur.

ARTICVLVS Vtrum actus notionales conueniant duunae essentiae actiue, puta Vtrum generare possit uel sprare.

QVANTVM ad primum principale, vtrum actus non tionales conueniant diuinae essentiae actiue: dico, qui aliquid actiue se habere respectu actuum notionalium dupliciter potest intelligi: vno modo, vt principium quod tales actus principiat, puta generat, vel spirat, alio modo: vt principium, quo tales actus principiantur, puta quo gene rans generat.

Primo modo dico, quod actus notionales non conueniunt diuinae essentiae actiue.

1 Quia principisi, quod producit, necessario distinguit realiter ab eo, qud sua actione pducitur, sed essentia diui na non distinguitur realiter a filio, vel a spiritu san cto, qui per actionem notionalem producuntur, ergo actus non compe tunt diuinae essentiae actiue, tanquam ei, quod producit.

2 Praeterea, generans, & genitum adinuicem referuntur oppositis relationibus, vt patet 5. metaph sed essentia non refertur ad filium, nec ad spiritum sanctum relatione opposita, ergo nec generat, nec spirat.

3 Praeterea, si essentia generaret, vel generaret essentiam diuinam, vel personam diuinam, cum ergo semper gignens, & genitum sint distincta realiter, ergo si essentia generaret essentiam, esset distincta a seipsa, si personam, essen distincta a persona, quorum vtrique est impossibile in diuinis.

Sed oppositum illius posuit Abbas loachim dicens, quod essentia generat essentiam: quia vt ait.

1 Non minus illa est vera, essentia generat essentiam quam illa, Deus generat Deum, cum Deus sit terminus essentialis: ficut igitur illa conceditur, Deus generat Deu non tamen propter hoc ponuntur plures dij realiter ab in uicem distincti, sic illa secundum eum est concedenda, es sentia generat essentiam; non tamen propter hoc erun duae essentiae realiter distinctae. & si dicitur sibi illud Augusai de trini. quod impossibile est producens, & productum non esse realiter distincta, ipse respondet dicens, quod Aug debet intelligere de producente, & produdo cum sumutur suppositatiter, non auteni cum sumuntur essentialiter, sicut patet in illa, Deus genuit Deum.

2 Possemus etiam illam opinionem etroneam fucare siue apparentem facere aliquibus sophismatibus, Primo sic Cum dico essentia generat, vel predicatum est realiter idem cum subiecto, vel differt ab eo realiter: si primo mo do, tunc erit proposito necessario vera: quia impossibile est propositionem esse falsam, in qua idem praedicatur di seipso; si secundo modo, tunc erit aliquid in diuinis, quod realiter differt a diuina essentia, & per consequens cum ipsa faciet compositionem.

3 Praeterea, sicut se habet actus essentialis ad perso¬ nam, sic actus personalis ad essentiam, se d actus essentia lis, quamuis sit communis, verificatur tamen de qualibet persona secundum se sumpta propter vnitatem essentiae, cum persona. llla enim est vera, pater intelligit, quamuis ntelligere sit actus communis tribus personis; ergo & actus personalis, puta generare, quamuis sit personae proprius, verificabitur de essentia secundum se sumpta propter identitatem personae cum essentia.

4 Praeterea, id, quod est pater, generat filium, essentia diuina est pater ergo generat filium

Praeterea, Aug. 7. de tri. dicit, quod filius est essentia. Ei 15. de trin ait filius est substantia de substantia.

Sed illa opinio est erronea, & ab ecclesia catholica con demnata; ideo dimissis rationibus, & auctoritatibus, quas etiam magister hic adducit in littera quamplurimum copiose, capiam solum ad praesens verba sanctae matris eccle siae, extra de summa trinitate, & fide catholica cap. danamus, vbi sic dicitur, Sacro approbante concilio confitemur, cum Petro, quod vna quaedam summa res est in diuinis, quae nec generat, nec generatur, nec procedit, sed est pater qui generat, filius qui gignitur, & spiritus sanctus qui procedit. Cum ergo dicat Aug. "Euangelio Dei non crede rem, nisi in quantum ab ecclesia Dei fuerit approbatum", ergo patet illam opinionem a cunctis fidelium mentibu esse penitus respuendam, cum a Dei ecclesia non solum non approbetur, sed etiam manifestissime reprobetur,

Ad illud ergo, quod dicit Ioachim, quod aeque uera est illa, essentia generat essentiam, sicut hec, Deus generat Deum; nego, & ad probationem dico, quod quamuis Deus sitter. minus essentialis ficut essentia, & idem significet, quod essentia, habet tamen alium modum significandi, quam essentia, rtione cuius aliquid vere potest affirmare de ipso, quod tamen false affirmatur de essentia; habet enim hoc nomen Deus modum significandi denominatiuum, siue comcretum, ratione cuius implicat subiectum, & ideo cum sibi adiungitur actus notionalis, talis adiuctio facit ipsum de terminate stare pro supposito, cui proprie conuenit talis actus. Sed hoc nomen essentia habet modum significandi abstractum, propter quod secundum suum modum significandi non implicat subiectum, & ideo quamuis actus notionalis sibi adiungatur, non tamen determinatur ad standum pro illo supposito, cui proprie conuenit talis actus, sed manet iuxta suum modum significandi in sua absolu ta abstractione, quamuis igitur illa sit vera, Deus genuit Deum. quia cum in subiecto stet pro supposito patris, & in praedicato pro supposito filij, gignens, & genitum sum ibi distincta realiter, nec per consequens generat seipsum, lsta tamen est falsa, essentia generat essentiam: quia idem indistincte ponitur in subiecto, & predicato. Olosa etiam eorum, qua glosant dictum Aug. corrumpit textum: quia Aug. eodem cap. ait, nulla omnino res est, quae seipsam. gignat, vt sit, vel ergo tu dices, quod essentia diuina nulla omnino res sit, quod esset absurdum nimis, & etiam contra tuum propositum: quia tunc non generaret, quia quod omnino nulla res est, generare non potest: vel dices, quod sit aliqua res, & tunc expresse per dictum August, excluditur ab ea posse seipsam generare

Ad secundum dicendum, quod vt ait philosophus periher menias, nomina & verba idem significant, ergo hoc verbum generat, & hoc nomen veneratio quantum ad rem significatam idem significant, licet differant quantum ad modum significandi. Cum igitur generatio in diuinis praedicetur identice de diuina essentia, ideo possumus dicere quod in hac propositone, essentia generat praedicatum est idem realiter, quod subiectum quantum ad rem significatam, non tamen quantum ad modum significandi: quia hoc verum generat significat per modum cuiusdam egressus, quo pencrans aliquid in esse producit, quod eo ipso, quo productum est necessario differt a producente, & hoc essentiae diuinae repugnat, cum nihil sit in diuinis, a quo essen tia diuina realiter distinguatur. Sed hoc nomen generatio, cum sit substantiuum nomen, habet modum significandi fixum, ideo ratione sui modi significandi non im¬ peditur, quin identice possit praedicari de essentia. Vnde cum dico, essentia est generatio, vel essentia est ipsum diuinum generare, non notatur hic transitus de essentia in aliquid productum, sed notatur quaedam reciprocatio, siue quaedam identificatio ad essentiam.

Ad tertium dicendum, quod quamuis actus essentiales com uenientes essentiae conueniant etiam personis, aliquae tam habitudines conueniunt essentiae, quae tamen repugnant per sonis. essentia enim est ad se, & persona non est ad se. Si- omnia praedicata, quae simpliciter dicunt perfectionem con uenientia supposito, conueniunt etiam essentiae, puta s pater est Deus, sapiens, bonus, siue sapientia, bonitas haec omnia, & cetera consimilia praedicantur de essentia. Aliqua tamen, quorum esse magis consistit in quadam habitudine, siue relatione ad aliud, quam in entitate simpliciter, & perfectione, poterunt supposito conuenire, & tamen repugnare essentiae, cuiusmodi sunt omnes actus notionales, vt notionales sunt: quia vt sic sunt formaliter relationes quaedam, & ideo non possunt dicere perfectio nem simpliciter.

Forte dices, quod generare dicit perfectionem simpliciter, cum dicatur. 4. meteor. Vnumquodque tunc perfe ctum est, cum poterit sibi simile generare.

Respondeo dicendum, quod actus generandi non dicit erfectionem simpliciter, sed habere potentiam generan di hoc poterit dici perfectio simpliciter, & ideo philoso. phus non dicit, cum generat sibi simile, sed cum potest sibi simile generare; & ideo non possumus arguere ibi aliquan perfectionem simpliciter conuenire supposito, quae deficiat essentiae diuinae ex abnegatione actuum illorum non tionalium de essentia.

Ad quartum dicendum, negando maiorem: paternitas enim diuina est pater, & velle diuinum est pater, & tamen non generant filium: quia licet aliqua sint idem realiter, propter alium tamen modum essendi, aliquid poterit con uemre vni, & repugnare alteri

Sed si ille primus articulus illius primae questionis intelligitur secundo modo, puta vtrum actus notionales con ueniant diuinae essentiae actiue tamquam principio, quo tales actus eliciuntur, tunc dico, quod sic: quia illud, quod formaliter est potentia generatiua, & potentia spiratiua illi vere attribuuntur omnes actus notionales actiue tamquam principio quo: sed essentia diuina est huiusmodi: quia Vt probabo inferius in distinctione 7. essentia diuina est vere potentia generandi, atque spirandi, & omnia pro ducendi, quae ad intra realiter producuntur in diuinis. In productionibus autem ad extra, essentia diuina non solum est tribus personis principium productiuum quo, sed secundum se & per se ipsam est principium producens quod: quiin tali productione nihil impedit, quin essentia possit pro ducere, cum ipsa sit realiter distincta ab hmoni producto.

Et per iam dicta potest glosari verbum Aug. superius in quinta ratione positum, cum dicitur, filius est essentia de essentia, debet intelligi de essentia non tamquam a principio producente, sed taquam a princpio producendi¬

ARTICVLVS I. Vtrum actus notionaes conuemant diuinae essentia passiue, puta. Vtrum generetur vel spiretir.

QVANTVM ad Secundum pr rincipale, cum petitur, N vtrum praedicti actus notionales conueniant diuinae essentiae passiue, ita quod diuina essentia possit vere dici genita; dico, quod non¬

Quia manente eadem causa, manet idem effectus; sed principalis causa repugnantiae, quare superius dicebatur, quod diuina essentia non generat, erat: quia esset distincta ab aliquo ad intra in diuinis: quia gignens realiter distingnitur a genito, sic etiam eodem modo non potest dici genita: quia genitum realiter distinguitur a gignente.

2 Preterea, si ipsa esset genita, vel esset genita a se vel ab aliquo diuino supposito, non a sec quia sicut iam probatum est, ipsa non producit aliqud ad intra; nec etem pt esse distin cta a seipsa, nec ab aliquo diuino supposito: ergo nec a se, nec a diuino suppofito pot esse diuina essentia producta.

3 Praeterca, si essentia diuina esset producta, vel generata, tunc ipsa esset creatura. consequens est falsum, ergo & antecedens, probo consequentiam, quia si esset producta aDec esset producta, & per consequens differret a Deo propter distinctionem producentis a producto: cum ergo omne, quod non est Deus, siue creator, sit creatura, ergo &c Forte dicetur, quod non sequitur, differt a Deo ergo est creatura: quia filius in diuinis differt a Deo patre, & tamen non est creaturam

Respondeo, quod non est simile de filio, & de essentia: quia filius per filiationem differt a Deo patre, non vt Deuest, sed vt ille pater est, & vt ille filius est, sed essentia si dis ferret a Deo, oporteret, quod seipsa, & essentialiter differ ret, & per consequens necessario esset creatura: quia quicquid essentialiter differt a Deo, hoc est creatura

4 Praeterea, si essentia diuina generaretur, ipsa non esset prima essentia: quia sicut persona genita non potest dici persona prima, sic essentia genita &c.

3 Praeterea, pro conclusione est determinatio ecclesiae extra de summa trinitate & fide catholica superius recitata. Item pro ea sunt rationes, & sanctorum auctoritates per magistrum assignatae in illa distinctione.

Sed contra illam veritatem sunt duae opiniones, vna dire cte, & alia indirecte. Quarum prima dicit, quod quamuis essen tia diuina, vt est communis tribus personis non generetur, tamen vt est in filio proprie generatur: quia filius non est aliud, quam essentia genita. Et eodem modo dicunt, quod pater est essentia generans, & spiritus sanctus essentia spirata, siue procedens, ita quod secundum eos trinitas non est aliud, quam essentia triplicata, propter hoc amen, vt dicunt, non distinguitur essentia ab essentia rea liter, sed personaliter. Et illud probant si c¬

1 AuctoritateRichardi. 8. de tri. vbi ait, nihil aliud est atris persona, quod substantia ingenita, & nihil aliud est filij persona, quam substantia genita; Et ibidem eodem ca. inuehitur contra illos, qui oppositam partem tenebant in diebus suis dicens, Multi teporibus nostris surrexerunt, qui non audent hoc dicere, & multo periculosius contra sanctorum patrum auctoritatem illud audent negare. Ad illud aut, quod dicunt, auctoritatem inuenire non possunt. Ad hoc autem, quod nos dicimus, etiam ipsi auctoritates multai adducunt, & more Colvae, gladium, quo iugulentur deferentes, ad certamen procedunt. Et credo, quod Nichardus ibi notet magistrum libri sententiarum, qui multas auctoritates etiam pro illa non vera conclusione adducit. Et sequitur in eodem ca. In diuina natura vnius substantia est ingenita, & alterius genita: non tamen consequens est, vt sit alia, & alia substantia, sed alia, & alia persona.

2 Praeterea, Aug. de fide & svmb ait, pater genuit illud, quod est, sed hoc non potest intelligi de filio: quia pater non est filius, ergo intelligetur de essentia. item eodem li. Aug. dicit. Deitas Christi nata est de natura pa tris. Item ait, quicquid habet filius natum est

Praeterea, in diuinis proprie dicitur sapientia genita, ergo proprie potest dici essentia genita. consequentia patet: quia quicquid potest dici contra consequens etiam potest dici contra antecedens, cum essentia, & sapientia sint termini essentiales, & sint aequalis abstractionis, sed antecedens conceditur ab omnibus doctoribus modernis, & antiquis, ergo &c.

4 Praeterea, magister exponens in littera illud AuguIn diuinis est essentia de essentia, ait, quod hoc est dictum filius est de patre: ergo etiam magister videtur geminare essentiam in diuinis personaliter, quamuis eam vnam, & indistinctam dicat esse essentialiter.

3 Praeterea, quae sunt vnum, & idem realiter, si vnum veneratur, & reliquum: sed essentia est idem realiter quod filius, qui propria generatur, ergo &c

Sed illa opinio directe videtur esse contra determinatio ne sanctae matris ecclesiae, ideo tanquam erronea est peni tus respuenda. Omne enim, quod generatur, accipit essi ab alio, & dicitur relatiue ad ipsum, sed diuina essentia non dicitur relatiue, siue ad aliud, sed ad se, nec accipit esse ab alio, sed omnia habent esse a diuina essentia, ergo &c

Forte dices, vt in filio est, accipit esse ab alio, sia patre. Non valet quia etiam secundum te, eadem essentia peni tus indiuisa, quae est in filio, est in patre, & in patre non habet esse ab alio; si ergo in filio habet esse ab alio, tunvmum, & idem penitus indiuisum, & simpliciter absolutum habebit esse ab alio, & non habebit esse ab alio, quod est euidens contradictio.

Ad primum dicendum, quod maior est auctoritas ecclesiae orthodoxae, quae in generali concilio determinauis hanc opinionem esse erroneam, quam sit auctoritas Richardi, vel cuiuscunque alterius doctoris sancti; pot tamen Richardus excusari: quia determinatio concilij videtur venisse post illa dicta fichardi, quamuis illi non sint excusabiles, qui contra illam concilij determinationem to mere alserere praesumunt opinionem praedictam

Ad secundum dicendum, quod Augustinus per talia verba non intendit dicere essentiam esse genit am, sed commu nicatam. Etiam potest sic exponi, pater genuit illud, quod en substantialiter: quia sicut pater est in filio secundum nostantiam, vt patet loan. I4 sic pater est filius substanater, siue secundum substantiam: quia sunt vna substan AEt cum ait, deitas Christi nata est, debet exponi; id est, i muitatem communicata est a natura patris tanquam. mneipio, quo pater producit, vt superius etiam exposu A actoritates, & eodem modo dicendum est ad dicum Hilarij simili modo.

Ad tertium dicendum, quod sapientia supponit pro perso naflu, & non essentia, & hoc non ratione minoris abstra cionis, sicut videtur argumentum praetendere, sed ratio. ee appropriationis: quia licet sit communis tribus, appro retatur tamen filio: essentia autem sic est communis, quod nalli appropriatur.

Ad quartum dicendum, quod magister non accipit ibi essentiam pro persona, sic, quod essentia sit gignens, vel genita, sed vult per hoc exprimere, quod gignens, & genitum sint idem in essentia, quamuis differant realiter recione diuina

Ad quintum dicendum, quod patet eius solutio per ra quae dicta sunt in primo articulo, solutione tertij, & tarti argumenti

Secundo contra praedictam veritatem sunt quidam, ramuis non ita directe, sicut illi iam dicti, dicetes, quod rima essentia non generatur per se, sed gencratur per ac Aena Primam conclusionem cum suis rationibus concu do ideo motiua eorum, quo ad hoc non adduco ad pre. Secundam autem conclusionem ipsi probant sic T Vbicunque compositum, vel habens se ad modum compo sati generatur per se ibi componentia, vel haben se ad modum componentium, generantur per accidens. il patet quia dato bene, quod componentia sint priora compo Sto, tamen secundum esse, quod habent in composito, sunt periora composito, & per consequens vt sic gencrantui generationem composit, sed filius, qui per se generatorm dininis, secundum nostrum modum intelligend ponitur ex diuina essentia, & relatione, ergo &c.

2 Praeterea, quamuis secundum nostrum modum ineendi essentia praeintelligitur habere esse antequam D o, tamen secundum modum essendi, quo est in fiTonom pot est praeintelligi: quia secudum illum modum endi non est in patre, ergo saltem secundum talem mo dum essendi essentia generatur

Praeterea, id, quod generationi secundum nostrum nedum intelligendi praeexistit, & per actum genetation nit in se lormam, cum qua vnum suppositum con Pinat, quod proprie generatur, illud videtur esse subiectu racionis, & per consequens per accideus gencratur entia diuina est huiusmodi, ergo &c. probatio illius: quia per actu generationis accipit in se filiationem, cum qua constituit suppositum ipsius filij

4 Praeterea, philosophus metaph 7. ait, quod compositum genetatur per se, forma vero, & materia generantur per accidens: sed essentia diuina in generatione filij videtur habere rationem materiae, cum sit eadem in vtroque termino generationis, puta in patre & filio.

Et confirmatur: quia omi potentiae actiuae correspondet ali qua potentia passiui; sed in patre oenerante est aliqua poten tia actiua, qua generat, ergo in filio genito erit aliqua potentia passiua, qua generatur: haec aut non pot esse nisi essentia diuina, ergo &c. Item si in diuina generatione ef sentia non teneret locum materiae, tunc filius non generaretur, sed potius crearetur consequens falsum est, & hereticum, probatur consequentia: quia illud, quod non fi ex aliquo, illud fit ex nihilo, & per consequens creatur. sed illud, ex quo fit aliquid, habet locum materiae.

3 Praeterea, passiua generatio in aliquo signo prioritis praecedit filium genitum: igitur vt sic precedit, aut sul sistit in se ipsa, aut in essentia: non in seipsa: quia secudum Aug. nulla relatio potest seipsa subsistere, ergo in essentia, & per consequens essentia saltem per accidens gene tatur: quia omne illud, in quo est passiua generatio, aliuo modo genetatur.

Praeterea, si pater genuisset filium de substantia alie na, illa substantia per accidens fuisset genita, ergo eu genuit cum de substantia propria sua substantia aliquo modo dicet esse genitae quia si ignis generaret aliquid de sua substantinon minus sua substantia diceretur generari, quam dicatur ge nerari aliena substantia, si ex ea ignis aliquid generabit

Sed illa non concludunt.

Quia illud, quod generatur per accidens, non habet esse per se, sed solum sibi competit esse per esse illius, quod teneratur per se, sed essentia diuina non habet esse per sup positum, sed magis econuerso. Omnis enim natura, qua acquirit esse in supposito, non est suum esse, nec per consequens est de se formali necesse esse, quae omnia sunt fal sa, loquendo de diuina essentia

2 Praeterea, essentia per generationem communicata, in qua nullum esse, quod praehabuit, corrumpitur, nec aliquod nouum esse inducitur, illa non generatur per accidens ad modum materiae: essentia diuina in generatione filij ess huiusmodi, ergo &c. maior patet: quia ex hoc di materia naturalis per accidens generari: quia esse, quod praehabuit. corrumpitur, & nouum esse in ipsam inducitur; illarum igitur conditionum dato opposito, debet etiam concludi oppositum; minot patet quo ad illam parte, quod nullum esse essentiae diuinae corrumpitur per diuinam generationem. robo eam, quo ad alteram partem, scilicet quod per illam penerationem nullum esse nouum in ipsam inducatur quia actus infinitus actiuari non potest per aliquam super uenientem actualitatem: quia infinitum non capit additionem, sed essentia diuina est actus infinitus

Et confirmo hoc idem sic, quia omne perfectibile, & re cipiens esse, habet rationem potentiae passiuae, quae actu puro simpliciter repugnat, & per consequens necessario repugnabit essentiae diuinae, quae est actus omnino purus; vt patet, 12. metaph¬

3 Praeterea, id, quod generatur per accidens, non habet esse, nisi in eo, quod generatur per se: sed diuina essentia non habet esse in solo filio, sed illud idem esse, quod habet in filio, habet in patre, & spiritu sancto.

Praeterea, quandocunque aliquid generatur per accidens, necesse est esse suum differre ab esse generantis; sed esse diuinae essentiae non differt ab esse patris, ergo &c.

Ad primum ergo dicendum, quod aliquod componentium sic shabet, quod nec dimittit esse, quod habuit ante illud compositum, nec acquirit esse in composito,. de illo maior est simliciter falsa, sed essentia diuina est huiusmodi, vt patuit, ergo &c. Etiam posset dici, quod filius nec est compositus, nec habet se ad modum composit: quia, sicut infra pa tebit, persona diuina est aeque simplex, sicut essentia

Ad secundum dicendum, quod ratione illius modi ossentia diuina, vt est in filio, dicitur communicata, non tamen propter talem modum debet dici genita

Ad tertium dicendum, quod maior est vera, si id, quod appellas ibi subiectum, recipit esse a tali forma, & actuatur & perficitur ab ea: sed essentia diuina non recipit esse a filiatione, nec actiuat, nec perficitur per ea, ergo non valet

Ad quartum dicendum, quod forma, & materia dicuntus generari per accidens: quia per generationem capiunt non uum esse, ecod prius non habuerunt.

Ad minorem, & ad suas confirmationes patebit in quarto principali

Ad quintum dicendum, quod nullum prius est in diuinis, in quo passiua generatio ante subsistat, quam filius sit genitus, sicut infra patebit, cum materiam de priori, & po steriori in diuinis tractabo.

Ad sextum dicendum, quod si pater aliquid produceret de aliena substantia, illa posset dici producta, eo quod caperet nouum esse per talem productionem: sic autem non est in proposito.

ARTICVLVS III. Vtrum Diuima essentia debeat dici formalis terminus actus notionalis.

VANTVM ad tertium principale, vtrum diuina es Csentia debeat dici formalis terminus actus notiona lis, dico quod essentia diuina est formalis terminus actus notionalis, siue ipsius generationis, de qua ad praesens loquimur.

1 Quia id est formalis terminus generationis, quod: generante ipsi genito taliter communicatur, quod genitum eneranti in ipso principaliter assimilatur: essentia diuina est huiusmodi, ergo &c. maior patet, quia illud, in quo sitit finalis intentio generantis videtur habere rationen termini generationis; sed finis generantis est assimilare s bi genitum, siue producere sibi similes; minor patet de se: quia filius in relatione a patre distinguitur: sed in essentia sibi perfectissime assimilatur,

Forte dices, quod in essentia non est in diuinis assimilatio, ed totalis identitas: quia vnitas in substantia est identitas, vnum autem in qualitate est similitudo.

Respondeo quod sicut qualitas in diuinis, puta bonitas, vel sapientia, est substantia, sic similitudo in diuinis est identitas: omnis enim perfecta similitudo, in qua nihil dissimile reperitur, pot, & det dici identitas, & econuerso.

2 Praeterea, in diuinis est vera generatio, ergo termi- nus eius formalis est substantia; antecedens patet ex praecedentibus, sed probo consequentiam: quia Vt patet. 5 physico, sicut vera alteratio terminatur ad qualitatem, & augmentatio ad quantitatem, sic vera generatio ad substantiam, cum igitur in diuinis non sit substantia, nisi diuina essentia, ergo &c

Sed contrarium istius quidam tenentes arguunt multi liciter contra illam conclusionem. Primo sic.

Omnis terminus formalis alicuius productionis cait esse per talem productionem, sed essentia diuina non capit esse per generationem, tum quia vere est in patre, secundum idem esse, quo postea habet esse in filio; illuc autem quod actu est ens generari non potest, ut patet pri mo physicorum, tum etiam quia ad oppositum istius mi noris sequitur contradictio, scilicet quod eadem res haberet esse a se, & haberet esse ab alio, & vnuni, & idem caperet esse, & non caperet esse

Praeterea, ipsi ponunt immediate alias duas rationes, uae solum uidentur esse probatio maioris ia dictae rationis,

1 Primo sic, quamuis terminus relationis non capiat esse per relationem, tamen formalis terminus productionis necessario capit esse per productionem. Hanc differentiam inter relationem, & productionem ponit Simplicius super praedicamentis, sed generatio diuina est vera produm. ctio, ergo &c.

2 Item, sicut formale principium actionis est illud, que gens agit, sic formalis terminus est, quo actum agitur; sed propter quod vnumquodaue tale, & illud magis; ergo formalis terminus productionis magis capit quodlit exvi productionis, quam ipsum productum

3 Item confirmant hoc per Commentatorem, quia 7. con metaphysicae, ait. quod quia subiectum formae non habet esse nisi per formam, ideo actio agentis non dependet a subiecto, nisi secundum quod dependet a forma: & inde est, quod generat formam, immo non generat subiectum, nisi qui generat formam.

2 Praeterea, illud, quod in altero praeexistens alicui ge nito communicatur, non est formalis terminus generatio nis: propter hoc enim cum ex aere sit ignis, raritas praeexi tens in acre, postea existens in igne, non est formalis terminus istius generationis. Et ideo secudum Comentato. cap. 1 tem in de substantia orbis, & 4 coeli & mundi, dimesiones com. 4 sunt ingenerabiles, & incorruptibiles, pro eo que manent eedem in genito, quae preexistebant in corrupto, sed essentia vere existens in patre communicatur filio, ergo &e.

Praeterea, sicut in mortuorum resurrectione, quamuis anima vniatur corpori, & ipsum viuificando constituat personam humanam, non tamen dicitur in tali vnione anima esse terminus alicuius generationis, ex eo quod praeexistebat ante illam vnionem, sic quamuis diuina essentia vniatur filiationi ad constitutionem personae filii, non ta nen dicetur terminus generationis, eo que in patre praeexistere intelligitur tali vnioni

Praeterea, omne producens habet habitudinem rea lem ad terminum suae productionis; sed pater non habet aliquam habitudinem realem ad essentiam, vt est in filio; uia extrema realis habitudinis differunt realiter, pater autem non differt realiter ab essentia, ergo &c

Quidam alij ad idem arguunt sic. Formalis terminus generationis generatur saltem per accidens, sed essentia diuina nec generatur per se, nec per accidens e Praeterea, idem numero non potest esse principium enerationis, & terminus, sed essentia diuina est princiium generationis, ergo &c

3 Praeterea, termins generationis realiter distinguit a generante, sed essentia diuina non distinguit a patre, ergo &c.

Sed istam doctrinam non capio posse stare, salua veritate, quia si essentia diuina non esset terminus generationis ipsius filii, tunc filius ex vi paternae generationis non esset Deus consequens est falsum, & quasi vndique contra dicta sanctorum, consequentiam probo: quia filius non est Deus nisi ratione deitatis, quam habet a patre, haec autem deitas, vt est in filio, non respicit generationem sub ratione rincipij; quia, ut sic, est in patre, nec sub ratione generanis, quia ipsa non generat, nec sub ratione totalis termini: quia talis terminus est ipse filius: igitur non poteris fin

ere aliquam habitudinem, sub qua essentia diuina, vt est n filio, respiciat generationem, nisi habitudinem, siue rationem formalis termini, qua negata, non poteris dicere, quoe per essentiam diuinam aliquid competat filio virtute generationis, nec per consequens filius esset Deus uirtute diuinae generationis: quia hoc praedicatum competit filio per ipsam essentiam, ut est in filio.

2 Praeterea, relatio diuina, puta filiatio non pot esse for malis terminus generationis, ergo essentia erit huiusmoditerminus; consequentia patet: qa in filio nihil poterimus ssignare pro huiusmodi termino, nisi filiationem, uel essentiam: Antecedens probo: quia ut patet 5. physicorum, Relatio nec potest esse principium actionis, nec terminus;

Ad primum igitur dicendum, quod maior non est vera, ni si in tali productione, vbi productum prius fuit in potentia So ad esse, quam actu existeret, & vbi natura producti, quae est terminus productionis, aliquo modo differt realiter a natura producentis, quae est principium productionis; ed omnia ista deficiunt in proposito: quia productum in diuinis numquam fuit in potentia ad esse, cum ab aeternd actualiter habuerit esse, & sit purissimum necesse esse Etiam natura producti in diuinis est eadem realiter cun natura producentis, eo quod producens, & productum sola relatione differant in diuinis. Et cum addunt dictum phi losophi, quod actu ens generari non potest; bene volo, quod es- sentia diuina non generetur, sed dicere, hoc non genera tur: ergo non potest esse terminus generationis, est fallacia consequentis; nec sequitur, vt ipsi inferunt, aliqua contra dictio: quia non sequitur ex dictis nostris, quod diuina essen tia habeat esse ab alio, sed quod filius, cui virtute oenerationis essentia diuina communicatur, tanquam formalis terminus generationis habeat esse ab alio

Ad primam probationem maioris dicendum, quod form: lis terminus productionis non capit esse per productio nem, vbi productum numquam fuit in potentia ad esse: sed in diuinis suppositis nulla talis est antecessio, qua produm cens quandoque fuerit in actu, cum productum adhuc es set in potentia; Pater enim non est prior filio, nec tempo re, nec natura, nec etiam naturali intelligentia, quia relatiua sunt simul natura, & naturali intelligentia. Id etiam, quod adducunt de relatione, quod terminus eius per ipsam non capit esse, videtur esse contra eos: quia generatio di uina non minus est relatio, quam sit actio: igitur secun dum dictum eorum non oportet, quod suus terminus ca piat esse per eam, quod est contra id, quod intenduni probare.

Ad secundam probationem dicendum, quod sicut agens agit per principium actiuum, sic actum agitur per principium passiuum: per terminum igitur non agitur, sed ess in acto esse, vel in producto esse; dum enim res agitur, non est in termino; sed est in via ad terminum. Item, cum etis secundum philosophum, terminus formalis non produci tur, nisi per accidens, sed ipsum compositum producitui per se: igitur valde miror de illatione, quam ille facit hi cum ait, quod magis capit terminus formalis, quod sit ex vi productionis, quam ipsum productum. Ex isto namque sequitur, quod illud, quod est per accidens tale, magis dicatur tale, quam illud, quod est perse tale, quod est con tra omnem sanam doctrinam tam philosophicam, quam theologicam

Ad tertiam probationem dicendum, quod Auerror ibi loquitur de actione, qua res materiales producuntur quae in praesenti negotio locum non habet, cum omnes tales res materiales prius sint in potentia ad esse, quam actu capiant esse

Ad secundam rationem dicendum, quod maior vniuersa liter non est vera: etiam ipsa exempla, quae adducit tam do raritate, quam de quantitate falsa sunt, nec in hoc tenec Commentatorem: quia destructis subiectis, naturalite non possunt accidentia eadem numero remanere

Et si dicitur mihi, quod doctor noster frater Aegidius hoidem tenet cum Commentatore.

Respondeo cum philosopho 1. ethic. quod duobus exister tibus amicis, sanctum est praehonorare veritatem; dato ta men, quod eade raritas maneat in igne genito, quae sui in aere corrupto; non tamen oportet talem raritatem es se terminum generationis ipsius ignis: quia ens multo non bilius acquiritur per generationem ignis, quam sit taliraritas, puta forma substantialis ipsius ignis, vel etiam ip sa igneitas, & illud, quod est nobilius in genito debet esse formalis terminus generationis; & idco argumentum tuum peccat per assignationem non causae pro causa. praeexistere enim illius raritatis non est causa, quare non possit esse foi malis terminus generationis praedictae, sed ex hoc est: quia nobilius aliquid acquiritur per huiusmodi generationem; sed essentia diuina est nobilissimum, quod per diuinam generationem genito communicatur, ergo valde est dissimile, quod tu addis pro simili

Ad tertiam rationem dicendum, quod in mortuorum resuscitatione anima non est formalis terminus alicuius generationis: quia ibi non est generatio, dato tamen, quod ibi esset vera generatio, anima vere esset terminus forma lis talis generationis. Vnde si esset circulatio animarum modo, quo posuit Plato, quamuis anima praeexisteret, ta¬ men ipsius het ianae generationis anima esset formalis ter minus, & quia in diuinis est vera generatio, ideo non est simile, quod tu adducis de resuscitatione mortuorum.

Ad quartum dicendum, quod maior non est vera quan do terminus non est productus, sed solum communicatus.

Ad terminum enim communicatum sufficit, quod produm cens referatur secundum rationem: quia idem potest communicare seipsum

Ad quintum dicendum, quod maior est falsa, nisi fuerit talis terminus, respectu cuius genitum prius fuit in potentia, quam in actu ipsum haberet, ita quod aliquo modo in generatione fuit progressus de non esse ad esse

Ad sextum dicendum, quod quando terminus generationis non est productus, sed solum communicatus, tunc idem sub alio tamen modo se habendi, potest esse principium generationis, & terminus: sed essentia, quamuis sit eaden in generante, & genito, est tamen sub alio modo se habedi: quia, vt est in patre, est incommunicata, sed tamen com municabilis, vt est in spiritu sancto, est communicata, sed incommunicabilis, cum spiritus sanctus non possit diuinam personam producere, cui diuinam essentiam valeat communicare, sed, vt est in filio, est communicata, & con municabilis, communicata, scilicet a patre, & communi cabilis spiritui sancto.

Ad septimum dicendum, quod maior est vera de termino producto, sed non de termino communicato

Sunt etiam quidam alij contra praedictam conclusioni dicentes, quod essentia diuina non est terminus generatio nis, sed relatio, scilicet ipsa filiatio

1 Quia illud, quod a generante principaliter intenditur est terminus formalis generationis, sed hoc est principi distinctiuum geniti a generante, quod probant per Auis qui in metaphysica sua ait; Non spiritualitas, idest, ipsa spe cies, sed quod signatur producitur, sed patet, quod producens & productum quamuis conueniant in spiritualitate, siue in natura specifica, differunt tamen in singularitate

2 Praeterea, id, quod habet magis rationem actus in genito, est terminus generationis, sed filiatio magis habet rationem actus: quia actus est qui distinguit, & determi- nat, filiatione autem suppositum filiij determinate constitui tur, & ab aliis diuinis personis distinguitur.

Et si istis dicitur, quod agens intendit sibi assimilare productum.

Respondent illi, quod eo ipso, quod intendit assimilatio, nem, videtur principaliter intendere differentiam, & distinctionem: quia formale in ipsa similitudine differentia est, cum similitudo sit rerum differentium

Sed nec illa opinio stare potent: quia secundum philosophum 7. meta. omne, quod producitur ab aliquo, produm citur in quantum conueniens, & omna producens produm cit in quantum conueniens, ergo principaliter intentum a producente non erit illud, in quo est differentia, sed illud, in quo est conuenientia producentis ad productum

Ad primum igitur dicendum, quod minor est falsa. Ad pri bationem dicendum, quod quamuis iuxta dictum Auic. fin gulare sit illud, quod producitur: tamen terminus formalis productionis illud erit, in quo singulare productum assimilatur singulari producenti

Ad secundum dicendum, quod minor est falsa: quia essentia diuina non capit aliquam actualitatem per relationi adiunctam, cum sit infinitus actus, vnde actualitas relatio nis totaliter transit in actualitatem essentiae, & quasi absor betur ab ea:relatio n nihil pot addere sup essentiam, nes per modum actus, cum essentia sit infinitus actus, nec per mo dum potentiae, cum essentia sit purus actus, & per consequens non patitur sibi addi aliquid passiuae potentiae. Ad probationem dicedum, qued id, quod magis distinguit, magis habet rationem actus, comparando absolutu ad absolutum, non autem compo rando relatiuum ad absolutum: Etiam potest dici, quod licet pe, quod distinguit, sit aliquo modo actus, nihil tamen prohipet actum, in quo aliqua distinguuntur, esse minoris perfectionis, & actualitatis, quam actum in quo uniuntur Minoris enim actualitatis, & perfectionis sunt principis indiuiduantia, qbus Sortes, & Plato distinguuntur, quam natura specifica, in qua vniuntur. Quod autem dicunt in similitudine principaliter attendi differentiam, non dicunt verum: quia principaliter attenditur conuenientia, differentia Vero quasi per accidens, quod patet, quia in diffinitione similititudinis ponitur differentia in obliquo, cum dicitur, differentium, sed conuenientia in recto, cum dici tur eadem qualitas

ARTICVLVS IsII. vtrum filius in diuinis de substantia patris generetur.

QVANTVM ad quartum principale dicendum, quod cum quaeritur, vtrum filiussit de substantia patris, illud problema potest habere duplicem intellectum. Vno modo, quod ly de insinuet circunstantiam originis substantialis, siue principij substantialiter productiui. Alic modo, quod infinuet, siue denotet circumstantiam princi pij materialis, vel quasi materialiter subiectiui. Primum intellectum hic teneo, & secudum nego. Primum patet sic

1 Vbicunque producens eandem naturam numero. quam habet, communicat ipsi producto per modum naturae, ibi necesse est productum esse de substantia producentis: sed pater in diuinis communicat eandem ipsi filio naturam numero, quam habet, ergo &c. maior patet de se; minor autem patet ex catholica fide. Etiam P. Aug. in tendit hanc conclusionem 15. de tri. vbi sic ait: quia patei existit natura ineffabiliter simplici, quae nihil est aliud, i eius substantia, filius vero non nisi de substantia patris es genitus. Et sub isto intellectu ait August. contra Maximinum lib. 2. Nullo modo verum Dei filium cogitatis, si cum natum esse de substantia patris negatis.

2 Praeterea scientia pattis est substantia sua, sed verbum diuinum nascitur de scientia patris, ergo de substan tia patris; maior, & minor patet per Aug. 15. de trinitate

Secundo dixi, si ly de insinuat circunstantiam cause ma terialis, vel quasi principij materialiter subiectiui, sic filiu non est de substantia patris

Quia in actu simplicissimo, & omnino puro nec potest esse materia proprie dicta, nec aliquid se habens quasi principium materiale; sed Deus est actus simplicissimu & omnino purus, vt patet per philosophos, & theolo gos, ergo &c.

2 Praeterea, essentia diuina, vt est in patre, est formale principium productiuum, vt patebit dist. 7. vt est in filio, est formalis terminus productionis, siue generationis, vu patebat in 3 articulo illius quaestionis; ergo nec, ut es in patre, nec, vt in filio, poterit tenere vicem causa materialis

Sed contrarium illius secundae conclusionis ponun uidam doctores dicentes, quod omni imperfectione postposita, cum filius dicitur de substantia patris, Iy de dicit circunstantiam causae materialis, uel quasi materialis.

1 Quia illud, quod secundum nostrum modum intelligendi praeexistit filio producendo, & inexistit iam producto, habet conditionem materiae in filij productio. ne, quae tamen conditio ad nullam penitus imperfectionem videtur pertinere,; sed substantia Dei patris est huiusmodi, ergo &c.

2 Praeterea, quandocunque aliquid constituitur ex pluribus, tunc vnum videtur habere conditionem forme. & alterum conditionem materiae: sed filius constituitur ex relatione, & essentia; & relatio in hoc magis videtur habere rationem formae: quia ipsa fundatur in essentia, & per ipsam suppositum constitutum distinguitur ab aliis, actus autem est, qui distinguit, ergo videtur essentia habe re conditionem materiae.

3 Praeterea, sicut superius argutum fuit, omni potentia actiuae in producente correspondet potentia passiua in 1 ducto, sed in patre est potentia actiua, ergo in filio &c

4 Praeterea, si in generatione filij nihil esset, quod cot ditionem materiae haberet, tunc filius produceretur ex nihilo, & per consequens esset creatus, cuius contrarium ponit fides catholica in simbolo Athanasii dicens, Filius autem a solo patre est, non factus, nec creatus, sed genitus.

Sed illud non intelligo 1 Quia nulla conditio purae passiuae potentiae potest attribui actui puro in quo nihil de potentia passiua potest reperiri; sed materia est pura potentia, essentia diuina purus actus, ergo &c.

2 Praeterea, illud, quod dat supposito genito esse simliciter, non habet conditionem materiae in sua generatione: sed essentia diuina dat filio esse simpliciter, puta es se diuinum, ergo &c. Maior patet: quia id, quod dat esse fimpliciter, est actus substantialis.

Ad primum ergo motiuum horum dicendum, quod maior est vera, si praeexistit, vt aliquid existens in potentia ad esse: sed sic non praeintelligitur essentia diuina: quia etiam vt in patre est, aeque est actu ens cum eodem actuali esse, sicut facta generatione existit in filio.

Ad secundum dicendum, quod maior solum habet vo ritatem in talibus, vbi constitutum est compositus principiis constituentibus, seu constitutiuis, & vbi vnum con stitutum non transit in alterum secundum totam suam realitatem, sed suppositum diuinum est aeque simplex sicut essentia, & relatio secundum totam suam entitatem transit in essentiam, ergo nihil valet hoc argumentum in roposito, cum dicitur, quod relatio magit habet relationem formae, quam essentia, nego: quia essentia est actus infinitus, siue forma infinita, nihil autem potest excedere infinitum, & tu probas: quia relatio fundatur in essentia dico, quod non fundatur in essentia per modum perfi cientis essentiam: quia propter infinitam entitatem, & actualitatem essentia non condistinguitur essentiae, sicut actus potentiae, vel perfectio perfectibili, sed transit in essentiam. Et cum dicis, quod relatio distinguit; dico, quod distinctio relatiua non arguit actualitatem, & perfectionem in principio distinctiuo

Ad tertium dicendum, quod potentiae actiuae correspondet potentia passiua & econuerso in istis naturalibus, quae sunt de actiuorum, & passiuorum genere

Ad quartum dicendum, quod quamuis aliquid non fiat materialiter de aliquo, non tamen creatur, nisi sic se habeat, quod suum non esse praecedat suum esse natura, vel tepo re, & que ipsum producatur in aliena natura realiter differente a natura producentis, sed filius in diuinis numquam habuit non eise, cum sit coaeternus patri, & productus est in eadem natura cum patre

Ad argumentum principale patet per iam dicta: quia de non semper insinuat causam materialem, sed potesi notare etiam actum purum, ergo &c