Videtur, quod sic Quia non minus est Deus misericors in acceptando satisfactionem sibi factam, quam homo: sed homo quando que acceptat solutionem sibi factam de dimidio debito. ergo Deus acceptabit &c.

Contra eleemosvna facta extra caritatem non valet ergo nec alia opera satisfactionis valere possunt. Antecedens patet ex dictis Apostoli. 1. Cor vbi ait, Si distribuero in cibos pauperum omnes facultates meas, & s tradidero corpus meum igni ita vt ardeam, caritatem autem non habeam, nihil mihi prodest. Consequentia patet: quia eleem osvna est principalis pars satisfactionis; Hic quattuor sunt videnda. Primo, vtrum de peccato mortali homo possit satisfacere. Secundo de modo satis faciendi. Et per hoc etiam patebit ad principale quaesitum Tertio de partibus satisfactionis. Et quarto de necessita te restitutionis, puta, vtrum ad veritatem poenitentiae re quiratur necessario restitutio rei alienae iniuste detentae

RES OLVTIO. omo merito suae actionis absolicte, & secundum se considerata Tcum gratia & caritate, quae est ralix totiss meriti, cartat. Deo pvo mortali crimine satisfacere nequit.

ARTICVLV S 1. Vtrum de mortali peccato homi possit satisfacere.

QVANTVM ad primum est aduertendum, quos hominem satisfacere Deo, potest dupliciter intelligi Vno modo, ex merito suae actionis absolute, & se cundum se acceptae: & sic non potest homo Deo satis fa cere de quocunque mortali peccato, quia offensa capit mensuram ex quantitate eius, qui offenditur: sed quanti tas virtutis diuinae, seu ipsius Dei, qui offenditur per per eatum, est infinita: ergo offensa quodam modo est infini ta, & per consequens omnis nostra actio, secundum se ac cepta, nimis esset exigua ad satissaciendum pro huius modi offensa. Alio modo potest accipi nostra actio, vi gratia Dei, & caritate informata cooperante sibi merito passionis domini nostri lesu Christi: & sic potest homo satisfacere ipsi Deo. Quia, qui sic agit, quod actio sua est grata, & accepta ei, quem offenderat, ille satisfacit, vel satisfacere potest de offensa: sed actio hominis, accept, modo praedicto, est grata, & accepta ipsi Deo: ergo &c Maior est nota: quia vbi sunt grata, & accepta seruitia, ibi nulla manet offensa, & per consequens eius, qui offen dit, perfici potest emenda. Minor etiam patet: quia quas videretur implicare contradictionem, quod actio, gratia, & caritate informata, seu agratia, & caritate principiati non esset Deo grata. Etiam meritum passionis Christi, qui est propitiatio pro peccatis nostris, est adeo gratum psi toti trinitati, quod respectu cuiuslibet penitentis, cui tale meritum cooperatur, placatur ipse Deus, & per con sequens acceptat opera satisfactoria, quae sunt ipsi peni tenti possibilia. Ista conclusio etiam patet per ea, quae dixi superius quaestione proxima praecedente, art. primo in solutione quinti argumenti contra conclusionem Et his bene intellectis de facili respondetur ad multa si phismata, quibus aliqui solent arguere, quod nullus homo de mortali peccato possit satisfacere ipsi Deo,

ARTICVLVS II De modo satisfaciendi, & etiam videbitur, Vtrum homo sine tharitate pro mortali trimi ne Deo satisfacere possit

VANTVM ad secundum articulum sic procedam S Primo enim ponam vnam conclusionem circa quaesitum principale. Secundo inferam aliqua corollaria circa modum satisfaciendi

Conclusio est haec, quoed nullus homo, carens gratia, & ca ritate, ipsi Deo de peccato potest satis facere.

1 Quia opera hominis, carentis gratia, & caritate, ni sunt Deo grata, cara, vel accepta; ergo homo, carens caritate, non potest Deo satisfacere de offensa. Antecedens patet: quia inimicus non gratificat, nec acceptat opus i- nimici: sed homo sine caritate est inimicus Deo, & ira Dei actualiter est contra eum: quia omnes nascimur na tura filij irae, sicut ait Apostolus Consequentia etiam pa tet: quia Deo satissacere non possumus, nisi inquantum ip se acceptat, & gratificat illud modicum, quod facimus

2 Praeterea, deficiente vera contritione non potest fieri debita satisfactio: sed carens caritate nondum fuit in vera contritione illius mortalis peccati excludentis car tatem: ergo &c. Minor patet, probo maiorem, quia non mi nus satis factio praesupponit contritionem, quam confessio: nam, sicut infra patebit, sacramentum penitentiae tres partes habet, quarum prima est contritic, secunda confessio, & tertia satisfactio. Sed non minus tertium praesupponit primum, quam secundum, sed confessio non valet sine contritione: ergo nec satisfactio.

3 Praeterea, ab eadem radice procedunt opera satisfactoria, & meritoria, sed sine caritate mereri non possumus. lste enim fuit error Pelagij, vt patet lib. 2. dist. 27. scilicet, quod ex puris naturalibus mereri possimus; ergo &c

Sed adhuc forte existentes aliqui imitatores Pelagicontra praesentem conclusionem dicent sic¬

1 Si satis factio non potest fieri ipsi Deo sine caritate, tuc numquam homo posset esse certus de hoc, quod satisfe cerit pro peccato: sed consequens est inconueniens, quia tunc semper oporteret hominem peractam penitentiam reincipere. Probatur consequentia, quia nullus homo potest scire se habere caritatem, vt patet ex dictis lib. 1. distin. 17.

a Praeterea, rex Nabuchodonosor potuit satisfacere de peccatis suis: ergo homo carens caritate potest satisfacere pro peccato Consequentia patet: quia ille rex non habuit caritatem, cum ipse esset infidelis, & sine fide impossibile sit placere Deo, vt patet ad Hebr. Antecedens etiam patet. Dan: 4 vbi Daniel ad illum incredulum regem ait. Elecmosvnis redimae peccata tua

3 Praeterea, beatus Ambro. ait. Et si fides desit, poens satisfacit, & releuat: sed planum est, quod vbi fides deficit, ibi deest etiam caritas.

Sed ista non concludunt. Ergo ad primum dicendun quod licet homo nonpossit esse certus de hoc, quod habeat caritatem cercitudine euidentis notitiae: tamen potes esse certus certitudine probabilis coniecturae, & haec cer titudo sufficit ei ad hoc, quod non teneatur poeniten tiam iterare

Ad secundum dicendum, quod redemptio, de qua lo quitur ibi Daniel, non fuit fatisfactio digna pro peccatis sed fuit temporalis poenae euasio, quam ibidem praedixem rat ei Daniel, quae etiam euenit illi regi: quia immutauit Deus sensum eius, & factus fuit quasi svluestris bestia, eo quod non fecit secundum consilium sibi datum per prophetam.

Ad tertium dicendum, quod Ambr. ibi non loquitur de fide, quae est virtus theologica, sine qua impossibil est placere Deo: sed loquitur ibi de credulitate, quan homo habet de hoc, quod sit in peccato; Quia posito be ne, quod homo sit in mortali peccato, de quo nondun satisfecit, & credit se non esse in peccato quia huiusmodi peccatum penitus est oblitus, tunc si isto modo fides desit, quod scilicet homo non habet credulitatem, seu fidem de hoc, quod ipse sit in aliquo mortali peccato. tunc de tali peccato poena; idest, communis contritio, & vniuersalis confessio satisfacit.

Ex ista igitur conclusione corollarie potest inferri, qu falsa est illa opinio, quae ponit, quod homine permanen te in vno mortali peccato, ipse digne possit satis faceri de alio.

1 Quia si sic, tunc talis homo simul esset amitus, & inimicus Dei. Esset enim amicus Dei, quia sine carita. te non posset satisfacere, vt praedictum est: caritas autem facit amicum Dei. Et esset inimicus Dei, propter trans gressionem diuini praecepti, qua supponitur esse in mo tali peccato.

2 Item talis homo manens auersus a Deo, non maneret auersus a Deo; Nam omnis mortalis peccator est auersus a Deo, cum in auersione a bono incommutabili omnia mortalia peccata conueniant, quamuiscunqui differant in conuersione ad commutabile bonum: Sed omnis digne satisfaciens Deo, ille conuertitur ad Deum & non potest esse auersus a Deo.

Sed aliqui veritatis inimici contra istam veritatem al guunt sic.

1Illa, quae sicse habent, quod ad inuicem non sunt connexa, de talibus potest tolli vnum altero remanente & per consequens de vno potest fieri satis factio sine alti rius satisfactione: Sed vnum peccatum mortale non habet necessariam connexionem cum altero: ergo &c. Maior patet. probatur minor: quia licet virtutes ratione prudentiae sint connexae, secundum Arist. 8. Ethicorum tamen nusquam ponit Arist. connexionem vitiorum.

2 Praeterea, vnus morbus corporalis potest curari altero morbo manente non curato: ergo vnum peccatum potest per satisfactionem curari, altero non curato. Con sequentia patet a similitudine morbi corporalis ad mor bum spiritualem.

2 Praeterea, beatus Aug. ait. Satis facere est causas pec eatorum abscindere, & eorum suggestionibus aditum minime vlterius indulgere: Sed causa vnius peccati potesttolli manente altero peccato: ergo &c. 4 Praeterea, vnum vinculum excommunicationis ec clesi asticae potest tolli, altero remanente: ergo vnum vin culum exco mmunicationis diuinae potest per satisfactio nem tolli altero remanente, sed peccatum mortale est diuina excommunicatio excludens a Dei consortio.

Ad primum nego minorem, maxime loquendo di peccatis, quae simul sunt in eodem, quantum ad eorum remissionem: quia nullius peccati mortalis remissio fit, nisi per infusionem coritatis, & gratiae: quia in tali in¬ fusione connectitur omnis remissio mortalis peccati, & talem infusionem praesupponit ipsa satisfactio de morta li peccato; ergo si datur, quod toliatur vnum mortale peccatum, & non alterum, tunc ratione remissionis vnius peccati talis homo haberet caritatem: ratione vero alte rius peccati remanentis non posset habere caritatem, & sic haberet caritatem, & non haberet caritatem, quod est contradictio. Et eodem modo arguatur de satis factio ne: quia viuo Deo non possumus satisfacere, nisi viuis operibus: sed nullum opus nostrum viuum esse potest sine caritate: ergo si fieret satisfactio alio peccato manente, tunc ratione primi, inesset caritas:ratione secundi, exclu deretur caritas, & sic esset simul, & non esset. Auctorita tes etiam Arist. non valent ad propositum: quia ipse non habuit scribere haec & consimilia, quae catholica fide tenemus. Etiam aliquo modo falsum assumitur, quia sicut Arist posuit omnem hominem virtuosum esse prudentem, sic posuit omnem vitiosum esse ignorantem. Vnde in eodem. 3. Eth. ait sic. Omnis igitur malus ignorans

Ad secundum dicendum, quod similitudo illa non va let in proposito: quia alio, & alio medicamine curatur vnus morbus, & alter: sed omne peccatum post baptismum curatur vno medicamine, scilicet infusione poenitentiae cum gratia, & caritate, quamuis diuersa satisfactio ordinetur pro emenda

Ad tertium dicendum, quod manente vno mortali peccato, tunc non sufficienter abscinditur causa, vel radix alterius peccati: quia sicut ait Greg. peccatum, quod poenitentia non diluit, mox suo podere in alterum trahit

Ad quartum dicendum, quod non est simile: quia iudex ecclesiasticus non infundit virtutem in absoluendo ab vno excommunicationis vinculo quae virtus sit incompossibilis cum alio vinculo: sed Deus non absoluit ab ali quo peccato, nisi infundendo virtutes praedictas, quae incompossibiles sunt cum quocumque mortali peccato; ergo &c

Secundo, ex praedicta conclusione sequitur, quod illa opinio est falsa, quae ponit, quod bona opera, quae facit homo in mortali peccato, quamuis non sint satisfactoria, durante illo peccato: tamen postea fiunt fructifera, & satisfactoria, quando homo contritus erit de huiusmodi peccato. Exe mplum de illo, qui ficte recipit sactamentum baptismi: cui tamen incipit prodesse baptismus recedente huiusmodi fictione.

Sed nec istud valet: Quia illa, quae numquam vixerunt talia per superuenientem contritionem non reuiuiscunt nam reuiuiscere praesupponit aliquando vixisse: sed talia opera cum sine caritate fuerint peracta, ante illam superuenientem poenitentiam numquam vixerunt; ergo nec per hmoi penitentiam viua erut Nec est simile exemplu assumptum de baptismo: quia in baptismo imprimitus character, ratione cuius, secundum Dei ordinationem b aptixatus est dispositus ad recipiendum gratiam sacra mentalem recedente fictione, sed nec in operibus poenitentiam praecedentibus, nec etiam in ipsa penitentia im primitur character, si enim imprimeretur per poenitentiam, tunc sacramentum poenitentiae non esset iterabile, sicut nec sacramentum baptismi.

Tertio ex praedictis patet falsitas illius opinionis, quae ponit, quod satisfactio iniuncta, & inchoata in catitate, quae perficitur sine caritate, puta cum ante, quam fuerit racta, poenitens relabitur in mortale peccatum, sit sufficiens etiam pro illa parte, qua sine caritate peragitur; quia sicut ille, qui tenetut dare alicui centum marcas auri, si daret hodie quinquagita marcas veri auri, & cras daret quinquaginta marcas salsi auri, outa non de auro, sed de auricalco, vtiqu tantumodo satisfecisset de quinqua ginta marcis, & adhuc teneretur satisfacere de aliis quin quaginta: sic in preposito &c. Et sicut aliquis obligatus alicui dare equum viuum, si daret illi cadauer mortuum, & im mudum, nonsatisfaceret creditori; sic &c. Pesatis. n nostri operib) sine caritate factis, tum de ipsis verificatur illudlslustitiae nostrae taquam panus mestruatae in conspectu eius.

ARTICVLVS IIj. De partibus satisfactionis.

QVANTVM ad tertium articulum est aduertendum, quod partes satisfactionis dupliciter accipi possunt. vno modo, pro partibus principalibus. Alio modo, pro actibus reducibilibus ad huiusmodi partes principales. Primo modo, sunt tres partes, seu tres modi satisfactionis, scilicet eleemo svna, ieiunium, & oratio, qu hoc ronabiliter, quia causae satis faciedi debent correspo dere causis peccandi: sed vniuersales cause peccandi sunt tres, sicut patet. 1. 1oan vbi dicitura Omne, quod in mun do est, aut est concupiscentia carnis, aut concupiscentis pculorum, aut superbia vitae; ergo causae, quibus satisfacere debemus, tres esse debent: Et quia contraria contrariis curantur: ideo partes satisfactionis quodammodo contrariae debent ordinati contra praedictas causas ipsius culpae, vt Sic verificetur illud verbum beati Aug. cum ait. Satisfacere est causas peccatorum abscindere. Debet ergo ieiu nium ordinari principaliter contra carnis concupiscentiam: eleemosvna contra oculorum concupiscentiam, uae est ipsa auaritia, & oratio, qua humiliamus animas nostras Deo, contra superbiam: vnde istae partes satisfactionis tanguntur Thobiae. 12. vbi dicitur, bona est ora tio cum ierunio, eleemosvna

Forte dicetur, quod sola eleemosvna videtur esse suf iciens satisfactio, quia dicitur uc. 11. Date elecmosvnam, & omnia munda sunt vobis.

Respondeo secundum glo. ibidem, quod non loquitur ibi de munditia animae, sed de munditia reliquae partis bonorum, quae remanent his, qui dando eleemosvnam de suis facultatibus exercent opera pietatis: Vnde a con trario sensu auaris hominibus bona etiam licite acquisita non dicuntur esse munda, si ratione parcitatis de bonis suis non faciunt eleemosvnas. Sed si loquamur de partibus satisfactionis minus principalibus reducibilibus ad tres partes praedictas, tunc possunt esse plures, po ta peregrinationes, disciplinae, vigilie, genuflexiones, &c consimilia, quae quandoque poenitentibus iniunguntur Omnia tamen huiusmodi ad tres praedictas partes fufficienter reducuntur: quia omnia talia, vel sunt spirituales exercitationes, & tunc reducuntur ad orationem, vel corporales castigationes, & tunc reducuntur ad ieiunium vel proximorum subuentiones, & tunc reducuntur, ad elcemosvnam.

ARTICVLVS III1. Vtrum ad ueritatem penitentiae requira tur necessario vestitutio rer alienae muste detentae.

QVANTVM ad quartum articulum est aduerter tum, quo d restitutionem rei alienae pertinere ad satisfactionem, potest dupliciter intelligi. Vno modo, quod huiusmodi restitutio dicatur esse pars satisfactionis. Alio modo, quod pertineat ad ipsam tamquam aliquid, sine quo non potest fieri sufficiens, & vera satisfactio. Et secundum hoc sic procedam: quia primo, iuxta duo membra istius distinctionis ponam duas conclusiones Secun do circa restitutionem mouebo quasdam casuales quaestiones.

Conclusio prima est ista, quod restitutio non pertinet id satisfactionem, tamquam pars eius.

Quia illud, quod homo existens in mortali peccato, sufficienrer potest perficere, hoc non est pars satis factionis: sed existens in mortali peccato sufficienter, & be ne potest facere restitutionem de re iniuste possessa, ergo &c. Minor patet: quia etiam ludaeus, vel Paganus, ma pens in sua infidelitate posset integre iniuste possessa re stituere. Maior etiam patet: quia nulla pars satisfactionis potest sufficienter compleri in mortali peccato, sicut pro batum est superius in secundo articulo.

2 Praeterea, licet canones penitentiales sint valde graues, & rigorosi, prout patet 3 2. q4 2. hoc ipsum, tamen omnens poenitentiae satisfactoriae modo sunt arbitrariae, & commissae sunt arbitrio prudentis, & discreti confessoris, vt patet 28. 4. 7. tempora. Idem patet de poenitentia di¬t¬ mensura: sed restitutio rei iniuste possessae non est in aritrio confessoris, vt de se patet: ergo restitutio non est pars satisfactionis,

3 Praeterea, illud, quod quolibet tenetur facere per seipsum sine impositone sacerdotis hoc non est pars pe nitentialis satisfactionis: restitutio rei aliene est huiusmo di. Minor patet. Maiorem probo: quia quaelibet pars peitentialis satisfactionis debet iniungi poenitenti ab ipso sacerdote, cui confitetur.

Secunda conclusio est, quod restitutio pertinet ad satisfactionem, tamquam aliquid, sine quo non potest fieri vera, & sufficiens satisfactio.

1 Quia, vt patet ex praecedentibus, nullus existens in mortali peccato potest satisfacere, sed, vt habetur in libdecretotum. 14. q8. 0. non dimittitur peccatum, nisi restituatur ablatum.

2 Praeterea, quamdiu quis violenter iniuriatur proximo, tam diu non potest de offensa satisfacere ipsi Deo: sed non restituens, supposito tamen, quod possit restitue re, violenter iniuriatur proximo; ergo &c. Minor patet. Probatur maior, quia in omni iniuria violenter illata proximo offenditur ipse Deus: sed actualiter offendens non satisfacit de offensa ipsi Deo.

His praemissis circa restitutionem possunt fieri. 7. quae tiunculae sub hoc versiculo comprehensae. Quis, cui, quid, uantum, per quem, siue quomodo, quando.

Est ergo prima quaestio, quis teneatur ad restitutionem faciendam.

Respondeo, quod non solum faciens damnum, verum etiam quandoque multi alij tenentur ad restitutionem damni, qui comprr henduntur in his duobus versibus. ussio, consilium, consensus, palpo, recursus, Participians, mutus, non obstans, non manifestans Praeter igitur acto m, qui actione propria principaliter damnulinset sunt hic noue personae notate, quae tenentur ad restitutionem.

Primo si ille, cuius iussione, seu precepto damnificans. infert damnum. Et hoc notatur cum premittitur lussio.

Secundo ille, cuius consilio illud agitur. Et hoc intellige in tali casu, vbi sine huiusmodi consilio damnificaus. non fecisset illud malum, quod fecit. Et hoc notatur cum dicitur, consilium

Tertio, consentiens. Et hoc intelligendum est, prout dicunt Innocen ac Hosti. & Ravmundus loquendo de consensu modo, quo loquuntur leges humanae, scilicet quando consentientis effectus apparet in opere cooperationis Et istud notatur cum dicitur, Consensus.

Quarto palpo, idest, adulator, puta cum aliquis dicit praedones esse viros strenuos, & per hoc allicit alios ad polia facienda quae non facerent, si tales adulatores hu usmodi vitiosos actus non commendatent. Et hoc notatur cum dicitur, Palpo

Quinto, receptator ad quem fur, vel spoliator habet retursum, qui huiusmodi malefactores recipit, & defensat, ne cogi possint ad restituendum ea, quae abstulerunt iniuste. Et hoc notatur cum dicitur, recursus.

Sexto ille, qui participat, scilicet in crimine cum tali triminoso. Intelliguntur autem omnes illi participare in crimine cum huiusmodi criminoso, qui ipsum adiuuant ad perficiendum huiusmodi spolium, vel furtum, sine quo rum adiutorio ipse fur, vel spoliator huiusmodi malum non faceret, seu perficere non posset. Etiam participantes dicuntur illi, qui a spoliatoribus res furtiuas, vel spoiatas recipiunt per modum doni, vel qui tales emunt supposito, quod sciant huiusmodi res esse furtiuas, vel poliatas: secus est autem si quis bona fide emit res tales: quia ille non tenetur perdere, ex quo nesciuit huiusmodi res esse furtiuas. Et ideo veri possessores, si volunt res huiusmodi rehabere, tunc debent reddere pretium capitale illi, qui fuit emptor bonae fidei. Et ista mate ria notatur cum dicitur, participans

Septimo, ille, quitacet, cum tamen suo clamore posset huiusmodi damnum prohibere. Et hoc secundum doctores iuris intelligitur de illo, qui sine suo periculo potest clamare, & ex officio tenetur clamare, puta sicut vigil in castro, vel alius deputatus ad custodiam aliquarum rerum: Et istud intelligitur cum dicitur, mutus.

Octauo ille, qui non resistit, & tamen sine suo periculo prohibere potest, ne fiant talia mala Et istud secundum doctores intelligitur de eo, qui ex dominio, vel officio tenetur resistere huiusmodi malis hominibus: quia red ditus dominorum sunt stipendia eorum, quae per hos mereri debent, quod subditos suos desendant a molestiis hominum iniquorum. Et istud notatur, cum dicitur, non obstans

Nono tenetur ad restitutionem ille, qui scit, vbi ess huiusmodi res furtiua, vel alias iniuste ablata: vel scit, quis abstulit: & tamen petentibus non vult indicare, cum tamen hoc facere possit sine suo periculo. Et istud notatur, cum dicitur, non manifestans. Omnes isti praedicti to nentur ad restitutionem damni:tamen si vnus eorum in tegre restituerit, ceteri sunt absoluti.

Quaestio secunda notata in primo versiculo est. Cui debeat fieri restitutio

Respondeo, illi debet fieri de iure restitutio, a quo fa cta est sine iure ablatio: Qui si mortuus est, debet restitui proximo heredi, vel proximis heredibus, si plures sunt aequaliter propinqui heredes. Et hoc intelligendum est, si ille mortuus non ordinauit aliter faciendum di istis rebus in testamento vltimae suae voluntatis. Si autum nescitur heres, nec percipipotest, tunc descitu, & licentia dioecesani, talia bona sunt pauperibus distribuenda, & in alios pios vsus pro anima illius, qui verus debuit es se possessor huiusmodi rerum. Si autem ille, cui debei fieri restitutio, adhuc viuit, sed in tam remotis partibus est, quod hic, qui debet restituere, non potest ad ipsum pertingere, nec speratur, quod sibi possit transmitti il lud, quod sibi debet restitui, tunc, quamuis doctores di cant, quod valor illius rei debeat dari pauperibus pro aia illius, cui de iure debetur: tamen mihi consultius videretur, quod istud daretur alicui spirituali collegio sub tali con ditione, si vmquam ille, cui deberet fierirestitutio, reuerte retur, quod illud collegium illud, quod recepit, illi restituat indilate. Si autem non reuerteretur, quod tunc illi de col legio habeant istud pro eleemosvna, & orent pro anima eius.

Tertia quaestio est, quid restituet. Ad cuius intellectu est aduertendum, quod quandoqueres, in qua quis damnificatur, non potest restitui in propria specle, puta cum aliqui incendit domum, villam, vel castrum, occidit hominem, ve enormiter vulnerat, vel aliquem impedit malitiose, ne illi aliquod beneficium conferatur vel inique laedit famam hominis secrete, vel manifeste; Respondeo, quod in his, & multis aliis consimilibus non potest poni aliqua regula communis: quia quandoque talia fiunt a ca iu, quandoque ex iracundo furore, & indeliberato, quandoque deliberate, & ex propria malitia, puta, cum patiens nec causam, nec occasionem dedit, propter quam sic damnificari debuit; quandoque fiunt deliberate, sed ratio nabili, & iusta causa suadente. Pensatis ergo his, & consimilibus conditionibus, tam aggrauantibus, quam subleuantibus, debet fieri restitutio per alia bona huiusmo di illata damna compensantia iuxta arbitrium boni viri, vel bonorum virorum, qui huiusmodi causas, & con ditiones, tam aggrauantes, quam subleuantes, sciant ordi nate, ac debite ponderare.

Quarta quaestio est, quantum: & hoc pot dupliciter intel ligi. vno mon,o quia qnque restio fieri det pauperi mercato ri, qui diu caruit bonis suis, quae si habuisset, multa, alia bona cum istis lucratus suisset. Et forte interim soluit vsoras, quas non soluisset, si bona sua fuissent sibi dimissa, ve debito tepore soluta. Et idem dubium habet locum de his, qui creditoribus non soluunt i termino, quo soluere pro mittunt

Respondeo, quando huiusmodi damnum certum, & e- uidens est, & quantitas dani patens est, puta quando soluit vsuram, quam non soluisset, si raptor sibi sua dimisisset vel debitor statuto termino soluisset, tunc tam raptor, quam debitor tenentur satisfacere de toto damno. Sed quado huiusmodi damnum non est euidens, & certum, puta sicut dicebatur de lucro, quod consecutus fuisset, si bona sua habuisset, de talibus enim contingentibus non est determi- nata veritas: quandoque enim vbi homo credit se lucratu rum fuisse, perdidisset, si pro tunc actum mercantiae exercuisset. Et ideo in tali dubio iterum standum est iudicio, & arbitrio boni, & experti viri. Et in tali puncto existimo, quod fidelis, & iustus mercator melius posset iudicare: quam vnus magnus clericus: quia ipse melius sciret pode rare conditiones, & circumstantias facti illius tendentes ad lucrum, vel ad perditionem, vel ad mensuram mediam. Secun do modo, ista quaestio de quantitate restonis potest intelligide eo, quitantum fuit obnoxius, quod emnia bona sua non sufficiunt ad plenariam restitutionem. Reondeo, quod via salutis nulli est praeclusa. Dato enim, quod damnificator nihil habeat, quo possit restituere. Sitamen habet perfectam voluntatem restituendi, & hoc citius, & immediate cum talia bona habuerit, seu ipsum habere contigerit, quibus satisfacere possit in toto, vel in parte, tunc non obstante, quod actualiter restituere non possit: tamen ipse est in statu salutis: illa enim bona voluntas est sibi causa salutis. Si antem aliquid habet, tunc si non potest habere indutias ab illis, quibus debet restituere, ipse tenetur cedere bonis, vel vendere omnia, quae habet, & satisfacere quantum potest, etiam vsque ad men dicam paupertatem, sicut dicit Host. & multi alii docto res iuris canonici.

Quinta quaestio est, per que. vbi sciendum, quod quandoque ignoratur persona quae fecit damnum: & io propter peri culum honoris sui non praesumit seipsum manifestare, & pe consequens necesse habet restitutionem facere, mediante alia persona: lo merito hic quaeritur, per quem, id est, mediante quo istud sic possit fieri, quod ipse restituens sit absolutus coram Deo Respondeo, si restituens habet idoneum confessorem, qui est honestae vitae & bonae famae, tunc facta restitu tione, mediante huiusmodi confessore, restituens est absolu tus. Et dato, quod confessor, receptis talibs bonis, non daret vlterius, cui dare deret, adhuc ille restituens esset absoutus coram Deo: quia ignorat malitiam confessoris, & non erat verisimile, quod ad illud factu expediendum ipse posset inucire personam magis idoneam, quam ipsum confessorem, ma xime quando de confessoris malitia nullam habuit suspitio ne. Sexta quaestio est, quo modo. Quam quaestionenm pro tato interpono: quia modum congruum inuenire, quo fiat restitutio, quandoque est ualde difficile, sicut apparet de mulicre, quae falsum heredem constituendo, quen secrete concepit per adulterium, defraudat verum here de. De hoc aliqui doctores dicunt quod talis mulier non potest satisfacere, nisi reuelet istud marito suo, ad hoc, vt illum spurium priuet hereditate Sed istud non videtur bene dictum: quia, sic faciendo, illa mulier exponeret seipsam mortis periculo, & exponeret virum vxoricidio: quia forte maritus machinaretur mortem mulie ris. Dico igitur, quod talis mulier quantum potest dent aborare, ad hoc, quod spurius ingrediatur religionem, & talem religionem, in qua non sit capax hereditatis. Et si ille spurius nollet intrare religionem, tunc puto, quod mater illi spurio debeat reuelare, quod ipse non sit he res, & quod perdat anim am suam, si verum heredem de fraudauerit, capiendo minus iuste huiusmodi here ditatem

Potest et in confessione istud reuelare ei, cui confitetui ille spurius, & dare licentiam huodi confessori, vt de hoc lo quatur cum illo spurio faciedo sibi coscientiam de praedictis. Et si haec omnia non valent auertere huiusmodi spurium a sua per inacia, tunc sitalis mulier superuixerit mortuo marito, de bonis, quae sibi remanent, debet parcissim; accipere vitae necessitatem, & quicquid sibi superest, de bet dare filio legitimo, vel alteri vero heredi, si de mar to suo non habuit prolem, vt fraudem sibi factam recopenset, quantum potest.

Septima questio est, quando, id est, quo tempore tene tur quis restituere: Et ista quaestio potest tripliciter intel ligi Vno modo, de illo, qui nunquam fuit possessor bonae fidei. Et imediate tenetur satisfacere in quantum pot

Alio modo, de illo, qui fuit quandoque possessor bonae fidei: nihilominus tamen, antequam transeat tempus praescriptionis, ipse sufficienter informatur de hoc, quod iniuste aliquid possideat, & quod illi, per quos, vel a quibus ipse habuit talem rem, numquam fuerint, iusti possessores illius rei sufficienter etiam informatur, seu docetur cui de iure talis res ab ipso iniuste possessa debeat reddi. Et tunc etiam iste immediate, & absque vlla dilatione debet facere restitutionem: quia non solum ess peccatum tollere ab aliquo rem suam ipso inuito, veri etiam peccatum est retinere rem alicuius contta volun tatem eius nisi per illam retentionem procuretur bonum illius, sicut si alicui non redditur gladius suus, quam do in ira furoris sui vellet intersicere hominem innocetem. Tertio modo posset ista quaestio introduci propter tempus prescriptionis. Est autem prescriptio ius ex tempore capiens firmitatem. Tempus vero huiusmodi est tempus decem annorum contra personam las cam, & priuatam, si praesens fucrit, sed est tempus viginti annorum contra personam absentem. Intelliguntu autem esse praesentes, qui habitant in eadem prouincia absentes, qui sunt in diuersis prouinciis Contra ecclesiam autem non praescribitur, nisi tempore ao, anorum, sicut patet 10 qus Et excipitur ibidem ecclesia homana, contra quam non praescribitur, nisi tempore centum annorum. Differt autem praescriptio ab vsucapione: quia pri scriptio cadit super rem immobilem, sicut est domus ager, villa, castrum, & sic de similibus. Sed vsucapio cadit super rem mobilem, sicut pecunia, vestis, liber, & si de similibus

Ponatur ergo, quod aliquis dominus teneat aliquam vil lam de facto, nullo tamen iure sibi suffragante, & det il am villam alicui suo vasallo, qui quidem vasallus credi dominum suum fuisse iustum possessorem illius villae, & idem valallus bona fide, & quiete eam possidet per totum tempus deputatum exiure ciuili, &canonico ad praesen bendum, omnibus etiam aliis conditionibus integrobseruatis, quae ad praescriptionem requiruntur, quae valde multae sunt, quas ad praesens dimitto causa breuitatis. Et elapso huiusmodi tempore, veniunt aliqui, & sufficienter ostendunt, quod villa predicta erat eorum, & impetunt super hoc istum vasallum, qui actualite eam possidet

Quo facto quantum ad praesens petitur, vtrum non obstante, quod elapsum sit tempus prescriptionis, iste actualiter possidens illam villam, teneatur eam restitus re his, qui eam impetunt modo iam dicto;

Respondeo, quod non tenetur cam restituere; Quia cui aurisdictionem possidendi tribuit ius canonicum, & ciusse, ille non tenetur restituere iliud, quod, vt sic, pos sidet: sed obseruatis oibs conditionibus ad prescriptio nem requisitis, tunc elapio tempore praescriptionis tam ius ciuile, quam canonicum tribuit iurifdictionem pos sidendi ei, qui praescripsit, vt apparet ex multis textibs & glosis vtriusque iuris; ergo talis non tenetur restitucre.

Sed aliquo modo contra istud sunt quida m doctore dicentes, quod praescriptione existente legitima quantum ad bia puncta ad praescriptionem requisita, tunc quamuis praescribens non teneatur ad restitutionem rei, quam praescripsit in foro exterioris iudici: quia in omni exteriori iudicio tam ciuili, quam ecclesiaffico tollitur actio in contrarium, & excipitur eontra actorem virtute legis, a qua conditum est ius praescriptionis; tamen, vt dicunt, in foro conscientiae praescribens tenetur restituere.

1 Quia princeps, qui est istius legis conditor, & maxime princeps saecularis non potest facere de meo tuum: quia ipse non est dominus rerum, sed est tutor, & de fensor earum.

Quod patet quia ipse habet propria, & determinata stipendia, nec iuste potest indifferenter a subditis accipere, nisi ex certis causis, puta propter commune bonum promouendum, vel defensandum

2 Praeterea, quod non est secundum se licitum, sed tantum est a iure permissum, hoc non praebet defen sionem in foro conscientiae: sed praescriptio est huiusmodi: solum enim est ailure permissa ad vitandum ma su: malum, puta iurgia, quae possent oriri propter indistinctionem dominorum.

Praeterea, praescriptio non est de iure naturali: ergo non tuetur in foro conscientiae eum, qui praescribit. Consequentia patet, Probatur antecedens: quia nullus perdit rem suam iure naturae ex solo transitu temporis.

Praeterea, in foro conscientiae nullus potest detinere rem alienam inuito domino rei: sed prescribens de tinet rem alienam inuito domino rei: ergo &c.

Praeterea, in foro conscientiae nemo debet locupletari cum iactura aliena: sed praescribens ditatur cum alterius damno, & iactura: ergo &c

Sed ista non concludunt: Quia, quod auctoritate iuris possidetur, hoc iuste possidetur: sed, quod per praescriptionem possidetur, hoc auctoritate iuris possidetur, vt isti met concedunt: ergo &c

Ad primum dicendum, quod princeps non solum est rerum tutor, & defensor, verum etiam est rerum distributor secundum merita, & demerita possidentium, Vnde sicut iuste in poenam aliquorum criminum, quandoque res ab aliquo possessa aufertur ab eo, & eadem res in praemium virtutum datur alteri, sic iuste ab aliquo propter suam negligentiam aufertur illud, quod quandoque possedit, & iure praescriptionis datur ei, qui bona fide talem rem coluit, & diligentem curam circa ipsam ad hibuit: magna enim negligentia in illo esse videtur, qui per totum tempus praes riptionis rem suam in manu ane na dimisit, & eam toto illo tempore nuquam repetiuit: sed iura dicunt, quod qui rem suam curare negligit, hic merito eius proprietatem amittit. Ex quo patet, quod ius praescriptionis est rationabiliter institutum, puta propter commune bonum, vt. s. quilibet caueat, ne rem suam negligat, sed eius diligentem curam gerat.

Ad secundum nego minorem Ad probationem, dicendum, quod praescriptio non est alure solum permissa, tanquam minus malum: sed est a iure institutal, tanquam quoddam commune bonum, quod est correctiuum corporis, & negngentiae, & premiatiuum fidelis di ligentiae.

Ad tertium nego consequentiam: quia mult e sunt le ges positiuae pro bono conmuni superadditae iuri natura li: quae tamen in nullo laedunt bonam conscientiam in sua obseruatione

Ad quartum nego minorem: prescribens enim non tenet, rem alienam, sed suam: quia tenet rem, quam iustitia iuris ciuilis, & canonici sibitribuit.

Ad quintum dicendum, quod maior non est vniuersaliter uera quia dato, quod aliquis mereatur damnum, seu iacturam, tunc, salua bona conscientia, potest aliquis di tari cum aliena iactura, puta cum iactura illius, qui me rebatur iacturam: sed ille, contra quem praescribitur ex sua negligentia, meretur iactura, vt supra dictum est Haec ad praesens sufficiant de ista matetia: quia alias, ci pportunum fuerit, ipsam intendo compiosius pertractare.

Ad argumentum principale dicedum, quod non est simile de di bito rei exterioris, & de debito satistabis pro offensa: nam nam ad solutionem debiti rei exterioris sufficit restitu tio rei secundum aequalitatem iustitiae, sed ad satisfacien dum pro offensa necessario requiritur reformatio ami titiae, quae inter Deum, & hominem esse nequaquam po test, deficiente in homine diuina gratia, & caritate &c

PrevBack to TopNext

On this page

Quaestio 1