Quaestio 2

Quaestio II. An caelum empyreum sit luminosum

VTRVM caelum empyreum sit luminosum.

Et videtur, quod non quia in rebus dia phanis quanto res est materialior & magis habet condensatas partes materiales tanto est lucidior: sed caelum empyreun cum sit corpus nobilissimum, debet essi maxime formale & minus abundare in partibus materiae: ergo &c. Maior patet, quia, vt dicitur in de celo, & munlo, ex hoc stella est lucidior pars sui orbis, quia est desior ipissior, ende propter sui raritatem ignis in sphaera sua non lucet: modicum enim ibi habet de materm propter sui Puritatem.

In contrarium est Magister in ista secunda distinctione dicens; quod illud celum dicitur empyreum, siue igneum non a calore, sed a splendore. Hic quattuor sunt videnda. Primo enim videndum est de isto caelo empvreo. Secundo de caelo cristallino. Tertio de firmamento, seu de celo stellato: Et quarto de septem caelis planetarum.

RESOLVPI Eclum empoyreum esse rationibus humanit haud probari Potest, licet conirct. ra qua lam prob abisi persuaderi possit; ipso tamen supposito esse, tius proprietat es sacile inAnestigantura.

ARTICV.LV. S Vtrum existentra cesi empirei possit probari necessria ratione, e dato quod non, ipso tamen in esse suppolito, midebitur.

QVANTVM ad primum primo videbitur, vtrum exi stentia istius celi possit probari necessaria ratione Secundo dato, quod hoc non possit probari necessaria ratione ipso tamen in esse supposito, videbitur, vtrum posfimus ostendere, quale sit istud celum. Quo ad primum pono duas conclusiones.

Prima est, quod caelum decimum esse, quod sancti appellant empyreum, non potest ostendi necessaria ratio. ne, quia illud, quod subtersugit intellectum hominis manentem in suis puris naturalibus, hoc non potest por hominem probari pro statu praesentis vitae: sed esse caelum secimum, quod appellatur empvreum, subtersugit intellectum hominis manentem in suis puris naturalibus, ergo &e. Maior patet: probo minorem, quia nihil est in intellectu, quin prius fuerit in sensu, vt patet primo postetiorum, quia deficiente sensu, defit it scientia, quae est seeundum illum sensum; ergo illud; quod nec per se, nec per aliud est aliquo sensu perceptibile, hoc naturaliter, sen ex puris naturalibus non est intelligibile, nec per consequens sufficienter inuestigabile: sed celum empvreum nec seipso, nec mediante aliquo suo effectu est sensu perceptibile: ergo &c

2 Praeterea, quicquid naturali & necessaria ratione es muestigabile, hoc a philosophis, vel est fufficienter innestigatum, vel saltem aliquo modo tactum: sed nullus hilolophorum aliquid tentigit de isto caelo, vt insra pate bit, ergo &c.

Sed fuerunt nontiulli, qui contra istam conclusionen mtuntur arguere, Primo sic, Deum esse est naturali ratione inuestigabile: ergo celum empyreum esse erit naturali ratione inuestigabile. Antecedens patet ex his, quae scrips libus primo: Probatur consequentia; quia illud, quod mi- nus est elongatum a sensu, & phantasia, illud magis vi detur esse inatestigabile naturali ratione, sed caelum emi vreum cum sit corporeum, est minus elongatum a sensu & phantasia, quam Deus, qui est penitus incorporeus. 2 Preterea, nos possumus substantias separatas natus rali ratione inuestigare, ergo & celum empvreum Ante cedens patet 8. physic. & 2. metaphysic. Consequentis etiam patet, quia cum nostrum intelligere vel sit vhan¬ t tasia, vel non sit sine phantasia, vt patet primo detani na, & oportet intelligentem phantasmata speculari; vt pa tet 5 de anima, ergo celum empvreum, quod potest habe re idolum, seu phantasma in imaginatione, vel phanta: fia, cum sit corpus, scu corporeum, magis erit inuestigabile, quam substantia separata, cuius nullum potest esse ido lum, seu phantasma

3 Preterea, philosophus o physict ait, quando aliquid est hoc, & hoc, si unum illormrinuenitur separatim, & al terum poterit separatim inuenirr. verhi gratia, sicut ihidem ait philosophus; quia inuenitur aliquid, quod est miouens & mobile, & inuenitur aliquid quod est moile, & non mouens, ergo inuenitur etiam mouens immobile, seu motor immobilis, sed inuenitur aliquod caelum diaphanu, seu transparens, & lucidum, sicut est quod libet caelum planetarum, & inuenitur caelum transparens & non lucidum, sicut est caelum cristallinum, de quo infra atebit, ergo erit caelum lucidum & nontransparens, sen diaphanum, quod non potest esse aliud nisi caelum empyreun; 4 Praeterea, illud, quod habet influentiam in ista infe ribra realem, hoc potest naturaliter inuestigari mediante suo effectu, sed caelum empvreum habet infuentiam tealem in ista inferiora, vt patebit infra, ergo &c. Sed istae rationes, quamuis sint aliquo modo probabiles, & apparentes: tamen non sunt necessariae, & existentes: ergo antequam ad eas respondeam, pono secundam conclunonem, Et est haec, quod celum empvreum esse, potest ali quo modo declarari probabili persuasione, Et istud patet ex intentione P. Aug. super Cen ad litteram vbi sic arguit, Omne, quod mouetur, innititur alicui immobili; Et hac propositionem declarat inductiue, quia digitus non mouetur nisi palma sit fixa, nec palma mouetur nisi fixo articulo cubiti, nec cubitus mouetur nisi fixo humero; Et sic discurrendo per singula ostendit, quod semper corpus mo tum presupponit corpus immobile: cum ergo nouen caeli sint mobiles, vt infra patebit, ergo videtur, quod praesupponant decimum caelum, quod sit immobile: ergo &c

lsta autem ratio licet sit aliquo modo probabilis, non est tamen naturalis & necossaria, quia naturalis philosophus non concederet, quod aliquod corpus esset immobi e, cum expresse ponat Arist. 8. & 8. physic, quod omue cor us est mobile, & omne mobile corpus. Item diceret phi osophus, quod licet illud, quod mouetur in aliquo motu recto, requirat aliquid stabile in quo mouetur, propter noc enim locus dicitur quid immobile 4. physic: tamen caelum non mouetur in aliquo, sed solum circa aliquida ergo non exigit ratione sui motus aliquid immobile in quo mouetur, sed circa quod mouetur, & hoc de facto da tur, puta ipsum centrum terrae.

Ad primum ductum contra primam conclusionem non go consequentiam, quia ueritas istius propositonis, Deus st, ita patet ex effectibus, quos videmus in creaturis, quod sta proposito apud sapientes per se nota est. Propter uod ait Apostolus loquens de cognitione gentiliuni uam habuerunt de Deo, Fuisibilia Dei per ea, quae facta suntuntellecta conspiciuntur, sempiterna quoque vir tue eius, & diuinitas. Immo etiam Aristoteles non solum Deum esse, verumetiam vnum Deum esse quasi necessa¬ ria ratione deducit 12 meta circa finem, sed celum empy reum esse non apparet euidenter est aliquo effectu nobi noto in creaturis. Ad probationem dicendum, quod licet Deus in se acceptus sit summe elongatus a sensu & phan tasia, tamen effectus Deum ostendentes non sunt elonga ti a sensu, vel phantasia.

Ad secundum dicendum, quod per motum coeli neeessaria ratione probamus substantias i separatas esse: sed per nullum effectum possumus probare coelum empy reum esse

Ad tertium dicendum, quod naturaliter loquendo, tunc maior non est vera vniuersaliter: quia in homine naturaliter stant simul substantia, & accidens in Deo substantis fine omui aceidente, & tamen non potest dari naturaliter aliquod accidens sine omni substantia: cum naturaliter accidentis esse sit in esse, vt patet 4. meta. vnde tale ac cidens non esset accidens, quod est contradictio quia om ne accidens, vel actualiter inhaeret subiecto: sicut est quodlibet accidens suae naturae derelictum, vel saltem apticudine inhaerent: sicut sunt accidentia in sacramento altari super naturaliter separata, tale autem accidens, quod ex sui natura esset, sine subiecto staret per fe, & nec actu, nec aptitudine inhaereret.

Etiam falsum assumitur in minori cum dicitur, quod coelum cristallinum non est lucidum: quia non minus, sed multo magis coelum cristallinum illuminatur a coelo em pvreo, quod in omni sui parte lucet sicut sol, vel sicut cla rissima stella, quam quodcunque coelum planetarum illu minetur a sole.

Etiam dato, quod ratio concluderet: tunc tale coelum, de quo concluditur, non esset coelum empvreum: quia hoc coelum non solum est lucidum, sed etiam est transparens, alias Beati non possent se mutuo videre in illo coelo.

Ad quartum dicendum, quod quamuis coelum empvreum habet influentiam in ista inferiora, tamen de illa influentiam cum naturaliter nihil constat nobis: & ideo per illam influentiam cum naturaliter sit nobis ignota, non possumus coelum facere notum, seu probare ipsum esse: sed magis econuerso praesupponentes hniusmodi con lum esse, tunc per coelum illud probamus iam dictam induentiam.

Quo ad secundum pono quattuor conclusiones. Prima est, quod supposito ex dictis sanctorum, quod coelum em pvreum sit: tunc potest probabiliter ostendi, quod istud coelum sit excellenter lucidum. Secunda, quod sit secundum quid transparens, seu diaphanum. Tertia, quod sit inuariabile. Quarta, quod sit immobile

Primam conclusionem probo sic: Nobilissimum corpus debet excellenter habere nobilissimam qualitatem corporalem: sed celum empvrtum ess corpus nobilissimum, cum sit habitatio Deatorum, & lux est nobilissima qualitas inter omnes qualitates corporales: ergo &c

Sed oppositum istius ponit quaedam opinio duplici ratione.

1 Primo, quia coelum empvreum est maximum oium corporum: ergo si esset lucidum exceslenter, tunc num quam haberemus nocten: quia non obstante solis absentia lumen istius coeli sufficienter illuminaret totum aerem.

2 Secundo quia celum empvreum est corpus maxime formale inter oia corpora: ergo non potest esse excellenter lucidum, Antecedens patet: quia quanto corpus est nobi lius, tanto est formalius & minus habet de materia; conse quentia etam patet: quia quanto celeste corpus est lucidius, tanto est spissius, & per consequens magis abundat in ma teria: propter hoc enim stella est lucidior pats sui orbis: quia est spissior pars sui orbis, rariora vero minus lucent; ideo enim ignis non lucet in sua propria sphaera: quia ibi est rarissimus & maxime formalis minus habens de mate ria, quam ignis, quo vtimur hic inferius.

Sed ista non concludunt: quia secundum sanctos docto res istud coelum dicitur empyreum, idest, igneum, non a calore, sed potius a splendore.

Ad primum nego consequentiam: Nam sicut luna quia obsistit visui, & non est transparens, aufert nobis lumen solis, quando interponitur inter nos & solem: sic octaua sphaera: quia ex nulla sui parte est transparens & diaphana, & ex omni sui parte obsistit visui nostro; ideo coelum empvreum non potest lumen a se deriuatum ad nos trasfun dere per octauam sphaeram, vel per ipsum fi mamentum

Forte dicetur, quod ista solutio impedit conclusionem praedictam: quia secundum Astronomos sol dicitur quasi solus lucens, & hoc pro tanto, quia solus sol habet lumen a seipso & non ab alio corpore, omnia autem alia lumina ria corporalia lumen corporale habent a sole; & hnc est quod sol dicitur sons totius luminis corpalis: sed firmamen tum mediat inter solem & coelum empvreum, ergo coelum empyreum non potest a sole recipere lumen, & per consequers non erit lucidum.

Respondeo, quod ceelum empyreum, cum sit primum nobilissimum omnium corporum, ideoa nullo alio corore poterit dependere, ergo tantummodo habet a Deo effectiue lumen suum & non a sole, vel a quocumque alio corpore, stellae autem firmamenti & omnia alia lucentia citra firmamentum non habent lumen a sei; sed tantummodo a sole, & ideo respectu talium dicitur sol quasi solus lucens; id est, solus lucem a se habens

Ad secundum dicendum, quod consequentia non ess vera; Ad probationem dicendum, quod licet in natura elementorum spisfiora sint indigniora; ignis enim est dignissimum elementorum, cum sit rarissimus, & terra vilis simum elementorum, cum sit spississima, in natura tamen telesti est ecouerso; stelli enim est nobilissima, pars sui or bis, cum sit spississima. Appellando etiam formalius illud, uod est actiuius, tunc in natura caelesti magis spissa: sunt magis formalia, stella enim cum hoc, quod est spissior pars sui orbis, est etiam actiuior pars sui orbis.

Secundo dico, quod istud eoelum est aliquo modo tranms parens, seu diaphanum: quia talis disposito localis, que fa cit ad delectationem Peatorum non debet denegari loco, seu habitationi eorum, sed transparentia seu diaphaneitas est huiusmodi: ergo &c. Maior patet: quia cum in deata vita perfecta & plena sit delectatio, nihil denegabitur ibi, quo augeri potest Deatorum delectatio. Minorem probo, quia magna delectatio est praesentialiter vidi re amicum, iuxta illud quod ait Aristot eles 5. ethicorum. Delectab lis est praesentia amicorum. Et infra subdit. In amant ibus videre delectabilissimum est. Sed quilibet Detus est amicus alterius secundum perfectam caritatem, er go corporali visione in vita beata resuscitatis corporibus se mutuo debent videre, hoc autem fieri non posset, nisi coelum in quo habitant esset diaphanum: alias enim obsisteret visui in tantum, quod radij visuales non possent ittingere obiectum, nec species obiecti posset uenire ad oculum.

Forte diceretur, quod sicut patet ex praecedentibus, uanto aliquid in natura coelesti est lucidius, tanto est spi ius: sed tu dicis in prima conclusione istius inquisitionis, quod coelum empvreum est excellenter lucidum; ergo erit excellenter spissum, & per consequens nullo modo rarum, seu diaphanum, & sic videtur, quod ista conclusio tontradicat primae.

Respondeo, quod licet physice loquendo, quanto aliquid in coelo est lucidius, tanto sit spidius; tamen ad hos non est arctata diuina potentia, quin possit etiam in rari simo corpore tantam, vel maiorem lucem inducere, quam ro nunc sit lux solis. Et quia decens esse videtur, vt corporalis habitatio Deatorum sit valde lucida, & amena, & tum hoc transparens, & peruia, vt mutuo se possint videre; ideo non obstante coeli empvrei magna luciditate, illud coelum tantam habet transparentiam & raritatem, uanta sufficit ad claram, & iocundam corporalem visionem ipsorum Deatorum.

Tertio dico quod loquendo proprie de variatione, seu alte ratione, tunc istud celum est inuariabile, seu inalterabile; quia illud, quod non patitur peregrinas impressiones, hoc non variatur, nec alteratur proprie: sed nullum caelum de quo locutus est Aristoteles, patitur peregrinas impre; siones, vt ipse probat in libro coeli & mundi, ergo multo minus coelum empvreum patietur huiusmodi peregrinas impressiones, cum sit nobilissimum coelorum. Forte dicetur, quod vox corporalis esse non potest nisi in corpore rarefactibili, & condensabili, & per consequens proprie variabili: sed post mortuorum resurrectionem beati Deum voce corporali laudabunt, ac sibi mutuc loquentur: ergo &c. Maior patet 2. de anima. Minor etiam patet: quia decens est, quod lingua eorum deseruiat in vi ta beata ad diuinae laudis praeconium, & mutuae societatis amicitiam exprimendam

Respondeo, quod resuscitatis corporibus beatorum, ipsi Deti habebunt in gutture suo aerem sibi connaturalem, qui quidem aer, cum per naturalia instrumenta reuerberatui ad vocalem arteriam, tunc in reali motione & scissione il lius aeris erit vox realiter, a qua voce reali vlterius per ip sum coelum multiplicabitur vox intentionaliter in tantum, quod quilibet potest alterum audire, & quilibet po test alteri intentionem suam etiam vocaliter exprimere, quamuis ipsum coelum non sit proprie rarefactile, vel con densabile, variabile, seu alterabile: sicut enim nunc uox ab ore hominis prolata multo remotius auditur, quam aet realiter per vocem scindatur, seu moueatur: quia lice necesse sit illud, in quo est vox, realiter moueri & aliquatenus alterari; tamen intentionaliter potest esse vox, seu sonus in aliquo corpore sine sui alteratione propria & reali¬

Vnde quando loquimur, quamdiu aer ad tumultuatio nem vocis realiter mouetur, tamdiu in ipso aere est uox realiter: sed cessante acre ab huiusmodi tumultuatione & reali motione, non multiplicatur vlterius vox, seu sonus nisi intentionaliter; sic in gutture & in ore beatorum erit vox realiter, in coelo autem solum intentionaliter. Quarto dico, quod istud coelum est immobile, loquendo de motu locali: quia proprius locus illorum, qui sunt in perfecta quiete, debet esse immobilis: sed caelum empyreum est proprius locus beatorum, qui sunt in perfecta quiete: ergo &c. Maior patet: quia proprius locus ad locatum habet aptitudinem, & conformitatem. Minor patet ex dictis sanctorum multorum hic in littera

Sed contra istam conclusionem arguunt quidam sic. 1 Omne corpus est mobile: quia dicit philosophus in ephysitis, quod omne corpus mobile, & omne mobile corpus; sed coclum empyreum est corpus. vt de se patet.

2 Praererea, omne corpus naturale est mobile; sed coelum empyreum est corpus naturale: ergo &c. Maior patet quia natura est principium motus & quietis eius in quo est, vt dicitur 2. physicorum. Minor probatur: quia omne torpus aut est naturale aut mathematicum: sed coelum empvreum non est corpus mathematicum, ergo erit cor pus naturale

3 Praeterea, angeli sunt mobiles: ergo & caelum empo reum est mobile: consequentia patet, quia nulla rationi videtur, quod corpus sit immobilius spiritu, probatur antecedens, quia in libro Iob dicitur de angelis. Qui serniunt ei non sunt stabiles, & in angelis suis reperit prau tatem. Et secundum Apostolum, angeli sunt administratorij spititus in ministerium missi eorum, qui electi sunt ad salutem

Ad primum dicendum, quod philosophus in hoc fuit deceptus, quod nullum corpus credidit esse super ipsum primum mobile, & quia omne corpus existens infra primum mo bile aliquo modo dependet ab eo, & per consequens est mobile: nam illud, quod dependet a mobili, oportet aliquo modo esse mobile: ideo apud philosophum ista proposito reputabatur per se vera, qua dicitur, omne corpus est mobile: sed in rei veritate proposito est falsa apud Christianos, qui ponunt aliquod corpus super ipsum pri mum mobile, penitus independens a primo mobili, sicui est ipsum coelum empvreum.

Ad secundum dicendum, quod corpus dicitur naturale dupliciter. Vno modo eo quod sit compositum ex ma¬ teria & forma, quae dicuntur natura, vt patet 2. physieorum. Aiio modo eo quod sit affectum & dispositum: seu informatum qualitatibus naturalibus actiuis & passiurs; & isto secundo modo accipiendo corpus naturale, tun omne corpus naturale naturaliter est mobile, & de isto procedit argumentum: sed coelum empvreum solum primo modo potest dici naturale, cum sit compositum ex materia & forma, & non secundo modo, cum non sit substratum contrarijs qualitatibus actiuis & passiuis: nam s huiusmodi qualitates haberet, tunc necessario esset corruptibile. Potest etiam corpus primo modo acceptum esse mobile secundum locum, quando hoc requirit ordo vniuersi, vt patet in motu omnium caelorum, qui sunt infra coelum empvreum; motum autem caeli empvrei non requirit ordo vniuersi: sed potius requirit immobilitate cius propter statum beatorum, quorum proprius locus est coelum empvreum.

Ad tertium dicendum, quod cum motus angeli & mo tus corporum fint diuersarum rationum: ideo non potes vnus sufficienter probari per alterum; Dato enim, quod nullum eorpus moueretur, angelus non minus posset mous ri, quam si omnia corpora mouerentur: quomodo autem angelus moueatur, dixi in primo lb¬

Est tamen hic notandum, quod coelum empvreum non dico sic immobile, quin, si Deo placeret aeque bene possei moueri, sicut & teteri caeli, sed pro tanto dicitur immoile: quia ordo vniuersi non requirit motum eius, & ipse Deus non subiecit tale coelum virtuti alicuius creaturae, quae moueat ipsum

ARTICVLVS II Vtri possit ostendi necessaria ratione, quod sit quod dam caelum mobile super octauam spheram, &ciuius natur ae sit illud celum

VANTVM ad secundum articulum primo videndum est, vtrum ostendi possit necessaria ratione, quod sit quoddam coelum mobile super octauam sphaeram, Secundo cuius naturae sit illud caelum,

Quo ad primum dico, quod sic. 1 Quia illud, quod mouetur diuersis motibus, non po test esse primum mobile, sed octaua sphaera mouetur diuersis motibus, ergo &c. Maior patet: quia primum in quolibet enere est mensura ceterorum, vt dicitur to, metaph men ura vero debet esse vna & simplex, vt patet ibidem, ergo primum mobile debet moueri vno simplicissimo motu, vi cius motus veraciter sit mesura omnium ceterorum motuum. Minor patebit in tertio articulo istius quaestionis.

2 Praeterea, omne multiplex & difforme praesupponit aliquod simplex & vniforme: sed quodlibet caelorum visu mmediate perceptibilium mouetur multiformiter, ut infra patebit

Sed forte contra istud diceretur: quia nihil est in intel lectu, quin prius fuerit in sensu, vt patet ex superioribus allegatis: sed nullum caelum existens super firmamentum est sensu perceptibile: nam si aliquo sensu hoc fieri debecet: maxime videretur de sensu visus, & hoc non, quia octa ua sphaera in nulla sui parte est penetrabilis visu: & ideo proprie dicitur coelum, quia caelat & abscodit a nobis om ne, quod est supra ipsam.

Respondeo, quod licet nonum caelum non cadat immediate sub sensu, tamen ex sensatis sufficienter potes stendi; nam cum sensu percipietur multiplex motus octauae sphaerae, ex hoc necessario concludebatur, quod octaua phaera non erat primum mobile, & per consequens opo tet esse quoddam celum super octauam sphaeram, cuius mo tus sit simplex & vniformis, ac per consequens primus omnium motuum

Quo ad secundum dico, quod istud caelum non est de natura elementari.

1 Quia corpus naturaliter incorruptibile non est elementum, nec ex elementis; sed potius est de natura quini tae essentiae, sed celum existens super firmamentum est nm turaliter incorruptibile: ergo &c. Maior patet: quia tam elementa, quam ex elementis composita sunt naturaliter corruptibilia. Minor etiam patet: quia secundum Arist. 8 suum Commentatorem in celestibus corporibus neque malum, neque corruptio reperitur.

2 Praeterea, firmamentum & coeli planetarum non sunt de natura elementari: ergo nec istud coelum: patet antecedens in lib coeli & mundi Probatur consequentia: quia primum mobile non est compositum his mobilibus, quae sunt citra ipsum: sed istud coelum est primum mobile, us infra patebit.

Sed contra istud est quedam opinio, quae ponit, qud istud celum sit vere aqueum, seu de natura aquae

1 Quia dicitur, quod fecit Deus firmamentum & diuisit aquas, quae supra firmamentum sunt, ab aquis, quae sub firmamento sunt. Quod attedens Aug. super Cen ait; Qualitatem aquae supra firmamentum esse non dubitamus Maior est enim huius scripturae auctoritas, quam omnis aingenij humani capacitas.

2 Praeterea, illud, quod excessiue est frigidum, hoc ess de natura aquae: istud celum est excessiue frigidum. ergo &c. Maior patet, quia prima qualitas aquae est frigiditas: ergo quicquid est excellenter frigidum, oportet, quod sit de nm tura aquae. minorem isti probant per hoc, quod Saturnum est frigidissimus planctarum, quam frigiditatem, vt dicunt, Saturnus consequitur ex propinquitate ad istud frigidissimum coelum: quia inter omnes planetas Saturnus est propinquior coelo cristallino

Hic est aduertendum, quod propter multas auctoritates sacrae scripturae, quae sonare videntur aquas esse super celos, beatus Aug. quo ad huiusmodi aquas recitat duas opiniones. Vnam recitat 2. super Cen quae ponit, quod ille aquae, quae super coelos sunt, sint aquae elementares eiusdem speciei cum istis aquis inferioribus

Quia cum scriptura sacra non distinguat inter istas aquas: ideo non videtur, quod nos debeamus distinguere

4 Preterea, sicut videmus in homine, qui est microcosi mus, hoc est minor mundus; sic debemus iudicare de maiori mundo, sed in homine cerebrum, quod est frigidior pars corporis humani, tenet locum superiorem, quam cor vel epar, quae sunt partes calidiores: ergo & in maiori mudo aquae possunt tenere locum altiorem.

Praeterea, in psalmo dicitur, Extendens coelum sicus pellem, qui tegis aquis superiora eius

4 Praeterea, aquae quandoque descendunt de celis, ergo aquae sunt supra coelos. Consequentia patet: quia si in celis. seu super celos non essent aquae, tunc de ipsis non possent descendere aquae Antecedens patet per id, quod dicitur Catarecte coeli apertae sunt, & pluit quadraginta diebu & 4o. noctibus

Sed ista opinio stare non potest quia corpora eiusdem naturae proxime debent habere vnum locum naturalem; ergo si super firmamento essent aquae, tunc vel istae aqua inferiores essent extra suum locum naturalem, & per con sequens naturaliter ascenderent ad illas aquas superiores vel illae superiores violenter superius detinerentur, eo, quo naturaliter deberent descendere ad istas.

Forte ad istud dicerent illi de ista grossa opinione, quodi lae aquae superius existentes non possunt descendere, nis aperiantur catarectae celi, quibus apertis huiusmodi aqu naturaliter descendunt, sicut apparuit tempore diluuii. Sed nec istud valet, quia in supercelestibus nihil est vio sentum, vt patet per philosophum in de coelo & mundo; sed pro omni tepore, quo cataractae non essent apertae, tum violenter tenerentur superius illae aquae.¬

Forte adhuc diceretur, quod propter elongationem rei a suo proprio loco minuitur appetitus eius ad locum; Ista n est causa, quare motus naturalis est tardior i principio & est velocior in fine: quia in principio illius motus ipsum mobile propter elongationem a loco non habet tantun appetitum ad locum, quantum habet in fine, quando appropinquat ad ipsum locum, sed istae aquae, quae sunt super firmamento maxime distant a loco istarum inferiorum aquarum: ideo modicum, vel nullum appetitum habent ad istum locum deorsum, & per consequens non tenentur superius violenter: quia hoc solum est violentum, quod est contra naturalem appetitum.

Sed nec istud valet: quia natura quantum dat de forma, tantum dat de loco, hoc est de naturali appetitu ac locum, vt patet 8. physicorum. Sed secundum istos, illae a¬ h quae habent veram formam aque; ergo manente tali forma semper manet appetitus ad locum: contra quem, sii res detinetur, violenter detinetur.

Quomodo autem ignis inferni possit perpetuo mane. I re in inferioribus partibus terrae, vbi est locus maxime a deorsum, non obstante, quod naturalis locus totius ignist sit sursum, hoc domino concedente determinabo in quan to libro circa finem, quando tractabo de loco poenarun ipsorum damnatorum.

Ad primum dicendum, quod per aquas super firmami to non intelliguntur aquae elementares: quia contra naturalem ordinem vniuersi esset, quod corruptibile in situ suo transcenderet incorruptibile: sed intelligitur coelum cristallinum, quod secudum Astronomos dicitur primum mobile

Ad dictum Augustini dicendum, quod secundum Ari stotelem 2. de anima, aer & aqua conuenerunt cum corpore perpetuo in diaphaneitate. Dicitur ergo super firma mento esse aquae qualitas: quia ibi est diaphaneitas.

Ad secundum nego minorem: quia illud coelum non dicitur celum aqueum a frigiditate, sed a diaphaneitate,

In probatione etiam falsum assumitur: quia si Saturnus reciperet frigiditatem ab huiusmodi aquis, tunc Satur. nus esset corruptibilis: quia quicquid est subiectum qualitatibus actiuis & passiuis, hoc est corruptibile: Vnde Saturnus non est sormaliter frigidus, sicut isti imaginanturi sed virtualiter

Item stellae firmamenti essent multum propinquiores talibus aquis, quam Saturnus, & tamen aliquae de illis stel is sunt calidissimae virtutis, vt apparet de stellis, quae sunt in signis estiualibus.

Ad tertium dicendum, quod non debemus distinguere inter illas aquas & istas: quia ad hoc cogit ratio natur; lis, cui sacra scriptura non contradicit, maxime in talibus, vbi non est articulus fidei.

Ad quartum dicendum, quod quamuis in hoc sit simile de homine, qui dicitur minor mundus, & de mundo vniuersali, quod sicut sol tenet medium situm inter planetas, sic cor hominis tenet medium inter partes superiores & inferiores ipsius hominis: tamen propter hoc non potest dici, quod propter frigiditatem humani cerebri te nentis locum altiorem corde, aliquae aquae elementares & corruptibiles teneant locum altiorem firmamento & ceteris corporibus caelestibus, quia contra naturale rationis iudicium esse videtur, quod corruptibile superemineat incorruptibili

Ad quintum dicendum, quod secundum Pabanum preter celestes sphaeras, quae sunt de quinta essentia; adhuc in fra celum lunae sunt quattuor coeli,

Quorum primum dicitur caelum lgneum, & est superio pars sphaerae ignis attingens coelum lune

Aliud dicitur coelum Olimpium, a quodam monte in Macedonia, qui dicitur mons Olimpi, qui mons tantae re fertur esse altitudinis, quod transcendit omnes nubes; & istud coelum est inferior pars sphaerae ignis.

Tertium celum dicitur celum AEthereum, & est superioi pars sphaerae aeris, quae propter propinquitatem ad spheram ignis est sicca, & de facili inflammabilis: & ideo secudum philosophum in de coelo & mundo, nomen aetheris signat s corpus velocis motus, & de facili inflammabile

Quartum coelum dicitur celum Aereum, & est inferior pars aeris. De isto celo intelligitur dixisse saluator in euam aelio, cum ait, Aliud cecidir secus viam & concultatun est, & volucres caeli comederunt illud: Et in psal. Volucres caeli & pisces maris &c. Et Genesis primo. Dominamini piscibus maris & volatilibus caeli. Et de isto caelo, scilices aereo potest intelligi auctoritas pro argumento inducta, quia illud caelum tegitur aquis, id est, nubibus aquosis.

Posset etiam dici, quod caelum firmamenti tegitur aquis; id est, caelo cristallino, quod aqueum dicitur, non a frigidi tate, sed a daphaneitate, vt dictum est supra

Ad sextum dicendum, quod secundum Huguitionem cataracta dicitur via subterranea, & inde transfertur ad omnem meatum, qui est sub aliquo superiori: & ideo accipiendo caelum pro superiori parte acris, tunc huiusmodi cataractae fuerunt interiora nubium, quae tempore diluuij abundantissime pluuias effuderunt vel per cataractas possumus intelligere planetas virtua liter humidos & fluuiosos, qui tempore diluuij omnes erant congregrati in signo humidissimo, puta in aquario, propter quod tanta descendit pluuiarum abudantia, quasi si caelum se aperuisset & ex se flumina inferius transfudisset: est igitur locutio non propria, sed metaphorica, cum licitur cataractae caeli apertae sunt

Alia est opinio, quam recitat Augustin. 15. confes. quae dicit, quod istae aquae non sunt corporales; sed tantummo do spirituales, scilicet ipsi angeli sancti, de quibus dicitur in Psal. Aquae, quae super celos sunt, laudent nomen domi ni, & hanc opinionem videtur ibidem August. tenere dicens dommo de huiusmodi aquis, vident faciem tuam seper, & ibi legunt uine labiis, quae sit aeterna voluntas tua¬

Hanc tamen opinionem videtur Augustinus retractare libs 2, retractationum dicens, Quod dixi firmamentum actum inter spirituales aquas superiores, & corporales inferiores, non satis considerate dictum est.

Et ideo est tertia opinio, quae ponit iuxta litteralem sensum, quod per aquas super firmamento debemus intel igere caelum cristallinum, quod non est cum istis inferioribus aquis eiusdem naturae, sed est de natura quintae essentiae.

ARTICVLVS LI Denatura firmamenti, & de motibus, & conditionibus eius

QVANTVM ad tertium principale, primo videndum est de natura firmamenti. Secundo de motibus & conditionibus eius.

Quo ad primum dico, quod firmamentum est corpus quintae essentiae & non est clementaris naturae, quia omne corpus elementaris naturae est naturaliter alterabile; sed frmamentum, & quaelibet alia sphaera caelestis est alterans inalterabile, vt patet per philolophum, ergo &c

Sed contra istud videtur esse opinio Platonicorum. qui dicebant caelum esse igneae naturae, quia facit effectus similes effectibus ignis; quia calefacit & illuminat non minus, quam ipse ignis.

Respondeo, quod quamuis tam celum, quam ignis sint causa praedictorum effectuum, hoc cum fit aliter & aliter nam caelum est causa aequiuoca huiusmodi effectuum in istis inferioribus: sed ignis est causa vniuocam

Etiam contra istam conclusionem videntur esse dict liquorum theologorum, qui dicunt caelum factum ex aqua, & hoc probant ex dictis sanctorum.

Respondeo, quod sancti intelligunt per aquam mate riam caeli, de qua factum est caelum.

Quo ad secundum est aduertendum, quod firmamentum, scu caelum stellatum mouetut duplici motu, vno ab oriente in occidens, & iste est motus diuinus, quo rapitu & circumuoluitur a sphaera primi mobilis, & isto motu mouetur super polis mudi, quorum vnus eleuatur nobis. qui dicitur polus articus, & alter supprimitur nobis, qui ficitur polus antarticus. Alio motu mouetur ab occiden te in oriens, & hoc a proprio suo motore, & isto motu mouetur super polis Vodiaci hoc autem motu secundum Ptolomaeum in AImagest. in centum annis mouetur solim per vnum graduum, qui gradus in caeli circumferentu sunt 38o. Et illo suo proprio motu firmamentum perfecte non reuoluitur nisi in 38. millibus anuorum: na cum gradus in celo sint, vt iam dictum est. 38o. & in centum annis transeat solum vnum gradum, & ideo decem pradus transibit in mille annis, centum gradus in decem millibus annorum, 3oo gradus in 5o millibus annorum, & So gradus in sex milibus annorum, & sic tota reuolutio occupabit tempus 38. millium annorum.

ARTICVLVS IIII De septem caolis planetarum.

VANTVM ad quartum principale est aduertendum, quod caeli planetatum sunt septem, in quorum quolibet est solum vna stella, quae dicitur planeta, a planes Ciraece, quod est error Latine, & ideo quandoque istae stelle dicuntur erraticae, propter varios eorum motus: nam quia istae stellae non sunt fixae in orbibus suis, sicut stella octauae spherae, sed vel sunt fixae in circulo ecentrico, qui alio nomine appellatur circulus deserens, vel sunt fixae in circulo epicvclo, qui circulus clauditur intra superficien circuli deferentis; & ideo quandoque mouentur ad austrum, quandoque ad aquilonem, & hoc propter obliquitatem deferentis; quandoque videntur moueri retrograde, quandoque processiue, & quandoque videntur se ha bere stationarie, & hoc propter circuium epicyclum. Istorum autem omnium expressiorem declarationem ad praesens causa breuitatis omitto

Hic autem est planetarum ordo incipiendo ab inferiori. Primus est luna. Secundus mercurius. Tertius venus. Quartus sol. Quintus mars. Sextus iupiter. Septimus saturnus Quomodo autem istae stellae habeat distinctas virtutes, & in quo figno Podiaci quaelibet istarum stellarum proprium habeat dominium, domino concedente quan doque intendo specialiter pertractare.

Ad argumentum principale patet ex his, quae dicta sunt circa primam conclusionem secundae inquisitionis primi articuli.