Quaestio 1

Quaestio. I An actus quispiam indifferens reperiri possit

VTRVM aliquis actus sic indifferens possit esse, quod neque bonus sit, neque malus.

Et videtur, quod sic. Quia contingit dare actum, qui nec est meritorius, neque demeritorius: ergo contingit dare actum, Egal qui neque est bonus, neque malus. Con sequentia patet a simili. Antecedens probatur: quia si inndelis naturali pietate dat pauperi elecmosvnam, talis actus non est meritorius, cum infidelis mereri non possit; nec demeritorius, cum sit de genere bonorum, & nonfiat mala intentione, nec propter malum finem

Contra, nullum verbum potest esse indifferens: ergo nec aliquod factum potest esse indifferens Consequentia patet per locum a maiori Probatio antecedentis: quia pmne verbum aut est aptum natum ordinari in bonum fi nem, & ordinatur in ipsum, & tunc est bonum: aut non est natum ordinari in bonum finem, & tunc est malum: aut est natum ordinati in bonum finem, & non ordinatur, & tunc est otiosum, & per consequens peccatum, quia de om- ni verbo otioso oportet nos reddere rationem, vt patet Matth.12 Hic quattuor sunt videnda. Primo, vtrum aliquis actus simul possit esse bonus, & malus. Secundo de uaesito. Et hoc quo ad distin. 4o. Tertio, vtrum omnis actus infidelium sit peccatum. Et quarto vtrum omne peccatum sit voluntarium. Et hoc quo ad distin 41.

RESOLVTIO. Quamuis actus malus exteriar non nihil videatur malitiae adde re super malitiam actus interioris, sicuti bonus ext erior super bonitatem int exioris, huiusmodi tamen actus abique deliberatione indifferentes esse possunt, tum delib eratione vero minime

ARTICVLVS 1. Vtrum Aliquis actus simul possit esse borus. & matus.

QVANTVM ad primum pono duas conclusiones. Prima est, quod impossibile est vnam, & eandem actionem in genere entis similis esse bonam, & malam simpliciter. Quia impossibile est contraria simul esse in eo dem, sed bonum & malum sunt contraria, vt patet in post predicamentis.

Secunda conclusio est, quod eadem actio in genere mo ris non potest simul esse bona & mala, quia non potest quis simul duobus dominis seruire, vt patet Matth.ys. sed pona actione in genere moris seruitur Deo, & mala diabolo, qui etiam sunt domini oppositarum voluntatum; ergo &c

1 Sed forte contra primam conclusionem dicetur, quod omne, quod est, inquantum est, bonum est, cum ens & bo num conuertantur: ergo nulla actio in genere entis pote rit sic esse mala, quin tamen aliquo modo sit bona.

2 Item, contra secundam conclusionem sic. In vno & eodem motu, cum quis vadit ad ecclesiam, potest primo habere bonam intentionem ex tendentia in bonum fi- nem, & poste a malam ex tendentia in malum finem; er- go vnus & idem continuus motus in genere moris potess esse bonus, & malus.

3 Preterea, actio & passio sunt vnus motus, vt patet. 3 physicorum: sed passio martvrum fuit bona, & Deo grata, quamuis actio Tvrannorum fuerit mala: luxta quod ait quidam poeta. Actio displicuit, passio grata fuit: ergo idem motus fuit simul bonus, & malus.

4 Praeterea, si malae tentationi resistitur, tunc est meritoria: si non resistitur, tunc est mala, & de meritoria: sed quandoque eidem tentationi in vna sui parte resistitur, & in alia parte non resistitur: ergo &c

Propter has & ceteras consimiles instantias est aduertendum, quod vna potest esse actio in genere entis, quae tamen non est vna in genere moris, & econuerso: nam si aliquis vno, & continuo motu vades ad ecclesiam primo habet bonam intentionem, seu bonum finem intendit, & postea malum, quamuis talis continuus motus sit actus vnus in genere entis: tamen non est vnus in genere moris. Et ecouerso si manet continue in bona intentione actual ter, vel salte habitualiter, & motus interrumpatur, non erit nus actus in genere entis, quis sit vnus in genere moris Cuius ratio est qua res i genere entis est per sua principia a quibus habet esse: & ideo actio, puta ambulatio in gene re entis dicitur vna inquantum est ab eisdem principiis continua; dicitur bona, quamdiu procedit a sufficienti vi ture progressiua: dicitur autem mala, quando virtus progressiua incipit deficere, & tibia claudicare, Sed in genero moris talis ambulatio collocatur, prout est a voluntati imperata: quae si conformatur rectae rationi, tunc est bona Si autem non habet se conformiter ad rectam rationem sed ab ea discoratd per intentionem peruersi, seu inutilis finis, tunc est mala. Et quia intentio finis mutari potes ictione manente continua: & iterum actio potest discon tinuari intentione finis manente eadem: ideo &c.

Et per hoc patet ad instantias supradictas. Vnde Ad primum dicendum, quod quamuis aliqua actio for te posset simul esse bona: & mala secundum quid: non ta men potest esse bona, & mala simpliciter: vnum enim istorum infert contradictionem alterius, & ideo simul eidem non poterunt conuenire

Ad secundum dicendum, quod ibi non est eadem actio in genere moris.

Ad tertium dicendum, quod passio martvrum non fuit bona, nec Deo grata secundum se, sed ratione adiunctam actionis, puta ratione acceptationis voluntariae, qua mar tyres huiusmodi passionem complacenter acceptabant propter Deum. Talis autem actio, puta acceptatio, quae per se fuit, bona, & Deo grata, realiter differobat ab actio ne tvtannorum

Ad quartum dicendum, quod illa tentatio non est vna actio in genere moris. Potest etiam dici, quod actus, quo primo resistitur, & postea consentitur, non est vnus actus nec in genere moris, nec in genere entis; dato etiam, quod tentatio sit vna & eadem. ri¬

ARTICVLVS I Vtrum Aliquis actus indifferenter repe ri possit

QVANTVM ad secundum principale, cum duplex sit actus hominis, scilicet interior, & exteriori, ideo primo videndum est, vtrum actus exterior bonus ad dat aliquid bonitatis super bonitatem actus interioris, uta super actum voluntatis: Secundo, vtrum aliquis isto rum actuum possit esse indifferens

De primo dico, quod sic 1 Quia actus malus exterior addit aliquid malitiae su per malitiam actus interioris; ergo actus bonus exterior addit aliquid bonitatis super bonitatem actus interioris. Consequentia patet. Antecedens probo; quia iusto iudi te plus, sen magis punitur malitia voluntatis, eum exteriori opere fuerit adimpleta, quam sine tali opere.

2 Praeterea, si nihil bonitatis adderet actus exterior super actum interiorem in via, tunc in patria non daretur maius praemium his, qui virgines sunt mente & corpore, quam his, qui mente sunt virgines, & non corpore. Conse quens est falsum. Consequentia patet: quia maiori bomtati actuum per nos completorum in via datur maius prae mium in patria. Falsitas autem consequentis patet: quia virginibus mente, & corpore datur aurea, & aureola, ceteris autem sola datur aure a. Nam aureola datur tantummodo triplici statui hominum, puta virgines habent aureolam propter puritatem concupicibilis, martvres propter strenuitatem irascibilis, ad strenuitatem enim irascibilis spectat tendere ad ardua, & aggredi terribilia, sed finis omnium terribilium est mors Vnde dicitur. 3. eth. Terribilissimum autem mors, termi- nus enim est: igitur apparet, quod martvres maximam ha pent strenuitatem in sua irascibili, qui sine timore volum tarie se morti exponunt propter Deum. Doctoribus etiam datur aureola propter scientiae claritatem. Vnde Dan. 1a Qui autem docti fuerint fulgebunt tamquam splendor fi mamenti, & qui ad iustitiam erudiunt multos, quasi stel ae in perpetuas eternitates.

Forte dicetur, quod de beato Martino cantatur sic Q altissima anima, quam & si gladius persecutoris non abstulit, tamen palmam martvrii non amisit; ergo videtur quod sine exteriori opere martvrii beatus Martinus habeat aureolam martvrum.

Respondeo, quod hoc est intelligendum quantum ac uream, seu quantum ad praemium essentiale, in quo mul tos etiam excedit martvres, vt verisimiliter est credendum.

3 Praeterea, Apostolus loquens de operibus exteriori bus ait, "Qui parce seminat, parce & metet, & qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus & metet".

4 Item super illo verbo tempore suo metemus non deficientes, dicit glosa, quantum seminamus in operibus tantum metemus de fructibus.

Est igitur aduertendum, quod per bonum opus exteius quadruplicem vtilitatem, seu bonitatem extrinsecus consequimur

Prima est, quod actus nostrae dilectionis perficitur: quia actus perficitur ex eo, quod tendit in debitum obiectum & terminatur ad debitum terminum, sed actu dilectionis quo Deum diligimus, & proximum, tendimus in bonum pus exterius, tamquam in debitum obiectum, ex dilectione enim imus ad ecclesiam, facimus elecmosinam: & sic de aliis; ergo &c

Secunda est, quod si talia bona opera fiant ex toto conatu, vel si saepius iterantur, tunc augent habitum caritatis; quia sicut ex frequenti citharixatione augemur in ha bitu citharixandi; quia ex hoc semper magis & magis ha bilitatur manus nostra ad citharixandum; sic saepius facit do opera caritatis, spiritu sancto cooperante, augemur in habitu caritatis.

Tertium bonum & vtile est, quod gratia in essentia anima exeellentior efficitur. Nam cum agere praesupponit esse: & secundum Dionysium. 2. de Angelica hierarchia prius competat nobis spirituale esse, & postea spirituale agere: ideo non potest fieri augmentum in caritate respiciente volitiuam potentiam, per quam nobis competit spirituale agere, nisi fiat augmentum in gratia respiciente animae. essentiam, per quam nobis competit spirituale esse: non potest enim fieri augmentum in posteriori, nisi fiat aug mentum in priori.

Quartum est, quod Deo magis vnimur, & intimius in ipsum trans formamur: quia amor non sinit suiipsius esse amatores: sed collocat eos in re amata, vt patet per Hugo nem in libro de Atra sponsae. Amor enim si fortis fuerit extasim faciens, transformat amantem in amatum, vt ait Dionysius in de di, non sed, vt iam patuit, ex bonis operibus magis inardescit dilectio animae amorosae: sicut enim ministrando igni materiam conbustibilem, ignis in maiorem fiammam erigitur: sic ex bonis operibus flamma caritati eleuatur, & per consequens anima in Deum intimius trans formatur.

Est etiam aduertendum, quod quamuis opus exterius addat bonitatem modo, quo dictum est, super actum inte riorem, circumscripta tamen bonitate interioris actus nulla manet bonitas meritoria in actu exteriori. Nam sicut ait Ambrosius, affectus tuus nomen operi tuo imponit Et Augustinus super psal. 31. Ponum opus intentio facit intentionem fides dirgit, non valde attendas, quid homo faciat, sed quid, cum facit, attedat. Vnde Magister in littera tractans illud non potest arbor bona malos fructus facere, neque arbor mala bonos fructus facere, ait, nomine arboris non natura humanae mentis, sed voluntas intelligitur, quae si mala fuerit, non bona; sed mala opera facit: si vero bona fuerit: bona, non mala opera facit

Forte contra hoc dicetur, quod smi istud est verum, tunc cum ille, qui furatur, vt det elcemosinam, habeat bonam intentionem, sequeretur, quod furando bene faceret, & per consequens mereretur. Cuius oppositum docet Augustinus in libro contra mendatium dicens. Quis dicat furemur diuitibus, vt habeamus, quid demus pauperibus, aut falsa testimonia proferamus, non vnde innocentes ledantur: sed potius saluentur: Et parum infra sub dit. Quis hoc dicit, nisi qui res humanas, moresque contur, & leges subuertere. Et sequitur ibidem. lustitia enim merito punit eum, qui dicit se subtraxisse superflua diuiti, vt praeberet pauperi: & falsarium, qui alienum corrupit testamentum, vt is esse heres, qui facere eleemosinas, largas, non ille qui nullas: & eum, qui fecisse adulterium ostendit, vt per illam, cum qua fecit, hominem a morte li beret. Et ibidem Augustinus instat contra se dicens, Sed dicet aliquis; ergo aequandus est fur cuilibet furi, qui voluntate misericordiae furatur. Et respondet Augustinus Sed horum duorum non ideo quisquam est bonus, quiperor est vnus: peror enim est, qui concupiscendo, quam qui miserando furatur.

Ad istud potest dici, quod iste, qui furatur, vt tribuat e leemosinam non habet bonam intentionem: quia quam uis sit bonum pauperibus: de fuoi dare, tamen non est bonum alie na dare pauperibus, vel ettam sacrificare. Et ideo secundum Apostolum non debemus facere quaeque mala, vt eueniant quaeque bona: Sicut enim ad construendum mus ta requiruutur: ad destruendum tamen vnum solum sufficit, sic ab hoc, quod opus sit bonum bonitate morali, vel etiam meritoria, necesse est, quod sit bonum naturaliter, & formaliter, puta, quod sit de genere bonorum, & quod fiat bone, puta conformiter ad rectam rationem per intentionem boni finis: quocumque autem horum deficiente, tota operatio dicetur mala: nam quamuis bonum consistat ex omnibus suis partibus: tamen malum constat eparticularibus defectibus, vt patet. 4. ethic. Vnde sicut tu bitudo oris, vel vnius alterius membri facit, quod tota imago dicitur turpis, non obstante, quod quodlibet aliud membrum eiusdem imaginis secundum se consideratum sit pul erum, & bene factum sic &c Quo ad secundam inquisitionem dico, quod tam actus. interior, quam actus exterior potest dupliciter ficri. Vno. modo sine deliberatione; Alio modo cum deliberatione.

Primo modo, potest esse differens, ita quod nec sit bonus, nec sit malus, bonitate morali, seu malitia, de qua lo cuti sunt philosophi, neque etiam bonus meritoria bonitate, vel malus demeritoria malitia, de quibus loquuntur theologi.

1 Quia omnis bonitas, ac malitia praesupponit delibe rationem, sed non existente praesupposito, non potest esse praesupponens

2 Praeterea, in omni actu tam morali, quam theologico modo praedicto agens intendit aliquem finem: sed agens sine omni deliberatione non intendit aliquem fi- nem: ergo &c.

Secundo modo loquendo de actu morali dicit quidam. venerabilis doctor, quod actus motalis consideratus quan tum ad suam speciem, quandoque est bonus, vt ire ad ec- clesiam: quandoque malus, vt ire ad tabernam: quandoque indifferens, vt eleuare festucam. Si autem actus moralis. consideratur quantum ad suum esse indiuiduale; sic dicit, quod potest rationabiliter sustineri, quod nulla actio mo ralis sit indifferens; quia res habet esse indiuiduale, seu particulare cum omnibus suis conditionibus, & circumstantijs, inter quas conditiones vna est intentio finis, sine qua nulla actio potest esse moralis; talis autem finis consi deratus in particulari, erit bonus, vel malus, & secundum hoc actio huiusmo di erit bona, vel mala. Et declarat iste doctor se per simile dicens, quod sicut homo secundum peciem pot considerari, necvt albus, nec vt niger, nec aliquo medio colore coloratus, tamen secundum esse indiuiduale semper est aliquid tale; sic actio moralis secundum speciem potest esse indifferens, tamen secundum esse indiu i duale nisi siat ratione iustae necessitatis, vel intentione piae vtilitatis, ociosa debet reputari, vt patet per dcirego. rium lib. 3. sui pastoralis.

Et addit iste doctor pro solutione argumentorum, quod omnes nostrae actiones, vel non sunt morales, puta quia non sunt factae deliberatiue propter finem, vel quantum ad esse indiuiduale semper sunt secundum Deum, vel comtra Deum, vel praeter Deum, & per consequens semper sunt bone, vel malae saltem venialiter, inquantum sunt praeter Deum

Sed salua istius magni & venerabilis doctoris reueren tia, ista ad praesens non intelligo.

1 Quia omne praedicatum reale conueniens rei secut dum suam speciem oportet, quod ei conueniat secudum aliquod indiuiduum huiusmodi speciei: sed secundum ipsum actio moralis est indifferens secundum speciem: er go non erit de necessitate bona, vel mala, secundum quodlibet suum indiuiduum

2 Praeterea, mortalis peccator honorans patentes suos ex iure naturali, necessario peccaret ad minus venialiter, quod videtur inconueniens Consequentia patet iuxta dictum istius doctoris, quia mortalis peccator mereri non otest, nec per consequens potest agere secundum Deum igitur si, nulla sua actio posset esse indifferens, necessario honor, quem ipse exhibet parentibus, erit contra Deum, vel praeter Deum

3 Praeterea, quamuis conceptus generis abstrahibilis sit a suis differentiis diuisiuis, quibus sub genere species constituuntur, tamen conceptus speciei ab huiusmodi diffu rentiis abstrahi non potest, quin potius conceptus speciei semper includit suam differentiam essentialem. Sed secu dum istum venerabilem doctorem in suo scripto super hac distinctione. qu. . bonitas & malitiasunt differentiae essentiales actionum moralium. quod si verum est, tunc nullmoralis actio considerata secundum speciem poterit esse indifferens, cuius oppositum etiam iste idem doctor ponit ista eadem distinctione. q. vlt. & sic esset indifferens, & non indifferens, quod est contradictio

Et per hoc patet, quod iuxta dicta sua similitudo nonest ad propositum, quam assumit de homine & colore, quia color non est differentia essentialis hominis, sed accidet talis, sed bonitas & malitia sunt differentiae essentialeactionis moralis, vt ipse ait in 4. quaestione iam allegata. Exemplum, quod ponit de festuca, non est ad oppositum quia eleuatio festucae secundum se considerata non est moralis actio.

Alij dicunt, quod in habente gratiam nullus actus cum delibetatione elicitus, potest esse indifferens, sed in non habente gratiam potest esse aliquis actus indifferens, quo ad meritum, & demeritum respectu vitae aeternae

1 Quia in priuatiuis, quamuis non sit medium, praesup posita capacitate subiecti, tamen bene ponitur medium, vbi non est subiecti capacitas: lapis enim nec est videns, nec caecus. Sed actus humanus non est susceptiuus talis effica ciae merendi in homine non habente gratiam, eo quod nullum meritum possit esse sine gratia, & est susceptiuus talis efficaciae in homine habente gratiam: ergo in non habente gratiam potest esse actus indifferens ad merendum, & demerendum, sed in habente gratiam oportet omnem actum esse, vel meritorium, vel demeritorium, quia si est malus actus tunc est demeritorius: si bonus, tuc est meritorius. Nam cum caritas imperet omnibus virtutibus; igitur quicquid ordinatur ad finem alicuius virtutis, hoc ordinatur in fine caritatis: sed omnis bonus actus moralis ordinatur in finem alicuius virtutis moralis: ergo ordinabitur in finem caritatis, si elicitus fuerit a tali homine, qui est in gratia & caritate, & per consequens ess meritorius. Vnde comedere, bibere, seruato moderamin temperantiae, & ludere pro recreatione, seruato modo eutropeliae sunt actus meritorij in habente gratiam.

Et addunt isti, quod si habens gratiam, aliquem actum bonum non refert in finem caritatis, tunc talis actus esset otiosus, & ex hoc ipso esset demeritorius

Sed saluo semper meliori iudicio videtur, quod nec istud vsquequaque sit bene dictum

Nam secundum eundem actum facilius est delinquere peccatorem, quam virum iustum: eo quod peccator ma gis dispositus sit ad delinquendum quam vir iustus, sed peccator potest facere bonum opus morale, ipsum non referendo in finem caritatis, siue demerito, seu delicto, vt isti met dicunt: ergo & iustus hoc potest

2 Praeterea, nullus delinquit demeritorie nisi vel committendo prohibitum, vel omittendo praeceptum, sed iustus fidelis faciens bonum opus morale, puta honorans paren tes ex debito iustitiae, vel vestiens nudum ex naturalipietate, huiusmodi actus non referendo in finem vlterio. rem, puta in fine caritatis, nec facit prohibitum, nec omit tit praeceptum: ergo &c. Maior de se nota est. Minor etiam apparet quantum ad primam partem, quia talia faciendo non solum non facit prohibitum, verum etiam implet praeceptum. Patet etiam quo ad secundam partem: nam iustus fidelis ad nullum praeceptum obligatur, ad quod non obligetur peccator fidelis, nisi talis aliquo singulari voto se abstrinxerit; sed peecator non tenetur ex aliquo praecepto talem bonum actum ordinare in finem caritatis, quia alias non referendo huiusmodi actum in finem caritatis, ipse peccaret, tamquam contra praeceptum veniens, cuius oppositum isti ponunt, ergo &c.

Forte dicetur, quod Apostolus ait, omnia in gloriam Dei facite: ergo videtur esse praeceptum, &c

Respondeo, quod Apostolus non loquitur ibi praecibiendo, sed potius exhortando. Etiam si esset praeceptum, tunc esset contra istos doctores, quia ita tenetur ad huiusmod i praeceptum peccator fidelis, ficut iustus fidelis cum Apostolus per huiusmodi verba hortetur quelibet fidelem, vt omnia bona opera ad laudem Dei faciat.

Ad rationem istorum potest dici, quod meritum, & de meritum non opponuntur priuatiue, sed contrarie, vel habent se desperate: nam mereri est fieri dignum premio. Sed demereri non est formaliter carere, vel priuari huius modi dignitate, sed est fieri dignum poena, ita quod ratio formalis vtriusque, scilicet meriti & demeriti est positi ua, propter quod eriam demeritum vere potest dici meri tum, quia mala opera perpetrando meretur quis poenam

Ad illud, quod isti addunt, potest dici, quod si actus moralis bonus non refertur in finem caritatis actualiter, ex hoc non debet dici otiosus tali otiositate cui debetur pe na, sed potest dici otiosus, eo quod non debetur sibi praemium, quia talibus actibus non meretur praemium, nisire ferantur in finem caritatis.

Etiam talia opera possumus facere ratione iustae nece sitatis, vel piae vtilitatis praeter hoc, quod in finem caritatis referantur, & per consequens non erunt otiosa, qui Gregorius in pastorali solum appellat illa opera otiosa, quae fiunt sine iusta necessitate, vel pia vtilitate.

Pono igitur duas conclusiones. Prima est, quod omnis actus moralis vel est bonus, uel u est malus bonitate, vel malitia, de qua tractatur in philo: sophia, quia omnis actus moralis, ut moralis est, ordinatur in alique fine: ergo ille finis, vel erit finis debit, & tuo actus erit bonus, vel erit indebitus, & tuc actus erit malus

Forte dicetur, quod finis talis potest esse indifferens Hoc non valet, quia impossibile est rationem boni no includi in ratione finis: illud igitur bonum vel erit veru & existens bonum, & tunc actus erit bonus: vel erit tal tummodo apparens bonum, & tunc actus erit malus

Secunda conclusio est, quod potest dari actus moralis indifferens, qui uec est bonus, nec malus bonitate meri ti, vel demeriti respectu vitae aeternae, quia nullus agendo meretur vitam aeternam: seu ea quae spectant ad vitam aeted nam, nisi sua actio sit bona, & in finem caritatis dirigatum Etiam nullus actione sua demeretur, nisi sua actio sit ma la, vel si bona sit, tamen malum, vel inutilem finem inten dit. Ergo ille, qui facit actionem, quae moraliter est de ger nere bonorum, nullum malum, vel inutilem finem intel dens, & actionem talem non dirigit in finem caritatis, qu lis nec meretur, nec demeretur, & per consequens su actio erit indifferens. Antecedens patet ex precedend bus consequentia de se patet

Forte dicetur, quod ad bonitatem meriti sufficit ha tualis directio; vel ordinatio in finem caritatis, sed omi actio iusti in gratia, & caritate existentis, saltem habiti liter dirigitur in finem caritatis ergo &c.

Sed istud non valet, quia ad hoc, quod actus sit mem rius, non sufficit solum habitualis directio, seu brdinal n finem caritatis, sed necessario oportet, quod talis oi ratio actualiter reducatur in huiusmodi finem, vel sed dum se totam, uel secundum aliquam sui partem: Sed quod doque contingit etiam iustum hominem facere opu num, quod neque in principio, neque in medio, nec m ne reducit actualiter in finem caritatis, & tamen ineopere nec inteudit malum finem, nec inutilem: ergor opere nec meretur, nec demeretur.

ARTICVLVS III vtrum omnis actus infidelium sit peccatumo

VAVTVM ad tertium articulum dico breuitd. non omnis actus infidelium est peccatum, & ille, qui potest facere bonum & bene, quamuis nonm torie, ille potest actum elicere, quo non peccat, sedim lis pot est facere bonum & bene, quamuis non merite vt patet per Magistru in littera. Potest enim facered misericordiae ex naturali pietate: in eo, quod facito misericordiae, facit bonum, sed in hoc, quod tale opni- cit ex naturali pietate, in hoc tale bonum facit bened

Sed quidam tenentes oppositum istius concluser arguunt sic. 1 Apostolus ait. "Omne, quod non est ex fide, pos est". Ibi dicit glosa, & est August. quod omnis vital lium est peccatum.

2 Praeterea, omnis actus bonus est actus rectue) nullus actus bonus potest procedere ab infidef n dens patet: Consequentiam probo: quia omnis acts ctus praesupponit rectam intentionem: sed fides dirigit in tentionem, vt ait hic Magister dist. 20. &41. ergo nullus actus rectus, nec per consequens bonus potest procedero ab infideli, seu ab eo, qui caret fide.

3 Praeterea, dicitur, Sine fide impossibile est actu placere Deo.

Ad primum dicendum, quod actus infidelium potest dupliciter considerari. Vno modo, vt ab infidelitate procedit causaliter, puta si infidelis vestit nudum, vt idolo suo placeat, vel vt talem pauperem, cui opus misericordiae im partitur, ad errorem suae infidelitatis alliciat. Alio modo vt non ab infidelitate procedit, sed ex naturali pietates Primo modo intelligendum est dictum Augustini, & eni secundo modo

Ad secundum dicendum, quod quamuis humana prudentia non possit sufficienter dirigere intentionem re spectu finis supernaturalis & vltimi: potest tamen ratio p fecta per humanam prudentiam dirigere intentionem respectu finis naturalis, & proximi, vt actus transeat sine de merito, seu peccato, quamuis etiam non sit meritorium eo, quod eficiens actum sit peccator, & infidelis.

Ad tertium dicendum, quod quamuis ex hoc, quod in fidelis non placet Deo, vt msidelis est, benc concludatur, quod opus suum non sit meritorium, nec Deo gratum: t men ex hoc non habetur, quod omne opus suum displiceat Deo intantum, quod sic peccatum & demeritorium.

ARTICVLVS III Vtrum omne pecccatum sit vo luntarium.

QVANTVM ad quartum articulum primo videndum en est, vtrum omne peccatum sit voluntarium. Secun do, vtrum omne peccatum sit in voluntate.

Quo ad primum teneo conclusionem affirmatiuam. 1 Quia secundum philosophum. 3. ethic. inuoluntarium non meretur poenam: sed omne peccatum meretur poenam: ergo nullum peccatum est inuoluntarium omni no, & per consequens aliquo modo voluntarium

2 Praeterea, Augustinus in libro de vera religione ait quod omne peccatum adeo est voluntarium, quod nullo modo est peccatum, si non sit voluntarium. Et subdit Au gustinus, quod hoc adeo manifestum est, quod nulla hiho doctorum paucitas, nulla indoctorum turba dissentiat.

Sed contra istud ab aliquibus instatur sic.

Peccatum originale non est voluntarium: ergo non omne peccatum est voluntarium. Consequentia patet Probatur antecedens: quia illud peccatum contrahitui ante omnem vsum liberi arbitrii.

2 Praeterea, quod est voluntarium semper praesupponit actum voluntatis: sed peccatum omissionis non consi stit in actu, sed potius in negligentia actus: ergo non om- ne peccatum est voluntarium.

3 Praeterea, quod homine nolente contingit, hoc no est voluntarium: sed Apostolus ait, Non quod volo bonum hoc facio, sed quod nolo malum, hoc ago.

4 Praeterea, omne voluntarium praesupponit cognitio nem, sed multa peccata contingunt ex ignorantia: ergo saltem talia non erunt voluntaria.

3 Praeterea, multi sunt, qui ex habitu peccant, sed habitus non sunt in potestate nostra

& Praeterea, illud, quod est praeter voluntatem, hoc non est voluntarium,; sed malum est praeter voluntatem, vt di citur. 4. de di no¬

7 Praeterea, omne voluntarium est in potestate volut tatis, sed aliqua peccata non sunt in potestate nostra, vt pro tet in glosa super illud, Septies in dic cadit iustus. Dicit enim glosa sic, Singulis diebus per necessitatem, vel fragilitatem carnis nolentes, vel inuiti peccamus)

S Praeterea, omne voluntarium vitari potest, sed venia le peccatum non possumus vitare. Dicitur enim, Si dixerimus, quoniam peccatum non habemus, nosipsos seducimus, & veritas in nobis non est.

Sed ista non concludunt. Quia omne, quod fit, aut fit naturaliter, aut violenter, aut voluntarie, sed peccatum non fit naturaliter, quia ex naturalibus nec laudamur nec vituperamur, vt patet 3. ethicorum: sed propter pectata vituperandi sumus, vt patet ibidem. Nec violenter; quia peccatum oritur ab intrinseco principio, omne autem violentum oritur a principio extrinseco: ergo fit voluntarie

Ad primum patet ex dictis superius, quod licet origina le peccatum non sit voluntarium voluntate huius homi nis, est tamen voluntarium voluntate primi parentis.

Ad secundum dicendum, quod posito, quod peccatum omissionis non constet in actu: tamen est voluntarium; eo quod voluntarie homo omittit actum illum, quem elicere tenebatur, ratione cuius voluntariae omissionis ip se incidit in peccatum.

Ad tertium dicendum, quod in dictis Apostoli ago non stat pro actu simpliciter elicito, sed pro tentatione, seu pronitate ad agendum: in qua tentatione, si nihil penitus fuit de voluntario, tunc etiam nihil penitus erat de pectato. Sicut patet per Augustinum. 3. de libero arbi. vbi eu sic ait. Satis compertum est nulla re fieri mentem seruam t libidinis, nisi propria voluntate. Et subdit infra, quod ille l motus voluntatis est similis motui, quo lapis fertur deor d sum: quia sicut iste est proprius lapidi, sic ille animo. Sed c in hoc dissimilis, quod in potestate sua non habet lapis t cohibere motum, quo fertur deorsum: animus vero non 3 ita: & ideo ille motus est naturalis lapidi, animo uero iste c motus est uoluntarius. Et parum infra sequuntur verba t discipuli approbata ibidem per Augustinum, quibus ait discipulus, Motus, quo voluntas conuertitur, nisi esset vo luntarius, & in nostra positus potestate, neque laudandus neque culpandus, neque monendus homo esset: monendum autem non esse hominem quisquis existimat, de ho minum numero exterminandus est. Et eandem sententiam adhuc magis expressam ponit Augustinus in libro. de vera religione, vt superius est expressum.

Ad quartum patet per ea, quae dixi superius: quia sicut ignorantia affectata, & crassa numquam sunt sine peccato sic numquam sunt penitus sine voluntario, eo quod tales ignorantias homo posset praeuenire, si vellet. Sed ignoram tia inuincibilis, sicut nihil habet de voluntario, sic nihi habet de peccato.

Ad quintum dicendum, quod dato, quod habitus non sit immediate in potestate nostra: actus tamen elicitus mediante habitu est in potestate nostra: propter quod il li, qui peccant, ex habitu, dicuntur peccare ex electione: & ideo multum in talibus actibus est de voluntario, & per consequens multum de peccato. Et dato, quod aliquis esset intantum vitiosus, quod nullo modo posset re sistere actui vitioso propter impetum habitus inclinantis: tamen adhuc peccatum suum dicetur voluntarium, & im putabitur ei ad poenam, eo quod in sua potestate fuerint illi actus, quibus acquisiuit huiusmodi habitum vitiosum 1 Sicut enim voluntarie proiiciens lapidem ad laedendum hominem, quamuis non possit retrahere lapidem, postquam ipsum emisit de manu, tamen de laesione hominis iuste corrigitur secundum leges, eo quod emittere lapidem de manu plene fuit in sua potestate: sic in proposito &cetera.

Ad sextum dicendum quod licet malum, vt malum, sit praeter intentionem voluntatis, tamen, vt habet aliquod bonum apparens annexum, sic est de intentione peccatricis voluntatis.

Ad septimum dicendum, quod glosa illa loquituri de peccatis venialibus, quae, vt communiter dicitur, licet non possimus cauere in vniuersali, tamen quodlibet in particulari possumus cauere. Sicut enim multis existentibus foraminibus in aliqua naui, licet homo simul in omnibus non possit introitum aquae prohibere, tamen in quoli¬ bet particulari foramine, hd quod se perfecte applicat, sur ficienter prohibet introitum aquae: sic quantum ad pecca ta venialia, cum voluntas se applicat ad resistendum vni peceato veniali, minus caute se habens ad alterum, incidit in ipsum sine expressa displicentia, & per consequens aliquo modo voluntarie.

Et per idem patet ad octauum. Quo ad illud, quod secundo proponitur hic inquirendum, dicendum, quod haec praeposito, in, dupliciter pot est accipi. Vno modo in habitudine causae effectiue; Alio. modo in habitudine causae subiectiuae.

Primo modo omne peccatum est in voluntate, & hoc vel in voluntate aliena, sicut originale peccatum: vel in voluntate propria, sicut actuale; & hoc vel priuatiue, sicut peccatum omissionis: vel positue, sicut peccatum commissionis,

Secundo modo, scilicet subiectiue omne peccatum actua le est principaliter, & formaliter, in voluntate, in qua prin cipaliter consistit auersio ab incommunicabili bono: tamen materialiter potest esse peccatum in ceteris potentiis, in quibus habent esse actus, mediantibus quibus pec cata contrahuntur, quamuis nec hoc sit, nisi in ordine ad voluntatem, & prout tales actus aliquo modo sunt voliti,

De peccato autem originali, in quo sit subiectiue, dictum est superius. Et per istas distinctiones patet responsio ad multa argumenta, quibus aliqui probant peccata subiectiue etiam esse in aliis potentiis, praeter voluntate. Ad argumentum principale patet ex iam dictis superius: Nam in plus se babet bonum morale, quam bonum meritorium, quia si si peccator dat elecmosinam ex natu rali pietate, actus talis est bonus moraliter, quamuis non sit meritorius.

Ad argumentum in oppositum dicendum, quod non di citur aliquid otiosum, seu vanum ex eo, quod non refertur in finem, in quem potest referri ex sua aptitudine; sed ex hoc dicitur otiosum, si ex debito ordinari deberet in aliquem finem, & ipsum non ordinaretur: modo ex obligatione debiti non tenemur omnia verba in finem caritatis ordinare, de quo fine procedit argumentum.