Quaestio 1

Questio. 1. An corpus Euae praefuerit in costa Adae.

VTRVM corpus fue praefuerit potentialiter in costa Ade.

Et videtur, quod non A quia quod est in potentia in aliquo, hoc per agens naturale potest educi de illo sed corpus fuae per nullam naturalem potentiam potuit educi de costa Ade: ergo &c Contra, omne, quod factum est de altero, hoc praefuit in illo, de quo est factum ante, quam ex eo fieret: sed secu dum sacram scripturam corpus Euae factum fuit de costa Adae: ergo &c. Quia doctores circa materiam istius decimae octauae distinctionis inuestigant de praeexistentia rerum ante suum actuale esse, ideo quattuor sunt hic viden da. Primo, vtrum productarum rerum entitates secundum aliquam sui realitatem ante sui productionem praefuerint ab aeterno. Secundo, vtrum res productae praefuerint in materia secundum rationes seminales. Tertio de eo, quod quaeritur. Et quarto, vtrum de costa Adae fuerit factum corpus fuae sine additione nouae materiae, vel ali tuius rei materialis.

RES OLVTI O. Nallam sane creaturam secundum entitatem aliquam condistin¬

ctam ab eatitate creatoris ab aetevno fuisse coctat: uerum Dei potentia possibilis quidem erat, licet huiusmodi potentia ereqtu rae haud extrinseca extiterit. At vero, cum rationes seminales nil aliud sint, quam habilit ates quaedam, seu aptitudines a Deo indit ae vebus naturalibus, ex quibus vres naturales sunt apta nat ae causare iffectus natur ales secundum suas potentias actiuas & passiuas: sequitur, corpus fuae haud praefuise in costa Adae secundum naturalem potentiam, licet tamen praefuerit secundum potentiam obeditntialem.

ARTICVLVS I. Vtrum productarum rerum entitates secundum aliquam siu realitatem ante sui productionem prefuerint ab eterno.

QVANTVM ad primum primo pono hanc conclusionem, quod creatura secundum nullam sui entitatem suit ab aeterno; ita, quod talis entitas distinct esset realiter ab entitate creatoris. Secundo dico, quod creatura potentia Dei possibilis fuit ab aeterno, non poten tia extrinseca creaturae

1 Primum probo uc. lllud, quod simpliciter fit de nihilo, secundum nullam entitatem sui distinctam a facien te, praecedit suam factionem. Ista patet: quia da oppositum; tunc non fieret simpliciter de nihilo: sed illud, quod crea tur, simpliciter fit de nihilo. Nam in hoc differt creatio a eneratione: quia generatio aliquid praesupponit, creatio vero nihil

2 Praeterea effectus non differt a sua causa, quousque procedat ab ea: sicut ait Proclus, sed creatura non habet aliquod esse productum a Deo ab aeterno; ergo non diffe cebat ab eo.

Praeterea, quamdiu res solum habet esse in potentia Dei, tamdiu non habet aliquam entitatem differentem a Deo: sed, vt ait Anselm, de casu diaboli, creatura ante sui productionem solum fuit in potentia Dei. Et ibidem dicit, quod mundus ante quam fieret a potentia Dei, nihil erat: &impossibile erat eum esse potentia propria.

4 Praeterea, quaecumque aequaliter dependent ab ali qua causa, aequaliter producuntur ab ea: sed omnis entitas creaturae aequaliter, & immediate dependet a Deo, igitur nulla entitas creaturae poterit esse aeterna, & non producta.

3 Praeterea, si quaelibet creatura praefuit ab aeterno secundum aliquam sui entitatem, tunc etiam materia praefuit, sed entitas materiae, quae praesuit, non potuit esse nisi tota materia; ergo si aliqua entitas materiae praefuit ab aeterno, tunc tota materiasuit ab eterno, & sic nulla res ma terialis creata esset: quia omnes factae fuissent de praeiacete materia, quod est contra fidem. Maior patet, probo mi norem, quia cum materia sit prope nihil, vt ait Augustinus, & sit medium inter ens, & nihil, vt ait Commentator, & ideo illa entitas materiae, quae preesset, non posset esse minor, quam tota entitas materie.

Sed contra istam conclusionem, quam reputo verissimam, & catholicae fidei conformem, sunt aliqui doctores. Quorum vnus ponit omnes creaturas ab aeterno non soum habere esse cognitum a Deo, sed esse constitutum:¬ Deo in ratione causae formalis exemp laris in esse preditamentali, & reali essentiae, & quidditatis realiter differentis a natura diuina. Et istae creaturae actu quantum ad esse essentiae constitutae a Deo secundum rationem exemplarem ab aeterno, dicuntur esse in potentia ad esse existentiae, vt scilicet a Deo constituantur in esse existentiae secundum rationem causae es¬ ficientis per creationem.

Et hoc ipsi probant sic. 1 Quia ab aeterno Deus fuit exemplar & idea omniu rerum ab eo intellectarum: ergo res tales ab aeterno habuerunt veram realitatem realiter differentem a suo exem plari,. Consequentia patet: quia idea non potest esse idea tum, nec exemplar exemplatum: ergo &c.

2 Praeterea, Augustinus. 15. de trin ait, quod Deus non aliter cognoscit fienda, quam facta, constat autem, quod quando cognoscit facta, cognoscit rerum quidditates rea liter differentes a se, igitur quando non sunt existentia puta ab aeterno, easdem veras rerum quidditates, & essen tias realiter a se differentes cognoscit

3 Praeterea, illud, quod Deus de ipsis creaturis ab eter no cognouit, hoc fuit creabile igitur vel diuina essentia esset creabilis, vel illud, quod diuinae cognitioni obiectiue respondebat, ab essentia diuina realiter differebat.

4 Praeterea, Deus ab aeterno cognouit res creabiles, non solum vt sunt in eius essentia: quia vt sic, intellexi suas perfectiones: sed intellexit eas, vt quaedam obiecta secundario cognita fieri possibilia: sed obiecti ad potentiam est relatio realis, cum praecedat actum rationis: rela tio autem realis presupponit fundamentum reale: eroo tales res cognitae habuerunt ab aeterno aliquod esse reale¬

3 Praeterea, illud, quod ab aeterno est res generis, q& praedicamenti: oportet, quod ab eteruo sit res differens a potentia primi agentis, quae est extra omne genus, & prae dicamentum: sed creatura ab eterno fuit res generis, & praedicamenti: sicut enim nunc videmus, quod rosa non existens actu, est res generis, & praedicamenti: sic ab aeterno fuit res generis, & praedicamenti: res enim ad idem pre dicamentum pertinet existens actu, & potentia.

e Praeterea. 4. super Sien. ait Augustinus. Omne, quod cognosci potest, habet prius esse, quam cognoscatur; ergo creaturae ab eter no habuerunt aliquod esse: cum ab aeter no a Deo sint cognitae. hoc autem esse, de quo loquitui Augustinus, non potuit esse ipsum esse cognitum: quia hoc sequitur cognitionem. nec esse existentiae: quia hoc acceperunt in tempore per ercationem; ergo oportet, quoi intelligatur de esse essentiae.

Praeterea, istam entitatem realem ab aeterno existentem &a Deo realiter differentem quidam alii appellant pos sibile obiectiuum. Et suam intentionem probant sic¬

1 Illud, quod est possibile non solum potentia extrin seca, verum etiam potentia intrinseca, hoc est verum en reale: creatura antequam crearetur erat huiusmodi. Quod probant dupliciter.

Primo per Auic. qui. 4. meta, suae ait. Omne, quod inci pit esse, antequam sit, necesse, est, quod sit potentialiter in se: alias nullo modo erit, si enim non erit possibile in se, cunc erit impossibile¬

Secundo probant idem sic. Si lapis, antequam creatur. est solum possibilis potentia creatoris, puta quia Deus potest eum creare, tunc chimeram fieri esset impossibile ex sola impotentia Dei, puta quia Deus non potest eam creare.

2 Praeterea, illud, quod ab aeterno fuit creabile, ab eterno minus fuit non ens, quam ens prohibitum, quod secundum se omnimodam habet repugnantiam ad esse: ergo res creabilis ab aeterno habuit aliquam entitatem possibilem, qua intrinsece minus sibi repugnabati creari, quam enti prohibito.

3 Praeterea, ens reale extra animam reali diuisione d uiditur in actum, & potentiam: ergo vnumquodque ens non solum habet entitatem realem, vt est in actu: verum eriam vt est in potentia: quia reale diuisum saluatur in vtroque membro realiter diuidentium

4 Praeterea, relatio realis praesupponit extrema realiter distincta: sed inter creatum & creabile ab aeterno fuit relatio realis: quia sicut inter creans & creatum est rela tio realis, cum relationes modo potentiae sint reales, vt patet. 5. metaphy. sic &c.

3 Praeterea, sicut se habet impossibile ad possibile sic se habet non ens ad es; ergo conmutatim, sicut se habet im possibile ad non ens, sic se habebit impossibile ad ens: sed omne impossibile de necessitate est non eus, loquendo de ente reali positiuo: ergo omne possibile de necessitare est verum ens reale positiuum

Sed ista minus bene intelligo: ideo primo arguam cou tra primum modum dicendi istorum doctorum. Secundo contra secundum. 1Et tertio rationibus eorum breunter respondebo.

Contra primum sic 1 Quandocumque tota essentia rei praeexistit produm ctioni, tunc talis productio non solum non potest esse crea tio, verum etiam nec potest dici vera generatio, quamuis possit dici accidentalis transmutatio: sed secundum istos creatura quaelibet secundum esse essentiae, quod idem est quod essentia, fuit ab aeterno distincta ab ipso Deo: ergo isti non solum contra fideles tollunt omnem creationem verum etiam contra philosophos simul, & theologos, to lunt omnem veram generationem. Maior patet: quia creatio, cum sit de nihilo productio, nihil rei producendae prae supponit, generatio autem, vt patet vndique in vera phi losophia, solam materiam rei generadae presupponit, qua non dicit tantam entitatem, sicut tota essentia rei, vt rea liter est distincta a suo producente¬

2 Praeterea, quandocumque hoc verbum est predicatur tertio adiacens, tunc potest absolute & simpliciter in ferri secundo adiacens, nisi prima predicatio fuerit cum termino distrahente, sed essentia rei non est terminus d strahens; ergo si verum est dicere rem esse ab aeterno secundum esse essentiae, similiter & absolute erit verum di cere rem esse ab aeterno. Et quia quod est, non fit, sequitur, quod nulla res de nouo simpliciter fieri possit.

3 Praeterea, si Deus non posset rerum essentias ab aeter no cognoscere, nisi ipsae essentiae ponerentur ab aeterno n esse reali distincto ab ipso Deo: tunc Dei scientia dependeret a talibus essentiis creaturarum: quia quicquid necessario requirit alterum, necesse est ipsum aliquo modo ab eo dependere.

4 Praeterea, si propter hoc, quod Deus vere cognoscit essentias rerum ab aeterno, necesse est tales essentias rea liter fuisse ab aeterno; eadem ratione sequitur ipsarum re um essentias, proprietates, accidentia, operationes, & om nem modum essendi fuisse ab aeterno: quia omnia haec Deus ab aeterno clarissime intellexit, cum non aliter con gnoscat facta, quam fienda, vt ait beatus Augustinus.

3 Praeterea, quandocumque eadem rei essentia tran sit de vno modo essendi ad alium modum essendi, illes nec est creata, nec genita: sed solummodo mutata: sec secundum modum dicendi istorum, cum Deus creaturas produxit, eadem essentia rei transiuit de vno modo essen di ad alium modum essendi, puta quia ante creationem habuit ab aeterno modum essendi secundum esse essentio & post creationem habuit modum essendi secundum esse existentiae: ergo &c

3 Praeterea, nec illa distinctio valet, qua tribuunt esse essentiae causae formali exemplari, & esse existentiae causae efficienti: nam cum quattuor sint causae rerum, duae scilicet intrinsecae, puta materia & forma, & duae extrinsece, puta finis & efficiens; & forma exemplaris non sit materia, nec forma materiam perficiens, nec finis; sequitur necessario, quod eius causalitas sit de genere causae efficientis.

3 Praeterea, secundum istos esse existentiae dicit solum quendam respectum ad causam efficientem, sed respectus purus non potest esse terminus alicuius actionis realis se cundum se, quia etiam secundum istos in aliis dictis suis respectus numquam acquiritur, nisi acquisito aliquo absoluto in altero extremorum. Cum igitur ex parte creatoris nulla entitas absoluta possit acquiti, necesse est, quod ex parte creaturae praeter esse actualis existentiae, quod isti ponunt esse respectum, producatur essentia substrata ipsi esse existentiae, quae realiter terminet ipsam creationem, ad cuius productionem producatur etiam praedictus respectus.

S Praeterea, Augustinus super illud, vt ex inuisibilibus visibilia fierent, sic ait. Per inuisibilia significatur mudus iste inuisibilis, qui erat in Dei sapientia ad cuius similitu dinem factus est hic mudus visibilis: haec autem visibilia antequam fierent, non erant. Et tunc immediate Augusti nus mouet vnum dubium dicens. Quomodo Deo nota erant, quae non erant: aut quomodo fierent, quae sibi nota non essent: Respondet Augustinus dicens, quod antequam fis rent, & erant, & non erant; erant. n. in Dei scientia: & no erant in sua natura. Et idem Aug. 5. super Sen, ait. Creatura omnis secundum esset, quod habuit ab aeterno, vita erat, propter quod solum habebat esse in Deo. Et eadem sententiam ponit Ansel. Monologion.

Ex his igitur, & multis alijs sanctorum auctoritatibus pparet, non solum illos de primo modo ponendi istam opinionem, verum etiam illos de secundo modo falsum dicere in hoc, quod ponunt creaturam ab aetern o fuisse secudum aliquam sui entitatem realiter differentem ab ipso Deo. 2 Praeterea, istud possibile oblectiuum, quod isti de se cundo modo dicendi ponunt, vel diceret maiorem entitatem, quam essentia materiae, vel minorem, vel aequalem. Si maiorem, tunc minus praesupponeret generatio quam creatio. Si minorem, tunc essentia materiae non esset pura potentia. Si aequalem, tunc creatio non esset ma gis de nihilo, quam ipsa generatio; quae omnia sunt absur da & impossibilia.

Ad primum igitur d e primo modo dicendi nego consequentiam. Ad probationem dicendum, quod essentia liuina ab aeterno fuit exemplar creaturarum, non quae tunc essent, sed quae in tempore fierent

Ad secundum dicendum, quod hoc argumentum non ma pis concludit de essentia rerum, quam de existentia: quia Deus ab aeterno, & in tempore aeque perfecte cognoscit existentias rerum sicut essentias. Ad formam tamen argumenti dicendum, quod Deus ab aeterno cognouit essentias rerum, non quae tunc essent: sed quae per sui potentiam in tempore, dum sibi placeret, fieri possent.

Ad tertium nego consequentiam: quia quamuis illud quod Deus cognouit de creaturis, esset creabile, tamen nec illud fuit ab aeterno, nec diuina essentia erat creabilis: sed sufficit quod diuina essentia talia comprehendat virtualiter ad hoc, quod ipse Deus talia distincte cognoscat, cum enim Deus perfecte cognoscit essentiam suam, tunc perfecte cognoscit omne creabile contentum virtualiter in sua essentia

Ad quartum dicendum, quod Deus non cognouit treaturas ab aeterno esse creabiles, & possibiles fieri, potentia pas siua se tenente ex parte creaturae: sed cognouit eas esse possibiles potentia actiua se tenente ex parte creatoris, seu suiipsius. Et ideo creatura ab aeterno extra Deum non habuit aliquod esse reale, nec per consequens aliqua relatio realis fuit ab eterno inter essentiam rei creatae, & intellectum diuinum cognoscentem huiusmodi essentiam sse possibilem fieri.

Ad quintum nego minorem. Ad probationem dicendum, quod non est simile, quia dato, quod rosa non existat actu; est tamen in suis causis naturalibus & propinquis. Etiam est in potentia passiua materiae, quae est vna de cau sis intrinsecis rei naturalis.

Ad sextum dicendum, quod vt superius patuit, creaturae ab aeter no habuerunt esse viuum in essentia creatoris.

Alias inuenitur sic. Posset etiam dici, quod Aug. ibi lo quitur de cognitione nostra, & non de cognitione Dei uam nullum esse creaturae potest praecedere, cum Dei comnitio sit simpliciter aeterna.

Ad primum de secundo modo dicendi nego minorem

Ad primam probationem dicendum, qud illud verbum Auic. est intelligendum de his, quae incipiunt esse in tempo re per motum & transmutationem virtute agentis naturalis

Ad secundam probationem nego consequentiam: quia nula impotentia ex hoc apparet in agente, quia non facit il ud, quod effectus actum esse non patitur. Vnde lapis ab aeterno possibilis fuit creari, eo quod Deus ab aeterno po tuit eum creare Posse n. creari est propter posse creare, & non econuerso, cum potentia prius dicatur de potentia acti ua, quam passiua, vt patet. 5. meta. Et licet isto modo possi bilitatis creaturae causa sit potentia creatoris: impossibil tatis tamen entis prohibiti non oportet assignare aliam tausam, quam ipsammet repugnantiam terminorum

Ad secundum nego consequentiam: quia quamuis ens creabile ab aeterno minus fuerit non ens, quam ens prohi itum in hoc, quod sibi competebat negatio repugnantiae ad posse produci: ex hoc tamen non oportebat ipsum creabi le ab aeterno fuisse secundum ;aliquam sui potentiam pas siuam, seu subiectiuam: sed ad hoc sufficiebat continentia virtualis, qua continebatur in potentia actiua creatoris.

Ad tertium dicendum, quod potentia, quae cum actu di uidit ens reale, vel est potentia subiectiua, vel est potentia obiectiua talis, quae realiter fundatur in subiectiua: sec tum creatura, vt extra creatorem concipitur, dicitur fuisse in potentia ab aeterno: talis potentia nec est subiectiua nec est potentia obiectiua, quae immediate fundetur in su biectiua: sed est mere obiectiua, quae non est alterum diuidentium ipsum ens reale. Et ide o quod sic est in poten tia, non oportet esse ens reale.

Ad quartum nego minorem: ad probationem dicendum, quod relationes reales secundi modi, vt apparet. 5. meta non fundantur quomodocumqe in potentijs: sed vel fundantur in actione & passione, vel in potentia, vt per ipsam elicita est actio, & illata ipsa passio: sed ab aeterno nec fuit ctio, neque passio: ergo &c

Ad quintum dicendum, sicut etiam alias dixi, quod commutata proportio vniuersaliter, & gratia formae non tenet nisi in terminis quantitatiuis, Posset etiam tota illa dedu ctio concedi de possibili potentia subiectiua, non autem de possibili potentia obiectiua, quae res ponitur in solo sse cognito, & non reali.

Secunda conclusio, scilicet quomodo creatura ab aeter no fuit possibilis, non potentia intrinseca, sed extrinseca, patet per iam dicta: ideo transeo causa breuitatis.

ARTICVLVS II. Vtrum res productae prefuerint in materia secun dum rationes semmales.

VANTVM ad secundum articulum, duo videnda sunt. Primo quid sint rationes seminales. Secudo qualiter res productae, seu formae rerum productarum dicuntur praeesse in suis causis naturalibus ante sui productionem secundum huiusmodi rationes seminales.

Quo ad primum dico, quod rationes seminales sunt que lam habilitates, seu aptitudines a Deo inditae rebus naturali bus, ex quibus res naturales sunt aptae natae causare naturales effectus secundum suas potentias actiuas, & pas uiuas. Tanta enim est imbecillitas rerum naturalium quod ine huiusmodi habilitatibus, seu aptitudinibus, effectus suos producere non possunt; dato etiam, quod habeat vir tutes suas actiuas & passiuas; non enim germinauit terra herbam virentem, antequam Deus tertia die huiusmod habilitates, quae sunt rationes seminales, sibi indidit, cum dixit, germinet terra herbam virentem habentem semen &c. Et eodem modo de volatilibus & aquatilibus quinta dic: & hominibus & ceteris animalibus sexta dic: non vi detur igitur aliud esse rationes seminales, nisi ordo quilam, vel habitudo actiuorum ad passiua, & econuerso, secundum quod diuina benedictione principia passiua debite, & ordinate subdita sunt actiuis.

Vnde secundum Aristo. ad rerum generationem non sul iciunt duo principia, scilicet materia & forma: sed necesgrio requiritur ipsa priuatio. Propter quod Arisreprenlit Platonem. 1. physic, eo, quod despexisset priuationem sic et, secudum Aug. tria sun t oium rerum naturalium prin cipia, scilicet materia, forma & rationes seminales. Vnde melius exprimit illud tertium rerum principium per Au ustinum, quam per Aristotelem. Quia priuatio secudum Aristotelem, est carentia formae cum aptitudine ad eam, ita quod priuatio per se dicit carentiam: & solum ex consequenti dicit aptitudinem. Ratio vero seminalis econuerso per se dicit aptitudinem. si autem dicit carentiam, hoc est ex consequenti. Cum igitur aptitudo magis sit de ratione principij, quam carentia, ideo &c. est etiam illa assignatio principiorum facta per Augusti. hum vniuersalior, quia priuatio, vt priuatio, se tenet tantum ex parte principij passiui: sed rationes seminales se tenent cum principuis actiuis, & passiuis: ergo sententia Auoustini non solum est congruentior, verum etiam est completior, quam sit sententia Arist.

Qub ad secundum dico, quod forma non praeest secun dum huiusmodi rationes seminales, ita quod aliqua en titas ipsius formae presit in materia ante sui productionem.

1 Nihil enim dicit effectus producibilis in sua causa materiali, nifi materiam, vt apta nata est transmutari a ctione naturali ad hoc, quod actu fiat i ipsa talis effectus, situt etiam effectus producibilis in sua causa efficiente non dicit aliud, quam ipsum efficiens, vt potens est talem effectum ponere in esse

2 Praeterea, sicut tota entitas materiae est potentia, quia ipsa substantiuatur per posse, vt patet in de substantia orbis, sic tota entitas formae est actus: igitur si forma ante ij sius actualem productionem secundum aliquam suam en titatem distinctam a materia, praeesset in materia: tunesset actu, antequam esset actu, quod est contradictio.

3 Praeterea, cum omnis entitas formae det esse formale ei; in quo est, ergo materia haberet esse actu per form: ante ipsam generationem, quod est impossibile: cum for ma se cundum quod dat esse substantiale materiae, sit ter minus ipsius generationis.

4 Praeterea, tunc subiectum generationis non esset po ra materia scilicet ipsum hyle: quod est contra philoso. phum primo de generatione

Praeterea, si forma praeexisteret secundum aliquam sul eititatem realiter distinctam a materia, cum forma sit in diuisibilis, oporteret, quod secundum totam essentiam praeexisteret: sed tota essentia formae non potest esse in aliquo, nisi det ei esse secundum illam formam, quia vt ait Commentator 7. metaph essentia non potest separari a suo esse: ergo in aere, siue in materia aeris esset vere ignis, ntequam ex acre generaretur ignis.

sed contrarium istius, conclusionis tenent quidam di ctores dicentes, quod sicut forma in actu ponit numeruntum materia, ita, quod materia, & forma n actu, sunt duae res, ex quibus constituitur compositum in actu; sic forma in potentia ponit numerum cum materia, ita quod sunt dua res, ex quibus constituitur compositum in potentia.

Et addunt isti, quod tota forma secundum rem, vt habet esse in potentia; dicitur fui ipsius exordium, vt edutenda est in actum: & propter huiusmodi inchoationem forma dicitur praeexistere in materia ante generationem, Malta alia valde dubia ponit iste doctor cum his dictis Haec tamen magis sunt ad praesens propositum.

1 Praedicta autem probat primo per Commentatorem, qui 7. metaphysi. ait. Est igitur aliquod vnum, quod pri mo est in potentia, & postea transfertur de potentia ad actumitranslatio enim non largitur ei multitudinem, sed perfectionem in esse: Ex quo manifeste apparet, vt dicunt, quod non acquiritur aliqua noua res, sed solum nouus modus essendi. Et ideo sicut post transmutationem in com posito sunt duae res, scilicet materia & forma, ita & ante transmutationem.

2 Praeter ea, actus & potentia, cum diuidant quodlibet genus, & quamlibet speciem entis, oportet, quod sint in eodem genere, & in eadem specle, hoc autem esse non posset nisi forma in actu, & in potentia esset eadem res cum identitas speciei sumatur ab identitate formae, a qua vnumquodque sortitur speciem: ergo &c.

3 Praeterea, medium conmunicat naturaliter cum ex tremis: ego sicut albedo in actu, & omnimoda negatio al bedinis differunt a materia, sic albedo in potentia; qua est medium inter ea, est aliud a materia,

4 Praeterea, si sola materia praeexisteret, cum essentia formae sit alia ab essentia materiae, ipsa forma, cum res ge neratur, ex nihilo crearetur.

3 Praeterea, ad idem posset argui sic. Entis ad non ens non potest esse realis ordo, vel habitudo, siue realis relatio: quia relatio realis necessario requirit ex- trema realia: sed materiae ad formam in potentia existentem est habitudo, siue relatio realis: igitur forma, vt est in potentia, necessario dicit aliquam entitatem realem.

Preterea, appetitus realis non potest esse ad illud quod formaliter nihil est, sed materia habet appetitum realem ad formam, quae est in potentia, quia materia appetit formam, vt femina masculum, & turpe bonum, vt dicitur primo physico

Sed Quia isti videntur incidere in errorem Anaxagorae, qui nihil posuit esse sincerum, quia omnia posuit in omnibus, ideo omnia per philosophum adducta primo physicorum contra Anaxagoram, possunt adduci etiam contra istos

Modus etiam istius positonis non valet. 1 Quia quamuis forma in actu differat a materia, non tamen forma in potentia: quia actus est, qui distinguit igitur forma in actu vere distinguitur a materia, quae est ens in potentia: immo est ipsa potentia. Potentia autem, vt potentia, non distinguitur a potentia. Et ideo forma in potentia non potest esse distincta a materia

2 Praeterea, sicut actus cum actu, vt actus est, non constituit aliquod compositum, sic potentia cum potentia non potest constituere compositum

3 Praeterea, essentia formae, si precederet generationem, existens distincta a materia, aut esset maioris entitatis, quam materia, aut minoris, aut aequalis. Deducatur sicut in praecedenti articulo deductum est.

Praeterea, si per generationem solum modus acqui reretur, & non res, tunc generatio non esset realis, sed modalis.

Ad primum dicendum, quod pro tanto dicitur trans mutatio materiae non largiri multitudinem, sed perfectionem in esse, quia perfectio, quam per transmutationem acquirit ipsa materia, facit vnum cum materia, vel accide taliter, ficut in transmutatione accidentali, vel essentiaiter, sicut in trasmutatione substantiali, ita quod ex tali perfectione, & materia resultat vna essentia

Ad secundum dicendum, quod ens existens in pura po tentia nec est in genere, nec in specie actu: cum enim vnum quodque sit in genere per suam entitatem: ideo sicnt ens n pura potentia non habet entitatem, sed possibile est ipsum quandoque habere entitatem, sic non est in specie, sed potest quandoque esse in specie¬

Ad tertium dicendum, quod per omnimodam albedi nis negationem, vel intelligens prohibitum, puta quod nullam habet entitatem albedinis, nec possibile est ipsam aliquam vmquam habere albedinem quacumque virtute, & tunc albedo in potentia non est medium participans talia extrema, quia possibile nihil participat de impossibili, vel intelligis negationem omnis entitatis realis ipsius albedinis, & tunc albedo, seu album in potentia non est medium inter praedicta, sed est ipsum alterum extremum, quia vt sic, dicit omnimodam negationem albedi nis. Nam vt in potentia pura est ad albedinem, nihil tunc habet de albedine

Ad quartum dicendum, quod vt patet. 7. met aphysio forma non fit, sed totum compositum fit ex materia & fori ma: & ideo non oportet quaerere, ex quo fiat forma, cum ipsa non fiat per se, sed solum per accidens, scilicet ad factionem totius: igitur sufficit assignare illud, ex quo per se fit ipsum totum ad hoc, quod videtur creatio. Etiam ista ratio est contra istos, quia ille modus accidentalis, secudum quem dicunt formam terminare generationem, non praefuit, nec secundum se, nec secundum aliquid sui Et ideo modo si forma argumenti valeret, tume saltem ille modus crearetur.

Ad quintum dicendum, quod illa habitudo matetia ad formam, quae est in potentia, non est rel atio reali actu, sed aptitudine. Et ideo non oportet, quod actu ha heat terminum realem, sed sufficit talem terminum ess in suis causis absque reali distinctione sui ab huiusmodi causis; cum autem talis terminus, scilicet ipsa forma secun dum propriam suam entitatem distincte a suis causis po netur in esse proprio, tunc etiam talis relatio, quam terminat, erit actualis; quia actualiter terminatur

Ad sextum dicendum, nego maiorem: quia agens agipropter finem non acquisitum: quia, habitibus praesentibus cessat motus: sed mouetur, & agit propter finem ac quirendum, qui in se formaliter non est, & tamen appetitur ab agent e vel dicendum, quod quamuis forma, quam appetit materia in se, & formaliter nihil sit est tamen aliquid dis positue, puta in suis dispositonibus, quae sunt in materia inclinantes eam ad appetendum formam, ad quam disponunt.

ARTI CV LV S lIt Vtrum corpus Fuae praefueri costa. Adae,

QVANTVM ad tertium principale pono duas conclusiones.

Prima est, quod corpus fuae non praefuit in costa Ada secundum potentiam naturalem: quia illud non est in aliquo secundum potentiam naturalem, quod non est in eo secundum rationem seminalem, sed corpus fuae non pro fuit in costa Adae secundum rationem seminale: ergo &c maior & minor patent ex praecedentibus

Secunda conclusio est, corpus fuae praefuit in costa Ada secundum potentiam obedientialem. Quia quicquid vi tute diuina fit de aliqua re materiali, quod virtute natura lis agentis fieri nequaquam potuit, hoc praefuit in illa re ma teriali saltem secundum potentiam obedientialem sed corpus fuae virtute diuina fuit factu de costa Adae, & nulla natur ali virtute hoc poterat fieri: ergo &c

Est tamen hic aduertendum, quod si quandoque inue nitur in dictis beati Augustini, illud corpus praefuisse in costa Adae secundum rationem seminalem: tunc ibi acc pi tur ratio seminalis improprie tex: n o¬

ARTICVLV S II. Vtrum de costa. Adae fuerit factum corpus ruec sin additione nouae materiae, vel alicuius rei materialis.

QVANTVM ad quartum principale pono dua conclusiones.

Prima est, quod Deus potest de re corporali parua fa cere corpus magnum sine rarefactione, & sine nouae ma teriae additionem

1 Quia non apparet maior difficultas in isto, quam cre re quod cumque corpus de nihilo, sed istud potest Deuvt declaratum est superius: ergo &c

2 Praeterea, ista est expressa sententia Hugonis. 1. lib de sacramentis, vbi ponit quattuor, quae solus Deus potest, & nulla creatura

Quorum primum est, quod Deus potest aliquid face re de nihilo

Secundum est, quod Deus potest aliquid conuerte re in nihil¬

Tertium est, quod potest de paruo facere magnum, e non rarefacto, nec aliquo addito. Quartum, quod Deus potest de magno facere paruum. eo non condensato, nullo inde substracto

Sed contra istud est doctor commuuis in summa parte prima. q. S2. artic. 3 n solutione primi argumenti, vbi si ait. Quidam dicunt per multiplicationem materiae abs que alterius additione formatum fuisse corpus mulieri scilicet fuae ad modum, quo Deus quinque, panes multi plicauit: sed hoc est omnino impossibile; quia multiplica tio praedicta, aut accidit secundum transmutationem sub stantiae ipsius materiae, aut secundum transmutationen dimensionum eius. Non secundum transmutationem substantiae ipsius materiae, tum quia materia in se considerata est omnino intransmutabilis: vt pote existens in pot tia, & habens solum rationem subiecti: & ideo nullo mo do potest multiplicatio materiae intelli gi, eadem mate ria manente absque additione, nisi per hoc, quod maores accipiat dimensiones: hoc autem est rareheri, vt d cit philosophus. 2. physicorum. Dicere ergo materiam mus tiplicari absque rarefactione, est ponere contradictoria scilicet diffinitionem absque diffinito. Vnde cum non a pareat rarefactio in talibus multiplicationibus, necesse est ponere additionem materiae: Haec sunt verba istiu doctoris fideliter recitata

Et istud confirmant aliqui sequentes istum docto rem sic¬

Impossibile est totum aequari parti: quia omne toti est maius sua parte: sed costa Adae aequabatur secundum materiam alicui parti corporis Fuae; ergo non aequabitur secundum materiam toti corpori ipsius fuae.¬

2 Praeterea, Deus non potest facere corpus mixtum si ne materia: ergo pari ratione non potuit facere tantum corpus sine tanta materia.

3 Praeterea, isto modo ex materia, quae est in grano mi ii, posset fieri totus mundus, quod est inconueniens, vt isti dicunt

Sed ista contra praedictam conclusionem non concludunt 1 Quia Deus sua actione potest immediate produce re essentiam materiae, & per consequens, tamquam plent habens dominium super ipsa essentia materiae potest qu uiscumque modicam materiam informare sine rarefactio ne quamuiscumque magna quantitate

2 Praeterea, quando aliqua sunt omnino indifferenti tunc ab eo, qui habet plenum dominium super ea, aequa lis quantitas potest in vtrumque induci, salua similitudi ne in raritate, & densitate, sed materia, quae est sub grano milii, & materia maioris montis totius mundi considera ta secundum suam essentiam sunt omnino indifferentes cum in pura potentia nulla discernatur differentia seu d stinctio, vt patet. 1. metaph actus enim est, qui distingit, vt dicitur 3. de anima: ergo per potentiam Dei, salua similitudine raritatis & densitatis, potest quantitas illius mon tis induci in materiam grani milii¬

3 Praeterea, actiones diuersae per essentiam possundiuina virtute abinuicem separari: sed extensio, & rarefactio eiusdem materiae sunt diuersae acti ones essentialiter & realiter differentes: ergo sine rarefactione poterit Deus ipsam materiam extendere Cuius oppositum assumit isti doctor in sua probatione. Maior patet, probatio minoris quia essentialis ratio actionum sumitur a terminis, vt patet. 5. physic, sed terminus extensionis, qua ex paruo fi magnum, est in predicamento quantitatis, & terminus ra refactionis, qua de denso fit rarum, est in praedicament, qualitatis

Et confirmatur, quia prius virtute diuina potest separa ri a posteriori; sed quantitas est prior qualitate: ergo extensio, vel augmentatio eiusdem materiae, quae terminatur ad quantitatem, potest virtute diuina separari a tare factione, quae terminatur ad qualitatem.

His premissis respodendum est rationibus istorum doctorum Ad primum igitur dico, quod istud fit secundum tramsmutationem dimensionum materiae. Ad probationem cum dicitur, quod eandem materiam esse sub maioribus di¬ mensionibus est rarefieri; dico, quod licet istud sit verum loquendo de actione agentis naturalis, quod in eandem materiam non potest inducere maiorem extensionem, nisi inducendo maiorem raresactionem, tamen non est verum loquendo de actione diuina, qua Deus potest in eandem materiam inducere maiorem quantitatem, vel extensionem, non inducendo maiorem rarefactionem. Nec ex hoc ponitur diffinitio sine diffinito, quia cum philosophus dicit eandem materiam habere maiorem extensionem est rarefieri, ipse ibi describit rarefieri in ordine ad actione agentis naturalis, & ideo non est ad propositum. Etiam iste doctor assumit vnum dubium in hoc, quod dicit materiam intransmutabilem esse secundum se, quia vt sic. habet rationem subiecti: totum enim per oppositum deberet dici, quia materia vt habet rationem subiecti sic es proprie transmutabilis, vt sic enim, eadem manens transmutatur de vno contrariorum in alterum, vt patet.1. physi.¬

Ad secundum nego minorem, quia materiae secundum se nec conuenit, quod sit aequalis, vel inaequalis, hoc enim proprium est quantitatis: & ideo non conuenit materiae, nisi secundum quod est quanta. Et quia per potentiam Dei in eadem materia potest esse suceessiue alia, & alia quantitas, & alia & alia extesio, ideo materia partis potest ess aequalis materiae totius, si in huiusmodi materiam, in qua nunc est quantitas partis, postea virtute diuina inducitur quantitas totius.

Alias sic inuenitur. Ad secundum nego minorem, quia sicut probatum est supra, Deus potest materiam informatam minori quant tate subicere maiori quantitati absque rarefactione: ideo per Dei potentiam fieri potuit, vt pars corporis Adae aequaretur secundum materiam toti corpori ipsis fuae¬

Ad tertium nego consequentiam: facit enim Deus tamtum corpus, quantum inducit quantitatem in materiam diuinae factioni subiectam.

Ad quartum concedo consequentiam, loquendo de potentia Dei: quia ea potentia, qua potest mundum facert de nihilo, etia potest mundum facere de vno milii grano

Est etiam quaedam opinio, quae alterum tenet extremum dicens, quod virtute agentis naturalis potest fieri in eade materia maior quantitas, etiam manente aequali rarefactione. Quod probant sic. Ponut enim, quod minimun ignis corrumpatur in aerem, tunc, vt dicunt, corrumpitur in minimum aeris. Tunc secundo ponunt, quod illud mi- nimum aeris corrumpatur in ignem: tunc, vt dicurt, ex ex generantur decem minima ignis, quia sicut ex vno pugi lo acris fiunt decem ignis: sic ex vno minimo aeris fiun decem minima ignis; & sic de primo ad vltimum ex vn minimo ignis facta sunt decem, quorum quodlibet est tantum, quantum erat primum minimum ignis, quia non est dare minus minimo: Et per idem probant, quod primun minimum ignis non potuit corrumpi in minus, quam in minimum aeris: quia si datur oppositum, tunc est dare mi nus minimo.

Sed nec istud valet, quia Aug. 10 super Sen. loquens de potentia naturalis agentis contra Tertullianum sic ait Quid autem absurdius, quam putare massam cuiuspiam metalli ex aliqua sui parte crescere posse, nisi decrescat in altera: vel augeri latitudine, nisi grossitudine minuatur; aut vllum esse corpus manente naturae suae quantitate, quod vndique crescat, nisi recrescat, &c

Ad rationem eorum dicendum, quod intelligendo pe minimum ignis, vel per minimum aeris illud, quod est tan tae quantitatis, quod separatum a suo toto retinet nomen & speciem sui totius: est tamen ita modicum, quod si mi nus fieret, immediate corrumpetur: tunc falsum assumitu cum dicitur, quod ex minimo ignis corrupto generatur minimum aeris, quia ille acr, qui generatur ex minimo ignis, non est tantae quantitatis, quod possit per se in spe¬ cie acris subsistere, quantitas enim eius est subdecupla ad quantitatem minimi ignis praecorrupti: vnde solum habet esse prout alteri aeri confungitur

Et cum dicitur, quod non est dare minus minimo Dico, quod licet non possit minus minimo dari, quorum vtrumque per se possit subsistere, tamen minimo pocent per se subsistere potest dari minus non potens per se subsistere, sicut enim in augmento proprie dicto etiam mi nima pars aucti est aucta, vt dicitur primo de generatione, quod vtique verum est loquendo de partibus, quae dicuntur partes formales, in quibus, scilicet serparatis a suis totis, potest manere forma totius. Et ta men illud additum, quo minima pars aucti augetur, est minus illa minima parte, quia est pars materialis, quae non posset in se seruare formam, & speciem pristinam, si sepa raretur a toto. Quod autem sit minus illa minima parte, atet, quia alias totum auctum auctum esset in duplo ma gis, quam fuerat antequam augeretur, cuius oppositum videmus ad sensum. Sic etiam in proposito poterimus dare minus minimo. Dato igitur, quod ille aer, qui genitus est ex minimo ignis, corrumpatur, & iterum generetur ibi ignis, tunc non generabuntur decem minima ignis, sicu isti volebant concludere, sed tantum vnum minimum ignis.

Secunda conclusio est, quod non solum Deus facere potuit, verum etiam de facto formauit corpus fuae de costa Adae sine additione alicuius materiae. Quia detur oppositum, tunc corpus fuae magis proprie & vere dicetur for matum de illa alia materia, quam de ipsa costa. Falsitas consequentis patet, quia sacta scriptura dicit illud corpu formatum de costa, & non facit mentionem de aliqua alia materia, patet etiam consequentia, quia res ex diuersis composita nomen capit ab eo, quod magis abundat in huiusmodi compositone, vt patet primo physicorum: sed si excessus magnitudinis corporis fuae respectu illius costa fuisset ratione additae materiae: tunc materia addita multo maior fuisset ipsa costa, quia tantum illa materia exce deret costam, quantum corpus fuae in magnitudine excessit ipsam costam: nam tantum corpus Euae excederet costam, quantum de illa materia adderet super eam. Et ista conclusio est expresse de intentione Hugonis de sacramentis libro sexto capitulo penultimo, vbi sic ait, Porro, quod de costa viri corpus mulieris factum dicitur, ita intelligendum est, vt de sola ipsius costae substantia fine o.¬ mni extrinseco addito per diuinam potentiam in semet ipsa multiplicata idem corpus factum credatur

Ista etiam est intentio magistri, sicut patet hic in littera Forte dicetur, quod praedicta costa vel fuit superflua in Adam, vel necessaria: non potest dari primum, quia Deus & natura nihil faciunt frustra, vt dicitur primo de caelo, & mundo. si fuit necessaria, tunc non debuit auferri al eo, quia per ablationem eius, quod est necessarium alicui diminuitur eius perfectio: Adam vero debuit esse perfectus homo: ergo &c

Dicendum, quod sicut semen est superfluum respectu indiuidui, est tamen necessarium respectu speciei: sic ista costa fuit quantum ad indiuiduum suppositum Ade superfiua, sed pro mulieris formatione, & per consequens pro speciei conseruatione non fuit superflua, sed fuit quodammodo necessaria. Et quia Deus est vniuersale agens, non solum respiciens indiuidui productionem, sed etiam speciei conseruationem, ideo decuit ipsum viro producere illud, de quo mulierem formare voluit, vt etiam vir & mulier amicitiae signum acciperent, ex eorum corporali formatione, qua mulier descendit a viro

Ad argumentum principale dicendum ad maiorem, quod per agens naturale non potest fieri aliquid ex aliquo, nisi quod est in eo secundum potentiam naturalem, sed sicui iam dictum est, tale corpus non fuit in costa potentia na turali, sed obedientali.