Quaestio 1

Quaestio 1 An poenitentia sit moralis virtus.

IRVM penitentia sit virtus moralis.

Videtur, quod non uia penitentia non est virtus; ergo non est virtus oralis. Consequentia patet a destructione consequen quia Virtus est necessarium consequens ad virtutem ralem. Probatur antecedens: quia illud, quod est Sio habens corporalem immutationem, &non est dis ftio perfecti, hoc non est virtus: sed penitentia est hu nodi. Maior patet 4. eth. vbi Arist. per haec duo proverecundiam non esse virtutem: quia virtus non est pas rabens corporalem immutationem, & est disposito per Minor etiam patet quo ad primum: quia penitentia dent ere dolorem annexum, & quo ad secundum, quia peniten tia est disposito incipientium, qui tenent infimum, & imper fectissimum statum eorum, qui sunt in via salutis. Contra, penitentia est iustitia: ergo penitentia est virtus moralis. Consequentia patet a positione anteceden tis: probatio antecedentis: quia super illo verbo Psal. Sa crificate sacrificium iusti. dicit glo sic. Quid iustius, quam vt homo suis peccatis potius, quam alienis irascatur, sequ puniens per penitentiam satissactionem Deo offerat.

Hic quattuor sunt videnda. Primo de eo, quod quaeri. tur Secundo de subiecto penitentiae, puta, in quo habeat esse subiectiue. Tertio de penitentiae iteratione, vtrum scilicet vera penitentia possit iterari. Et quarto, videndum est, quae sit causa penitentiae, & qui sint effectus penitentiae.

RESOLVTI O. cum ponitentia, inxta sententiam Dtati Aug. quaedam dolinti vindicta, poniens in se)qud dolat comisisse, ac virtus bona quam lita: mentis sit, qua rrcte vinitur, & nemo male vtitur, quam Deus in nobis sint nobis operatur: consequens igitur est, paenitentiam virtutem esse; can praesertim virtutis descriptio sibi optime congruat.

ARTICVLVS 1. Vtrum peuitentia sit virtus moralis. VANTVM ad primum primo videndum est, quid sit penitentia. Secudo, quid sit virtus. Et tertio, ex his apparebit de quaesito.

Quo ad primum dico cum magistro, quod penitentia est gratia, seu virtus, qua commissa mala cum emendatio¬ I nis proposito plangimus, & odimus, & plangenda iterumi committere nolumus. Et accipitur ista descriptio ex dictis Ambro. & Crego. Dicit enim Ambro. sic, Penitentia est praeterita mala plangere, & plangenda iterum non committere. Et Grego. ait. Penitere est ante acta pectata flere, & fendatiterum non committere. Et P. Auust. in libro de penitentia: ait, Penitentia est quedam dolentis vindicta, puniens in se quod dolet commisisse lstae diffinitiones satis bene videntur esse ordinatae: nam in qualibet istarum diffinitionum diffinitur penitentia per genus, obiectum, & actum. In diffinitione enim data per magistrum tagitur penitentiae genus, cum dicitur virtus: obiectum, cum dicitur commissa mala: & actus in toto residuo. Sed in diffinitione data per Aug. tangitur genus, cum dicitur, dolentis vindicta: actus, cum additur puniens: obiectum, cum annectitur, in se quod &c.

Et licet vtraque diffinitio sit bona: tamen data per Aug. in hoc est melior, quod magis datur per propria: quia penitentia non est quaecunque virtus, sed est virtus vindicatiua.

1 Forte dicetur, quod vnius rei vna debet esse diffi- nitio, vt patet in lib topicorum: ergo male assignantur plures diffinitiones ipsius Senitentiae

2 Praeterea, stultitia est dolere de peccatis praeteritis: ergo penitentia non includit planctum, vel dolorem de commissis peccatis, cuius oppositum assumit vtraque diffinitio. Probatur antecedens: quia magna videtur esse stultitia dolere de hoc, quod impossibile est aliter se habere: sed impossibile est, & contradictionem includit praeteritum non fuisse. Consequentia patet quia si datur oppositum consequentis stante antecedente tunc sequitur penitentiam esse stultitiam, & per conseuens non erit virtus: quia omnes virtutes morales habent annexam prudentiam, vt probaui lib. 3. dist. 10

Ad primum dicendum, quod licet diffinitio data per essentialia, & per principia maxime ppinqua, seu ppria sit vna tantum vnius diffiniti: quia talis diffinitio datur per proximum genus & per differentiam immediatam, quae non possunt constituere nisi vnicam diffimtionem; tamen res diffinibilis per additamenta potest habero plu res diffinitiones, quarum vna datur iuxta conditiones ma gis communes; alia ver o iuxta proprias, & magis determinatas conditiones. Sic aute est in proposito: nam dif finitio accidentis datur per additamenta, vt patet 7. me taph poenitentia autem est accidens, vt de se patet. Etiam vna istarum diffinitionum datur per magis communia, alia per magis propria, vt praedictum est, ideo &c.

Ad secundum dicendum, quod factu praeteritum potest dupliciter intelligi. Vno modo praecise, vt praeteritum est. Alio modo, prout derelinquit praesentem effectu. Mo do, dato, quod antecedens sit verum de praeterito primo. modo:tamen non est verum de praeterito secudo modo: quia si effectus talis est damnabilis, & dolorosus, prudens est & non stultus, qui dolet de tali praeterito, vt relucet in isto praesenti malo. Se d nunc ita est, quod peccatum quauis sit praeteritum, t amen per ipsum peccator incurrit triplex malu, scilicet animae maculam, Dei offensam, & obligationem ad penam aeternam: ratione quorum etiam prudens homo multum debet dolere de peccato praeterito tempore con misso. Posset eti am dici, quod licet prudens non doleat de eo, quod impossibile est aliter se habere voluntate ab soluta: tamen hoc facere potest voluntate conditiona ta, puta sic dolet, quod si non esset factu, ipse ammodo non faceret, cuius signum est: quia semper de hoc vlterius proponit cauere, quantum in se est. Ex quo patet, quod si esset possibile huiusmodi factum non esse factum, hosibi placeret

Quantum ad secundam partem istius primi articuli praesuppositis his, quae dixi de virtutibus li. 3. dist 33. & dist. 38. ad praesens praecise tangendo illud, quod petitur dico, quod de virtute multiplex datur diffinitio, tam a philosophis, quam a sanctis doctoribus, de quibus ceteris praetermissis capia m duas. Quarum vna trahitur de dictis Arist. 2 ethicorum, quae talis est. Virtus est, quae hapentem perficit, & opus suum bonum reddit. Aliam ponit P. Aug. lib. 2. de libero arbi dicens, virtus est bona qualitas mentis, qua recte viuitur, qua nemo male vtitur, quam Deus in nobis sine nobis operatur. Quarum diffini tronum prima est vniuersalior, quia conuenit virtutibus tam infusis, quam acquisitis: Secunda est specialior; quia conuenit solum virfutibus a Deo infusis. Est etiam secunda perfectior, quam prima, quia licet detur per suum genus generalissimum: tamen per adiunctas differentias distinguitur diffinitum, scilicet virtus; infusa ab omnibus, cum quibus videtur in huiusmodi genere conuenire: nam per hoc, quod perly, mentis, a corporalibus qualitatibus: perly; recte viuitur, a sciet tiis disputatiuis, quibus etiam mali homines interdum abundant, quamuis vera prudentia careant, vt patet s. ethicorum Per ly, nemo male vtitur, differt a potentiis inimae, quae licet bonae sint, tamen mali homines ipsis saepius male vtuntur: perly, quam Deus in nobis sine non bis operatur, differt ab omnibus virtutibus acquisitis hus mams actibus, quas Deus in nobis mediantibus nobis operatur.

His praemissis potest corollarie concludi veritas prit cipalis quaesiti, scilicet, quod poenitentia sit virtus. Quia cuicunque conuenit diffinitio, eidem conuenit diffinitu: ed duplex praedicta diffinitio virtutis vere conuenit poenitentiae: ergo &c. Maior patet est enim maxima, super quam fundatur locus a diffinitione. Patet etiam minos quo ad primam diffinitionem: quia poenitentia perficit poenitentem, & facit opus suum bonum, & meritorium Patet similiter quo ad secundam diffinitionem: est enim poenitentia bona qualitas: quia ipsa mediante efficitur homo bonus. Ipsa etiam recte viuitur, & nullus ea ma le vtitur: quia omnis vere poenitens recte viuit, & bonum vsum habet: quia Vere poenitens est informatus gratia, & caritate, quae nulliinesse possunt, nisi recte viuat, & bo num vsum habeat. Etiam effectiue ipsa est a solo Deo: quia non sumus sufficientes cogitare ex nobis; taquam ex nobis: sed sufficientia n ostra ex Deo est, vt ait Apostolus.

1 Sed forte contra primam partem istius minoris di cetur, quod poenitentia non perficit poenitentem: quia illud, quod destruit, vel saltem ad destructionum dispo nit, hoc, proprie loquendo, non perficit poenitentia est huiusmodi: ergo &c. Maior patet Probatur minor: quia dolor, & gemitus dolentem destruunt, vel saltem ad de structionem disponunt: sed, vt patet ex diffinitionibus poenitentiae ipsa semper habet dolore annexum: ergo &c. 2 Praeterea, sicut res se habet ad esse, sic se habet ad agere: sed, vt iam probatum est, poenitentia nocet quan tum ad esse: ergo non prodest quantum ad agere, nec per consequens videtur opus bonum facere

3 Praeterea, contra secundam partem cum dicitur, ua nullus male vtitur, oppositum istius apparuit in luda, de quo scribitur in Matth. quod poenitentia ductus retulit triginta argenteos principibus sacerdotum, dicens, Peccaui tradens sanguinem iustum. Et sequitur ibidem, quod proiectis argenteis in templo recessit, & laqueo se suspendit. Ex quo apparet, quod ludas habuit magnam poenitentiam: quia peccatum suum publice confessus fuit, & turpe lucrum, seu pretium iniuste acquisitum restituit, & tamen huiusmodi poenitentia male vsus fuit, eo quod prae dolore, & poenitentia seipsum suspendit.

4. Etiam vltima particula illius diffinitionis non videtur competere poenitentiae: quia, vt ait August. Qui creauit te fine te, non iustificabit te sine te: sed per poenitentiam poenitens iustificatur: ergo Deus non opera tur poenitentiam in nobis sine nobis.

Praeterea, contra lpsam conclusionem sic. Si poenitentia est virtus, tunc vel est virtus theologica, vel mo ralis. Non theologica. quia virt) theologica tam pro obie cto, quam pro fine hbet ipsum Deum: sed poenitentia, quauis aliquo modo pro fine habeat ipsum Deum, in quantum per oenitentiam ipse poenitens intendit recociliari Deo: tamen pro obiecto habet malum culpae commissae, vt patet ex diffinitione poenitentiae.

Item vittutes theologicae sunt tantummodo tres, scili cet fides, spes, &caritas, vt, pbatu est li. 3. dist. 28 sed nulla istarum est poenitentia: ergo &c. Nec moralis: qua virtus mo ralis tenet medium inter duo extrema vitiosa: sed poenitetia inter peccata non tenet medium: quia ipsa execratur omne peccatum. Et confirmatur: quia poenitentia non est iustitia: ergo non est aliqua alia virtus moralis: Con sequentia patet: quia poenitentia maiorem conformitatem habet cum iustitia, quam cum aliqua alia morali virtute, cum secundum August. poenitentia sit quaedam vindicta, quae ad forum iustitiae videtur pertinere. Probatur antecedens: quia omnis iustitia in quadam aequalitate consistit, siue sit iustitia commutatiua, siue vindica tiua. Nam secundum commutatiuam iustitiam, tantum debes dare, quantum accepisti, & secundum vindicatiuam iustitiam, tantum debes emendare, quantum, offendisti. Sed huiusmodi aequalitatem poenitentia non potest obseruare: quia offensa est infinita, ad cuius emen dationem tenetur peccator, & poena est infinita, ad quam peccator, ratione huius offense, qua offendit Deum, per petuo obligatur: ergo poenitentia cum sit habitus finitus, secundum aequalitatem iustitiae, non poterit satisfacere.

Sed ista non concludunt. Quia illud, quod non ess vitium, & formaliter opponitur alicui vitio determinato, hoc de necessitate est virtus: sed poenitentia est hu iusmodi: ergo &c. Maior patet: quia omne, quod formaliter opponitur alicui vitio determinato, hoc vel op ponitur ei per modum extremi sicut prodigalitas parcitati, & tunc est vitium, vel opponitur ei per modum medii, sicut liberalitas parcitati, & tunc est virtus. Minor probatur, & primo, quod poenitentia non sit vitium: quia actus nullius vitii est meritorius: sed actus ve rae, & condignae poenitentiae est meritorius, vt infra patebit. Patet etiam secunda pars minoris: quia penitentia formaliter opponitur huic vitio, quod est impoenitentia.

Ad primum dicedum, quod homo poenitens diuidit, seu distinguitur in hominem interrore, & homine exteriorem. Et isti sic ordinati sunt, quod quantum homo exterior pr po nitentiam debilitatur: tantum homo interior perficitur, & roboratur. Est ergo minor istius rationis neganda, loquendo de interiori homine, & per consequens in proposito illa minor est falsa: quia interior homo est sub iectum poenitentiae, & per consequens de illo loquimur, quando dicimus hominem perfici virtute poenitentiae.

Ad secundum dicendum, quod poenitentia non nocet quatum ad esse interioris hominis, quia disponit, ac maximam perfectionem eius: ergo interioris hominis potest opus bonum reddere: & hoc sequitur ex opposito minoris, assumpta eadem maiori istius argumenti.

Ad tertium dicendum, quod poenitentia. ludae non fuit vera, & ordinata poenitentia, quod patet ex despera tione adiuncta. Poenitentia enim, de qua ad praesens lo quimur, quae est habitus gratuitus a Deo supernaturali ter infusus, immunis est a desperatione, nec vmquam se questratur a spe veniae: Tenet enim ista poenitentia medium inter desperationem, & temerariam praesumptonem: ergo in nullo est contra praedictam minorem illud quod introducitur de luda

Ad quartum dicendum, quod iste habitus poenitentiae actiuae totaliter est a Deo: & ideo Deus huiusmodi habitum operatur in nobis sine nobis Etiam dispositio nes praeuiae sunt effectiuae ab ipso Deo, quamuis in huiusmodi dispositoibus homo aliquo modo dicatur cooperari Deo: sicut enim homo tractus ab aliquo consen tiens, & non resistens trahenti, dicitur ei cooperari quiex suo consensu tractu trabentis fortificatur, sic homo consentiens diuinis motibus, quibus nos trabit pater coelestis, iuxta illud, quod ait filius. Nemo potest venire ad me, nisi pater, qui misit me, traxerit illum, vt sic, po ta, quantum in se est, obicem deponendo, dicitur Dec cooperari, & sic non iustificat nos sine nobis Ad quintum dicendum, quod vera, & salutifera poen tentia est virtus moralis, non naturaliter acquisita: sec supernaturaliter infusa Ad probationem dicedum, quod poenitentia mediat inter furorem ducentem ad desperationem, qualem furorem passus est Chavm, cum dixit Maior est iniquitas mea, quam vt veniam mere ar, q& inter finalem impoenitentiam, quae semper habet anne xam temerariam praesumptionem. Exemplum de Pharaone, de quo dicitur. Induratum est cor Pharaonis. Nec obstat, quod omne peccatum est execrabile poenitenti: quia propter connexionem virtutum quilibet vn tuosus debet abominari omne vitium cuicunque virtu ti contrarium.

Ad confirmationem dicendum, quod antecedens no est verum vsquequaque: quia poenitentia habet quen dam modum vindicatiuae iustitiae: propter quod reducitur ad virtutem iustitiae: secundum quod quaelibet virtus moralis reducitur ad aliquam de quattuor cardina libus virtutibus Ad probationem dicendum, quod lices inter dominum, & seruum non sit simpliciter iustum, vt dicitur 3. Ethicorum: tamen inter eos non negatur o mne iustum: quia vt patet ibidem, inter dominum, & seruum est dominatiuum iustum, & hoc ratione inaequa litatis, quae est inter dominum, & seruum, hanc tamen maequalitatem feruidus amor, si fuerit inter dominum, & seruum, minuit, & quandoque ad placidam aequalitatem reducit sic in proposito licet omnis salutifere poenitens sit seruus Dei, & Deus dominus suus, & ratione criminis laesae maiestatis, quo dominum suum offendit mortem meruerit, & per consequens non possit satisfacere de condigno: tamen quia huiusmodi vera poeniter tia numquam est sine Dei caritate annexa: ideo ratione istius virtutis amicitiae, quae semper oritur cum vera poenitentia, iste seruus potest domino suo satisfacere, luxta illud, quod ait philosophus e ethicorum. Virtus amicitiae non requirit aequale, sed sufficit, quod est possibile ft, est hi notandum, quod licet quilibet pradus diui i nae caritatis, & amicitiae ad hoc sufficiat, vt iste seruus. peenitens, suceessiue dommo suo valeat satis facere: tamen tanto feruore caritatis iste poenitens posset funcdominum suum diligere, quod dominus non solum rea laxaret offensam: verumetiam omnem satis factionem,, & vlteriorem emendam libere condonaret, sicut apparuit in Maria Magdalena, de qua ipse dominus ait, Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum.

Est etiam hic aduertendum, quod licet ista poenitentialis iustitia aliqualem habeat similitudinem cum iusti N tia vindicatiua, de qua scripserunt philosophi: tamenin. duobus, differt ab ea

Primo quia iustitia vindicatiua tacta per philosophos, & poena inflicta mediante huiusmodi iustitia, non sunt in eodem: quia iustitia talis est in iudice, poena autem est in ipso reo, qui iuste corrigitur, & forifacto: & ideo iu stitia vindicatiua vocatur indicialis iustitia: quia iusta. vindicta a iudice debet procedere, vt non liceat cuilibet pro sua sponte seipsum de illata sibi iniuria vindicare: sed in poenitentiali iustitra in eodem sunt iustitia, & poena: quia habens a Deo hanc iustitiam sibi ipsi infert oenam: ergo haec merito vocatur iustitia poenitentialis: uia ille, in quo est haec iustitia, tenet poenam, & inde poenitens dicitur quasi poenam tenens

Secundo d ifferunt quia sustinens poenam illatam a iustitia iudiciali, quandoque inuitus sustinet eam, salua tamen iustitia: sed sustinens poenam a poenitenti ali iusti tia illatam semper voluntarie sustinet. Si enim inuountarie sustineret eam, tunc non esset salua poenitentialis iustitia, nec per consequens esset vera poenitentia Sed licet ista reputem bene dicta:tamen, sic dicendo. habeo contra me multas antiquorum opiniones. Et primo quorundam, qui dicunt poenitentiam non essi virtutem.

1 Quia quod est sacramentum, non est virtus: poenitentia est sacramentum. Maior patet, quia virtutes reali ter distinguuntur a sacramentis Minor etiam patet: quia poenitentia est vnum de 7. sacramentis.

2 Praeter ea, illud, quod est passio, non est virtus: poenitentia est passio: ergo &c Maior patet: quia omnis vir tus est habitus: passio vero non est habitus: nam passio est in tertia specie qualitatis: habitus autem est in prima specie qualitatis, Probatur minor: quia poenitentia dicitur quafi poenae tenentia.

3 Pr terea, obiectum omnis virtutis est bonum: er- go poenitentia non est virtus Consequentia patet: quia obiectum poenitentiae non est, bonum, cum obiectum uum sit ipsum peccatum, de cuius commissione dolet ipse poenitens Antecedens probatur: quia sicut se habet scientia ad verum, sic virtus ad bonum: sed oblectum cuiuslibet scientiae est verum: ergo obiectum cuiuslibet virtutis est bonum

4 Preterea, si poenitentia esset virtus, tunc in quocunque esset aliqua virtus, in illo esset poenitentia. Consequentia patet: quia omnes virtutes sunt connexe, vt uperius est probatu lib 3. dist 30 Falsitas autem consequentis patet ex duobus Primo, quia in statupatriae ma nent virtutes: & tamen non manet poenitentia, cum ibi nulla possit esse poena Secundo, quia in statu innocentiae fuerunt virtutes: & tamen non fuit poenitentia, quia poenitentia presupponit culpam, de cuius commusione dolere debet ipse poenitens: sed quandiu fuit hominnocens, tadiu nullam commiserat culpam: ergo non potuit poenitere

Praeter ea, poenitentia non fuit, nec est in Christo: ergo poenitentia non est virtus. Antecedens patet, & ab omnibus est concessum Probatur consequentia: quia mnis virtus fuit in Christo. nulla enim humana perfectio defecit in eo

Sed ista non concludunt. quia actus meritorius, & laudabilis, est actus virtutis, sed actus verae poenitentiae est n actus meritorius, &laudabilis; ergo poenitentia est virtus.

Ad primum dicendum, quod poenitentia quandoque est vit tus, & non sacramentum, puta, quando priusquam homo confiteatur, & a sacerdote absoluatur, ipse sufficienter con teritur de peccatis: tunc enim Deus infundit ei cum gra tia, & caritate hanc virtutem, quam aopellamus poenitentiam. Et in isto puncto, dato, quod homo moreretur antequam confiter etur, dum solum ipse haberet propofitum confitendi, & satisfaciendi, ipse esset in statu salus dorum. Sed quando homo de suis peccatis attritus con fitetur acerdoti habenti auctoritatem ipsum absoluendi, & sacerdos ipsum absoluit secundum formam, & modum ecclesir, tunc ibi est poenitentia, quae vere dicitur sa cramentum. Ex quibus patet, quod penitentia, vt virtus est, se habet ad paenitentiam, vt sacramentum est, sicut se habet baptismus flaminis ad baptismum fluminis, de quibus dictum est supertus

Ad secundum nego minorem: nam penitentia a Deo nfusa, de qua ad praesens loquor, est habitus, & non est assio. Ad probationem dicendum, quod pro tanto dicitur enitentia quasi penae tenentia: quia iste habitus inclinat hominem ad hoc, quod de seipso exigat, & sibi ipsi inferat, penam satisfactoriam pro commisso delicto, vt recon cilietur Deo. Etiam pena contriti cordis praecedit hunc hab itum: quia est disposito praeparans animam de eongruo, licet non de condigno ad receptionem huius virtutis, quae dicitur penitentia.

Ad tertium dicendum, quod antecedens non est verum: quia fortitudo, temperantia, & multae aliae virtutes morales, sunt circa malitias, quae per ipsas vincuntur. Vnde non oportet, quod obiectum, seu materia, circi quam est virtus, sit bona: sed sufficit, quod actus, quem elicit circa talem materiam, sit bonus: saepe enim virtu elicit bonum actum circa malam materiam.

Ad probationem dicendum, quod sin ilitudo assumpta in maiori debet attendi penes fines, & non penes materiam circa quam: quia sicut finis scientiae saltem speci latiuae est veritas, vt patet. 2. & o metha fic finis virtutis potest dici bonum. Cum ergo actus poenitentiae, quem elicit circa peccatum, sit bonus, non obstante peccati ma litia, poenitentia vere potest dici virtus. Etiam consequen tia non est vsquequaque vera

Ad probationem dicendum, quod obiectum peniten tiae non est praecise peccatum, sed est peccatum, vt detestandum: & fic ratione detestationis est ibi aliquid boniNam licet peccatum in se malum sit: tamen detestatio peccati bona est. Etiam infra obiectum poenitentiae clau ditur emenda pro relaxatione diuinae offensae facienda huiusmodi autem emenda est bonum quoddam, vt de se patet. Etiam finis eius bonus est, puta reconciliatio hominis cuin Deo.

Ad quartum dicendum, quod loquendo de virtute morali, tunc est concedenda consequentia.

Ad primum, quo probatur falsitas consequentis, dice dum, quod penitentia, prout virtus est, manet in patria non quo ad actum dolendi: sed quo ad actum ornandi, si cut multae aliae virtutes morales ad ornatum animae beatae manent in patria, dato, quod numquam ibi habeant actum elicitum, eo quod ibi nulla sit materia, circa quam actus huiusmodi virtutum est aptus natus elici

Ad secundum dicendum, quod si virtus aliqua mora lis fuit in statu innocentiae, tunc fuit ibi etiam virtus po nitentiae, & hoc secundum habitum, & quo ad actum primum: sed non quo ad actum secundum, siue quo ad actum elicitum.

Ad probationem dicendum, quod sicut virtus manificentiae, quantum ad habitus essentiam, potest inesse pauperi, licet pauper propter defectum materiae nulle modo possit elicere actum magnificentiae: quia actus magnificentiae non potest exerceri sine magnis sumptibus, quos, pauper carens diuitijs, facere nequaquam potest, vt patet. 4. ethicorum, sic virtus poenitentiae, quam tum ad essentiam habitus, potest esse in homine innocente, quamuis, vt innocens est, non possit habere huc actum elicitum, qui est dolere de peccatis propter defe ctum talis materiae, puta, peccatorum. Et cum isti dicunt, uod poenitentia praesupponit peccata, istud non est verum quantum ad essentiam habitus, dato, quod sit verum quantum ad actuale exercitium actus: eo enim ipso, quod habitus est naturaliter prior actu elicito mediante habitu, &est independens ab eo, ideo non repunat habitum esse, & manere, dato, quod numquam eli ciatur ipse actus: quia illud, quod est naturaliter prius iltero, & indepedens ab eo, semper potest esse sine eo.

Et si dicitur, quod talis habitus esset frustra; nego con sequentiam: quia propter determinationem vniuersalis concilij quilibet Christianus habet tenere, quod omnes virtutes infundantur parutilo baptia ato. Modo osito, quod talis paruulus baptixatus immediate moriatur, ipse numquam eliciet actum temperantiae refra nando aliquas inordinatas delectationes. & tamen habitus virtutis temperantiae non erit frustra in eo, vt alias dictum est: sic etiam tali innocenti paruulo infunditur irtus poenitentiae, dato, quod nuquam peccet, nec peccare possit in futurum.

Ad quintum dicendum, quod doctores communes concedunt antecedens, scilicet, quod virtus poenitentiae numquam fuit in Christo: nihilominus tamen ipsi circi istam 14. dist, ponunt, quod poenitentia est virtus moralis, quae etiam manet in beatis tamquam verum anima prnamentum.

Ex quibus necessario sequitur, quod verum animae on namentum deficit animae Christi, quod videtur esse inconueniens. Nec valet, si pro excusatione istorum doctorum dicitur, quod Christus habuit innocentiam: er- go non potuit habere poenitentiam: quia paruulo baptia ato immediate, post ipsum baptismum morienti in funditur virtus, quae est poenitentia cum ceteris virtutibus, etiam secundum istos doctores: & tamen talis pas uulus, postquam baptiaeatus est, mnocens est, nec vmuam nocens erit, nec nocens fieri poterit: quia in eolem die, quo baptreatus est, moritur, & in gratia, & glo ria confirmabitur.

Saluo igitur semper meliori iudicio, ad praesens praedictae rationis nego antecedens. Ad cuius intellectum est aduertendum, quod inter alios effectus, & actus poenitentiae, inclinare animam ad faciendum emendam Deo pro offensa relaxanda, est forte magis proprius actus poe nitentiae. Ad hunc autem actum potest anima dupliciter se habere. Vno modo absolute, & sic non potest esse in aliquo innocente, quia eo ipso, quod innocens nihil tommisit, quod sit emendandum: ideo absolute, & sim pliciter non inclinatur ad emendadum delictum Alio modo, sub conditione, puta, quod homo cogitet, si offen disses Deum, vel si quocunque modo contingeret, quod tu offenderes Deum, tu velles emendare, & percipit ho no se inclinatum, & paratum ad obseruationem huius emendae isto modo conditionaliter cogitatae, vel prolatae. Et hoc modo actus poenitentiae debet esse in quoibet iusto ouamuiscunque innocente, siue sit viator, siue comprehensor; immo quanto homo est iustior, & perfectior, tanto magis actum poenitentiae isto modo conditionabiliter acceptum inuenit in seipso. Non enim esset innocens, quicunque oppositum istius actus in se sentiret.

Et ideo poenitentia non solum quantum ad ornatum animae, verumetiam quantum ad iam dictum iactum, videtur esse in Domino Tesu Christo non minus, quam in quocunque alio homine iusto, & innocente.

Alij dicunt, quod poenitentia non est virtus specialis, sed generalis per quandam aggregationem omnium virtutum: quia comprehendit ceteras virtures, sicut vna vinea comprehendit multas vites, & vna cithara comprehendit multas cordas. Vnde quando detestatur, & emendare proponit peccatum luxuriae, tunc tangit cor dam continentiae, & castitatis, quando vero peccatum uperbiae, tunc tangit cordam ipsius humilltatis: quan¬ do peccatum auaritiae, tunc tangit cordam largitatis, & sic de aliis, vt sic homo de ventre conscientiae dans sonum poenitentiae, dicere possit illud. Venter meus ad Moa quasi cithara sonabit Et hanc dicunt esse intentionem beati August in lib de: responsionibus vbi ait, Poeniten tia est quaedam res optima, & perfecta, omnes defectus reuocans ad perfectum. 2 Praeterea, sicut facere omni bonum est virtus specialis: sed generalis comprehendens omnem virtutem, sic declinare ab omni malo non est virtus specialis, sed est aggregatio omnium virtutum Cum ergo poenitentia declinet ab omni malo: ergo &

Sed nec istud valet Quia sicut magnanimus facit op tuiuslibet virtutis: tamen magnanimitas est virtus spe cialis, eo quod haec omnia faciat sub ratione speciali, pus ta sub hac ratione, vt sit dignus honore, vt patet 4. eth. co, sic quamuis haec virtus, quae dicitur poenitentia, di clinet ab omni malo: tamen hoc facit sub hac speciali ratione, vt inclinet hominem ad velle emendari ipsi Deo de omni offensa, & hoc vel absolute, vel sub conditione, sicut praedictum est ideo poenitentia est virtus spo cialis. Vnde non obstante vniuersalitate obiecti material ter sumpti, si habitus aliquis versatur circa ipsum sub ra tione speciali, ille habitus poterit esse vnus specifice, & non solum aggregatione, vt isti assumunt

Et per hoc patet solutio ad ea, quae pro se inducunt Alij dicunt, quod licet poenitentia sit virtus: tamen non est virtus distincta ab ipsa caritate Peenitentia enim: & caritas, vt isti dicunt, sunt idem secundum rem, quamuis differant ratione. Nam eiusdem virturis est vnire Deo, & detestari ea, quae separant a Deo sed caritas vnit Deo, poenitentia detestatur peccatum, quo separamur a Deo: ergo, &c.

Sed nec istud valet. Quia habitus distinguuntur per obiecta, & per rationes obiectales: sed aliud est obiectum & ratio obiectalis caritatis, & peenitentiae, vt patet ex praedictis: ergo caritas, & poenitentia, sunt duo habitus realiter distincti

Ad rationem dicendum, quod quamuis caritas detestetur ea, quae separant a Deo: tamen hoc facit sub alia ratione, quam ipsa poenitentia. ideo &c

ARTICVLVS Ii. li quo sit poenitentia subiectiue. SVANTVM ad secundum articulum dico breuiter, quod virtus, quae est poenitentia, est subiectiue in ipsa voluntate

1 Quia, vt dixi in 3. libs iustitia subiectiue est in ipsa vroluntate; sed, vt patet ex praedictis, poenitentia est quaedam iustitia: ergo &c

2 Preterea, in illa potentia subiectiue habet esse poe nitentia, quae emendam pro peccatis faciendam sibipsi potest infligere, & sua auctoritate omnibus aliis potentiis imperare: sed voluntas est huiusmodi, vt patet ex multis auctoritatibus sanctorum, & specialiter. D. Der. & Anselquarum aliquas adduxi li 2. dist. 35.

Sed contra istud sunt multae opiniones. In ista enim materia quasi quaelibet vis animae suum habuit iudice m Vnde quidam dicunt, quod poenitentia, taquam in sul ecto, sit in irascibili.

1 Quia vindicare spectat ad irascibilem: sed secundum P. Aug. poenitentia est quaedam dolentis vindicta. er- go &c.

2 Praeterea, ira, qua quis irascitur peccatis alieni, & ira, qua quis irascitur peccatis proprijs, sunt subiectiue in eadem potentia: sed ira, qua quis irascitur peccatis alie nis est in irascibili: ergo &c.

3 Praeterea, Chrys. dicit perfecta poenitentia cogit pro nitentem omnia libentem sufferre: sed cogere videtur ad irascibilem pertinere.

4 Praeterea, proprium est ipsius irascibilis sustinere du ra, & poenosa. Sed secundum Aug. poenitere est penam tenere: ergo poenitentia ad irascibile videtur pertinete.¬

praeterea, in gl superius allegata in argumento prin cipali Quid istius &c, expresse patet, quod irasci est actus penitentiae: ergo, &c

Sed ista non concludunt. 1 Quia licet actus ipsius ira scibilis se possit extendere ad detestationem mali senfibilis: tamen non videtur, quod se extendat ad detestatio n nem mali spiritualis. Da oppositum, tunc extenderet se ad illud, quod excedit suum ada quatum obiectum. Nam spirituale excedit sensibile: sed adaequatum obiectum ipsius irascibilis videtur esse sensibile, eo qued irascibilis sit vis sensibilis fundata in organo corporali est enim pars appetitus sensitiui, qui diuiditur in appetitum irascibilem &concupiscibilem, sed per penitentiam non solum de testamur peccatum, seu malum sensibile: sed etiam spirituale, & tanto magis spitituale, quam sensibile, quanto peccatum spirituale est perus sensibili, & magis periculosum: ergo penitentia subiectiue non est in irascibilised potius in voluntate, quae potest omne malum detestari.

2 Preterea, irascibilis diuinam offensam non percicipit obiectiu e: ergo poenitentia non est in ea ponendi su biectiue Consequentia patet: quia poenitentia principaliter ordinat actus suos ad emendam faciendam Deo offenso per peccatum Antecedens etiam patet: quia di uina offensa non potest percipi obiectione ab illa vi, in cuius adaequato obiecto non clauditur ipse Deus Sed in fra adaequatum obiectum ipsius irascibilis non claudi tur ipse Deus, vt patet exiam dictis: ergo &c

Ad primum dicendum, quodsicut intellectus se habet ad virtutes, seu potentias cognitiuas sensitiuas, sic voluntas ad appetitiuas: sed quicquid possunt potentiae cognitiuae sensitiuae per multos actus, hoc totum potest intellectus aequipollenter per vnicum suum actum: quia, quae sparia sunt in inferioribus, sunt vnita in superioribus, vt ait Au ctor de causis: ergo vindicare, irasci, concupiscere, dete¬- stari, & quoscunque alios actus competentes irascibili, & concupiscibili appetitui partis sensitiuae, potest ipse appetitus intellectiuus, qui est ipsa voluntas, aequipollen ter per seipsam: ergo &c

Ad secundum dicendum, qued irasci peccatis propriis potest dupliciter accipi vno modo, simpliciter, alio mo do, cum emenda diuinae offensae. Trimo modo, maior est vera: sed non secundo modo: maxi me si illa potentia, in qua est ira, qua irascimur culpae alienae, non est praecepti ua secundum se ipsius diuinae offensae, & emendae facien dae pro offensa tali. Sic est in proposito, vt patet ex praedictis

Ad tertium nego minorem. quia istud cogere maxime competit volunt ati, quae omnibus alijs viribus domina tur, vt probatum est lib 2. dic. 35.

Ad quartum dicendum, quod concessis ambabus praemis sis, non sequitur conclusio: quia poenitere non consisti praeci se in eo, quod est poenam tenere, vel sustinere, vt patet ex praedictis.

Ad quintum dicendum, quod ibi non exprimitur irasci, simpliciter, sed taliter irasci, vt satisfactio offeratur ipsi Deo: tale autem offertorium non potest fieri per virtutem sensitiuam, quae Dei non est perceptiuam

Alij dicunt poenitentiam subiectiue esse in concupiscibili¬

1 Quia opposita apta nata sunt fieri circa idem sub iectiue; ied dolor, & delectatio, gaudium, & tristitia sunt opposita: cum igitur gaudium, & delectatio sint in concupiscibili, sequitur, quod poenitentia, quae consistitin tristitia, & dolore, sit in concupiscibili subiectiue

Praeterea, concupiscentia boni, & detestatio mali, pertinent ad eandem vim ipsius animae, sed ad concupiscibilem pertinet concupiscentia boni: ergo ad eam per tinet poenitentia, quae est quaedam detestatio mali.

Sed nec istud valet, sicut patet per easdem rationes, per quas iam probaui poenitentiam non subiectiue in ipsa trascibili,

Ad primum ergo dicendum, quod dolor, & tristitia, vt sunt in concupiscibili, sic sun passiones, & per consequen non sunt poenitentia, de qua loquimur: quia illa est virtus: passio autem non est virtus. Vnde sicut poena a iudite illata ipsi reo non est iustitia vindicatiua, quamuis al quo modo sit effectus t alis iustitiae: sic in proposito do lor, & tristitia, vt sunt in concupiscibili, non sunt poeni tentia, quamuis quandoque sint effectus penitentiae.

Ad secundum patet per praedicta: quia detestatio mali sub hac ratione, vt ex illo malo ostensus est Deus, sic spectat ad poenitentiam, & vt sic, non est actus concupiscipilis partis sensitiuae, cui non conuenit percipere De um, vel offensam Dei.

Alij dicunt penitentiam subiectiue esse in ratione seu in ipso intellectu.

1 Quia penitentia est quoddam iudicium, vt pateti. ad Corin vbi tangens Apostolus actum penitentiae, ai Si nosmetipsos iudicaremus, non vtiqu iudicaremur: set iudicium pertinet ad intellectum; ergo &c

2 Praeterea, eiusdem potentiae est ordinare, & deordi nata reformare, seu reordinare: sed ordinare spectat ad intellectum: ergo ad ipsum pertinet penitentia, qua de ordinata emendantur, & reformantur.

Sed nec istud valet. Quia licet iudicium dictare spectet ad ipsum intellectum, & rationem: tamen dictatum iudicium auctoritatiue executioni mandare spectat ad ipsam voluntatem: cum ergo penitentia, quae est virtus; non consistat in dictamine iudicij, sed in valida eius exe cutione; multi enim bene dictant qualiter debet fieri penitentia: tamen propter defectum executionis, puta quia auctoritate voluntatis dictatum iudicium non man dant executioni. ideo constat eos carere virtute peniten tiae, ergo virtus poenitentiae non est subiectiue in ratione, sed in ipsa voluntate.

Ad primum dicendum, quod penitentia non est iudi cium dictatiue: sed magis executiue. Etiam isto modo est intelligendum dictum Apostoli. Nam multi iudicant se esse peccatores, & dictant, quod deberent se emendare: tamen quia tale dictatum non exequuntur: ideo tadem damnabiliter iudicabuntur

Ad scum dicendum eodem modo. Nam licet per modun consilij dictare tam ordinationem, quam reordinationem spectet ad rationem, tamen illud, quod sic est dicta tum, & consultum, auctoritatiue, & imperialiter executioni mandare spectat ad voluntatem.

Alij dicunt, quod penitentia est in qualibet animae potentia 1 Quia virtus ibi habet esse, vbi agit: sed penitentia agit in quamlibet animae potentiam, cum a qualibet ex pellat peccatum.

2 Preterea, reformans oportet, quod sit in reformato: sed penitentia solet quamlibet potentiam animae, si deformata fuerit, reformare: ergo &c.

Sed nec istud valet, quia si sic, tunc vnum, & idem acci dens simul esset in pluribus subiectis. Falsitas consequen tis patet, prob atio consequentiae: quia virtus, quae est penitentia, est in vno homine vnum accidens: sed in vno hom ne sunt plures potentiae animae realiter distinctae: ergo &c.

Ad Primum dicendum, quod virtutem actiuam esse alicu bi potest dupliciter intelligi vno modo subiectiue, alio modo attinctiue. Primo modo, est in agente. Secundo modo, in patiente. Qauis ergo penitentia aliquo mon agat in qualibet animae potentiam mediante ipsa voluntate, quam informat: tamen in sola voluntate est subiectiue, in aliis autem potentiis est solum attinctiue: quia voluntas informata penitentia, sua actione attingit alias potentias ipias suo imperio applicando ad faciendum emendam pro derelicto

Ad secundum dicendum, quod reformans potest dici dupliciter. Vno modo formaliter Alio modo effectiue Pemo mo maior est vera: sed secudo modo, est falsa. mondo solvoluntas reformatur formaliter ipsa penitentia: quia ipsa voluntas sola fuit subiectiue deformata percato: Nam peccatum subiectiue habet esset in sola voluntate, proprie loquendo de peccato, vt probaui lib. 2. di. vo ceterae autem potentiae per penitentiam reformantur effectiue seu motiue Nam voluntas informata per penitentiam mouet alias potentias ad earum correctionem

Alij dixerunt, quod penitentia est subiectiue in ipsa svnderesi. Primo, quia ipsi svnderesi proprie conuenit gemere pro peccato.

Secundo, quia svnderesi proprie conuenit detestari peccatum.

Sed nec istud valet. Quia sicut patet ex his, quae dixi lib 2 dist. 10 art. 3. synderesis non est vis, vel potentia ani mae, sed est quidam habitus connaturalis ipsi animae, & per consequens non potest esse subiectum penitentiae. quia vnus habitus non subiicitur alteri habitui: hoc enim conuenit ipsi potentiae.

Ad motiua istorum dicendum, quod gemere pro peccacate, & detestari peccatum, naturaliter conuenit animae per ipsam svnderesim, sed per penitentiam haec conue niunt animae voluntariae.

ARTICVLV S II lu quo sit poenitentio subiectiue.

VANTVM ad tertium artticulum cum petitur vtrum paenitentia possit iterati, vel petitur de penitentia vt virtus est, vel vt sacramentum est. Primo modo, pie credendum est, quod toties Deus iteret huiusmodi virtutem, quoties peccator vere conteritur de peccatis, in quae relapsus est. Propter quod dicit dominus Quacumque hora ingemuerit peccator, saluus erit lbid etiam dicit dominus. Nolo mortem peccatoris, teuerti mini, & viuite. Si potitur de penitentia, vt sacramentum est, tunc est aduertendum, quod tres sunt modi generales penitentiae sacramentalis Quaedam enim penitentia dicitur priuata, alia publica, tertia sollemnis.

Penitentia priuata dicitur illa, quae a sacerdote imponitur confitenti pro secretis, & occultis peccatis.

Publica, quae imponitur pro manifestis, & magnis pec catis, sicut nudis pedibus peregrinari, vel virgis verberari, sicut solet in curia Homana fieri per penitentiarios summi pontificis.

sollemnis penitentia est illa, quae iniungitur pro manifestis, & maximis sceleribus, quibus peccator totam com munitate villae, vrbis, vel prouinciae scandalixauit, sicut est matricidium, patricidium, vxoricidium, & cetera huiusmodi nephanda, & horrenda peccata. De primis dus bus modis non est dubium apud veros catholicos, quin iterari possint, & de facto patet, quod iterantur in eccle sia, licet aliqui erronei viri a veritate deuij oppositum tenuerint

Dicunt etiam aliqui de istis, quod quicunque semel in caritate Dei fuerit, nuquam deinceps possit perdere ca ritatem. Et hunc errorem cum motiuis suis tetigi libro tertio distinct. 3r.

Forte dicetur, quod Ambrosius videtur esse pro opi- nione istorum. Nam de penitentia dist. 5. c reperiuntur, inducitur auctoritas Ambrosij, qua sic ait. Sicut est vnum baptisma, ita est vna penitentia

Huic auctoritati, & multis aliis, quibus isti suum errorem defendunt magister sufficienter respondet inlitera, & veritatem huic errori contrariam multipliciter confir mat ideode his nihil hic scribo: quia clare patet in litte¬ ra istius i4. distinct

Sollemnis autem penitentia secundum iura antiqua non debet iterari, quamuis secundum aliquarum ecclesiarum con suetudinem exiam iteretur.

Forte dicetur, si sollemnis poenitentia non estiteranda, quid faciet tunc peccator, si post semel per actam so emnem penitentiam relapsus fuerit in idem, vel simile; vel forte maius peccatum Respondeo quod secundum iura iniungenda est sib grauis; & magna poenitentia, sed non sollemnis, ne ex fre quenti iteratione talis follemnitas minus terreat pecca tores. Et hac forte de causa diuturnitas sllemnis poenitentiae stat in discretione episcopi, vt tamdiu tencatur peccator in ista penitentia, donec sic alluescat bonis mo ribus, quod non oporteat verisimiliter timere de sua recidi uatione in delictum tanit enorme. Modus autem istius poenitentiae in multis partibus iuris ponitur, & specialiter dist. 50. cap. in capite: & de penitentia dist.: c reperiuntur. Et vt ex istis, & aliis locis iuris canonici tolligi potest, modus iste debet esse talis. In capite quadrage fimae, puta in die cinerum sacerdotes parochiales debent venire cum taliter poenitentibus ad ecclesia, in qua epis copus die illa celebrabit, & tales suos subditos debent representare episcopo ante fores ecclesiae, & huiusmodi poenitentes debent esse induti sacco, & nudi pedibus, ra fis capitibus, si viri fuerint, de qua rasura parcitur, si mulier fuerit Quos episcopus introducens in ecclesiam cum toto suo clero, dicit septem psalmos penitentiales. Post. modum eis manum imponit, aquam benedictam spargt, cinerem capitibus eorum imponit, cilicio colla eorum cooperit, & voce lacrimabili eis denunciabit, quod sicut Adam propter sua peccata eiectus fuit de paradiso; sic ipsi eiiciendi sint de ecclesia. Quo dicto, praecipit epis copus ministris, vt eos expellant de ecclesia, & ipsis exeum tibus cletus persequitur eos cantando hoc responsorium. In sudore vultus tur. Et tunc manebunt extra ecclesiam vsque ad diem coenae domini, qua die praesentabut se ad fores suae parochialis ecclesiae, & tunc introducuntur in ecclesiam per suos propri: s sacerdotes, & licebit eis intel esse diuino o icio vsque ad octauam paschae itatamenquod non communicabunt, neque pacem accipient. Et ab illa dic iterum manebunt extra ex clesiam vsque ad diem cinerum Et sic fiet de eis quolibet anno, donec per episcopum cum eis fuerit misericorditer dispensatum. Verum est tamen, quod tantus rigor istis temporibus ra ro seruatur propter tepiditatem praelatorum: & ideo val de multiplicantur detestabiles, & liorrendi peccatores, totam communitatem sua temeritate scandalix antes in fra ambitum sanctae matris ecclesiae.

R TICVLVS IIII Que sit causa poenstentiae, q&u qui sint effectus euis.

VANTVM ad quartum articulum petitur de duo e bus. Primo de causa poenitentiae. Secundo de eius effectu. Accipiendo ergo poenitentiam, vt sacramentum est, tunc Deus est causa principalis, & sacerdos, seu minifter, est causa instrumentalis, sicut etiam in aliis sacramentis communiter habet esse. Sed accipien do poenitentiam, vt virtus est, tunc Deus est causa eius effectiua, quia, cum sit virtus infusa, & per conse quens crea ta, solus Deus potest eam effectiue causare: quia ipse solus potest aliquid de nihilo creare

Sed causa eius dispositiua potest esse multiplex. Ad tuius intellect. m est aduertendum, quod penitentia est quasi quaedam reuersio hominis a peccato ad ipsum De um: ideo necesse est hominem cognoscere peccatum; a quo debet recedere, & Deum, ad quem debet accedere, & ad hoc disponitur homo per lumen fidei, loquendo de fide informi

Sti undo, necesse est huiusmodi hominem retrahi ab allectione peccati, & ad hoc disponitur timore poenae di bitae propercato, qui timor sertilis appellatur, vt decla raui sib. 3. distin. 24.

Tertio; icongruit talem hominem habere aliquod inclinariuum, quo inclinetur ad ipsum Deum, & quo ad hoc disponitur per spem informem; & per naturalem amorem. Et appello hic informe omne illud, quod stat in anima sine caritate infusa, quae omnium vlrtutum dicitur esse forma.

Quantum ad secundam partem istius articuli est aduertendum, quod effectus poenitentiae sunt multi, & valde gloriosi, quos simul in vna auctoritate coniungit Cyprianus in quodam sermone, sic dicens. Opoenitentia, quae miserante Deo peccata remittis, paradisum reseras contritum sanas, tristem exhilaras, ad vitam de interiti teuocas, statum instauras, hominem renouas, siduciam reformas, gratiamque abundantiorem refundis Opoenis tentia, quid de te referam:omnia ligata tu soluis, omnia soluta tu reseras, aduersa tumitigas, confufa tulucidas, desperata tu animas. Openitentia rutilantior auro, splendidior sole, quam nec peccatum vincit, nec afflictio superat, nec desperatio deiicit Poenitentia respuit aua citiam, hortet luxuriam, fugat furorem, format amorem, calcat superbiam, continet linguam, imores componit, pdit malitiam, excludit inuidiam Perfecta penitentia cogit omnia ferre libenter, vnam percutienti maxillam raebet alteram, superiori supplex est, inferiori subiacet, in corde contritio, n ore confessio, in opere tota humili tas. Haec est perfecta, & fructuosa poenitentia. Istorum loriosissimorum effectuum poenitentiae distinctionem, & etrum distinctam recitationem causa breuitatis dilienti lectori committo

Ad argumentum principale dicendum, quod antecu dens non est verum. Ad primam partem probationis dicendum, quod aequiuocatur de poenitentia, quia, vt est assio, est in parte sensitiua, vpoenitentia, quae est virtuexistens in parte intellectiua, de qua ad praesens locutus um, vtitur illa passione existente in parte sensitiua, tam quam materia fua, quam offert Deo pro emenda

Ad secundam partem probationis dicendum, quod li cet incipiens non sit perfectus perfectione excellenti: est amen perfectus perfectione sufficienti