Quia personis separatis ab inuicem, propter seruitutis conditionem, licet cum alus personis contrahere: er- go similiter licebit separatis propter fornicationem.

Antecedens patet, quia quando prepter errorem con ditionis illi, qui videbantur esse coniuges, ab inuicem so parantur, tunc vter que eorum potest contrahere secundario huiusmodi errore excluso. Consequentia etiam atet, quia fornicatio magis videtur esse contra bonum matrimonium, quam conditio seruitutis ergo propter diuortium inductum causa fornicationis, non minus ab soluitur vnus coniunx ab alio, quam per separationem factam propter errorem conditionis.

In contrarium est praeceptum Dei, quod recitat Apo stolus dicens, Praecipio non ego, sed dominus, vxorem a viro non discedere, quod si discesserit, manere innuptamHic primo videndum est de principali quaesito. Secundo dato, quod coniuges causa fornicationis abinuicem separentur, vtrum licite valeant reuniri. Et hoc, quantum ad distinctionem 3 5. Tertio videnda sunt aliqua de conditione seruili. Et quarto de aerate puerili. Et hoc quantum ad dicde,

RESOLVTIO. Et si quanloque viro licuerit vxorem dimittere fornicantem, e econtra, id tamen non auctoritate propria, sed ecclesiae iudicio fieri debet, quod sane diuortium uumquam veuocetur, quousqu alter coniunt in delicto persenerat, neque intereat tamen ob id alt ero viuente nentro eorum rursus matrimontum contrabere fas ert.

ARTICVLV S 1. Vtrum alter coniugum ab altero formcationis. cqusa separatus, eo adhuc viuen te moirimonium rursus con trabere valeat.

SVANTVM ad primum, aliquid presupponituri & aliquid queritur. Presupponitur enim, quod uausa fernicationis licitum sit fieri diuortium inter legitimos coniuges. Et quaeritur vtrum, &c.igitur quattuor ponam conclusiones, quarum tres erunt circa praesuppe situm, & quarta circa principale quaesitum.

Prima conclusio est, quod licitum est viro quandoque dimittere vxorem fornicantem.

Quia in quo quis peccat, in illo potest de iure puniri; Sed mulier adultera peccat contra fidem matrimonii ergo vir non tenetur ei fidem obseruare, & per consequens ab ea iuste poterit separari, & sic verificetur illud poeticum, Frangenti fidem, fides frangatur eidem

2 Praeterea, hoc estlicitum, quod fit secundum docu mentum euangelicum: sed secundum doctrinam Christi vir potest dimittere vxorem causa fornicationis, ergo &cetera.

3 Praeterea, quandoque vir tenetur ex praecepto iuris canonici dimittere vxorem formicantem: ergo quando que licitum est vxorem dimittere. Consequentia patet quia ius canonicum nihil praecipit, nisi sit licitum. Antecedens probatur auctoritate Chrisost qui ait super Matquod adultera, donec poeniteat, non est tenenda in con sortio coniugii Quia sicut iniquus es, qui castam dimit tit, sic fatuus est, qui tenet meretrice. Et ista verba Chri so, ponuntur in decretis; 2. q4.i.

Notanter autem in ista conclusione addidi, quandoque uia non omnis fornicatio sufficit ad dimittendum vxo rem Hoc. en apparet in septem casibus.

Quorum primus est, si conuincitur vir sufficienter, quod etiam ipse fornicatus est cum alia muliere, turc enim ac paria iudicantur vir fornicator, & vxor fornicatrix: cri men enim aequat omnes, quos inquinat, ut ait Cassiodo rus in libu epistolarum, & ideo in illo casu, vni coniugum non competit accusatio contra alterum, vt patet extra de diuortiis. c. signific asti

Secundus est, si de voluntare uiri, vel de iussu eius, mu lier fornicatur. Istud patet extra de eo, qui cognouit con sanguineam vxoris suae, c discretionem.

Tertius, fireddit vxori debitum, postquam manifesto cognouit ipsam fornicatam suisse, tunc enim perdit ius accusandi vxorem de huiusmodi fornicatione, vt patet. 32 questio. 1. cap. 1. & 2.

Quartus casus est, quando vxor eredens maritum sut esse defunctum nupsit alteri, a quo si immediate recesse rit, postquam cognouerit maritum priorem adhuc viuse re, tunc ille primus tenetur illam recipere, nec potest cam dimittere praetextu fornicationis, propter bonam fidem mulieris, quia credidit illum secundum esse suum legitimum virum, licet hoc non fuerit verum. Secus autem est, si non immediate recesserit a secundo, reuerso primo marito. Ista omnia ponuntur 34 4. 1 cum per bellicam.

Quintus casus est, si aliquis latenter accessit ad vxorem alterius sub specie, vel similitudine viri sui, & ipsa consensit ei, credens consentire suo proprio viro, tunc excusatur per ignorantiam facti, vt patet 32. q.2 inlectum mariti. Et istud est verum dummodo huiusmodi ignoram tia sit inuincibilis, & non sit affectata, vel crassa, & supina De quibus ignorantus dixi libro secundo dist. 22. Sextus casus est, si vxor alicuius fuerit ab altero vire vi oppressa, quia tunc excusatur per impotentiam, vt pa tet. 2 2. q4. 5. c. proposito. Et istud est intelligendum de vi, seu violentia absoluta, & non de uiolentia inducta per metum, vel preces, vt patet 3 1. 4. 7. c. omnes occasiones.

Septimus casus est. Si aliquis existens extra fidem Christianam, repudiauit vxorem suam sine crimine fornicationis, & illa secundum ritum gentis suae recipit alium maritum, & postea tam primus vit, quam ista mulier com uertuntur ad fidem Christianam, tunc ipse cogendus est, quod reuertatur ad illam vxorem, non obstante, quod fuerit alteri viro copulata per tempus suae repudiationis. Iste casus est determinatus extra de diuortiis, capitulo gaudemus

Conclusio secunda est, quod non obstante adulterio, tamen diuortium non debet fieri inter coniuges auctoritate eorum propria, sed debet fieri iudicio ecclesie, quia in exterioribus correctionibus non debet in eadem cau sa idem esse auctor, & iudex nec etiam reus, & iudex: sed quando causa fornicationis agitur de faciendo diuortio nter coniuges, tunc coniuxinnocens est actor, seu accu sator, & persona nocens est rea, seu accusata: ergo neutra istarum personarum potest esse iudex, quantum ad huius modi diuortium faciendum, & per consequens, deferen dum est ad ecclesiesticum iudicium, sicut etiam in veteri testamento ad ipsos iudices deducenda fuit cam repudim¬

2 Praeterea 32: qci. c. saeculares dicitur, quoduiri, qui vxores suas abiecerint prius, quam iudicio damnentur, a communione ecclesiae, & sancto populi coetu, pro eo, quod coniugia maculant, separentur.

Forte dicetur contra istud, quod illud non debet deduci ad ecclesiae iudicium, quod non potest probari, sed actus sornicationis ut plurimum non potest probari. Maior patet, quia in exteriori ecclesiae iudicio iudicatur secundum allegata, & probata. Patet etiam minor,

Quia, vt dicitur in Iob, Oculus adulteri obseruat caliginem, & qui male agit, odit lucem, vt dicitur in euangelio.

2 Praeterea, si vxor fornicatrix peteret actu car nalis copulae a viro suo, possquam nota est viro uxoris fornicatio, tunc. vir sua auctoritate potest talem fornicatri cem vxorem dimittere. Consequentia probatur, quia ha bitatio uiri cum vxore maxime videtur esse praecepta in lure propter redditionem debiti carnalis copulae, ut patet extra de coniugio leprosorum. c peruenit, & ca. quo- niam nemini: ergo in casu, in quo vir non tenetur uxori petenti reddere actum carnalis copulae, in illo casunen tenetur vxori eohabitare. Anteceuens etiam patet, quia si uxori sponte reddit debitum, postquam sibi constat de vxoris fornicatione, tunc secundum iura, non potest de huiusmodi fornicatione mulierem actusare. Etiam effi- ceretur bigamus, & per consequens irregularis, ita quod et mortua vxore, non posset ad ordines promoueri.

3 Preterea sententiam latam a iusto iudice potest ho mo exe qui per se absque speciali iudicio ecclesiae: Sed Christus qui est supremus, & iustus, iudex tulit hanc sententiam, quod vir possit vxorem dimittere causa fornica tionis: ergo vit potest hoc exequi per se absque requisitione iudicii ipsius ecclesiae.

4 Praeterea, vir iustus sciens uxorem suam impregna tam ab alio, quam a se, licite potest eam occulte dimitte re: ergo uir potest vxorem fornicantem dimittere propriauctoritate. Consequentia patet Probatur antecedens quia Mat. 1. dicitur, quod loseph, cum esset iustus, cogita uit occulte dimittere Mariam coniugem suam, & hoc pro tanto, ut videtur ex textu praecedenti, quia percepit eam esse grauidam, scu impregnatam.

3 Praeterea, Hostiensis, & Innocentius, qui sunt ma gni doctores in iure canonico, dicunt, quod quando ma nifestum est vxoris adulterium, vir potest vxorem dimit tere per seipsum

Ad primum, dicendum ad minorem, quod licet cri men fornicationis non possit semper probari, tamen quamn doque ex facti euidentia probari potest, & saltem tund in iudicio ecelessie vir potest diuortium petere ab vxore. Etiam dato, quod actus fornicationis non possit quando que directe probari, tamen si probatur aliquid, ex quo de tali actu habetur violentia suspitio, tunc iudex aeque pot facere diuortia, ac si actus fornicationis directe fuisse probatus, sicut si tempore, & loco suspecto inuenitur nudus cum nuda, & solus cum sola,

Ad secundum dicendum, quod virum dimittere vxore potest dupliciter intelligi. Vno modo, quatum ad rec ditionem carnalis copulae. Alio modo, quautum ad cohabitationem. Primo modo vir potest vxorem dimittere, quando si bi constat de vxoris fornicatione, nisi eccle sia praecipiat sibi oppositum: quod pro tanto dico, quia antequam constet ecclesiae de mulieris formicatione, tunmc ecclesia potest viro praecipere, quod reddat debitum vxori, & sic reddens, ad mandatum ecclesiae, non perdit ius accusandi mulierem de fornicatione, quamus efficiatur irregularis,. Secundo modo, non potest vxorem dimittere absque iudicio ecclesiae Et quia diuortium inter virum, & mulierem est separatio non solum, quantum ad totum sed etiam quantum ad cohabitationem, ideo absolute potest concedi, quod inter legitimos coniuges non dent fieri diuortium absque iudicio ecclesiae, & per consequens istius argumenti consequentia est neganda in eo sensu quo ducitur contra praemissam conclusionem. Ad probtionem iterum neganda est consequentia, quia quam uis pro peccato secreto iuste puniatur aliquis in secreto, propter hoc tamen non sequitur, quod debeat puniri in publico: igitur supposito, quod viro constet in secreto de fornicatione vxoris, ipse iuste potest talem fractricem fi- dei punire in secreto per subtractionem debiti, seu per separationem tori, quamuis eam non iuste puniret por publica m denegationem cohabitationis.

Ad tertium dicendum, quod minor proprie loquendo de sententia non est vera, quia sententia est applicatio iuris communis ad factum particulare, & ideo quamuis per illa verba in Matth. scripta, Christus ius communeseu legem communem promulgauerit, tamen sententiam non tulit, sed hoc ecclesiae faciendum dereliquit, quae ha iusmodi ius commune ad hoc factum particulare poterit applicare

Ad quartum dicendum, quod totum argumentum po test concedi, quantum ad tori dimissionem, sed non, quantum ad habitationis separationem.

Ad quintum dicendum, quod verba illorum doctorum possunt intelligi de adultera manifesta, quae non vult de sistere ad huiusmodi crimine: illam enim tenetur vir di mittere ex determinatione ecclesiae, ut patet ex dictis si perius. Et ideo dicitur, talem dimittere per seipsum quia non est necesse, quod de hoc requirat de nouo iudicium ecclesiae, cum sibi sufficiat ad hoc praece ptum occlesiae.

Conclusio tertia est, quod aeque potest vxor dimitte re virum fornicantem, sicut vir vxorem quia secundum communem doctrinam in causa diuortim vir, & vxor ac paria iudicantur. Et hoc rationabiliter, quia in his, qua spectant ad matrimonium, tantam habet potestatem vxor super corpus uiri, quantam habet vir super corpus mulieris, ut patet i. ad Corin¬

2 Praeterea, diuortium permittitur in poenam coniugis frangentis fidem matrimonialem sed huiusmodi fi dem non minus frangit vir adulterando, quam mulier ergo non minus iuste potest mulier petere diuortium contra virum adulterum, quam vir contra adulteram mulierem

Forte dicetur, quod textus euangelicus non expri mit, quod mulier cam fornicationis dimittat virum, quam uis expresse ponat Matth.s. Matth. decimonono, quod causa fornicationis vit potest dimittere vxorem: ergo non videtur, quod in causa diuortii vit, & vxor ad paria debeant iudicari.

2 Praeterea, minus peccanti non debetur tanta poonaquanta debetur magis peccanti: sed maius est peccatun vxoris adulterantis, quam viri: ergo &c. Maior patet, quia secundum mensuram delicti, erit plagarum modus, vt patet Deut. 25. Minor etiam patet, quia adulterium mu licris magis est contra bonum prolis, quam adulterium viri, quia facit incertitudinem de prole, & saepe substituit alienum, & falsum heredem

Praeterea, diuortium est inductum ad corrigendum adulterium, sed correctio mulieris spectat ad virum magis, quam econuerso, cum vir sit caput mulieris, vt dicitui primo ad Cor

Ad primum respondeo cum eato Augu in quadam sua epistola, & habetur hic inlittera, quod pro tanto non addit de muliere, quod praemissum est de viro, quia simi lem formam vult intelligi¬

Forte dicetur, quod in veteri restamento vir potuit re pudiare vxorem, & non econuerso: ergo in causa diuor tii non videtur similis forma intelligi de viro contra mu lierem, & econuerso.

Respondeo, quod non est simile de repudio in ueteri testamento, & de diuortio in nouo testamento, quia, vi superius dictum est, repudium permittebatur ad vitandum homicidium, & quia hoc magis erat formidandum ex parte uiri, quam mulieris, cumvir communiter sit for tior, & audacior muliere, ideo tempore legis permitter batur, quod uir poterat dare libellum repudii ipsi mulieri, & non econuerso: sed tempore gratiae in nono testamento celebratur diuortium propter corrigendum peec catum adulterii, quod consistit in fractione fidei coniuga lis, quam fidem non minus frangit vir mulieri, quam mu lier viro, ideo in nouo testamento quantum, ad diuortium vitr, & mulier ad paria iudicantur,

Ad secundum dicendum, quod licet maior sit vera, lo quendo de diuino iudicio, quod erit alio modo, tame non est vera, loquendo de iudicio, quod fit in hoc mundo. Videmus enim quandoque duos simul iudicari, quo rum vnus interfecit plures homines, & alter interfecit so lum vnum hominem, & tamen a iusto iudice in hoc mum do tantum punitur vnus, quantum alter, quia quilibet eorum punitur poena capitalis sententiae, tamen in alio mundo punientur inaequaliter.

Forte dices, quod exemplum datum est de iudicio saeculari; sed diuortium spectat adiudicium spitituale, ideo non est ad propositum

frespondeo, quod maior predicta non minus patitur iustantiam de iudicio spirituali, quam saeculari, quia homicidium perpetratum a laico est maius peccatum, quam fornicatio perpetrata a sacerdote, & tamen secundum ca nones poenitentiales taxatos in libro decretorum, poeni tentia decem annorum cum maximo rigore seruanda simponitur sacerdoti fornicanti, & poenitentia septem an norum cum maiori rigore seruanda imponitur ibidem lai co homicidae

Item, in eisdem canonibus matricidae iniungitur poeniten tia decem annorum, & vxoricidae iniungitur poenitentia sine omni termino omnibus: diebus vitae suae duratura, vt patet de poenitentia comitis vxoricidae ibidem expres sa, & tamen non est dubium, quin matricidium sit maius peceatum, quam vxoricidium.

Ad tertium dicendum ad minorem, quod licet corro ctio familiaris per modum gubernatoris spectet ad virum respectu mulieris; tamen correctio per modum iudicis non spectat ad eum. Cum igitur diuortim celebratio sit iudicialis correctio, igitur non magis spectat ad virum, respectu mulieris, quam econuerso. Spectat enim ad vtrumque respectu vtriusque accusatorie, sed non iudicia rie, seu sententiatiue

Ad probationem dicendum, quod vir est caput mulieris per modum gubernatoris, non per modum iudi cis,. Conclulio quarta est, quod facto diuortio inter conit ges, neuter eorum, viuente altero, potest cum alia perso na de nouo contrahere matrimonium, quia quamuis sen tentia diuortii se extendat ad separationem tori, & habi rationis, tamen non extendit se ad dissolutionem vmcu li matrimonialis, cuius vinculi ligamen prohibet nouum matrimonium contrahendum, & dirimit de nouo contractum: Est enim istud ligamen vnum de illis. 12. impedimentis superius enumeratis distin: 2. Istius conclusio nis veritas habetur 17. q.2. c. Agathosa. Et ista est senter tia beati Aug. in lib de bono coniugali, vbi ait, Manet inter viuentes coniuges coniugale vinculum, quod nec separatio, nec cum alio coniunctio potest auferre,

Forte dicetur, Saluator ait, Qui dimiserit vxorem, aliam duxerit, excepta causa forncationis, mechatu Cum igitur exceptio facta per saluatorem non possit es se iniusta, ergo qui dimittit vxorem causa fornicationis & ducit aliam, ille non mechatur, & per consequens cum illa secunda verum videtur here matrimonium. 2 Praeterea, quicumque non tenetur ad continentiam, illelicite potest vxorem accipere: sed vir, qui dimisit vxo rem causa fornicationis, non tenetur ad continentiam, cum nullo voto se astrinxerit ad continentiam obseruam dam, ergo &c.

Ad primum dicendum, quod quamuis exceptio facta. a saluatore, non sit nisi iusta, tamen si cansa fornicatio nis dimittendo vnam vxorem legitimam, ducit quis aliam ipse vtiqu mechatur, quia exceptio facta a saluatore non est referenda ad hunc actum, qui est ducere aliam, sed so lum ad hunc actum, qui est dimittere vxorem: vnde illa exceptio excusat dimittentem, sed non excusat ducentem

Ad secundum dicendum, quod minor non estvera. Ad prohationem dicendum, quod dato, quod non teneatur con tinere ratione voti: tamen tenetur continere ab omni a lia muliere, ratione matrimonialis vinculi, quamdiu viuit illa mulier, quam dimisit ratione fornicationis Et ea dem ratione non potest aliam vxorem ducere, illa forni catrice viuente, quia quamuis huiusmodi virum non im pediat de contrahendo matrimonio hoc impedimentum, quod dicitur votum, tamen ipsum impedit hoc imped mentum: quod dicitur ligamen, quia vinculum matrimo nii manet incorruptum, diuortio non obstante.

ARTICVLV S I. Vtrum coniuges, dato quod coausa formcationis ab muitem separentur, licite paleant vetimiri.

QVANTVM ad secundum articulum pono duas conclusiones. Prima est, quod facto diuortio causa fornicationis non debet fieri coniugum reconciliatio, quamdiu coniux non cens perseuerat in suo delicto.

Quia perseuerante causa diuortii, debet ipsum diuor tium permanere: Sed fornicatio nocentis coniugis, esi causa diuortii, ergo &c

2 Praeterea, iam dicto casu posito, si fieret reconciliatio, vel hoc fieret ad peritionem nocentis coniugis, uel ad petitionem innocentis, vel ad petitionem vtriusque

Primum non potest dari, quia propter delictum suum non meretur exaudiri. Nec secundum, quia si, perduran te muliere in sua fornicatione, vir innocens peteret eam sibi reconciliari, tunc vir redderet se suspectum, quia videretur esse fautor sceleris: nam sicut ait Innocentius distinctione 33. Error, cui non resistitur, ap, pbatur Et parum infra subdit. Nec caret scrupulo societatis occultae, qui manifesto facinori desinit obuiare. Nec tertium quiex duobus illicitis simul coniunctis non resultat aliquod licitum, sed vtriusque petitio diuism, & per se facta, est illicita, nec exaudiri meretur, vtiam patuit: ergo &c

Praeterea, separatio, quae sic se habet, quod si non esset, tunc ex mandato ecclessae ficri deberet, illa non de bet tolli per separatorum reunionem: sed talis est separatio in proposito, quia vxore perseuerante in fornicatione publica, tunc ex mandato ecclesse vir tenetur dimittere vxorem, ne patronus sceleris esse videatur, vt pa tet. 32. q. 1. c. 1. ergo &c.

Forte dicetur, quod cum vir sit custos, & gubernator mulieris, non videtur rationabile, quod semper se absen tet a muliere, tum quia minus effrenate peccaret mulien si habitaret cum viro, quem timeret: tum etiam quia exem plum de hoc habemus in angelorum cussodia: Nam, vt dictum est de libro secundo, distinct. vndecima, quamuiscumque homo sit magnus peccator:tamen angelus, qui est custos suus, numquam renunciat curae suae custouiae vsque ad punctum mortis illius hominis.

Respondeo, negando consequentiam. Ad probati nem primam dicendum, quod quamuis talis adultera, manens cum uiro suo, minus effrenate peccaret, tamen si a sua fornicatione noluerit desistere, vit non deberet ei cohabitare: tum quia habitando cum ea, habet contra se mandatum ecclesiae, vt patuit superius:tum etiam quia non debet per huiusmodi cohabitationem alios homines scandalixare, & seipsum lupanari infamia maculare.

Ad secundam probationem dicendum, quod non est simile de Angelis, quia propter eorum custodiae continuationem cum non poenitente peccatore, nec homines scandalixantur, nec aliqua infamia Angeli maculantur.

Conclusio secunda est, quod manifestis apparentibus signis poenitentiae nocentis persone, tunc ad petitionem coniugis innocentis potest, & debet fieri recociliatio. Quia nullus debet sustinere damnum irrecuperabile, ex eo, quod rationabiliter est introductum ad suae probi tatis sauorem, maxime si absque scandalo, & peccato, hu iusmodi damnum poterit praeueniri: Sed diuortium est intro ductum in fauorem probitatis inpocentis personae: & damno, quod patitur ex priuatione, seu carentia conugis, absque scandalo, & peccato poterit rationabiliter subueniri, si coniux sufficienter poenitens de pecatto suo, sibi redditur, & ad suam petitionem sibi reconciliatur: ergo non obstante, quod factum sit diuortium, potest, & debet conius poenitens innocenti hoc petenti reconciliari. Maior probatur quadam lege ciuili, qua dicitur, quod fauore meo introductum est, in damnum meum retorueri non debet. Minor patet, quantum ad omnes suas partes. Quod enim diuortium introductum sit in fauorem coniugis innecentis, patet tam per theologos, quam p iurisperitos. Quod poenitentis coniugis recociliatio pos sit fieri sine peccato, patet, quia nusquam inuenitur esse prohibita: Sed quod non inuenitur prohibitum, hoc intelligitur esse concessum. Quod etiam huiusmodi recon ciliatio possit fieri sine scandalo, similiter patet, quia quam uis vir iustus non possit cohabitare meretrici sine scand alo;tamen ex hoc ipse non est causa alicuius scandali, quod cohabitat poenitenti. Et ista est intentio beati Qre qui ait de muliere adultera poenitente. Non debet despici in eo, quod fuit, quia iam incipit esse, quod non fuit

Forte dicetur, quod contra istud videtur esse auctori tas decreti. 9. quaestione, quarta, vbi dicitur, Qu semel be ne diffinitum est, nulla debet iteratione retractari: Sed ententia diuortii lata causa fornicationis, est bene, & iu ste diffinita: ergo &c.

Respondeo, quod licet illud, quod bene diffinitum, qui ententiatum est, non debeat retractari: tamen executio sententiae legitimae potest suspendi: Et sic fit in proposito. Nam in reconciliatione non retractatur sententia di uortii, tamquam iniuste lata, sed huiusmodi sententiae suspenditur executio, & hoc rationabiliter, quia per illa sententiam diuortim non intenditur exterminium, sed potius correctio coniugis delinquentis. Habita igitur; poenitentiam sufficienti correctione, rationabiliter talis sententiae executio poterit suspendi mediante coniugi reconciliatione, maxime quando hoc petitur a coniuge innocente.

ARTICVLVS IhAliqua videnda sunt de conditione seriumsi.

VANTVM ad tertium articulum sciedum, quod error conditionis, quo ad praesens, est ignorantia seruitutis, puta, si aliquis liber credit matrimonium contrahere cum libera, & contrahit cum ancilla, & aliqua libera credit contrahere cum libero, &contrahit cum seruo. Hoc praemisso circa istam materiam ponam duas conclusiones.

Conclusio prima est, quod accipiendo errorem con ditionis modo iam dicto, tunc error conditionis dirimit matrimonium, quod videtur esse contractum. Haec conclusio patet ex dictis superius distinctione. 30. conclusione 2. & ad praesens potest probari sic¬

Ignorantia impotentiae ad reddendum carnalis copu lae debitum impedit, & dirimit matrimonialem contractum: Sed huiusmodi ignorantia est errori conditionis annexa, ergo &c.

Maior patet ex dictis, trigesimaquarta distinctione, ar ticulo secundo. Minor etiam patet: Nam quamuis seruo vel ancillae non conueniat huiusmodi impotentia ex fri giditate, vel maleficio: tamen poterit eis conuenire ex dominorum suorum imperio, quia eo tempore, quando coniux liber vellet sibireddi debitum, dominus posse seruum, vcl ancillam destinare ad aliud expediendum seruitium, vel mittere vltra mare, vel in aliam longe distar tem regionem

2 Pret erea, nullus debet puniri sine culpa, ergo er- ror conditionis impedit matrimonium,

Antecedens patet. Probatur consequentia: quia, vt pro tet in libro priorum, tunc consequentia est hona, quando ad oppositum consequentis sequitur oppositum antece dentis: Sic autem est in proposito: Nam si stante errore conditionis tenet matrimonium, tuc persona libera, quae bona fide contraxit, & sine sua culpa, dupliciter punietur, scilicet in se, & in sua prole. In se quidem, quia cum vellet sibi reddi debitum, posset impediri per alterius con dugis dominium: Et in prole, quia sua proles premeretur iugo seruitutis, & poneretur extra potestatem parentis

Porte dicetur, ignorantia leprae, vel cuiuscumque alterius qualitatis infectae non dirimit matrimonium con tractum, ergo nec ignorantia seruitutis, seu error conditionis. Antecedens probatur. 25 quaestio. prima, cap Hi itaque, vbi dicitur, quod error fortunae, & qualitatis non e xcludunt consensum, nec per consequens, impediunt matrimonium, Consequentia etiam patet, quia intoler; bilior est qualitas leprae in coniuge, quam conditio serui tutis, Plus enim laeditur homo, tam in se, quam in sua prele propter sepram, quam propter seruitutem 2 Praeterea, seruitutis spiritua is ignorantia non impe dit matrimonium, ergo nec corporalis. Antecedens patet, quia si quis crederet matrimonium contrahere cum sancta, &casta virgine: & nihilominus cum peccatrice, & impudica muliere: tamen vinculum matrimoniale tene ret, & contrahens obligaret, sicut patet in decreto iam proxime allegato Sed mulier peccatrix est subiecta spi rituali seruituri, puta diabolicae potestati, cum sit ancil la diabolitideo &c. Consequentia probatur, quia quanto seruitus est periculosior, tanto magis est abhorrenda, & per consequens, magis videtur coniugalis societatis esse impeditiua. Sed seruitus, qua homo subiicitur diapolo, est magis periculosa, & secundum rectae rationis iudicium magis abhorrenda, quam quaecunque setuitus corporalis, qua subiicitur homo cuicumque humano dominio: ergo &c

preterea, nihil impedit matrimonium, quod nullam contrarietatem habet ad ipsum: sed seruitus non ha bet allquam contrarietatem ad matrimonium, ergo &c Maior patet. Probatur minor, quia si seruitus haberet contrarietatem, vel repugnantiam ad matrimonium, tunc seruus cum ancilla non posset habere verum matrimonium. Sed consequens est falsum, vt infra patebit. Consequentia etiam patet, quia si seruitus matrimonio repu gnaret tunc, quando ambo coniuges essent conditionis seruilis, ipsis maxime repugnaret matrimonialis contractus.

Praeterea, omne, quod impedit matrimonium, vel est de iure naturali, vel posituo Sed seruitus nec habet esse de iure naturali, nec de iure positiuo. Maior patet per sufficietem diuisionem. Probatur minor, quia illudi quod est contra naturam, hoc non habet esse de iure na turali: Sed seruitus est contra naturam: quia secundum beatum Grego. Deus dixit primis hominibus, Dominamini piscibus maris, & volatilibus ceeli, & bestijs terrae, & non dixit, dominamini hominibus, quia contra natutam homi nis primo institutum est, vt homo homini vellet dominari. Nec de iure positino, quia secundum Tullium, ius positiuum descendit a iure naturali, ergo, &c

Ad primum, nego consequentiam. Ad probationem dicendum, quod falsum assumitur, quia minus defraudatur homo circa bona matrimonij per ignorantiam leprae quam per errorem conditionis: quia leprosus potest red dere debitum, quando conius perit, quod non potest sen uus, quia forte sibi dominus aliud sibi faciendum iniungit. Etiam seruitus est magis contra honum prolis, quam epra, quia proles ab ancilla genita non est in potestate parentum, quia, si placet domino, ipse potest vendere pro lem, vel alio mittere, ita quod nec in vita, nec in moribus informabitur, & nutrietur a parentibus

Ad secundum nego consequentiam. Ad probationem dicendum, quod licet seruitus diaboli sit magis periculosa, quam corporalis ei, quem repicit subiectiue, hoc e, illi, qui est seruus, vel ancilla dia boli: tamen non est magis periculosa alteri coniugi, quia spititualis malitia vnius coniugis poterit esse sine detrimento alterius, quod non contingit de seruitute corporali.

Ad tertium dicendum ad minorem, quod quamuis seruitus, secundum se, non habeat repugnantiam ad matri monium, tamen seruitus, vt ignorata a libero coniuge, habet repugnantiam ad matrimonium, quia, ut sic, repu gnat bono fidei, inquantum coniux liber sine sua culpa ab ipsa redditione debiti, tempore sibi placito, poterie propter imperium dominantis defraudari. Repugnat et bono prolis, vt iam patuit.

Ad probationem dicendum, quod feruitus non est con tra matrimonium, nisi inquantum ex seruiture vnius con iugis alteri sine suo consensu generatur in bonis matrimonij notabile praeiudicium Et ideo feruus cum ancilla poterit verum contrahere matrimonium, quia neutri per alterum generatur praeiudicium, cum sint aequalis conditionis. Et etiam liber cum ancilla, vel libera cum ser- so potest verum contrahere matrimonium, posito, quod personam liberam non lateat talis seruitus, vel si latuit, ostquam tamen constiterit, libere consentit inillam seruilem personam, quia quilibet, ex sua libera voluntate, potest iuri suo renunciare, & partem suam deteriorem facere

Ad quartum dicendum, quod concesso toto argumen to, nihil habetur contra conclusionem hic positam, quia conclusio non ponit simpliciter, quod seruitus impediat matrimonium, sed seruitus, vt ignorata a persona libera Et quod sic impediat, hoc declarant iura positiua, vt ap paret extra de coniugio seruorum in multis capitulis illius tituli: patet etiam in multis locis libri decretorum.

Conclusio secunda est, quod dom inus non potest ser uum de iure inhibere, ne contrahat matrimonium, & dato, quod de facto inhibeat, si tamen seruus contra hu iusmodi inhibitionem contrahit, vere contractum est

Quia seruitus non excludit hominem ab aliquo eccli si astico sacramento Sed matrimonium est ecclesi astici sacramentum, vt patet ex dictis superius, ergo &c

Maior etiam patet ad Gal. 4, vbi quantum ad sacramen ta, quae in Christo percipimus, ait Apostolus, in Christo Tesu "non est seruus, neque liber".

2 Praeterea remedium a Deo institutum contra aliquem morbum, non debet denegari patienti talem mor bum, nisi ex ordinatione diuina, vel ecclesi astica sibi sit inter dictum huiusmodi remedium: Sed Deus post lapst primorum parentum instituit matrimonium in remedium carnalis concupiscentiae, & huiusmodi morbo non minus laborat seruus, quam liber: nec a lege diuina, nec ab ecclesiastica inuenitur huiusmodi remedium se uis, & ancillis inter dictum, ergo per temporale dominium nd pot seruus prohiberi, quin licite contrahat matrimonium

1 Forte dicetur, seruus tenetur obedire domino suo hoc non licet facere seruo, in quo prohibetur a dominoConsequentia patet. Antecedens etiam habetur auctori. tate beati Detri, qui in prima sua epist. ait, Serui subdit estote dominis in omni timore, &c.

2 Preterea nullus potest licite dare alicui rem alterius absque suo consensu: Sed potestas super corpus se ui est domini, ergo seruus non potest huiusmodi potesttem dare alteri sine consensu domini, nec per consequen potest contrahere matrimonium, domino prohibente quia ex vi matrimonialis contractus quilibet coniugun dat alteri potestatem super corpus suum

3 Preterea seruus non potest ingredi religionem, pro hibente domino, ergo nec potest contrahere matrimonium Antecedens conceditur ab omnibus Consequen tia patet, quia non apparet ratio, quare homo magis in digeat consensu domini temporalis ad hoc, quod conit gat se suo creatori, quam ad hoc, quod se coniugat vxo ri: Sed per votum religionis homo coniungitur specialiter suo creatori, & per contractum matrimoni coniungitur, & obligatur vxori, ergo &c

Ad primum dicendum, quod quamuis in operib manualibus seruus teneatur obedire, quantum ad opera na turalia, & quantum ad ea, quae sunt de lege naturae. Vn de dato, quod dominus preciperet seruo, quod numquam comederet, vel dormiret, non oporteret seruum domi no obedire, quia talia opera sunt naturalia: Sic quia m trimonium est de lege naturae, vt dictum est superius, & actus carnalis copule est opus naturale, ut patet. 2. de a nima: ad ipsum n inclinat natura, pro conseruatione spro ciei; sicut inclinat ad comedendum, pro conseruatione indiuidui ideo nullo iure potest dominus prohibere se uum, vel ancillam de matrimonio contrahendo, & si pro hiberet, non tenerentur obedire.

Ad secundum dicendum, quod quamuis potestas su per corpus serui sit domini, quo ad opera manualia, & quasi artificialia, tamen non quantum ad naturalia, & io potestate sui corporis quantum ad exercitium carnalis copulae, potest satisfacere in coniugem, quamuis maneat domino obligatus quantum ad exercitium exteriorum operum, quibus tenetur domino famulari.

Ad tertium, nego consequentiam. Ad probationem dicendum, quod ratio quare, &c potest esse ista, quia por ingressum legitimum in religionem homo, quantum ad pmnia opera, quibus famulus debet famulari domino temporali, tenetur obedire praelato suo, & per consequen dominus a debitis sibi seruitiis fraudaretur sine sua culpa, si liceret seruo ingredi religionem absque consensi domini sui: Non sic autem est de contractu matrimonii quia quamuis per huiusmodi contractum obligetur vxo ri in praedicto actu naturali, tamen hoc fit sine praeiudicit domini, quia in eiusdem operibus, in quibus tene batutr obedire domino ante contractum matrimonit etiam manet obligatus post contractum matrimonum,

ARTICVLVS II. De atate pverisi videndum est

QVANTVM ad quartum articulum dicendum est breuiter, quod masculus ad hoc, quod possit ton trahere matrimonium de lege communi, ad minus de bet esse. 14 annorum, & femina. 12.

Quia ante hoc tempus non reputantur habere discre tionem, quae requiritur ad habendum matrimonialem consensum; nec habent potentiam coeundi, quae requin tur ad reddendum matrimoniale debitum, sicut patet ex dictis superius.

2 Praeterea, impuberes non habent libertatem se ol ligandi aliquo uoto absque patris, vel tutoris sui auctor tate, vt dicitur. 2o. q.a.1c... Ted masculus, antequam si I4 annorum, & puella, antequam sit. 12 annorum, sunt impuberes, vt patet extra de desponsatione impuberi c. puberes, ergo non possunt contrahere matrimonium infra etatem praedictam. Addidi autem in praedicta conclusione, de lege communi, quia quandoque malitia sut plet aetatem in aliquibus pueris, qui corre possunt, ante quam complete attingantm predictam atatem, de quibus extra de desponsatione impuberum. c. de illis, dicitur sic, Si ita fuerint aetati proximi, quod poterunt copula carna li coniungi, minoris aetatis intuitu separari non debent si vnus in alium visus fuerit consensisse, cum in eis aetaten suppleuisse malitia videatur.

Praeterea, ista eadem sententia cum principali con clusione ponitur eodem titulo. c. nobis. & ctuae nobis

Forte dicetur, quod dist. 34. dictum est per me, quod solum duodecim impedimenta ibidem enumerata pro hibent matrimonium contrahendum, & dirimunt contra ctum: Sed inter illa impedimenta non comprehenditur minor aetas: ergo vel praedictus numerus est diminutus, vel ista conclusio non continet veritatem.

Respondeo, quod minor non est vera, quia istud impe dimentum de aetate puerili aliquo modo comprehendi tur sub impotentia coneundi, ac etiam sub impedimento erroris, cum pueri non habeant liberum vsum rationis, Vnde sicut ibidem dictum est de impedimento furie, sicpotest ad praesens dici de pucrili aetate

Ad argumentum principale, nego consequentiam. Ad probationem dicendum, posito, quod fornicatio si magis contra bonum matrimonu, quam seruitutis conditio, tamen personae ab inuicem separatae ratione huiusmodi conditionis possunt alibi contrahere, & non illae, quae separantur causa fornicationis: quia istae, quae se parantur causa fornicationis, habuerunt verum matrimonium, ideo ipsis separatis, quilibet eorum, viuente a tero, respectu futuri contractus, sustinet hoc impedimen tum, quod superius dicebatur ligamen: ed personae sepi ratae causa conditionis, numquam habuerunt verum matrimonium, ideo ipsis post separationem non remanet am dictum impedimentum, & per consequens de noud possunt contrahere matrimonium

PrevBack to TopNext

On this page

Quaestio 1