Quaestio 1

Quaestio. 1. An voluntas sua libertate possit simul plures fines intendere.

RVMi voluntas ex sua libertate possit si mul plures fines intendere. Et videtur, quod non. Quia si plures fines simul intenderet, vel ambos intenderet aeque vltima te, & hoc est impossibile: quia vltimus fi ci nis secundum naturalem rationem iudi catur solum esse vnus, vt patet 12 metaphysic, vel neutrum intenderet vltimate, & tunc neutrum intenderet, vt fine quia hoc intenditur, vt finis, ad quod omnia cetera redu cuntur: vel vnum eorum intendit vltimate, & non alterum; & tunc solum vnum intendit per modum eius, quod est ad finem.

Contra, voluntas ratione suae libertatis potest aliqua plura bona intendere, antequam intellectus iudicet, vtrum vnum istorum sit eligendum propter alterum, vel ambo propter tertium: igitur potest in talia tedere, sicut in plu res fines. Antecedens satis notum esse videtur ex his, quae superius dicta sunt. Consequentia patet: quia illa inten duntur, vt fines, quorum neutrum intenditur propter alterum, nec ambo propter tertium Hic quattuor sunt videnda. Primo vtrum libertas totius regni animae rationa lis principaliter habeat esse in ipsa voluntate. Secundo vtrum voluntas vnico suo actu libere tendat in finem & in ea, quae sunt ad finem. Tertio, vtrum bonitas talis actus sumatur principaliter a fine. Et quarto de principali quesito.

RESOLVTIO. Quoniam libertas per se voluntati congruit, vnico actu numero ertur in finem &x in ta quae sunt ad finem, a quo quide actus quilibet nancistitur, quit quid in se continet bonitatis.

ARTICVLVS 1 Vtrum libertas totius regni animae vationalis principaliter habeat esse in ipsa voluntate

QVANTVM ad primum primo ponam conclu em sionem, quam credo esse veram. Secundo recitabo opiniones ei contrarias cum suis motiuis. Et tertio ad ipsa respondebo.

Dico igitur primo, quod libertas formaliter, seu per se, & principaliter conuenit ipsi voluntati.

1 Quia potentia, cui ex propria potestate conuenit de terminare electionem, principaliter, & formaliter est libera: sed voluntati ex sua propria potestate, seu auctorita te conuenit determinatio omnis nostrae electionis, vt pro tet per Ans in lib de concordia praescientiae Dei cum libero arbitrio

2 Praeterea, illa potentia est principaliter libera, cui omnes potentiae, tam cognitiuae, quam appetitiuae de iute naturali tenentur obedire, voluntas est huiusmodi, quia sicut ait gern. libro de libero arbitrio. Quicquid non habet voluntarii assensus libertatem, proculdubio, & merito caret, & iudicio; proinde vniuersa, quae sunt hontinis preter solam voluntatem, ab vtroque, scilicet merito, & iudicio libera sunt, id est, absoluta sunt, &carent vtroque quia libera non sunt. Et subdit ibidem, quod vita, sensus appetitus, memoria, ingenium, & si qua talia sunt, eo ips so subfistunt necessitati: quia non plene subdita sunt voluntati, quasi dicat, Si aliquid debent habere de libertate, oportet, quod obediant voluntati

Praeterea, illa potentia est principaliter libera, quae nullo modo potest cogi, seu libertate priuari: sed sola vo luntas sic est libera, quod necessitari nullatenus potest ne cessitate coactionis: quia secundum bern in de libero ar bitrio, Voluntati datus est intellectus, vt illam instruat, non vt destruat: destrueret autem, si ei vllam necessitaten mponeret. Item Damas lib. 2. Liberi sumus arbitrio face te, & non facere: & haec omnia per nostram voluntatem aguntur. Item Ans. de libero arbitrio ait, Nihil in homine est liberius voluntate

Sed contra istud sunt primo quidam doctores dicentes, libertatem formalius, & principalius competere intel lectui, quam voluntati.

1 Quia illud, quod in regno animae se habet respectu ceterarum potentiarum, sicut rex ad plebem, illi principaliter conuenit libertas: intellectus est huiusmodi.

2 Praet erea, quod subiicitur alteri, & iudicatur, & regi tur per ipsum, est minus liberum, & econuerso subiiciens & iudicans, regens est magis liberum: sed voluntas subiititur intellectui, & regitur, & iudicatur per ipsum. Minores istarum duarum rationum probant per Commentato. em, qui super 2. ethicorum sic ait, Reges, quae eligebant, innunciabant plebi: isti enim in sic inceptis duces sunt, uemadmodum & noster intellectus, qui est eorum, quae in nobis sunt, honorabilior, vt enim plebs subiicitur, iudi catur, & regitur: ita & hic appetitus subiicitur, iudicatur, xregitur ab intellectu, & commonetur ad operationem.

3 Preterea, potentia, cui primo competit dominium; uper actum, illa est primo, & principaliter libera, sed intellectui conuenit primo dominium huiusmodi: quia Con mentator S ethic. dicit, quod sensus non habet dominiu super actum humanum: quia bestiae sensum habent, sed dominium super actum non habent: quia dominium om ne ipsius actus; intellectus habet: ergo &c.

4 Praeterea, illud, quod in electione se habet ad ratio. nem, sicut seruus ad dominum, & discipulus ad Magistrum, minus habet de ipsa libertate, quam ipsa ratio, voluntas) est huiusmodi: quia e ethic ait Commentator, quod ap¬t etitus se habet ad rationem, sicut seruus ad dominatorem & sicut discipulus ad doctorem expectans, quid praecipiet vel quid docebit mens, vt vtique vel eligat bonum, velfugiat malum.

Et rursus ait, quod electio apud seipsam habet appetitum, vt genus, & rationem, vt differentiam, cum igitur dif ferentia sit determinatiua generis: ergo &c.

3 Praeterea, ille, qui cognoscit finem, & rationem finis & ea, quae sunt ad finem, & proportionem eorum ad iptum finem, est maioris libertatis, quam ille, qui haec ignoret: sed intellectus cognoscit omnia praedicta: & appetitus in tellectiuus ignorat ea, nisi inquantum sibi per intellectum ostenduntur.

e Praeterea, illa potentia est magis libera, quae minus dependet ab aliis in exercitio actus sui: sed intellectus minus dependet, quam voluntas, cum actus voluntatis sem er praesupponat actum intellectus, & non econuerso; eo quod bonum cognitum sit subiectum voluntatis. Sed istam opinionem reputo minus veram. Quia illa potentia, quae sic est ad opposita, quod non habet de se li ertatem, qua possit se determinare ad vnum oppositotum, illa non est principaliter libera: intellectus est huius modi. Maior patet per Damasilib. 2. Minor etiam patet. 5 neta. vbi dicitur, quod potentia rationalis, cum sit ad opposita, si ageret non determinata ab altero, tunc simul ageret. oppofita. Istud autem principium determinans rationem secundum Commentatorem est appetitus, seu voluntas quia cum appetitus fuerit alterius contrariorum, tuns actio agentis pendet ex illo contrario, Sed nec motiua istius opinionis concludunt

Igitur ad primum nego minorem. Ad probationem dico, quod licet intellectus, quo ad noc, quod suum iudicium proponit voluntati, aliqualem habeat similitudinem cum rege, tame quia in actu iudicii, inuestigationis, & consilii dependet ab imperio voluntatis: idem enim actus, qui est ipsius intellectus elicitiue, est ipsius voluntatis imperatiue: ideo principalis libertas semper refidet apud ipsam voluntatem,

Ad secundum nego minorem. Ad probationem posset dici, quod Commentator ibi loquitur de sensitiuo appetitus videtur enim Commentator distinguere totam partem intellectiuam, qua comprehendit intellectum & volun tatem contra partem sensitiuam. Vel dicendum, quod talis subiectio est quaedam conformitas voluntatis ad rectam ra tionem, quae tamen non est per vim ipsius intellectus exa cta ab ipsa voluntate, quia ipsa per suam libertatem posset declinare a quocuque iudicio rationis: & si regitur aliquo modo, & subiicitur, hoc fit sua sponte, quia ipsa libere, & ex se subiicit dictamini rectae rationis: ergo &c

Ad tertium nego minorem. Ad probationem dico, qui dictum Commentatoris non recitatur complete, quia sic ait Commentator, Dominium omne ipsius actus intellectus habet, & appetitus.

Ad quartum dicendum, quamuis illa exempla Commentatoris in hoc praetendant aliqualem similitudinem, quod sicut seruus respicit dominum quantum ad ea, qua agenda sunt, & discipulus Magistrum quantum ad ea, qua tenenda sunt: sic voluntas hominis virtuosi respicit dictamen rectae rationis: in hoc tamen semper est dissimile, quia vo luntas contra huiusmodi dictamen venire potest quocum. que iudicio, vel consilio rationis non obstante, vt ait ber in de libero arbitrio, Voluntas non semper ex roe, sed ni qua absque roe mouctur: vt multa faciat per ipsam contra ipsam, puta per eius ministerium facit contra eius iudicium, & consilium. Et infra ait, Vvluntarius consensus nec negat se, nec praebet se cuiqua nisi ex voluntate. Alioquin si com pelli valeret inuitus, violentus esset, & non voluntarius.

Ad illud, quod additur de electione dicendum, quod ratio non est differentia intrinseca ipsius electionis, quamuis aliquo modo possit dici eius differentia extrinsecaDato etiam, quod ratio sit determinatiua ostensiue, quideterminate ostendit, voluntas tamen est determinatius imperatiue: ergo &c

Ad quintum dicendum, quod quia libertas & cognitio sunt conditiones multum desperatae: ideo ex maiori & perfectiori cognitione non potest argui maior libertas nisi talis comparatio sit tantumodo inter potentias cogn tiuas Vnde per illam maiorem bene probaretur, quod in tellectus sit liberior sensu: non autemn, quod sit liberior voluntate, quia voluntas non est potentia cognitiua

Ad sextum nego maiorem, quia si esset vera, tunc sensus, & phantasia essent potentiae magis liberae, quam intellectus, cum actus eorum non praesupponat actum intellectus, sed econuerso. Minor etiam deficit, quia actus intelligend competens intellectui, antequam voluntas sit in actu, ess actus necessarius, & naturalis, & per consequens proprie non habens libertatem. Vnde quasi nullam videtur habe re intellectus libertatem circa actum suum, nisi postquam voluntas adhibet intentionem, ita quod proprie loquen do actus ipsius intellectus intantum dicetur esse liber, in quantum ab ipsa voluntate fuerit imperatus, vel intentus

Sed contra praedictam conclusionem sunt alii, qui di cunt, quod libertas aequaliter reperitur in intellectu, & voluntate.

1 Quia potentiae, quae aequaliter abstrahunt a materia, aequaliter sunt liberae, sed intellectus & voluntas aequaliter abstrahunt a materia, cum ambae fundentur in esse imma teriali ipsius animae rationalis.

2 Praeterea, sicut actus liber est, qui egreditur a poten tia libera, sic potentia libera est, quae egreditur ab essentia libera: sed tam intellectus, quam voluntas pariter egre diuntur ab essentia libera, puta ab essentia animae intelle ctiuae, quae est essentia libera: ergo &c.

3 Praeterea, ex hoc est aliqua potentia formaliter libe ra, quia est super seipsam reflexiua, & super suum actu: sed hoc aequaliter conuenit intellectui, & voluntati: ergo &c

4 Praeterea, tota anima rationalis secundum quod ad imaginem Dei est, libera esse censetur: sed anima intelle ctuaiis secundum intellectum, & voluntatem aequaliter est ad imaginem Dei: ergo &c

3 Praeterea, secundum philosophum 9 meta, potentiae rationales sunt ad opposita, & per consequens liberae:; sed intellectus non minus est rationalis potentia, quam voluntas: ergo &c.

e Praeterea, ex dictis cuiusdam alterius doctoris potesi argui sic¬

Quando aliqua sunt idem omnino re absoluta, & differunt solum respectibus, illa sunt aequalis libertatis: intellectus, & voluntas sunt idem re absoluta, & solum diffe runt respectibus. Maior patet. Minorem autem ipsi probant per ea, quae adduxi in primo sententiarum distin 3. cum de potentiis animae tractaui.

Sed nec istud teneo. Quia illa potentia non est aeque formaliter libera, sicut voluntas, cuius principium assensus non est in potestate sua: intellectus est huiusmodi. Ma ior patet, quia deficiente primo deficiunt & cetera conse quenter se habentia, vt patet 2. meta. Patet etiam minor, quia primo principio intellectus necessario consentit, nec potest ei non consentire.

Alias inuenitur talis additio. Sed per hanc rationem nihil concluditur.

2 Quia sicut intellectus non potest non consentire veritati primi principij, sic voluntas non potest non velle vl timum finem actualiter apprehensum. Et ideo ex isto argumento non probatur quod libertas magis conueniat voluntati, quam intellectui, quamuis aliis rationibus hoc robetur.

2 Praeterea, Aug. 3 de libero arbitrio ait, Voluntatem non allicit ad faciendum quodlibet, nisi aliquod visum: quid autem vnusquisque, vel sumat, vel respuat est in po testate, sed quo visu tangatur, nulla potestas. Et idem Aug S3. super Cen ait, Non solum natura rationalis, sicut in hoi nibus, verum etiam irrationalis, sicuit in pecoribus, moue tur visis: sed natura rationalis voluntatis arbitrio vel con sentit visis, vel non consentit: irrationalis autem non habet &c. Item, Dam as. lib. 2. ait, quod sumus liberi arbitrio facere, & non facere, & haec omnia per nostram voluntaten aguntur. Item bern. in de libero arbitrio ait, quod nihil in homine est liberius voluntate

Ad primum dicendum, quod maior non est vniuersali ter vera, quia intellectus agens non minus abstrabit a ma. teria, quam intellectus possibilis, & voluntas; & tamen non est potentia libera, immo est potentia naturalis & necesaria, cum in se non habeat dominium sui actus;

Ad secundum dicendum, quod quamuis actus sint libe ri, qui egrediuntur a potentia libera: non tamen oportet, quod omnes huiusmodi actus aequaliter sint liberi: sic dato, quod potentiae aliquo modo sint libere, quae egrediuntur ab es seutia libera, non tamen sunt aequaliter liberae. Maior est non est vera, quia si essentiam animae intellectiuae appellas essentiam liberam: tunc intellectus agens cgreditur ab essentia libera, & tamen non est potentia libera

Ad tertium dicendum, quod conuerti supra se non est prae cise a libertate potentiae, sed ab immaterialitate, vel ab obiecti sui vniuersalitate, puta, quotam ipsa potentia, quam ctus suus comprehenduntur sub obiecto non adaequato

Ad quartum dicendum, quod quamuis tota anima intelle ctiua sit ad imaginem Dei: tamen ex hoc sibi causaliter non cenuenit libertas: sed propter hoc voluntas dicitur libera, quia est in potestate nostra, vt ait August. 3. de libero, arbitrio. In omnibus igitur istis rationibus vt plurimum; peccatur, quia accipitur non causa pro causa

Ad quintum dicendum, quod potentiae rationales sunt ad opposita, non tamen in eo, quod rationales sunt, sed in eo quoed liberae: sunt, & ideo sicut voluntati principalius con uenit libertas, sic posse in hoc, & i oppositum principalius conuenit voluntati. Intellectui enim hoc conuenit ex on dine naturali, quem habet ad ipsam voluntatem, volunt, ti autem primo & principaliter,

Ad sextum nego minorem, causam autem negationis assignaui in primo libro dist. 5.

ARTICVLVS II Vtrum voluntas vnico suo actu libere tendat in fine, & in ea quae sunt ad finem.

VANTVM ad secundum articulum pono breuite stam conclusionem, quod voluntas eodem actu numero ferri potest in finem, & in ea, quae sunt ad finem. 31 Quia vbi vnum propter alterum vtrobique tantum vnum, sed ea, quae sunt ad finem volumus propter finem, ergo &c

Praeterea, si non, tunc potentia volitiua simul esset sub duobus actibus: consequens est falsum, quia sicut eade pars cerae non potest simul figurari diuersis imaginibus sic eadem indiuisibilis potentia pro statu praesentis vita non potest simul informari diuersis actibus. Consequentia patet, lquia cum volitio finis sit ratio volendi ea, qua sunt ad finem: ideo non possumus velle ea, quae sunt ad fi- nem, vt sunt ad finem, nisi velimus ipsum finem. Vnde cum sanitas sit finis deambulationis, quamuis de ambulationem secundum se, & absolute consideratam ego possim velle actua liter, non volendo sanitatem: tamen, vt deabulatio est inductiua sanitatis, & vt intenditur propter sanitatem, sic nul lus potest velle deambulationem, nisi velit sanitatem.

3 Praeterea, relatiua, vt relatiua sunt, per vnicum actu potentiae attinguntur, sed illud, quod est ad finem secun dum quod huiusmodi, necessario concernit relationem ac finem: econuerso finis, vt finis, concernit relationem ad ea, quae sunt ad finem, ergo, vt sic, vnico actu attinguntur. potentia, siue sit cognitiua, siue sit appetitiua.

Sed istud solet a quibusdam impugnari sic Intellectus eodem actu non fertur in principia, & com clusionem, igitur nec voluntas in finem, & in ea, quae sunt ad finem. Consequentia patet a simili. Antecedens prob tur, quia eadem potentia non potest secundum distinctos habitus tendere in diuersa obiecta eodem actu numoro sed intellectus distinctis habitibus tendit in principia, & in conclusionem: nam per habitum, qui dicitur intellectus, tendit in principia, per habitum autem scientiae, tendit in conclusiones: ergo &c

Praeterea, idem actus simul & semel non potest esse in tensior, & remissior, sed actus voluntatis respectu finis es intensior, quam respectu eorum, quae sunt ad finem.

3 Praeterea, fruitio, & vsus non sunt vnus actus, sed actus voluntatis respectu vltimi finis est fruitio, & respectu eorum, quae sunt ad finem, est vsus: ergo &c

Preterea, actus distinguuntur per obiecta, vt patet :: de anima, sed finis & ea, quae sunt ad finem sunt distincta obiecta: ergo &c

Praeterea, actus specificantur, vt terminantur ad obi cta, sed finis potest esse bonus eo, quod est ad finem, existi te malo, sicut cum aliquis furatur, vt det elcemosinam, vel econuerso, vt cum quis dat eleemosinam propter uanam gloriam, igitur si idem actus terminaretur ad finem & ad ea, quae sunt ad finem, tunc idem actus simul & semel posset esse bonus & malus, quod est impossibile

Sed ista non concludunt. lgitur; Ad primum dicendum, quod quamuis principia secudum se, & absolute possint secundum proprium habitu considera ri distincte, non intellecto seu considerato principiato: tamen non possunt considerari; vt principia sunt, non consideratis principiatis, quia principium, vt principium, & principiatum vt principiatum sunt relatiua, & per consequens, ut sit vnum sine altero apprehendi nullatenus potest. Et ideo, quamuis primo modo principisi, & principiatum distindti habitibus, & actibus cognoscuntur, non tamen secunde modo. Et haec est intentio philosophi i posteriorum, ubi toait, quod quamuis prius possit cognosci, quod omms triangu lus habet tres, quam cognoscatur, quod triagalus, qui est in semicirculo habeat tres, si tamen vnum ducatur in aliudi puta si apponatur minor, & dicatur, quod triangulus, qui es in semicirculo est triangulus, tunc simul inducens cogni uit scilicet quod triangulus, qui est in semicirculo habe tres. Et ratio istius esse potest, quia maior non sumitur proprie loquendo, ut est principium conclusionis, nisici adiungitur sibi minor; propter quod adiuncta minore, tunc eodem actu intellectus apprehendit principia, & conclusionem

Ad secundum dicendum, quod quamuis idem actus ratione eiusdem non possit simul esse intensior & remissiore tione tamen diuersorum, quorum vnum intensius mouet potentiam alio, idem actus potest esse intensior respectu unius, quam respectu alterius, quia, ut deduxi ex prim; posteriorum, cognitis premissis, seu principijs, ut princbia sunt, simul cognoscitur ipsa conclusio, & tamen ibidem dicitur, quod principia sunt magis nota conclusione, quia propter quod unumquodque tale, & illud magis. Sicut enim scuto uiso a remotis, quod in una sui parte est album, & in alia sui parte est nigrum, simul intensius uidetur secun dum partem albam, quam secundum nigram: sic &c

Dicunt etiam aliqui doctores, quod non semper uolun tas magis, & intensius uult finem, quam illud, quod estad finem, sed solum cum sibi disiunctiue proponitur, puta, cus dicitur quid uis, uis sanitatem, uel potionem. Si tamen pro ponitur copulatiue, puta si dicitur infirmo, tu non potem sanari sine potione,uis ergo sanitatem, & potionem, tun aeque intense uolet potionem, sicut ipsam sanitatem,

Ad tertium, nego antecedes, quia quamuis non posssi esse idem obiectum ordinatae fruitionis, & usus potesttam men idem esse actus fruitionis terminatus ad duo obi cta: nam sicut etiam in uita beata eodem actu cognitios nis cognoscimus Deum, & creaturas, sic & eodem actudi lectionis diligemus Deum, & sic fruemur, & ipsas creni ras, & sic vtemur,

Ad quartum dicendum, quod maior non estuera, qd obiecta sic se habent, quod unum est ratio tendendi inal terum, alias, cum uideo colorem illuminatum oportereo quod uisus meus alio actu uidendi tenderet in lucem, & alio in colorem, quod est simpliciter falsum. Cum igiis finis sit ratio uolendi ea, quae sunt ad finem, sicut lumen est ratio uidendi colores &c.

Ad quintum dicendum, qued illis & consimilibus casibu positis, actus tantummodo erit malus, quia quamuis bo num constet ex tota sua causa: malum tamen orituretia ex singularibus defectibus. Vnde ad hoc, quod actus sabo nus, requiritur, quod sit de genere bonorum, seu quoe bonus sit ex genere, & bonus sit ex fine, ac etiam, quod bonate intentio facientis, quorum vno deficiente, actus immeda te est malus, uel saltem non est bonus,

ARTICVLVS III Vtrum ponitas talis actus sumatur principahio a fine

QVANTVM ad tertium articulum dico, quod peri loquendo actus bonitatem habet a fine, seu boi tatem suam tenet in ordine ad finem

1 Quia ab illo principaliter actus moralis dicitur boo nus, a quo & habitus specificatur secundum bonitate sua sed ut ostendi in prologio primi que4art. 1. habitus sperm catur ex fine. Maior patet, quia cum habitus generetur ex frequentatione actuum, & etiam corrumpitur ex diutun na cessatione actuum:uidetur, quod ab eodem tam actus quam habitus suam trahant bonitatem

2 Praeterea, actus specificatur a principali, & perae termino, sed per se terminus actus voluntatis est finis.

3 Praeterea, Aug. dicit, sicut Magister hic recitat, quod ex fine suo voluntas cognoscitur, an recta, vel praua sit.

4 Praeterea, Boethius dicit in topicis suis, cuius finis bonus est, ipsum quoque bonum est, & idem ponit Arist. 3 topicorum.

3 Item Commentator 2, suae metaph ait, quod finis & bo num idem, & qui destruit finem, destruit omne bonum Sed contra istud arguunt quidam primo directe sic.

1 Si ex bonitate finis esset actus bonus, tunc qui furare tur, vt daret eleemosinam, furando eliceret bonum actum,

praeterea, actus praedicationis euangelij semper habet aliquam bonitatem in se: & tamen qui praedicat propter auaritiam, intendit malum finem: igitur non omni bonitas actus est a fine.

Praeterea, non obstante bonitate finis, ex sola indebita circumstantia ipse actus vitiatur, puta si aliquis dat, quando non debet, vel vbi non debet, vel cui non debet.

Arguunt etiam aliqui indirecte contra iam dictam conclusionem probantes bonitatem actus esse ex obiecto. 4 Quia potentiae distinguuntur per actus, & actus per obiecta: ergo secundum hoc actus bonus distinguitur ab actu malo: quia iste est circa bonum obiectum, & ille cirta malum.

Sed istam opinionem ex intentione videtur reprobare August. libro 4. contra lulianum, vbi Aug. recitat lulianum haereticum dixisse, quod ad cognoscendum virtutes tantum intuedum esse illud, quod agitur, vtrum sit bonum ex ge nere. Quod si fic, tunc vere virtutis opus est, quocumquo fine agatur: sed si bonitas actus esset praecise ex obiecto tunc lulianus non fuisset arguendus, cum illud, quod agit, sit obiectum actus, ad quod lulianus dixit esse repiciendum. Vnde ibidem ait Aug. contra lulianum, Noneris itaque non ex officijs, sed finibus esse discernendas virtutes. Officium autem appellat Augus. quod est facien dum: finem autem, propter quod est faciendum. Et subdit August. ibidem, Cum itaque homo facit aliquid, vbi peetare non videtur, si non propter hoc facit, propter quod facere debet, peccare conuincitur, quod tu non attendens fines ab officijs separasti: & virtutes veras officia sine finibus appellanda esse dixisti. Et subdit Augustinus. Ponum est, vt subueniat quis homini pauperi; innocenti, sed qui hoc facit magis amando gloriam hominum, quam Dei non bene bonum facit, quia non bonus facit, quod non bona voluntate facit.

Ad primum igitur dicendum, quod cum dicitur actus ha bere bonitatem ex fine, intelligitur de tali actu, qui secudum dictamen rectae rationis, & secundum legem Dei est ordinabilis in bonum finem: hoc autem non potest dici de furto, & ceteris actibus consimilibus, qui sunt mali ex genere

Ad secundum dicedum, quod licet praedicare euangelium sit de genere bonorum, vt tamen a tali fit, qui pernersum finem intendit, non est bonum, sed malum.

Ad tertium dicendum, quod nisi adsit aliqua mala voluntas ex intentione inutilis, & peruersi finis, actus non vitia tur ex circumstantia. Vnde si aliquis bene daret, cui, vel quando dare non deberet, dum tamen bona esset intentio, regulata recta ratione, & in bonum fine directa, actus non perderet bonitatem suam.

Alias inuenitur talis additio. Ista solutio videtur impli care opposita, quia agentis intentio non est sufficienter regulata recta ratione, cum actus suus caret debita circumstantia. Et ideo dicendum est ad argumentum, quod licet debita circumstantia sit necessario requifita ad hoc, quod actus sit meritorius, & virtuosus: tamen per hoc non toll tur, quin bonitas talis actus principaliter attendatur in or dine ad bonum finem

Ad quartum dicendum, quod actus morales distinguum tur per obiecta non absolute, sed in ordine ad finem intentum: igitur argumentum non concludit.

ARTICVLVS IIII. Vtrum volintas sua libertate possit simul plures fines intendere.

VANTVM ad quartum articulum dicendum, quod velle intendere, & eligere in hoc conuenaunt, quod quodlibet istorum est actus voluntatis. In hoc tamen differunt, quod velle competit voluntati, vt tendit in finem secundum se; & ideo denominatur a voluntate, sicut intel ligere denominatur ab intellectu: intendere autem, & eli ere competunt voluntati in ordine ad intellectum, diferenter tamen, quia prout voluntas directa por intellectum tendit in ipsum fine, sic dicitur intendere: sed prout uoluntas directa por intellectum tendit in ea, quae sunt ad finem, sic dicitur eligere. Et quia idem potest habere rationem finis, prout aliquid ordinatur in ipsum, & potest habere rationem eius, quod est ad fine, prout ipsum ordinatur ad aliud: ideo circa idem potest esse intentio, & electio, alia tamen, & alia ratione: & quia tales fines intermedij poterunt esse plures: ideo de talibus finibus loquendo poterit quis plures fines simul intendere

Forte dicetur, quod intentio non est actus voluntatis, sicut iste processus videtur supponere, quia super illo verbo, Cucerna corporis tui est oculus tuus, dicit glosa, quod pculus ibi stat pro intentione, sed secundum Damas. lib. 2. quod est oculus in corpore, hoc est intellectus in anima, ergo videtur, quod intentio non sit actus voluntatis, sed intellectus.

lstud non obstat: nam meritum & demeritum pertinet ad voluntatem: sed ex intentione hominis actus eius iudicandus est meritorius, uel demeritorius: ergo &c

Ad instantiam dico, quod intentio dicitur lucema, & oculus: dicitur enim lucerna, eo quod voluntas recta intentio ne informata cooperatur intellectui, & ipsum aliquo mo do clarificat ad hoc, quod recte iudicet: sic econuerso peruersa, & mala intentio non dicitur lucerna, sed tenebra, co quod rationis peruertat iudicium. Sicut. n. lingua infecta eruertit iudicium virtutis gustatiuae, si autem fuerit sana, & munda promouet tale iudicium: sic voluntas infecta mala intentione peruertit iudicium intellectus, ne recte iudicet de agibilibus, sed recta existente intentione volum tatis promouetur tale iudicium. ldeo dicitur s ethicorum, quod omnis malus ignorans. Ista tamen lucerna etiam di citur oculus, quia quamuis intentio sit actus a voluntate elicitus, quo voluntas tendit in finem; illa tamen intentio non competit voluntati sine directione intellectus fi- nem ostendentis, in quem tendere debeamus,

Ad argumentum principale patet per iam dicta, quia voluntas potest intendere plures fines intermedios, & non vltimatos, prout aliqua minus perfecta ordinatur ad ipsos, quae sunt eligibilia propter ipsos.