Quaestio 1

Quaestio An Deus vniuersum potuit facere melius.

VTRVM Deus totum vniuersum potuerit facere me lius. Videtur, quod nons

Quia illud, quod melius cogitari non potest, hoc non potest fieri melius: sed isto vniuerso iam facto non potest conci pi melius, ergo &c. Maior patet, nam por consimilem maiorem probat Ansel. quoe Deus est summo perfectus: quia Deus est, quo maius cogitari non potest Minor patet per August. in de libero arbitrio, vbi sic ait, Quicquid vera ratione melius tibi oceurrit, scias Deum fecisse bonorum omnium conditorem.

Contra omni finito potest fieri additio: sed totum vni uersum est quid finitum, ergo &c. Hic quattuor sunt videnda. Primo, vtrum virtute diuina aliqua pars vniuersi ossit fieri melior: Secundo, vtrum in infinitum proceden do quacumque creatura data, Deus semper possit facere perfectiorem, Tertio, de eo, quod quaeritur. Quarto, vtrum Deus possit facere aliud vniuersum, illo vniuerso manente.

RESOLVTI O. Deum quidem rem facere per fectiorem quam accidentalia quaedam haud est impossibile vei vtro in sua perfecttone existenti gradum essentiae addere non conceditur, licet absolute qualibet ereatura actu producta nobliorem, ac perfectiorem possit in infinitum producere.

ARTICVLVSI. Vtrum virtute duina aliqua pars vniuersi possut fieri melion

QVANTVM ad primum, vtrum virtute diuina ali qua pars vniuersi possit fieri melior, est aduerten dum, quod rem fieri meliorem potest intelligi dupliciter; Vno modo quantum ad perfectiones naturales. Alio modo quantum ad perfectiones accidentales.

Hic pono duas conclusiones. Prima est, quod Deus rem creatam potest facere meliorem quantum ad perfectiones accidentales, ipsa re ma nente realiter eadem.

1 Quia illud, quod potest natura, hoc Deo non debet denegari; sed manente eadem re secundum essentiam suam, natura facit eam magis perfectam secundum gradus accidentalium perfectionum, ergo &c. Maior maniesta est de se. Minor patet, quia homo infirmus quandoque fit naturaliter sanus, & minus sanus magis sanus, & sic de aliis

2 Praeterea D August. super Seni ait, Potuit Deus facere hominem, qui nec peccare vellet, nec peccare posset; sed nulli dubium, quin talis homo esset perfectior homi ne, qui vult & potest peccate, ergo &c

3 Praeterea, si creatura non posset fieri melior, aut hoc esset pro tanto, quia Deus non posset plus dare de perfe ctione, aut quia creatura non plus posset recipere. Non primum, quia etiam miserrimo homini Deus potest da¬ re intuit iuam visionem suae essentiae, vt in prologo istiu primi libri probaui. Nec obstat secundum: quia Deus; qui est auctor creaturae, potest eius capacitatem augero ergo &c

Sed contra illud sunt quidam haeretici, quos tangit Magister in ista 44. distinctione, & potest eorum error pro bari sic

beatus August. contra Maximinum hereticum ait. Si pater posset filium suum producere meliorem & non face ret, tunc inuidus esset. Sic arguunt isti a simili. Si Deus posset aliquam creaturam facere meliorem & non faceret, tunc inuidus esset, sed Deus non potest esse inuidus vt patet i. metaphysice, ergo, &c

2 Praeterea, Plato fertur dixisse, quod optimi est opti ma adducere; & illud idem dicit Beatus Dioni, sed opti mo nihil potest esse melius, & Deus est optimus, ergo ni hil potest fieri melius eo, quod iam de facto Deus produxit.

Praeterea, causa producens effectum secundum totam suam uirtutem, seu potentiam, non potest huiusmodi effectum producere meliorem, Deus producit quemlibes suum effectum tota sua potentia, seu virtute. Maior patet Minor probatur. Quia quando virtus producentis est sim pliciter simplex, tunc quicquid ab eo producitur, hoc secundum totam suam virtutem producitur, sed uirtus diuina, cum sit purus actus, est simpliciter simplex, ergo &cetera

Alia multa motiua, quibus illa erronea opinio probauit, quod Deus non possit facere alia, quam ea, quae fecit & quod non potuit non facere ea, quae fecit, adducit maoister in littera distinctione proxima precedente, & respen det ad ea, ideo ad praesens illa non adduco.

Sed haec opinio erronea est, ut dixi; Quia sicut post havitam Deus bonis hominibus dabit dotes glorificationis corporis & animae, sic cum eisdem dotibus posset hominem creare, si vellet, quo facto nulli dubium, quod talis homo melior esset, quam homo natus de muliere, qui breui uiuens tempore repletur multis miseriis.

Ad primum ergo dicendum, quod non est simile: quia naturalis Dei filius nascendo capit diuinam naturam, quo naturaliter sibi a patre generante communicatur, & per consequens omnis perfectio sibi iure debetur, sed creatu ra producitur in limitata natura a Deo libere, & volunta rie & non naturaliter, & per consequens sibi non debetur perfectio, nisi tanta quanta placuerit voluntati diui ne: Et ideo inuidus fuisset pater diuinus, si filio ab eo na turaliter genito non communicasset omnem perfectionem quia si subtrahitur ab aliquo, quod iure sibi debetur, hoc per inuidiam subtrahitur: sed ex hoc non debet dici inui dus ipse Deus, si non dederit creaturae illud, quod libere potest dare, si voluerit

Ad secundum dicendum, quod Plato, & Dioni. intendunt per illa verba extollentiam Dei respectu ceterorum agentium, quae non possunt tam bona producere, sicui Deus potest. Ipse enim produxit non solum res corporales, verumetiam produxit substantias separatas, quae sunt optimae inter creaturas, quas nullum aliud agens potesi producere secundum veritatem, quamuis Auicena circi hoc errauerit, vt patebit in secundo libro. Sic igitur intelligendo maiorem, non debet inse rri conclusio, quae in fertur: quia haec debet esse conclusio, quod cetera agentia non possunt producere meliora, quam agens diuinum

Potest etiam dici, quod optimum ponitur ibi, pro valde bono: quia secundum grammaticos superlatiuus quan doque idem est, quod suus positiuus cum hoc aduerbio valde: Et sic minor est falsa, quia plura possunt dici valdi bona, quorum tamen vnum est melius altero. Vnde dictur: Vidit Deus cuncta, quae fecerat, & erant valde bona Et tamen nulli dubium quin homo erat melior, quam lapis

Ad tertium dicendum quod agens producere secun dum totam suam virtutem potest intelligi dupliciter Vno modo, quod agens faciat vltimum de conatu, & ille modo maior est vera: sed minor est falsa: quia cum Deu sit infinitae virtutis in vigore, ergo in productione nullius producti existentis infinitae perfectionis, producit, quantum potest secundum totum suum conatum. Alio modo, quod huiusmodi agens agat secundum virtutem realiter simplicem & indiuisibilem, habentem tamen in se vnitissime, & absque omni reali diuisione omnium vis tualium graduum multitudinem. Et sic quamuis minor sit vera, tamen maior est falsa, maxime si agens huiusmodi agit libere & non ex necessitate naturae, quia quamuis huiusmodi agens agat tota sua virtute, idest non agat secundum partem realem suae virtutis, eo quod virtus sua non habeat partem & partem: tamen propter sui liberta tem non producit quantum potest sed quantum vult: vti tur enim sua virtuali continentia, prout sibi placet.

Secunda conclusio est, quod Deus non potest re creatam facere meliorem quantum ad gradum essentialem, ita tamen, quod res maneat eadem, quae prius fuerat ante talis gradus additionem. Haec conclusio potest probari sic: quia mutata specifica rei differentia, non manet ip sa res: sed per additionem bonitatis essentialis mutatur specifica rei differentia, ergo &c Probatur minor; quia, vt paret diuisiue descendendo a genere generalissimo vsque ad species specialissimas semper ab vltimo gradu essentialis ipsius rei accipitur differentia, quae est constitu tiua specier. Maior etiam patet: quia secundum Porphyrium differentia accidentalis facit alteratum, sed differen tia substantialis facit aliud. Et haec videtur esse intentio philosophi. 8. metaph vbi diffinitionem rei comparat nu mero, quia sicut qualibet vnitate addita, vel remota numerus mutat speciem, sic quacumque differentia substar tiali addita, vel remota, res mutat diffinitionem, & per con sequens speciem

ARTICVLVS. I Vtrum in infinitum procedendo quacumque creatura data Deus semper possit facere perfectiorem.

QVANTVM ad secudum principale, vtrum in insinitum procedendo, quacumque creatura dataDeus semper possit facere perfectiorem, dico, quod loquendo de potentia Dei absoluta, tunc qualibet creatura actu producta, Deus potest in infinitum semper nobiliorem & perfectiorem producere

1 Quia si Deus hoc non posset, hoc esset pro tanto. quia implicaretur contradictio: sed nulla in proposito im licatur contr adictio, ergo &c: Maior est nota ex & ethicorum, vbi dicitur, Hoc solo priuatur Deus, ingenita facere, quae vtique facta sunt. Hoc exponitur a Commentatore, & doctoribus, id est contradictoria simul verifi¬¬ cari. Minorem probo: quia si implicaretur contradictio vel hoc esset ex parte Dei producentis, vel ex parte crea turae productae. Non primum: quia sicut dicit Chris: ideo Deus dicitur omnipotens quia eius posse non potest in uenire non posse. Nec secundum: quia omnis creatura actu posita in esse est finitae perfectionis. igitur si additur sibi aliqua finita perfectio, per hoc non efficitur infinita; quia finitum additum finito non facit totum infinitum, & per consequens creatura ulterius producta capiens erfectionem praecedentis creaturae, vna cum illa finita perfectione addita, per huiusmodi additionem non pone tur extra limites creaturae, nec eius esse implicabit non esse, & eodem modo arguetur de creatura secundo modo produm cta cum finita perfectione addita, & sic in infinitum: quia semper creatura actu producta erit finita in perfectione cum non claudat in se nisi perfectionem praecedentis crea turae, quae est finita & perfectionem superadditam, quae si militer est finita. Haec videtur esse intentio beati Dvonisii in de diuinis nominibus, vbi creaturas a Deo procedentes assimilat numeris, & Deum vnitati; Modo planti est, quod perfectione numerali procedunt numeri in infinitum, & tamen quilibet numerus acceptus est finitus, cum non claudat in se, nisi numerum proxime praeceden tem, & vnitatem additam, quae ambo sunt finita, sic eods modo in proposito &c

2 Preterea, idem Dyonisius in 8. de diuinis nominibus ait, Deus est infinitae virtutis, eo quod simpliciter potest infinite infinitas alias ab existentibus virtutes producere¬

3 Praeterea, potentia Dei est infinita & simpliciter illimitata, ergo vltra omnem creaturam productam sempe poterit producere perfectiorem: Antecedens patet quaestione proxima praecedente. Probo consequentiam: quia omnis creatura cum de facto fuerit producta sit finitae por fectionis, vt patet ex iam dictis, igitur si vltra quamlibet creaturam productam Deus non potest producere perfe ctiorem, tunc infinita Dei potentia esset limitata ad finitum effectum, eo quod non posset aliquid vltra ipsum, & infinita Dei virtus esset adaequata per effectum finitum quae omnia videntur impossibilia, Consequentia patet quia tunc intelligitur potentia limitata: quando non potest transcendere aliquem limitatum effectum, & tunc in telligitur virtus adaequata, quando potentia non potest in maiorem effectum: quia virtus est vltimum de potentia, vt dicitur in de caelo & mun. Et haec videtur esse inter tio Beati August. 12. de ciuita. Dei, vbi ait diuinam sapies tiam "incomprehensibili comprehensione sic omnia inconprehensibilia comprehendere, vt quaecunque noua & di similia consequentia praecedentibus; si semper facere ve let inordinata, &improuisa habere, non posset, nec ea pro uideret a proximo tempore, sed aeterna praescientia con tineret". Hic transeo eo breuius: quia illam materiam intendo tangere libro 2. distinct. 1.

Sed contra illam conclusionem sunt quidam magni do ctores, qui arguunt pro sua opinione primo sic. 1 Si possibilis esset processus in infinitum in speciebu secundum perfectionem, tunc in intellectu diuino esse aliqua creatura distans in infinitum ab aliqua alia creatu ra, & per consequens creatura talis esset infinitae perfectionis: hoc autem est impossibile, quod patet: quia huiusmodi creatura tantum excederet illam aliam creaturam, quamtum excedit eam Deus, & per consequens in infinitum quia non potest esse maior excessus excessu in infinito etiam esset aeque perfecta vt Deus: quia non potest essi maior perfectio perfectione infinita.

2 Praeterea, si possibilis esset processus specierum is infinitum, aut omnes huiusmodi species clauderentur in fra decem praedicamenta, aut aliquae earum essent extr praedicamenta. Non potest dari primum: quia sicut patet per philosophum in libro praedicamentorum, & 7. metaphys a genere generalissimo descenditur differentiis diuisiuis vsque ad speciem specialissimam. Sed talis descensus numquam posset perfici, si species essent infinitae. Nec potest dari secundum: quia decem praedicamenta sufficien ter euacuant totum ens, ergo quicquid em extra decem praedicamenta, est non ens, siue nihil¬

3 Preterea, formae sunt sicut numeri, vt patet 8. meta physicae, & Deus se habet ad modum unitatis, vt patet peDVon sed numeri versus unitatem non procedunt in inf nitum: quia non procedunt vltra binarium, ergo nec species per accessum ad Deum, puta per augmentum perfectionis procedunt in infinitum.

4 Praeterea, vbi est essentialis ordo, ibi non est processus in infinitum, sed species vniuersi habent essentialem ordinem ad se inuicem.

3 Praeterea, totum ens creabile est finitum in perfe ctione, ergo non potest in infinitum semper creari perfe ctior creatura. Antecedens patet: quia illud est finitum quo reperitur aliquid maius, sed Deus excedit totum am bitum entis creabilis, & per consequens est maior toto ente creabili. Consequentia patet: quia omne finitum at tingitur per replicationem graduum finitorum, alias ad terminum sinitum esset accessus infinitus

3 Praeterea, appetitus creaturae non est infinitus, ergo in creaturis non potest esse processus in infinitum: ante cedens patet. Probatur consequentia: quia Deus non potest facere aliquid in creatura, quod non sit appetibile a creatura; sicut non potest facere aliquid in creatura, ad quod creatura non sit aliquo modo in potentia.

3 Preterea, si Deus qualibet creatura semper posset producere perfectiorem, hoc esset per tanto: quia Deus in infinitum distat a qualibet creatura quantumcunque perfecta, sed hoc non sufficit: quia pari ratione sequeretur, quod vltra totum ens creabile Deus posset producere creaturam, quod est simpliciter impossibile: quia hoc posito aliqua creatura excederet totum es creabile, quod manifeste implicat contradictionem: quia omne, quod per creationem producitur, est creabile, & sic huiusmodi creatura erit creabilis; & non erit creabilis. Consequentia patet: quia totum ens creabile distata Deo in infinitum

Et confirmatur: quia inter substantiam & accidens est distantia impertransibilis, & tamen inter nullam substantiam & accidens Deus potest facere infinitas species, ergo a simili, &cetera. Quod autem distantia inter substantiam & accidens sit infinita, probant per hoc, quod nullum accidens quantum tunque perfectum potest adaequare gradum entitatis, qui est in substantia

S Praeterea, si possibilis esset processus in infinitum semper ad nobiliorem creaturam: tunc posset esse vna creatura de facto creata, quae esset infinitae nobilitatis & perfectionis. Falsitas consequentis patet. Probatur conse quentia, quia secundum Aristotelem 3. physicorum. Si es set dare potentiam ad infinitum secundum appositionem, illa posset poni in facto esse: sed potentia ad maiorem per fectionem est potentia secundum appositionem, ergo &c

0 Praeterea, aut Deus cognoscit aliquod creabile, vl tra quod non est aliud creabile, aut non. Si sic, tunc illo creato non erit processus vlterior in infinitum. Si non, tum; Deus non cognosceret omne creabile, quod est impossibile; quia tunc aliquid esset a Deo producibile, quos Deus non cognosceret.

to Preterea, quanto aliquid est Deo propinquius, tat to videtur esse melius, & nobilius, seu perfectius, sed humanitateChristi nihil pot esse Deo propinquius, ergo &c I1 Preterea, quanto aliquid est purius; tanto perfectius sed nulla pura creatura potest esse purior beata Virgine Maria, ergo nulla pura creatura potest esse perfectior ea Maior patet. Minor probatur: quia dicit Anselmus in di conceptu Virginali, Nempe decuit, vt ea puritate virgo niteret, quam Deus filio suo matrem elegerat, qua maior sub Deo nequit intelligi

Sed illa quamuis sint valde difficilia, tamen oppositum conclusionis praedictae non conuincunt.

Ad primum igitur dicendum, quod illud consequens non est impossibile: quia dato, quod in effectu numquam sint duae creaturae distantes ab inuicem in infinitum seci dum perfectionem, in prospectu tamen cognitionis diuinae non repugnat huiusmodi creaturas esse. Sicut enim duo numeri in infinitum distantes, possunt esse in prospe ctu diuinae cognitionis, quamuis numquam dentur in esfectu, sic &c. Ad probationem cum dicitur, quod talis creati ra tantum excederet aliam creaturam, quantum excedit eam Deus, nego. Ad probationem cum dicitur, quo non est maior excessus excessu infinito, illa est falsa: possunt enim esse plures excessus infiniti, quorum tamen vnus est maior alio: nam linea vnius palmi excedit pun ctum in infinitum, cum sine omni proportione excedat eum, & tamen insanus mente videretur, qui diceret quod lineae mille palmorum, vel linea infinita non plus excedat punctum, quam linea vnius palmi; Et cum additur, quia talis creatura esset aeque perfecta sicut Deus, no go. nam huiusmodi creatura in infinitum deficeret perfectione diuina: nam omnem suam perfectionem haberet talis creatura participatiue & dependenter, Deus autem omnem suam perfectionem habet essentialiter & penitus independenter.

Ad secundum dicendum, quod omnes clauderentur infra dece praedicamenta; Ad probationem dicendum, quod lices quantum ad species, quae actu sunt, per intellectum finitum possit fieri resolutio a genere generalissimo vsque ad sin gulas species specialissimas, tamen a nullo intellectu fi- nito hoc fieri potest quantum ad species, quae sunt in po tentia: Vnde ait Commentator 2. metaphysic. quod vniuersale continet sub se res infinitas non actu, sed potentia; Quod dictum Commentatoris, & si fortasse posset ha bere dubium aliquod de potentia, quae est citra diuinam potentiam, tamen de potentia Dei, quae infinite infinita virtutes alias ab existentibus potest producere, vt superius allegaui ex dictis Dyonisii nulli catholico debet esse dubium.

Forte dicetur, quod Commentator intelligit de rebus in diuinis, & non de rebus specie differentibus, de quibus ad praesens loquimur.

Respondeo, quod etiam specierum infinitatem in potentia videtur ponere Commentator: nam in tractatu de sensu & sensato Commentator ait, quod colores medii possint esse infiniti; modo planum est, quod colores medii ab inuicem differunt specie

Ad tertium dicendum, quod vnitas dupliciter potest considerari. Vno modo formaliter, Alio modo virtualiter. Primo modo excludit numerum; ideo accedendo ad vnitatem finitur processus numerorum. Secundo modo includit omnem numerum, & ideo, vt sic, accedendo ad vnitatem numquam finitur processus numerorum. Et illo secundo modo secundum Dvonisi. Deus assimilatur vnitati, ergo argumentum bene intellectum magis est pro conclusione, quam posui, quam contra eam.

Ad quartum dicedum, quod maior pot negari: quia in numeris videtur esse essentialis ordo: cum semper sequens numerus praesupponat praecedentem, & tamen in numeri est processus in infinitum. Et idem patet in figuris & propot tionibus, & relationibus dictis modo numeri, in quibus omnibus est processus in infinitum, & comprehensa in his, sicut species vniuersi.

Potest etiam dici ad minorem, quod non est necesse es sentialem ordinem esse, nisi inter ea, quae actu sunt: quia illa proprie sunt ad inuicem comparabilia, quae realem & actualem habet entitatem: modo ita est, quod species vniuersi, quae actu sunt, illae finitae sunt

Ad quintum dicendum, quod licet creatura actu sit fi nitae perfectionis, tamen in potentia non repugnat ei in finitas: & quia creabile sonat in potentiam, ideo nego an tecedens: Ad probationem nego maiorem: quia dato, quod a centro terrae versus orientem vna linea procederet in infinitum, & alia versus meridiem, & versus aquilonem ex vtraque parte procederet in infinitum, vtraque linea esset infinita, & tamen secunda esset maior, quam prima, quia esset dupla respectu eius.

Forte dicetur, quod prima linea non esset simpliciter infinita, quia quamuis versus orientem transeat in infinitum, versus tamen centrum finitur: quia terminatur in centro, & ideo non repugnat esse aliquid maius ea

Respondeo, quod eodem modo est in proposito; quia quamuis per diuinam potentiam superius procedendo ad ipsum Deum processus perfectionis creaturarum duret in infinitum, tamen procedendo ad inferius, termini habet in ipsa materia prima, infra quam si descenditur. itur ad purum nihil, vt patet per Augustin in libro confessionum, & per Commentatorem 1. physicorum, & ideo omni enti creato & creabili dabitur aliquid maius in pfectione, scilicet ipse Deus, qui simpliciter est infinitus.

Ad sextum primo potest dici ad maiorem, quod lices appetitus creaturae non sit simpliciter insinitus, tamer suceessiue potest esse ad infinita. Appetitus enim mate riae potest esse suceessiuc ad infinitas formas, quas etiam reciperet, si mundus duraret in infinitum, vt philosoph sunt opinati. Etiam consequentia est falsa. Ad probationem dicendum, quod quamuis in actione rei naturalis ap petitus naturalis aliquo modo praecedat factionem reij hoc tamen non fit in actione Dei, qui potest omnia de ni nilo producere, quia in illo nihilo praecedenti talem factionem non potest esse aliquis appetitus.

Forte dicetur, quod aliqui illorum Doctorum dican quidditates rerum fuisse ab aeterno, & per consequens posset aliquis realis appetitus praecedere factionem, qua Deus facit creaturas.

De istius instantiae solutione ad praesens transeo; quia hanc materiam intendo tractare in secundo libro, distin 1o,. quia ibi habet locum.

Ad septimum dicendum, quod non solum ista distantia est causa: sed istius processus causa est illa, quae ess assignata superius in prima ratione, qua illa conclusit probabatur.

Ad confirmationem cum isti dicunt, quod inter substantiam & accidens est distantia impertransibilis; dicendum, quod vel isti per distantiam impertransibilem intelligunt, quod ex accidenti non possit generari substantia; vel quod accides non possit aequipollenter continere virtutem substantie. Quocumque illorum modorum in telligant, apparet, quod male intelligunt, ista referendo ad potentiam diuinam, de qua tam ipsi, quam nos in prae senti loquimur, quia ex accidentibus existentibus in sacramento altari quandoque generantur vermes, qui sunt vere substantia. Eadem etiam accidentia aequipollenter habent totam virtutem substantiae panis & vinis quia nihil minus de accidentibus vini existentibus in sa cramento posset aliquis inebriari, si immoderate de eis sumeret, quam de ipso vino antequam esset sanguis consecratus, & non minus cibant accidentia panis in sacramen to existentia, quam cibaret ipse panis, si in corpus Christi non fuisset conuersus. Vnde si in toto vniuerso substamtiam panis & vini in perpetuum Deus conuerteret in corpus suum & sanguinem, nihilominus homines nutritentur de talibus accidentibus, quam nunc de ipsis substantiis panis & vini. Etiam falsum assumunt, cum dicunt quod inter substantiam, & accidens non possunt fieri infinitae species, quia vVt patuit superius per Commentatorem, medim colores possunt esse infiniti, ergo inter albedi nem & substantiam possunt esse infinitae species.

Ad octuuum nego consequentiam, Ad probationem dicendum, quod licet maior sit vera loquendo de apposi tione, quae fieri potest secundum potentiam naturalem, tamen non est vera loquendo de appositone, quae fieri potest loquendo secundum potentiam Dei, quae est suernaturalis, secundum quam potentiam in proposito ponitur fieri apposito; Et ratio istius esse potest; quia si secundum potentiam naturae creatae ficret apposito secun dum partes eiusdem quantitatis in infinitum, tunc opor teret, quod in natura praeexisteret magnitudo infinita; quia cum virtus naturalis non possit creare de nihilo illud, quod apponit, oportet quod huiusmodi rem apponi bilem virtus creata accipiat ab vno, & addat alteri, siud hoc faciat per modum aggregationis, siue per viam gene rationis, igitur si non cessabit huiusmodi apposito, opor tebit praeesse aliquid infinitum: quia omne finitum consumitur aliquando per continuam ablationem partium eiusdem quantitatis ab eo. Et haec videtur esse intentio Aristotelis 3. physicorum. Hoc tamen non obstat in praesenti proposito, quia nouas species Deus potest continue de nihilo creare. Etiam potentia naturalis agit quantum potest, igitur si natura creata haberet posse ad productionem alicuius infiniti, hoc vtique expleret cum ef sectu; Sed proprium est Dei ad extra libere agere, ideo non agit quantum potest: sed quantum vult, & per consequens numquam explet quo ad extra suum totum posse

Ad nonum dicendum, quod sicut Deus per infinitam suam sapientiam comprehendit omnes species numerorum, vt patuit superius, & tamen clare cum hoc cognoscit, quod in re extra numquam esse poterit tantus numae tus, quin possit augeri: sic quamuis Deus cognoscat ome ne creabile, tamen cum hoc clare videt, quod in re extri creatura nulla erit, nec esse poterit, quae per diuinam po¬ tentiam non possit produci perfectio. Et ex hoc patet. quod consementia facta in secunda parte inquisitionis istiu rationis non est vera; quia licet Deus non cognoscat ali quod creabile ponibile in re extra, vltra quod non possi aliud ereari, mn ex hoc non sequitur, quodDeus non cognoscat. pen creabile, sicut dato, quod Deus non cognoscat aliquen numerum, ultra quem non possit dari alter numerus, tamen ex hoc non sequitur, quod Deus non cognoscat om nem numerum

Ad decimum dicendum, quod humanitas Christi potes dupliciter considerari. Vno modo secundum se, Alio modo vt vnita est personae diuinae. Primo modo potest es se aliqua creatura perfectior ea, licet non secundo modo Nec hoc est contra praesens propositum: quia ille exces sus non conuenit ei, vt pura creatura, sed vt ratione vnio nis rerus Deus est.

Ad vndecimum dicendum, cum dicitur virgo glorios; eapuritate nitere, qua maior sub Deo nequit intelligi, illud non potest intelligi simpliciter & absolute: quia alia sequeretur, quod puritas humanitatis Christi non fuisse maior puritate virginis: Est ergo sensus verborum illorum, qued sub Deo, idest sub Christo non potesti intelligi in dquo homine maior puritas, quam fuerit in Deata Virgine

ARTICVLVS. I Vtrum Deus totum vniuersum potueri sacere melius.

NVINTVM ad tertium articulum, vtrum Deus to&tum vniuersum potuerit fatere melius, est adnnendum, quod Iy melius potest accipi dupliciter. Est tum quidam modus aduerbialis: ille autem modus vel rripitur ex parte facientis, & sic Deus nihil potest facere peum, quam secit, quia quaecumque secit, semper feci srindum bonitatem voluntatis suae, & secundum dicta nensamentie suae, qui modus meliorari non potest, sicut ne Ponitas, & sapientia Dei poterunt meliorari, vel illm, dus attenditur ex parte facti, & sic est sensus, vtrum vmntae diuina vniuersum potuerit, vel possit capere non ru, & perfectius esse, quam cepit. Et sub hoc sensu tra ci illum articulum pono tres conclusiones, iu rtati, quae in vniuerso conspicio, scilicet finem, partes; & ordinem.

Prima conclusio est, quod ratione finis vniuersun enpotuit fieri melius, nobilius, sen perfectius.

1Quia illud, cuius finis est nobilissimus, optimus, &u ner limus, hoc non potest meliorari ex parte finis; poerium est huiusmodi, ergo &c. Maior patet. Mino etur, quia Deus est finis totius vniuersi, vt patet. 12. Tophysic & Deus nobilissimus. Ipse enini est nobilis ene totius nobilitatis, vt dicitur in eadem 12. Ipse etiam epomus, quuia ipse est summum bonum, & vltimus fi- Ieo de ipso dicitur ibidem. Mouet autem vt deside Ttum A amatum. Ipse etiam Deus est perfectissimus ber patets metaph ipse habet in se vniuersaliter per cti ones omnium gentrum

Praeterea, sicut exercitus ordinatus immediate ad reratorem, seu ad summum principem non potest meStari quantum ad ducem, sic vniuersum, cum immediaudimexur ad vltimum finem, non potest meliorari e ad finem, seu ratione finis.

Secunda conclusio, quod vniuersum potest meliorat ane partium bonitate accidentali, & non bonitate es em quia illo modo, quo partibus vniuersi competit Etoame, eo modo ctiam competit toti vniuerso, sed edem manentibus conuenit. melioratio quana bonitatem accidentalem, & non essentialem: er Ne. Naior patet: quia sicut entitas totius constat ex tatm rortium, sic bonitas totius ex bonitate partium

Tratet ex dictis in articulo primo istius conclusibis. Tom tenclusionem Doctores satis concorditer tenet posito, quod omnes partes vniuersi meliorentur. Sed fi aliquae partes meliorarentur, & non omnes: tunc dicum aliqui Doctores, quod ex hoc totum vniuersum non esficeretur melius: quia tolleretur proportio ordinis, & ide quamuis augeretur bonum partis, tamen minuerctur bo num totius vniuersitatis.

Sed illud non valet. 1 Quia ex hoc dicto sequeretur, quod ex Christi incarnatione bonum totius vniuersi fuisset diminutum, & ordo vniuersi fuisset interruptus, & deordinatus: illud comsequens est valde horridum in auribus fidelium. Consequentia patet, quia ex illa incarnatione natura humana maximam consecuta est dignitatem & meliorationem, licet omnes partes vniuersi ex hoc non fuerint melioratae: quia natura damnatorum spirituum nullam dignitatem, vel meliorationem ex hoc est consecuta, ergo &c.

2 Praeterea, post diem iudicij sol & luna meliorabuntur: quia sicut dicit lsai, tunc lumen lunae erit sicut nunc lumen solis, & lumen solis semptempliciter sicut lumen septem dierum. Multae autem partes vniuersi non erunt melioratae: sicut patet de bestijs, piscibus, & plantis, quae corrumpentur, & tamen ordo vniuersi tunc non mutabitur in peius, sed in melius.

Tertia conclusio est, quod non mutatis partibus vniuersi, tunc vniuersum quantum ad ordinem non potes meliorari: quia Deus, qui est omnium artifex perfectissima sua sapientia partes vniuersi secundum naturarum & perfectionum suarum exigentiam disposuit & ordinauit, ergo non mutatis partibus vniuersi, non videtur, quod or do vniuersi possit meliorari, sed mutatis partibus in melius videtur, quod etiam bonitas originis augeatur: quia sicut melioratis cordis in cvthara, dulcior resultat melodia: sic melioratis singulis partibus, tunc in ipso ordine resultante diuina bonitas perfectius illucescit.

ARTICVLVS II Vtrum Deus possit facere aliud vniuer sum illo vnui erso manente.

SVANTVM ad quartum articulum, vtrum Deus A possit sacere aliud vniuersum illo vniuerso manente: Est notandum, quod vniuersum potest dupliciter considerari. Vno modo quantum ad rationem nominis; Alio modo quatum ad realitatem, vel realitates, expresam, vel expressas nomine vniuersi.

Si primo modo accipitur vniuersum, tunc nulla virtute posset fieri aliud vniuersum illo vniuerso manente: quia cum vniuersum dicatur ab vnitate, dicitur enim vniuersum quasi vnum versum, eo quod philosophice loquendo omnia claudantur sub vno primo mobili, quod vertitur & mouetur ab vno primo motore, igitur si plurificaretur iam non esset vniuersum, sed potius pluriuersum, eo quod plura essent mobilia prima, quae a pluribus primis moton bus verterentur, & mouerentur: & sic esset vniuersum & non esset vniuersum, quod est implicatio contradictionis. Si autem loquimur de vniuerso quantum ad res expressas nomine vniuersi, tunc teneo conclusionem affirmatiuam, scilicet quod Deus potest facene aliud vniuersum illo vniuerso manente, & hoc, vel simile huic vniuer so, vel nobilius illo. Similiter si ex consimilibus partibus istius vniuersi illitd aliud vniuersum constitueret nobilius, si ex nobilioribus partibus ipsum vniuersum constitueret, Et hanc probo sic. Quia causa potens producere omnes partes alicuius totius cum debito ordine ad constituendum ipsum totum, partes inquam aeque perfectas, sicut habitae sunt in consimili toto, vel perfectiores, talis causa potest producere huiusmodi totum aeque perfecte sicut hactenus est productum, vel perfectiori modo, sed Deus omnes partes ad vniuersum requisitas potest producere non solum aeque perfecte, verum etiam magis perse cte, quam hactenus sint productae cum debito ordi¬ ne ad constituendum vniuersum, ergo &c. Maior est nota de se, & minor patet ex praedictis in praecedentibus conclusionibus.

Sed contra illam conclusionem est Aristotelis i. coeli & mundi, vbi nititur multipliciter probare, quod impossibile sit alium mundum, siue aliud vniuersum esse. Vnde ex dictis suis potest argui sic.

1 Illud, quod est simpliciter perfectum, hoc multiplicari non potest; mundus est simpliciter perfectus, ergo &c.

2 Praeterea, si plures essent mundi, autm differrent solo numero, aut specie. Non potest dari primum: quia indiuidua solum numero differentia non sunt per se intenta a natura: vniuersum autem est maxime intentum, cum in se contineat bonitatem omnium. Nec secundum: quia cum vniuersum sit simpliciter perfectum, nulla species potest sibi deficere; igitur si essent duo vniuersa specie dif ferentia, iam neutrum esset vniuersum eo, quod neutrum esset perfectum.

3 Praeterea, si essent duo mundi, vel duo vniuersa, tunc essent duo primi motores simpliciter, vel saltem duo mo tores aeque distantes ab ipso Deo consequentia patet: quia vel illi duo mundi haberent duos motores aeque primos, vel ad minus haberent duos motores aequalis perfectionis, qui ratione huiusmodi aequalitatis aequaliter distarent ab ipso primo, scilicet ab ipso Deo. Falsitas consequentis patet: quia si datur primum, tunc essent duo Dij. Si secun dum, tunc in separatis a materia essent aliqua plura solo numero differentia: quia quae aeque distant a primo, non possunt differre specie; Vtrumque autem illorum secundum philosophum est impossibile.

4 Praeterea, terra illius alterius mundi, vel semper vio lenter detineretur extra medium istius mundi, vel quandoque naturaliter descenderet ad centrum istius mundi propter inclinationem naturalem, quam haberet ad essendum deorsum, quorum vtrumque est impossibile:

Praeterea, situs, quem haberet terra in alio mundo, aut esset sibi naturalis, aut violentus. Non naturalis: quia cor pus, cuius naturalis situs est superior, illud est formalius; sed ille alius mundus, & per consequens terra eius esset superior coelo istius mundi, ergo illa terra esset formalior coelo istius mundi, quod est inconueniens. Nec violentus: quia omne violentum est praeter ordinem naturalem, sed partes mundi debent habere ordinem naturalem. Etiam dato, quod violenter ibi maneret aliquo tempore, hoc tamen non posset semper durare, cum nullum violentum possit esse perpetuum, vt philosophus ibidem ait, ergo quandoque naturaliter descenderet, quia inde res mouetur naturaliter, vbi detinetur violenter.

8 Praeterea, illud, quod constat ex tota sua materia, non est plurificabile; sed mundus constat ex tota sua materia: Maior & minor ponuntur ab Aristotele ibidem.

7 Praeterea ex dictis aliorum potest sic argui; Deus non potest facere illud, quod si fieret, esset vanum, & superfluum. illa patet in lib. de coelo & mundo, vbi dicitur, quod Deus, & natura nihil faciunt frustra: sed si fieret aliud vniuersum, hoc esset huiusmodi: quia vt dicitur 1. physicorum, frustra fit per plura quod potest fieri per pauciora.

3 Praeterea, sifieret alter mundus, vel fieret in eodem loco cum illo mundo aut in alio; Non potest dari primum: quia tunc duo corpora essent simul in eodem loco; Nec secundum: quia extra istum mundum non est dare aliquem realem locum, vt patet 3. physicorum, vbi Arist. reprobat Pitagoram, qui infinitum locum, seu spacium posuit extra supremum coelum.

Sed propter illa & consimilia sophismata non est limitanda infinita Dei potentia.

Ideo ad primum dicendum, quod esse simpliciter perfectum dupliciter potest intelligi; Vno modo absolute & omnimode, Alio modo in genere. Primo modo non potest multiplicarit, vt sic enim solus Deus est perfectus, qui est vnus tantum, vt patet 12. metap. Alio modo perfecto simpliciter non repugnat multiplicatio; Plures enim pos sunt esse substantiae, quarum quaelibet in genere, & in spe cie sua est perfecta. Modo licet vniuersum creatum secun do modo dicatur esse perfectum, tamen non primo modo, & ideo multiplicari sibi non repugnat. Ad secundum dicendum, quod proprie loquendo vniuersum nec est vnum numero, nec vnum specie; sed est vnum vnitate ordinis rerum differentium specie.

Ad tertium nego consequentiam: quia posset Deus unum mundum facere perfectiorem alio mundo, & tunc primi motores supremorum caelorum huiusmodi mundo rum non distarent aeque a primo principio. scilicet ab ipso Deo: Nam primus motor supremi orbis nobilioris mundi esset pefectior primo motore alterius mundi, & per consequens minus distaret a Deo: Sed posito, quod illi duo mundi essent aequalis perfectionis, tunc philosophice loquendo, oporteret praedictos duos motores aeque distare a primo principio: quia philosophi secundum proportionem orbium posuerunt proportionem perfectionis appropriato rum motorum, & ideo propter aequalitatem celorum illorum aequalium mudorum motores eorum essent aequa les, & per consequens a Deo aeque distantes Concedendo igitur, quod isti duo mundi possint esse aequales, tunc dico, quod secunda pars consequentis non est impossibilis. Ad probationem dico, quod de potentia Dei absoluta possunt esse plures separatae substantiae solo numero differentes, vt intendo probare libro 2.

Ad quartum dicendum, quod neutrum illorum incomuenientium sequeretur. Ad probationem dicendum, quod terra alterius mundi nullam inclinationem haberet ad centrum illius mundis sed haberet naturalem inclinatio nem ad centrum, seu ad medium illius mundi, in quo crea ta esset a Deo, & ideo non violenter, sed naturaliter quie sceret in medio eiusdem mundi. Vnde si illa terra moueretur versus centrum illius mundi, tunc non descenderet, sed potius ascenderet: quia non posset moueri uersus centrum istius mundi, nisi moueretur versus circumferentiam caeli illius mundi, in quo esset creata: Motus autem ad circumferentiam proprie loquendo est motus ursum, sicut a circumferentia ad medium est motus deorsum.

Ad quintum dicendum, quod ille situs esset naturalis terrae alterius mundi. Ad probationem dicendum, quod illa terra non esset superior coelo istius mundi: quia sicut in isto mundo accipitur, sursum & deorsum, superius & in ferius, per comparationem ad ea, quae sunt infra istum mun dum & non extra: nam appropinquatio ad coeli circumfe rentiam est esse sursum, seu superius; sed appropinquatio ad centrum est esse deorsum; sic eodem modo esset in alio mundo, si Deus faceret alium mundum.

Ad sextum dicendum, quod licet illud, quod constat ex tota sua materia non sit plurificabile virtute naturalis agentis, quod in sua actione materiam praesupponit, pote rit tamen plurificari virtute diuina, quae materiam simul cum re materiali producit, & in sua actione nihil praesupponit

Ad septimum nego minorem. Ad probationem dicendum quod posita alterius mundi creatione, tunc non fieret per plura quod aeque bene fieret per pauciora: quia sicut istud vniuersum est necessarium, & non superfluum pro rebus istius vniuersi: sic illud vniuersum non esset superfluum pro rebus illius vniuersi.

Ad octauum dicendum, quod fieret in alio loco, qui ta men locus non praecederet illius mundi productionem sed simul cum ipso mundo Deus huiusmodi locum produceret: Sicut enim productionem istius mundi non prae cessit aliquis locus realis, in quo fieret iste mundus, sed Deus simul produxit locu, & locatum, sic eodem modo fieret, si Deus alium mundum produceret: nam sicut in isto mundo aqua est locus terrae, aer locus aquae, ignis locus aeris, sphaera lunae locus ignis; & sic ascendendo vsque ad supremum coelum semper corpus circundans est locus corporis circumdati; Cum autem peruentum est vsque ad supremum coelum, hoc non dicetur esse in loco sic, quod sit in aliquo, cum extra ipsum nullum sit cor pus: sed, si dicitur esse in loco, hoc solum dicetur pro tanto, quia ipsum est circa aliquid, vt patet 4. physicorum: sic eodem modo fieret de alio modo, si Deus alium mundum produceret.

Ad argumentum principale dicendum, quod minor on est vera, accipiendo conceptum pro simplici cogitatione eius, cuius tamen non possumus reddere sufficien tem rationem. Ad probationem dicendum, quod beatus August. ibi per veram rationem intelligit causae assignationem. modo licet Deus omnia produxerit, quorum possumus reddere rationem, quare expediat ea esse producta, ex hoc tamen non sequitur, quin Deus multa possit facere, quae non occurrunt nostrae rationi, & de qui bus nescimus reddere sufficientem causam, quia Deus plus potest facere, quam nos possimus intelligere cum ra tionis assignatione, vt patet per Aug. in epistola ad volusianum, vbi sic ait. Demus igitur Deum aliquid posse, quod nos fateamur nos inuestigare non posse. In rebus enim mirabilibus tota ratio facti est potentia facientis; cum igitur maior & eius probatio solum sint verae accipiendo cogitationem sine omni assignatione causae, vel rationis, & sub hoc sensu minor est falsa, vt iam visum est quia posset homo cogitare vnum aliud vniuersum integratum ex tam nobilibus creaturis, quod infima & ignobilior creatura illius vniuersi esset nobilior & perfectior nobiliori & perfectiori creatura istius vniuersi, & sic semper ascenderet in cogitatione sua in perfectionibus creaturarum illias vniuersi secundum proportionem, qua ascen ditur ab infima creatura istius vniuersi, vsque ad supremum. quo sacto nulli esset dubium, quin tale vniuersum esset melius & perfectius isto vniuerso, quia totum constans ex nobilioribus & perfectioribus partibus, etiam aequali manente ordine melius & pfectius esse videtur: Ideo patet, nuod argumentum non concludit: quia in quo sensu vna propositonum suarum est vera, in eodem sensu altera est falsa.