Quaestio 2

Questio II An mundus ab aeterno libere potuerit produci.

VTRVM ab isto primo principio non ex necessitate naturae agente, sed libera vo untate, potuerit mundus ab aeterno pro duci,

& videtur quod non: quia non po tens producere, non producit libere, sed ex naturali necessitate, sed si Deus mun dum ab aeterno produxisset, tunc non potuisset non producere: ergo non produxisset libere, patet maior, quia sicut illud, quod non potest non esse, necesse est esse, sic illud, quod non potest non producere, de necessitate naturae producit. Minorem probo, quia stante illa hypothesi; quod Deus mundum produxisset ab aeterno, si dicitur po tuisse non producere, illa possibilitas, aut competebat ei, antequam produceret, aut cum actu fuit producens, aut postquam produxi: Non primo modo, quia tunc non produxisset ab aeterno, cum aeterno nihil sit prius. Nec secundo modo, quia sicut omne, quod est quando est, necesse est esse, vt patet primo perhiermenias; sic omne, quod producit, quando producit, necesse est producere. Nec tertio modo, quia hoc solo priuatur Deus ingenita facere, quae vtique genita sunt, id est, non praeterita facere, quae praeterita sunt, vt patet 8. ethicorum

Contra, nulla virtus accrescit Deo ex tempore, sed libere producere attestatur dignitati virtutis: cum igitur Deus in tempore libere mundum produxerit, sequitur necessario, quod hoc ab aeterno potuerit, Hlic propter opi niones physicorum quattuor videnda sunt. Primo utrum mundus ab aeterno fuerit. Secundo, dato, quod non, videndum est, vtrum ab aeterno esse potuerit. Tertio vtrum Deus per intellectum, & voluntatem libere mundum produxerit. Et quarto, vtrum Deus sua virtute infinita aliquod infinitum producere possit¬ RESOLVTIO. Muodam quidem ab aeterno pvoduci, siue in tempore nequaquam potest demonstrari, siquidem eum in tempore a Deo creatum fuisse file tenemus, quamquam ab eterno fuisse effectui non repugnat cum Deui non ex necessitate naturae, sed sibere crea turas producat.

ARTICVLVS L Vtrum mundus ab ctermo suerit.

SVANTVM ad primum dico, quod nec pro mundi aeternitate, nec contra mundi aeternitatem potess adduci aliqua demenstratio, quia cum fide teneamus Deum mundum creasse in tempore, ergo si oppositum posset de monstrari, tunc fides esset falsa, si propositum, tunc fides careret merito, cum fides non habeat meritum, cui humana ratio praebet experimentum; Et ideo quantum ad istum articulum non plus faciam, nisi quod primo ponam aliquorum philolophorum rationes, quibus, vt dicitur, se crediderunt demonstrasse mundi eternitatem: & secundo huiusmodi rationibus respondebo.

1 Primo ergo ex dictis Aristotelis primo physicorum potest argui sic. Materia fuit ab aeterno: ergo res materiales fuerunt ab aeterno. consequentia patet: quia materia, cum sit pura potentia, non potest esse sine forma, forma autem & materia faciunt compositum materiale. Antece dens probat Aristoteles primo physicorum ducendo ad timpossibile, quia cum omne, quod generatur, generetur ex materia, si materia generaretur, generaretur ex mate ria, & per consequens materia esset antequam generaretur. 2 Praeterea, ex 8. physicorum sic, Ouinis motus nouus presupponit factionem mobilis, ergo non potest dari pr mus motus, & per consequens mundus erit aeternus con sequentia patet, quia si daretur primus motus, cum talis motus praesupponat factionem mobilis, sicut assumptum est in antecedente, tunc quia factio mobilis esset motus sequitur, quod ante primum motum esset motus: & sic esset primus & non esset primus, quod est contradictio. Antecedens probo, quia si mobile illius primi motus non esset factum, tuc habetur principale propositum, scilicet quod aliqua res citra primum esset simpliciter aeterna, quod tenim nullo modo factum est, totaliter aeternum est. 3 Praeterea, nihil est in aliqua dispositione, n qua prius non erat, nisi per aliquem motum huiusmodi disposito inducatur, sed si esset dare primum motum, tunc mobile, & mouens ante huiusmodi motum non fuerunt an eisdem dispositonibus, sub quibus fuerunt, quando motus talis incepit: ergo erat alter motus prior prim; motu, quo tales dispositiones inductae fuerunt, quem si dixeris esse primum motum, eodem modo arguitur de illo, & sic in infinitum.

4 Praeterea, si motor aliquis causaret de nouo primum motum, tunc aliquod impedimentum habebat, quare prius non mouebat: sed huiusmodi impedimentum tolli non potuit, nisi per motum, ergo ate talem motum, quem tu appellas primum, erit alter motus prior illo.

3 Praeterea, noua proportio inter agens & patiens non innascitur, nisi per motum: sed quando aliquod moueus nunc mouet, & prius non mouebat, oportet inter tale mo uiens, & suum mobile, dare aliquam proportionem, quam primo non fuerat, puta si ignis nunc comburit stuppam, quam prius non combusserat, oportet, quod aliquem ordinem nunc habeat ad stuppam, quem prius non habe bat, ergo si daretur primus motus de nouo, tunc antei dum motum esset alius motus, quo nouus ordo fuisset in ductus inter mouens primum, & suum mobile, & sic idem, quod prius.

e Praeterea, si tempus incepisset in aliquo, nunc ince pisset, & sic ante illud nunc non fuisset tempus, sed ante est differentia temporis, & differentia non potest esse sinc eo, cuius est differentia, ergo antequam incepisset tempus, iam fuit tempus: tempus autem cum sit passio motus, non potest esse sine motu, nec motus sine mobili, ergo haec omnia sine initio fuerunt ab aeterno

3 Praeterea, ex libro de celo & mundo sic, lllud quod nullo modo habet contrarium, nullo modo est generebile, nec per consequens incipit esse; sed caelo nihil est com trarium: ergo caelum est aeternum.

3 Praeterea, quicquid non desinit esse, hoc non incebit esse: sed multa sunt, quae nquam desinent esse, etiam secundum fidem: ergo secundum Aristotelem talia non inceperunt esse

3 Praeterea, omne genitum incipit esse alicubi, vbi prius non erat: si ergo totum vniuersum genitum temporaliter fuisset: tunc necessario fuisset vacuum, in quo vniuersum receptum fuisset, quod tamen est impossibile, vt patet. 4. Physic.

ro Praeterea, quandocumque sunt duae oppositiones taliter dispositae, quod vnus terminus vnius oppositonis conuertitur cum vno termino alterius oppositonis: tund & reliqui duo termini conuertuntur: sed genitum, & ingenitum opponuntur, & corruptibile, & incorruptibile similiter opponuntur: genitum autem & corruptibile con uertuntur: ergo ingenitum & incorruptibile conuertuntur: cum ergo multa sint incorruptibilia, multa erunt totaliter ingenita.

1I Preterea, ex libro de generatione sic, Omnis dif- formitas ad vniformitatem reducitur: sed quicquid nunc mouetur, quod prius non mouebatur, est difforme: ergo omnis talis motus difformis oportet, quod reducatur ad vnum motum totaliter vniformem, & per consequens empiternum.

12 Praeterea, idem manens idem, semper facit idem; sed primus motor est totaliter manens idem, cum sit totaliter inuariabilis: ergo si nuncaliquid producit, ab aeter no consimile produxit.

13 Praeterea, quandocuque aliqui duo termini se mu tuo referunt ex parte ante, & ex parte post, illorum nec poterit esse simpliciter primum, nec simpliciter vltimum; sed generatio & corruptio sunt huiusmodi: nam generaetio vnius est corruptio alterius, & econuerso. 1 Praeterea, Auerroes commentator 8. physicorum ad idem arguit sic. lllud, quod est in continuo fiuxum, semper l mediat inter praeteritum & faturum, sed nunc temporis. est in continuo fluxu, quia numquam potest signari vt stans vel permanens: numquam ergo incepit totum tempus: quia tunc instans temporis nihil habuisset de tempore praeterito, nec vmquam poterit totum temus desinere: quia tunc instans non continuaret se ad tepus futurum.

2 Praeterea, omne agens per intellectum, quod nuno agit, & prius non agebat, oportet ipsum apprehendere diuersa tempora, quorum in vno apprehendat se agere, & in alio non agere, sed tepus non apprebenditur, nec esse potest sine motu: ergo &c.

3 Praeterea, sicut se habet voluntas noua ad effectum antiquum, sic voluntas antiqua ad effectum nouum; sed voluntas noua non potest esse causa effectus antiqui: er- go nec antiqua poterit esse causa propria, & per se effe- ctus noui: ergo si Deus aliquid nunc produceret, quod ab aeterno non produxisset, tunc esset mutabilis: quia acquisiuisset nouam voluntatem.

4 Praet erea, ab antiqua voluntate non procedit aliquis effectus nonus, nisi mediante noua actione: ergo idem, quod prius.

3 Praeterea, onine, quod fit, in tempore fit, ergo tempus non potest fieri: quia tunc temporis esset tempus, & sic infinitus esset processus, nisi detur aliquod tepus, quod numquam incepit, & per consequens cum tempus non sit sine motu, ergo necessario est aliquis motus perpetuus.

4 Preterea, quandocumque aliquod agens nunc agit, quod prius non agebat: tunc aliqua proportio facta est in ter ipsum, & effectum, quae quidem pricportio, cum non possit fieri, nisi per motum: ergo si primus motor incepisset agere ante suum primum motum, praecesisset alius motus &c

1 Praeterea Auicenna arguit ad idem sic. Aut crea ci mundi precedit mundum tantummodo natura, aut d- ratione; si primo modo, tunc mundus fuit ab eterno, cum creator sit aeternus. Si secundo modo, tunc, cum duratio non possit esse sine priori, & posteriori, quae vel sunt tepus uel causa temporis: ergo tempus fuisset, & per consequen motus antequam mundus esset, quod est impossibile

2 Praeterea, quando aliquid fit causa, quod prius nos suit causa, hoc non est causa per essentiam suam, & per con sequens est mutabile: cum ergo Deus sit immutabilis, er go cuiuscunque est causa, illius semper est causa, sed posita causa aeterna, causatum erit aeternum, cum causa & causatum dicuntur relatiue.

Sed ista quamuis de agentibus naturalibus, quae agunt mediante motu, & transmntatione, aliquid concludant, cum ipsa sint secunda agentia, & effectum primi agentis necessario praesupponant, de Deo tamen, qui est primun agens, & per consequens nihil in sua actione praesuppo nens, cuius actio non est motus & transmutatio, sed sim plex emanatio, qui non agit naturali necessitate, sed libs ra voluntate; ista praedicta sunt pura sophismata.

Ad primum ergo dicedum, quod quamuis materia prima sit ingenerabilis proprie loquendo de generatione, est ta men creabilis, & ab agente primo, quod in sua actione ni hil praesupponit, est de nihilo producibilis, vt patuit it quaestione praecedente articulo. 5.

Ad secundum dicendum, quod factio primi mobilis, nec est motus, nec transmutatio, sed ad imperium diuinae vo luntatis simplex emanatio: & ideo ante primum motum non est alius motus.

Ad tertium dicendum, quod ante primum motum bi ne est aliqua nouitas, puta quia mobile a Deo in esse pro ducitur, huiusmodi tamen nouitas non fit per motum, sed per simplicem Dei actionem, nihil penitus praesup ponentem.

Ad quartum dicendum, quod nullum impedimentum fuit. nisi quod aeterna sua voluntate sibi placuit mundum ab aeter no non producere, sed in tempore: & haec sua sapientia di sposuit, & sicut disposuit, sic & fecit.

Ad quintum dicendum, quod nouus ordo consurgit inter Deum, & creaturam, non tamen per motum, sed per simplicem creaturae productionem.

Ad sextum dicendum, qud illud ante est secundum ima ginationem solum: & ideo non est differentia temporis, de quo loquimur, sicut nec extra imaginatum vltra coelum est vera differentia loci realis, vt patet 3. physicorum. Pro iter quod ibidem ait philosophus, Intelligentiae idest ima ginationi non semper credendum est.

Ad septimum dicendum, quod quamuis coelum non sit generabile, est tamen creabile & de nihilo producibile

Ad octauum dicendum, quod illud, quod non definit esse sic, quod propria sua virtute absque eo, quod superio ris innitatur virtuti, per seipsum conseruatur in esse, hoc numquam incepit esse, hoc autem est solus Deus: nam omnis creatura sibiipsi derelicta tendit in non esse, sicut de nihilo producta est.

Ad nonum dicendum, quod si uniuersum coepit esse in aliquo loco, huiusmodi locus fuit creatus cum uniuer so, ita quod ante non fuit vacuum, sed purum nihil erat Potest etiam dici, quod vniuersum non est in loco per si secundum se totum: vnum enim elementum in alio est & sic ascendendo vsque ad vltimam sphaetam, illa vlterius non est per se in loco, vt patet. 4. physitorum, quod si ta men esset in loco, tunc, vt dixi, locus talis simul cum ea esset creatus.

Ad decimum dicendum, quod dato, quod omne incorru ptibile sit ingenerabile, non tamen sequitur, quod sit impro ducibile, quia potest esse creabile: sicut dato, quod omno ingenitum in istis rebus creatis sit incorruptibile, non tamen sequitur, quod non sit annihilabile

Ad vndecimum dicendum, quod non oportet huius¬ modi difformitatem reducese is motum fempiternum ed debet reduci in aeternam Dei voluntatem, quae immobilis in se manens, dat cuncta moueri.

Ad duodecimum dicendum, quod quantum ad hoc Deum semper facit idem: quia omne, quod facit ab aeterno, sicfie ri voluit, sicut nunc facit, & per suam sapientiam sicfien dum disposuit, & ordinauit.

Ad tertiumdecimum dico, quod entia primo product non processerunt in esse per generationem, sed per creationem, sicut ergo Deus potest aliquid annihilare, cuius annihilationem non sequitur aliqua generatio; sic potuit aliquid creare, cuius creationem non praecessit aliqua corruptio.

Ad primum ipsius Commentatoris dicendum, quod sicut mobile fluens causat motum, sic instans fluens cau¬ S sat tempus; & ideo creato primo mobili, sicut mobile eae ration pit fluere, sic instans coepit fluere; & ficut illud mobilesita Com tunc fuit principium motus futuri, quod non praesuppo¬ taten suit aliquem motum praeteritum, sic illud instans itafuit principium temporis futuri, quod tamen fuit finis temp ris praeteriti.

Ad secundum dicendum, quod ex hoc non habetur, nisiqu tempus ab aeterno fuit in apprehensione intellectus diui ni, quod non solum concedo de tempore, sed etiam de omni alia re producta, vel producibili: quia omnia nouit Deus ab aeterno, vt superius probaui; sed manifesta est fallacia consequentis, & antecedentis; ac secundum quid ad simpliciter, cum ex hoc, quod aliquid est in apprehensio, ne intellectus infertur simpliciter esse.

Ad tertium dicendum, quod non est simile: quia quamuis causa non sequatur effectum, naturale tamen est, quod causa praecedat effectum, & ideo nihil prohibet a voluntate an tiqua procedere nouum effectum, quamuis a voluntate noua non possit antiquus effectus procedere.

Ad quartum dicendum, qud illa noua actio, cum sit actio transiens, nullam mutationem arguit in producente, sed tantum modo in producto: quia actio, & passio, sunt in po tiente, vt patet in sex principijs, ergo &c.

Ad quintum dicendum, quod sicut motus non est motus, vt dicitur s. physi sic nec teporis est tepus: & sicut motus ex hoc fit, quod datur mobile incipiens fluere, cum prius nm duxerit, sic tempus fit ex hoc, quod datur instans, quod ita inci it fiuere, quod ante non fluxit, eo quod nondum fuerit

Ad sextum dicendum, quod non oportet hic dare abe proportionem, nisi aeternam Dei voluntatem, quae ab aeterno sic effectum fieri voluit, & ordinauit, sicut in tempore factus fuit.

Ad primum Auicennae dicendum, quod creator pracessit creaturam duratione aeternitatis, quae cum proprie; sit mensura simul tota, non continet infra se prius, & posterius, quae sunt differentiae temporis.

Ad secundum dicendum, quod maior non est uera, nis fiat de nouo, aut per nouam dispositionem causae, sed voluntas diuina non fit causa per nouam dispositionem sunam Deus aeterna voluntate voluit temporalia tempora liter euenire, ex quo euentu Deus creator, & causa ercan est in tempore sine aliqua noua dispositione sui.

Est etiam hic aduertendum, quod non credo Aristotelem reputasse rationes superius factas esse demonstrationes, prout aliqui dicunt, maxime cum ipse in primi topicorum expresse dicat, probletnata ducta ad vtramd partem contradictionis quantum ad mundi aeternitarem non esse necessaria, sed probabilia. Et ista etiam est intentio Alexandri, Commentatoris, qui pertractans dicta Aristotelis superius posita, ait, Vtrum autem coeli siud geniti, aut sint sempiterni, neutrum pars habet demonstrationem. Et ideo ait rabi Moyses, quod intentio Aristotelis est, vt homo de mundi aeternitate eligat illam partem, ad quam minora sequuntur inconuenientia; quia, si suas rationes reputasset demonstrationes, aliorum testimonium non adduxisset, prout fecit. in physico auditu, id est in libro physicorum, & in de caelo & munde: quia illud, quod demonstratiue ed probatum, nec eo, quod omnes homines sibi consentiunt probatur in sua veritate, nec minoratur veritas eius, si om nes homines sibi contradicunt. Hanc sententiam ponit tabi Movses in libello de distinctione necessariorum dubiorum.

ARTICVLVS I vtrum mundus ab eterno esse posuerit.

SVANTVM ad secundum dico, quod quamuis mundus non potuerit esse ab aeterno possibilitate potentiae passiuae: quia ab aeterno nullam talem potentiam habuit cum extra Deum nihil fuerit, potuit tamen esse ab aeter. no possibilitate, quae dicit non fepugnantiam terminorum, ac etiam possibilitate potentiae actiuae creatricis essentiae Sed vtrum Deus secundum huiusmodi potentiam ab aetet no potuerit effectum sinc contradictionis implicatione producere: Quamuis sollemnes doctores se reputent op. positum demonstrasse, ad diuinae tamen potentiae praeconium extollendum ad presens teneo, quod Deus hoc potuit absque omni implicatione contradictionis.

1 Quia si implicaret contradictionem, tunc demonstra tio esset ad oppositum, sed vt iam patuit per Aristotelem & Alexandrum, & rabi Movsen, neutra pars potest demostratiue probari.

2 Preterea, eo modo, quo non repugnat alicui semper esse in futurum, eodem modo non repugnat ei semper fuisse in praeterito: sed celo & omnibus entibus incorruptibi libus, virtute diuina reseruante, non repugnat semper esse in futurum, ergo eade virtute ipsis non repugnabit semper fuisse in praeterito. Nec etiam apparet repugnantia, quin res corruptibiles semper potuerint esse, nisi Deo ali ter disposuisset, cum generatio vnius sit corruptio alterius, & corruptio vnius sit generatio alterius.

3 Praeterea, non minoris potentiae fuit Deus ab aeterno, quam in tempore; nam si aliquid acquireret in tempo re, tunc ipse esset temporalis & mutabilis; sed in tempore potuit mundum producere, vt euentus rerum declarat, ergo ab eterno hoc potuit.

4 Preterea, libertas agentis non minuit eius perfectio nem & vigorem, sed si Deus ageret ex necessitate naturae, & non libere, tunc mundum produxisset ab aeterno: quia si non produxisset ab aeterno, tunc mutabilis fuisset, ergo cum libere producat ab aeterno saltem potuit producere

3 Praeterea, non minoris potentiae est Deus, quo ad pro ductionem, creaturae, quam quaecunque creatura respectu sui proprij effectus, sed sol producit lumen in aere sibi coguum, & ignis splendorem, & multa cetera huiusmodi, ergo & Deus, si voluisset, ab aeterno mundum produxisset.

3 Praeterea, non minus potens est diuina essentia, quam persona diuina: sed persona: diuina produxit ab aeterno. personam a se personaliter differentem, ergo diuina essen tia potuit ab aeterno producere essentiam a se essentialiter differentem.

3 Praeterea, illud, quod ab aliquo sine motu procedit quamuis sit posterius eo natura, duratione tamen sibi po terit semper coexistere, vt apparet de imagine in speculo ad praesentiam rei, cuius est imago, & de vestigio pedis inpuluere, & ceteris consimilibus, sed creaturae procedunt Deo, vt patuit superius sine motu per simplicissimam emanationem, ergo &c.

8 Praeterea, humanus intellectus potest apprehendere, siue intelligere Deum ab aeterno fuisse rerum productorem, sed plus potest Deus, quam nos possimus apprehendere eum posse, maior patet perAugustinum 1o de tius. Dei, vbi ex sententia Platonis ait, Si pes ex aeternita te semper fuisset in puluere, semper subesset vestigium quod tamen a calcante factum nemo dubitaret, sic,ut ait Plato, mundus semper fuit, semper existentae co, qui ip¬ sum fecit. Et etiam Auic. & plures alij posuerunt mundum ab aeterno, & tamen a Deo factum, vel immediate quantum ad primam intelligentiam, vel mediate quantum ad alias partes vniuersi. Minor patet Lucae primo, vbi dicitur; quod non est impossibile apud Deum omne verbum; Et Augustinus epistola 3. ad Volusianum ait, Demus ergo Deum aliquid posse, quod nos fateamur inuestigare non posse; in rebus enim mirabilibus tota ratio facti est poten tia facientis

Sed contrarium istius multi multipliciter probant. Qui dam enim arguunt sic.

Quicquid est eternum hoc est simpliciter inuariabi le; sed nulla creatura potest esse inuariabilis, ergo nulla creatura poterit esse eterna

2 Praeterea, illud, quod dependet ab alio, non potess esse aeternum: quia illud, quod est eternum, est necessarm, cum non possit non esse, & per consequens est independens: sed omnis creatura depedet a creatore, cum sit effectus eius, ergo nulla creatura poterit esse aeterna

3 Praeterea, illa non sunt compossibilia, quorum ratio nes formales sibi mutuo contradicunt, sed aeternum & creatum sunt huiusmodi: quia aeternum est, quod caret prin tipio & fine: propter quod de ratione aeterni est non habere principium, sed de ratione creaturae est habere prin cipium.

4 Preterea, August. super Sen. ad litteram ait. Quia omnino incommutabilis est illa natura trinitatis, ob hoc ita est aeterna, vt ei aliquid coaeternum esse non possit. Et Damallibro primo ait, Quod ex non esse ad esse deducitur, non est aptum natum esse coaeternum ei, quod sine principio, & semper est.

Praeterea arguunt quidam alij sic. Si materia fuisset ab eterno, Deus non potuisset mundum ab aeterno fecisse de materia, ergo nec de nihilo: Antecedens probatur: uia Deus non fecisset per motum: quia tuc non fecisset mundum, quanto citius potuisset, & per consequens mundus non fuisset ab aeterno factus: ergo fecisset per mutationem, sed omnis mutatio mensuratur instanti, & quia ante huiusmodi factionem non erat aliquod instans, ergo in duratione mundi esset dare primum instans. Sed nec multitudo, nec magnitudo, nec per consequens etiam duratio potest esse infinita, in qua assignabile est aliquod primum, ergo duratio mundi non fuisset aeterna, cum duatio aeterna sit infinita.

e Preterea, si mundus fuisset ab aeterno, tunc infinito fieret additio, nam infinitae reuolutiones coeli precessissent istam, & tamen omni diefierent nouae reuolutiones,

3 Praeterea, infinitum esset maius infinito: Nec valet si dicitur, quod talia accidunt tempori ex parte, qua finita est, scex parte praesentis temporis; quia, vt dicunt, etiam in tempore; iam accepto illud accidet, nam infinitae reuolutiones solis in proprio deferente iam praecessissent, & nfinitae ipsius lunae, & tamen duodecies sunt plures reuo lutiones lunae, quam ipsius solis: nam sol suam reuolutio nem complet in anno, luna vero in omni mense, sed duo decim sunt menses in anno, ergo &c.

3 Preterea, quae cadunt sub aliquo ordine, non possunt nfinita esse, sed ea, quorum vnum est prius, & alterum po sterius cadunt sub aliquo ordine: ergo huiusmodi coeli re solutiones, cum vna sit prior alia, non poterunt esse infiitae, nec per consequens ab aeterno.

S Preterca, impossibile est infinita pertransire; sed ab terno vsque ad hodiernam reuolutionem fuissent infinitae reuolutiones: ergo numquam peruentum fuisset vsue ad presentem reuolutionem

o Praeterea, uirtus finita comprehenderet infinita quod est impossibile, probatur consequentia: quia angelus nullius obliuiscitur: ergo simul intelligeret omnes re solutiones, quae ab aeterno fuerunt

I1 Preterea, ab aeterno fuissent infiniti homines, ergo ictu essent infinitae animae: nam tres opiniones, quae hanc onsequentiam possent impedire, sunt erroneae. cilicet, quod anima intellectiua sit corruptibilis, aliqui gentilium adhuc tenent. Alia, quod sit vna in om- nibus hominibus, sicut posuit Auerrois Commentator. Tertia quod sit ani marum circulatio, sicut posuit Plato 12 Praeterea, omne praeteritum aliquando fuit futurum: propter quod aliquando fuit dare instans, in quo verum erat dicere, quod infinitae reuolutiones etant futurae, quae tamen praeteritae essent in praesenti instanti, & sic infra duos signatos terminos essent reuolutiones infinitae, quod est impossibile

13 Praeterea, qualibet die potuisset Deus vnum lapidem cre asse, & ipsum in esse conseruasse, & sic nunc actu esset infinita lapidum multitudo, cui cras & deinceps Deus semper posset addere alios lapides, quae omnia videntur simpliciter impossibilia

I4 Praeterea, si creatura fuisset ab aeterno, tunc non fieret a Deo: quia quod semper habuit esse, numquam fuit in fieri

15 Praeterea, esse datum est esse nouum, quia sicut ma teria non potest capere esse sine innouatione, sic nec totum compositum potest produci in esse sine nouitate, sed nouum & aeternum repugnant; ergo creatura non potuit ab aeterno recipere esse

Sed ista non videntur infringere conclusionem praedictam, quia quicquid Deus ab aeterno potuit velle, hoc ab aeterno potuit producere, sed ab eterno potuit velle mudum esse: eroo ab aeterno potuit eum producere in esse Nec valet, si dicitur, quod Deus ab eterno potuit produm. cere, sed mundus ab aeterno non potuit produci, cum nul la potentia passiua mundo competierit ante sui produm ctionem, quia purum nihil erat, ergo ex parte producibilis non apparet maior aptitudo ad hoc, vt producatur in tempore, quam ab aeterno.

Ad primum ergo dicendum, quod si creatura ab aeterno fuisset, adhuc sua propria mensura non fuisset eternitas Propter quod ait Boethius in fine de consolatione philosophiae, quod si mundus semper fuisset, adhuc Deo coaeternus non esset, quia eius duratio non esset tota si mul; aeternitas autem est interminabilis vitae tota simul & perfecta possessio. Dato ergo, quod creatura ab aeterno fuisset, adhuc posset esse variabilis, quia esse simpliciter inuariabile est solum de ratione eius, cuius propria mensura est aeternitas proprie dicta.

Per hoc patet etiam ad secundum.

Ad tertium dicendum, quod ibi aequiuocatur de prin cipio, nam de ratione eterni est non habere principiun durationis: sed de ratione creaturae est habere principium originis, seu factionis, sed habere principium originis & factionis & non habere principium durationis ista non contradicunt, ergo &c.

Ad dictum Augustini dicendum, quod si creatura bene fuisset ab aeterno, tamen non fuisset Deo coaeterna proprie, quia eius duratio non fuisset tota simul: Damas vero loquitur de creatura secudum quod fides ponit, eam essea Deo productam, puta secundum quod eius non esse pre cedit suum esse, & ideo notanter dicit, quod ex non esse ad esse deducitur.

Ad quintum dicendum, quod antecedens est falsum. Ad probationem dico, quod si mundus fuisset ab aeterno., tunc mundi creatio non fuisset mensurata instanti temporis; sed instanti ipsius aeui, quod vnum existens correspodet toti tempori. Vnde non omnis mutatio mensuratu instanti temporis, sed solum mutatio proprie dicta, qua scilicet terminat motum, vel intrinsece, vt dealbatum esse est terminus dealbationis, vel extrinsece, sicut illuminatio aeris sequitur motum localem solis super nostrum emis perium; Cum ergo creatio nec sit motus, nec mutatio proprie, quia non sequitur aliquem motum, sed est simplex emanatio; ideo sua mensura propria non est instans temporis

Ad sextum dicendum, quod licet infinito, vt infinitum non possit fieri additio, tamen si infinitum ex aliqua sui parte fuerit finitum, i ex illa parte potest capere additio nem, ergo si mundus fuisset ab aeterno, quamuis ex parte ante, non posset caeli reuolutionibus fieri additio: posset tamen fieri ex parte post: quia ex illa parte numquam es sent infinitae.

Ad septimum dicendum, quod in tali infinito, quod ex vna parte est finitum, potest sumi maioritas & minoritas, non ratione suae infinitatis, sed ratione suae finitatis: Nec obstat, quod inducitur de reuolutionibus solis & lunae, quia infinita multitudo numerorum constat ex infinitis centenariis & infinitis denariis, & tamen centenarius continet decem denarios. Dicendum est ergo, quod esse simplum vel ducuplum, seu duodecuplum & cetera similia non conueniunt alicui ratione infinitatis, sed ratione finitatis; & ideo si ex huiusmodi proportionibus arguitur aliquid in ipso infinito, committitur fallacia consequentis. Vnde ex proportione partium non potest argui proportio in toto, nisi huiusmodi partes sint proortionatae ipsi toti & ideo licet duodecies tot sint reuo lutiones lunae, quot solis, ex hoc tamen non arguitur aliqua proportio in tempore infinito, puta, quod sit duodecuplum ad seipsum, quia duodecim, & vnum non sunt partes proportionatae alicui toti infinito.

Ad octauum dicendum, quod ordo prioris & posterioris bene poterit stare cum processu in infinitum: nam binarius est prior ternario, & sic de aliis numeris, &ta¬ men in speciebus numerorum est processus in infinitum; Etiam prioritas & posterioritas in accidentaliter ordinatis non impedit processum in infinitum, & sic est in proposito.

Ad nonum dicendum, quod quamuis ille, qui transire incipit, non possit infinita pertransire; sine tamen initio durationis posset aliquis infinita pertransire, & sic est in proposito.

Ad decimum dicendum, quod quamuis obliuio non proprie cadat in angelo, angelus tamen non intelligit simul quecumque vmquam intellexit, sed desinit has res intelligere, cum alias incipit contemplari, cum sit finitae virtutis: & ideo si mundus fuisset ab aeterno, angelus nuuam posset intelligere tot dies, siue reuolutiones, quin posset intelligere plures, numquam tamen simul intelligeret infinitas

Ad vndecimum dicendum, quod quamuis secundum hunc ordinem, quem pro nunc credimus a Deo institutum, opinio Platonis de animarum circulatione sit erronea: tamen si inundus fuisset ab aeterno, tunc vel Deus animas circulariter corporibus tradidisset, vel hominem in tempore cre asset.

Posset etiam dici, quod non essent infinitae animae, dato quod quilibet homo haberet suam animam, quia quam uis homo creatus fuisset ab aeterno, non genuisset tamen filium, nisi in tempote; & ideo aeternitate vel duratione coexistente ipsi aeternitati, & per consequens duratione infinita praecesisset filium, quem in tempore genuisset, a quo quidem filio, quia temporalis esset, & infinita duratione posterior suo patre, vsque ad huuc hominem non fuisset infinitus transitus, nec per consequens infiniti homines in mundo fuissent

Posset etiam dici, quod si Deus mundum ab aeterno produxisset quantum ad creaturas incorruptibiles, corrum tibiles tamen creaturas produxisset in tempore. Posset etiam concedi consequentia, quia consequens non est impossibile, sicut patebit infra articulo quarto, conclusione quarta.

Etiam dato, quod Deus caelum produxisset ab aeterno, potuit tamen motus caeli incipere in tempore, & sic dicendo cessarent multae argumentationes, quaefiunt in ista materia.

Ad duodecimum dicendum, quod si Deus mouisset ce lum ab aeter no, tunc quamuis omnis dies praeterita fuerit futura, non posset tamen signari aliquod instans, in quo omnes dies fuissent futuri, quia in infinitis non potest assignari primum: sicut ergo, cum aliquis vertit rotam, quia unt ibi infinita mutata esse ideo non potest assignari pri mum, sic in proposito &c.

Ad tertium decimum dicendum, quod omni die Deris potuisset vnum lapidem creasse; non potuissent tamen hu usmodi lapides omnes in esse conseruari, non propter ampotentiam Dei, sed propter repugnantiam ex parte es fectus, sicut quidam dicunt. Istud tamen consequens mi- hi non videtur impossibile, vt patebit articulo quarto.

Ad decimum quartum dicendum, quod licet illud, quod semper habet esse, non possit fieri per motum & transmutationem, sibi tamen non repugnat habere principium sui esse, a quo originatur per simplicem emanati onem.

Ad decimum quintum est dicendum, quod non est simile de materia, quia si materia ab aeterno fuisset, tunc sub aliquo esse fuisset, a quo non potuisset denudari, & alio esse perfici siue innouatione, & ideo illud secundum esse esset nouum, nec esset aeternum: quia ipsum praecedi ret aliud esse: creatura autem si de nihilo ab aeterno fieret, solum suum creatorem praesupponeret, qui ipsam crea turam praecederet naturali prioritate siue origine, & non duratione, ergo &c

ARTICVLVS I Vtrum Deus per intellectum, & voluntatem, lberi mundum produxerit.

SVANTVM ad tertium articulum propter errorem aliquorum philosophorum ponam duplicem conclusionem.

Prima est, quod Deus non producit creaturas ex neeessitate naturali. Secunda est, quod eas producit mera li bertate, siue libera voluntate

1 Primam probo sic, Si Deus creaturas produceret ex necessitate naturae, tunc vel solam vnam perfectissimam produceret, vel si plures produceret, omnes essent aequadis & eiusdem perfectionis & dignitatis, falsitas consequen tis ad sensum patet, probo consequentiam: quia agens di necessitate naturae agit non quantum vult: sed quantum potest, cum agat tota sua virtute, & ideo non producit vno tempore effectum magis perfectum, quam alio tem pore, nisi sua potentia sit minus efficax vno tempore, quam alio, vel materia fit minus disposita in vno tempore, quam an alio cum ergo vigor diuinae potentiae sit penitus immu tabilis, noc materiam, seu materiae dispositionem in sua actione praesupponat, ergo semper idem & eodem modo produceret, si ex necessitate naturae produceret.

2 Praeterea, effectus necessarius alicuius agentis, aut est simpliciter finis eius, aut necessario requiritur pro consecutione finis; sed effectus creatus nec est finis Dei, nec necessario a Deo requiritur, vt suum finem consequatur; quia etiam secundum mundanos philosophos Deus est sibi ipsi finis; sicut ergo seipsum non consequitur median te creatura, sic nec finem suum.

3 Praeterea, si Deus produceret mundum ex necessita te, tunc mundus fuisset ab aeterno consequens est falsum vt patuit in primo istius quaestionis articulo; patet conse quentia, quia agens ex necessitate cum agat quantum po test, & secundum vltimum suae virtutis, immediate suum effectum producit & subito, nisi aliquam resistentiam pa tiatur; infinita autem Dei potentia nullam ab aeterno ha buit resistentiam.

Sed contrarium istius multi philolophorum tenuetunt, & posset probari sic.

1 Hlud, quod immutabiliter agit, hoc ex necessitate naturae agit: sed Deus in omni sua actione est immutabilior quibuscunque agentibus creatis, ex quibus tamen plura ex necessitate naturae dicuntur agere propter sui immutabilitatem, ergo &c.

2 Praeterea, arguit Auicenna sic. Nulla disposito noua potest Deo aduenire; sed si non ageret de necessitate naturae, tunc noua sibi adueniret disposito.

3 Praeterea, Deus uult, quod uult, ex necessitate: quia non potest non velle quod vult: ergo agit quod agit ex necessitate naturae, etiam dato quod agat per voluntate.

4 Preterea, vbi natura & voluntas sunt penitus idem non potest aliquid fieri voluntate, quod non fiat natur; ili necessitate: sed in Deo natura & voluntas sunt penitus idem, ergo &c.

3 Praeterea, a summo necessario non fit aliquid, nisi ex necessitate, sicut etiam a summo bono non potest fis ri, nisi bonum & bene, sed Deus purissimam habet neces sitatem essendi, cum ipse a nullo dependeat, & omni- alia ab ipso. Maior patet: quia modus agendi sequitur modum essendi

& Praeterea, idem potest argui ex dictis theologorum: Quia quod agit sine ratione & praelectione, videtur agere ex necessitate naturae: Deus est huiusmodi; quia, ut ai D vonisius de diuinis no, sicut sol non ratiocinans, neque prae ligens omnibus communiter iuxta suam capacitaten radios suae claritatis immittit, ita diuina bonitas per essen tiam suam omnibus existentibus proportionabiliter suam bonitatem infundit.

p Praeterea Aug. de doctrina Christiana dicit, quod "quia Deus bonus est, sumus": cum ergo ipse necessario sit bonus, ergo necessario facit nos esse, igitur &c

Sed ista non concludunt, Ergo Ad primum dicendum, quod maior est falsa, nam nullum agens ex necessitate naturae agit immutabiliter, ergo nullum agens immutabiliter, seu sine sui mutatione agens agit ex necessitate naturae: consequentia patet quia vniuersalis negatiua conuertitur simpliciter, vt patet primo priorum. Antecedens probo, quia omne agens ex necessitate naturae est agens naturale, quod distinguitur contra agens a proposito: sed omne agens naturale agendo repatitur, vt patet primo de generatione; & quaeamplius non mota mouent, non amplius sunt physicae cont siderationis, vt dicitur 2. physicorum, ergo nullum ageni naturale agit immutabiliter. Si autem per agere immutat iliter intelligitur semper continuatio eiusdem operationis extrinsecae, tunc minor est falsa

Ad secundum nego minorem, credidit enim Auicen¬ quod si Deus per actum voluntatis suae aliquid de nous produceret, quod nouum caperet actum voluntatis: sed hoc non sequitur: quia, vt dixi in primo articulo, Deus si ne omni sua mutatione aeterna voluntate, id est aeterno actu suae voluntatis voluit effectum in tempore esse productum, & eodem actu non alio ipsum effectum produxit eo tempore, quo ab aeterno voluit & disposuit eum esse producendum

Ad tertium dicendum, quod eorum, quae sunt extra se, Deus nihil voluit, nec uult de necessitate, in quantum ne cecessitas refertur ad obiectum volitum: quia potentiae tationales sunt ad opposita ratione suae libertatis, quamuis naturales sint ad vnum determinate, vt patet 9. meta physicae, & ideo nihil talium, quae sunt extra se, Deus pro ta ducit ex necessitate.

Ad quartum dicendum, quod sicut aliquid vcrificatur de intellectu diuino, quod non verificatur de voluntate diuina, quamuis idem sint realiter, & sola ratione differant, sic in proposito.

Ad quintum dicendum, quod maior non est vera, nis n talibus, quae habent necessitatem cum exciusione libertatis; sed sic est in Deo necessitas, quod cum hoc non deficit libertas, cum sit summae libertatis.

Ad sextum dicendum, quod Dionysius non praetendit ibi similitudinem in eo, quod est non ratiocinari, vel non praeeligere: sed in eo, quod est communiter & vniuersaliter diffundere

Ad septimum dicendum, quod quamuis causa reluceat in effectu, non oportet tamen, quod omnis modus causae appareat in effectu, nisi talis effectus adaequet huiusmodi causam: Et quia necessitas diuinae bomtatis est uidam modus eius, & creatura non adaequat diuinam bonitatem, ergo in productione creaturae nullam oportet esse necessitatem, quae se teneat ex parte ipsius producti, siue productionis.

Secundo dico, quod Deus produxit creaturam libera voluntate

1 Quia agenti nobilissimo debet attribui nobilissimus modus agendi; sed Deus est agens nobilissimum, & nobilissimus modus agendi est agere, seu producere per intellectum & voluntatem: huc enim modum solum videmus in entibus nobilioribus, puta i hominibus, & angelis, qui ceteris magis sunt ad imaginem Dei, ideo talis modum maxime est Deo attribuendus.

3 Praeterea, ista est intentio sanctorum doctorum; dicit enim Hvlarius in libro de svnodis, Omnibus creaturis substantiam voluntas Dei attulit, & ibidem ait, Tale sunt creaturae quales eas Deus esse voluit Vnde dicitur Omnia quaecunque uoluit fecit; Et beatus Augustinus; de trinitate ait, "Dei voluntas est prima, & summa causi omnium"; Et idem Augusti. 2 conse. Deum alloquens ait, Duo fecisti domine, vnum prope te, scilicet angelum, qu aliud prope nihil, scilicet materiam, neutrum tamen est de natura tua: quia neutrum est, quod tu es

ARTICVLVS IIII vtrum Deus sua virtute infinita aliquod infinitim. producere possit

QVANTVM ad quartum principale est aduertendum, quo infinitum dupliciter potest considerari, scilicet magnitudine & multitudine, & istud adhuc dupliciter; quia multitudo potest esse in potentia, vel in actu, & si in actu, vel attenditur penes distinctionem specificam, vel distinctionem numeralem, & secundum hoc ponam quat tuor conclusiones.

Prima est, quod infinitum magnitudine diuina potentia produci potest

Secunda, quod infinita specie differentia actu producta esse non possunt

Tertia quod infinita specie differentia a Deo producibilia sunt

Quarta, quod infinita solo numero differentia a Des produci possunt, & per diuinam potentiam actu possunt esse producta

Quantum ad primum dico, quod non implicat contra dictionem infinitum magnitudine per Dei potentiam in finitam in esse produci, quamuis multi venerabiles & magni doctores oppositum istius nitantur demonstrare

Quia illud, cuius ratio non repugnat, sed congruit enti creato, siue in esse producto, hoc non implicat contradictionem, si per Dei potentiam infinitam ponitur in esse producto; sed infinitum magnitudine est huiusmodi; quia vt dicitur 1. physicorum, ratio infiniti congruit quantitati, ergo &c.

2 Praeterea, illud non debeo denegare diuinae potentiae, cuius oppositum nulla ratio demonstratiue conuincit, sed oppositum istius conclusionis qua dicitur infinitam magnitudinem posse existere per diuinam potentiam infi nitam, non potest demonstratiue conuinci, ergo &c maio rem reputo notam cuilibet catholico, ac etiam vero philosopho. Minorem autem probo rationibus doctorum oppositum probantium, respondendo.

Arguunt enim praedicti doctores sic, lllud, quod secundum formalem suam rationem tollit ordinem, & distinctionem effectuum, illud fieri actu non potest infinitum magnitudine est huiusmodi, quia vbi nec principium, nec finis inuenitur, ibi nec ordo nec distinctio esse potest

2 Praeterea, esse terminatum est contra rationem infiniti; sed de ratione cuiuslibet corporis est habere esse ter minatum tribus dimensionibus

3 Praeterea, tale corpus infinitum, vel esset mathema ticum, vel naturale non mathematicum: quia omne corpus mathematicum est figuratum, de ratione autem figu rae est esse terminatum, quod repugnat infinito. Nec natu rale: quia omne corpus naturale est nobile,; sed eorpus in finitum moueri non potest: nonem potest moueri me tu recto: nam totum orcuparet, & non posset aliquoc nouum vbi acquirere. Nec motu circulari: quia in motu circulari necesse est ibi nunc esse vnam partem, vbi alia prius fuerat, hoc autem in corpore infinito fieri non potest, quia partes eius distant in infinitum: nam lineae tractae a centro versus circumferentiam, quanto longius trahuntur a centro, tanto magis distant: cum ergo in corpore infinito traherentur in infinitum non possent pos huiusmodi lineas signari aliquae duae partes in corpore ta li, quae non distarent in infinitum, & per consequens num quam posset vna peruenire ad illum aspectum, in quo pri mo fuit alia, cum distantia infinita pertransiri non possit

4 Praeterea, virtus infinita repugnat creaturae, sed si es set magnitudo infinita, ipsa haberet virtutem infinitam. quia secundum augmentum magnitudinis augetur virtus, vt patet 7. physicorum.

Sed ista non concludunt. Ergo Ad primum dicendum, quod loquendo de absoluta Dei potentia, tunc maior est falsa: posset enim Deus, si uellet vnum solum simplicem effectum producere, & omnes alios suos effectus annihilare, & tunc tolleretur omnis o do effectuum adinuicem, & distinctio eorum ab inuicem: sic eodem modo Deus posset, si vellet, sine implicatione contradictionis vnam solam magnitudinem infinitam producere, dimissis omnibus aliis effectibus, quae ad nihil aliud ordinaretur, nisi ad suam causam, & a nullo alio po sitiue distingueretur, nisi a sua causa.

Ad secundum dicendum, quod ibi committitur fallacia consequentis: quia proceditur a destructione antecedentis: quia cum corpus sit antecedens respectu magnitudinis, mala est consequentia, qua dicitur, non potest esse corus infinitum, ergo non potest esse magnitudo infinita: est etiam minor falsa; quia eo modo est trina dimensio de ratione corporis, quo modo bina dimensio est de ratione superficiei, & vna dimensio est de ratione lineae: sec sic est vna dimensio de ratione lineae, quod non includit de necessitate habere terminum. si. n. Deus faceret vnam longitudinem infinitam, & sine omni termino, non mi- nus illa longitudo haberet rationem lineae, quam linea terminata, & clausa infra duo puncta. Vnde habere esse terminatum secundum dimensionem longitudinis, non est de ratione lineae, vt linea est, sed est de ratione lineae ut finita est: sic in proposito habere esse terminatum secundum longum, latum, & profundum, non est de ratione corporis, vt corpus est, quamuis sit de ratione corporis ut finitum est.

Ad tertium dicendum; qudillud corpus potest esse mat hematicum, puta quantum sie qualitate: quia sicut Deus potest quantitatem separare a suo priori, puta a substantia, vt patet in sacramento altaris, sic posset, si vellet, eam separatim facere sine suo posteriori, puta sinequalitate: Ner oportet corpus mathematicum esse limitatum adcertos terminos figurales, cum sit principium in mathematica, que omni magnitudine accepta per intellectum, mathema ticus semper potest accipere maiorem. Posset etiam istudi corpus, si Deo placeret, esse quale & naturale.

Ad probationem dico, quod non est necesse omne cori pus naturale moueri motu locali; partes enim terre, quae sunt iuxta centrum, numquam localiter mouentur, quamuis alteretur. Coelum etiam empyreum nec mouetur fecundum locum, nec secundum alterationem, nec secundum aliquem alium motum: & tamen est uerum corpus naturale, inquantum naturale distinguitur contra matho maticum. Sic dato, quod illud corpus numquam moueretur localiter, posset tamen Deus ipsum calefacere & fri gefacere, & ceteris motibus alterationis transmutare: Etiam dico, quod quamuis corpus infinitum non possit circulariter moueri virtute finita: tamen virtute Dei infinita posset non solum in tempore; verumetiam in instanti totum circumuolui. Posset etiam Deus illud corpus mouere motu recto, quia posset Deus illud corpus mfinitu, permanente sua infinita quantitate ponere in loco finito: Sicut enim totum corpus Christi cum tota sua quantitate virtute diuina est sub qualibet minima particula specierum sacramenti; sic non video, quod repugnet potentiae diuinae quin corpus infinitum cum propria sua quan titate posset ponere, si vellet, sub vno grano miliij, & per consequens ipsum mouere ad motum illius grani: Si enim Deus non posset tollere resistentiam, qua dimensiones vnius corporis dimensionibus alterius corporis resistunt, tunc in sua natiuitate integritatem matris non conseruasset, nec in ascensione corpus suum per caelos transportasset Cum ergo 4. physicorum dicatur, quod qua ratione duo corpora possent esse in eodem loco, eadem ratione infinita, Deus autem vnum aliud corpus potest facere in loco grani milij cum ipso talt grano, sicut quilibet fide lis habet concedere, ergo & infinita, & per consequen¬s unum infinitum corpus potest facere in loco grani milij; quia infinita corpora multitudine faciunt infinitum corpus magnitudine, vt patet 3. physicorum. Etiam ratio non st ad propositum: quia corpus esse sine omni motu non mplicat aliquam contradictionem, sicut de facto apparet n caelo empvreo.

Ad quartum dicendum, quod potentia Dei absoluta non cogitur cuilibet rei infundere virtutem, & perfectionem cuius naturaliter est capax; posset enim Deus in materiam summe dispositam, si vellet, non inducere formam. Possei ergo Deus corpus infinitum in esse conseruare praeter hoc quod sibi tribueret virtutem infinitam.

Secundo dico; quod non possunt esse simul infinita multitudine specie differentia, praesupposito, quod sint essentialiter ordinata, quod addo pro tanto: quia vtrum per duinam potentiam possint esse infinita differentia spe cie non essentialiter ordinata. ad praesens non intendo tractare. Ratio istius secundae conclusionis est haec 1 Si actu essent infinita essentialiter ordinata a Dec producta, tunc actu esset vna creatura, cuius perfectio esset infinita. consequens est falsum, quia hoc solius Dei proprium est, cuius substantia etiam infinita est, probatur consequentia; quia in essentialiter ordinatis semper superius est perfectius inseriori. Cum ergo illa speciebus omnibus in illo essentiali ordine esset prior, esset in infinitum superior respectu infimae eiusdem ordinis; ergo ipsa esset in infinitum perfectior

2 Praeterea, in omni ordine essentiali oportet dare primum, quia in essentiali ordine non dato primo impos sibile est aliquid dari ceterorum eiusdem ordinis: sed im possibile est esse infinita in tali ordine, vbi datur primum; Maior patet: quia vbi non datur primum) ibi non potest dari medium, vel vltimum, nec per consequens ordo essentialis.

Praeterea, in ordinatis essentialiter quanto aliquid est superius, tanto simplicius, & hoc maxime in substantus separatis: si ergo essent infinitae creaturae essentialiter ordinatae, tunc vel suprema esset infinitae simplicitatis & simpliciter simplex, vel infima esset infinitae compositonis: nam quilibet gradus in ascendendo tolleret aliquide compositone, & per oppositum tribueret alique gradum finplicitatis, & econuerso in descendendo: ergo cun huiusmodi ascensus & descensus sit infinitus, si superior est aliquo modo composita, inferior erit in infinitum compofita, & si inferior est finitae compositonis, tunc superio; erit nullius compositonis.

Tertio dico, quod quamuis actu non possint esse producta infinita specle differentia, sunt tamen infinita in potentia a Deo producibilia.

Nam cum Dei potentia sit simpliciter infinita, & nullo effectu producto possit simpliciter exhauriri, ergo quacumque creatura data, D eus semper potest produmcere meliorem.

Praeterea, secundum quod dicunt doctores satis communiter, Deus habet in se ldeas infinitas, sed secundum quamlibet Ideam Deus potest producere creaturam, ergo &c.

3 Praeterca Aliquis intellectus creatus videns Deum si posset intendi in infinitum ipse, semper posset diuinam essentiam secundum gradum intensioris claritatis videce: cum ergo Deus possit semper creaturam creare, qua enes huiusmodi gradus clarius Deum uideat, huiusmodi autem gradus sunt infiniti, ergo in infinitum semper nobiliorem poterit producere creaturam

4 Preterea, perfectio creaturae consistit in quadam assimilatione ad suum creatorem, quia quanto magis Deqo issimilatur, tanto perfectior est: cum ergo nulla possit in effectu poni creatura, quae sit taliter Deo similis, quod non possit esse aliqua similior; ergo non potest aliqua poni in esse producto, qua Deus non possit producere perfectiorem.

Sed contra istud sunt quidam, qui ponunt, quod non possit in esse produci nobilior, seu perfectior creatura, quam suprema creatura, quae nunc producta est

1 Quia Dionysius, de di, non ait, quod creaturae procedunt a Deo, sicut numerus ab vnitate: sed est aliquis nu merus, inter quem & vnitatem nullum cadit medium, po ta binarius; ergo est dare aliquam creaturam, inter quam ipsum Deum nulla creatura poterit fieri media.

Praeterea, si Deus posset facere vltra supremam crea turam aliam nobiliorem, pari ratione posset facere vltra illam adhuc aliam nobiliorem, & sic non esset statusin praedicatis in quid, quod est contra philosophum primo poste riorum, vbi probatur, quod de necessitate est status, & in ascendendo superius, & in descendendo inferius, & in mediis

3 Praeterea, August. 12 confestait, Duo fecisti domine vnum prope te & aliud prope nihil: Sed si posset fieri nobilior creatura, quam facta sit, tunc Aug. non dixisset supremam nunc creaturam esse prope Deum.

4 Praeterea, si posset fieri nobilior creatura, quam facta sit, tunc mundus non esset perfectus, quia sibi deficeret huiusmodi perfectissima creatura

3 Praeterea 3. physic. dicitur, quod quando itur ad formam & perfectionem, tunc quantum conuenit esse in po tentia, tantum conuenit & in actu; cum igitur ascenden t do ad nobiliorem creaturam eatur ad formam & perfectionem, ergo si posset dari nobilior, ipsa iam actu esset e Praeterea, omnes creaturae continentur sub certis. generibus: sed omnia genera sunt finita, ergo repugnat species creaturarum esse infinitas.

3 Praeterea, Richardus 3. de tri ait, Sicut humanmi cor poris effigies est sinc capite, sic vniuersitas creaturarum sine nobilissima creatura: cum ergo vniuersum non debeat c carere capite, ergo actu habet nobilissimam creaturam.

Sed istud non valet, quia si repugnaret posse fieri noiliorem creaturam, vel talis repugnantia se teneret exrt parte creaturae, vel ex parte diuinae potentiae. Non primo: u modo, quia hoc solum repugnat ex parte creaturae, quod trahit creaturam extra limites creaturae: sed duplicare nobilitatem nobilissimae creaturae, vel triplicare, vel quo modocumque multiplicare, dum solum maneat finita, non trahit creaturam extralimites creaturae. Nec etiam repugnat ex parte potentiae diuinae: nam cum talis potentia sit idem quod diuina essentia; ipsa est illimitata & simpliciter infinita.

Ad primum ergo dicendum, quod similitudo non currit per omnes pedes; nulla enim similitudo de creaturis. otest ad diuina transserri, quin in multis claudicet. In hoc ergo est simile, quod numeri sic procedunt ab vnitate, quod vnitas tantummodo est simplex, & omnis nume cus est compositus, & quanto numerus est propinquior vnitati, tanto est minus compositus, & quanto magis ab eo distat, tanto est compositor Inthoc tamen, quod aliuis numerus sic respicit vnitatem, quod inter ipsum & vnitatem non cadit, nec cadere potest numerus medius, non est simile, quia quaelibet creatura quantumlibet per fecta distat in infinitum a perfectione diuina.

Ad secundum dicendum, quod talis processus in infinitum non est impossibilis modo, quo dixi in principio istius conclusionis: Quia autem philosophus dicit statum esse per se in predicatis cuiuslibet generis, verum est se¬ cundum modum, quem nunc in rebus videmus: sed quin Deus istum modum possit immutare, hoc verba illa non conuincunt: Posset enim Deus, si vellet, plures facere spe cies in eodem genere, & similiter alia rerum genera producere

Ad tertium dicendum, quod Augu per verba talia non in tendit diuinae negare potentiae, quin possit res sibi similio res producere, quam productae sint: sed vult Augustinus, que inter res ia productas est dare vnam naturam. Tangelicam, quae Deo magis propinqua est, & aliam, quae ab ipso magis elongata est puta primam materiam.

Ad quartum dicendum, quod mundus ex carentia illius nobilissimae creaturae creabilis non debet dici imper fectus: quia mundus non habet in se aliquam naturalem habilitatem passiuae potentiae, quae sit apta nata perfici hu iusmodi creatura: cum enim tales creaturae solum sint in potentia actiua creatoris, nihil deficit mundo spectans ad apsum mundum, ex non existentia huiusmodi creaturarum: hoc enim solum est de factione mundi, quod diuinae voluntati placet esse in mundo.

Ad quintum dicendum, quod illa proposito philosophi solum est vera de potentia naturali, sed mundus non est ad huiusmodi creaturas in aliqua potentia naturali, sed solum obedientiali.

Ad sextum dicendum, quod quamuis illa sint finita, quae videmus; posset tamen Deus si vellet producere infinita modo, quo dictum est.

Ad septimum dicendum, quoed Iy nobilissima non debet referri ad illud, quod Deus abioluta sua potentia producere posset: sed quantum ad illud, quod producere voluit quia, vt sic, pensatis solum naturalibus, tunc angelica natura est nobilissima: sed pensatis gratuitis cum naturalibus, tumo humanitas domini nostri sesu Christi est nobilissima crea tura, & haec est caput totius mundi

Quarto dico, quod saluo semper meliori iudicio, non videtur mihi, quod aliquam contradictionem implicet per diuinam potentiam actu esse infinita solo numero. differentia.

1 Quia quicquid Deus de entibus permanentibus ab eterno suceessiue producere potuit, hoc totum simul pro ducere potest, nisi huiusmodi simultas repugnet effectui, vel creaturam ponat extra terminos creaturae: sed Deus, si mundus fuisset ab aeterno, omni die potuit producere vnum lapidem quantum ad res materiales, vel vnam animam rationalem quantum ad res immateriales: ergo simul poterit talia producere, & per consequens infinita. Dixi autem in maiori de rebus permanentibus, quia Veri similiter apparet, quod si Deus causasset vnum motum ab aeterno, quod talem motum non posset simul producere; Dixi etiam quod non repugnet effectui: quia infinita actu esse quae specic differunt, & essentialem ordinem, ad se in uicem habent effectui repugnat: quia in essentialiter or- dinatis oportet dare primum medium & vltimum. Vbicunque autem actu talia signantur, non potest esse infinitas & repugnat per consequens, ac contradictionem implicat. talia actu esse infinita. Dixi tertio, vel creaturam ponat extra terminos creaturae, propter quosdam qui ponunt in dubium, vtrum Deus possit actu producere duas creaturas dissantes ab inuicem in infinitum secundum perfectio. nem, quia planum est, quod hoc fieri non potest, quia aut altera esset purum nihil, aut altera esset infinitae perfectionis actu, quorum vtrumque ponit, scu trahit creaturam extra terminos creaturae: Istorum autem nihil obstat de indiuiduis rerum materialium, siue etiam spiritualium, cum ipsa sint entia permanential, nec inter eos sit aliquis essentialis ordo.

2 Praeterea, non repugnat Deo producere actu infinitum magnitudine, ergo nec infinitum multitudine, maxime de his, quae solo numero differunt, antecedeus declaratum est in prima conclusione, sed consequentia de se patet.

3 Praeterea, Deus potest simul producere omnia indiuidua, quae possunt participare naturam alicuius speciei; sed talia sunt infinita, quia si essent in eerto numerd, tuno illis productis exhausta esset diuina potentia, & limitata ad aliquem certum numerum indiuiduorum eiusdem peciei.

4 Praeterea, expresse ponit Auic. & Agaxel, quod saltem in separatis a materia non repugnat actu esse infinita sole numero differentia

Sed contrarium istius conclusionis tenent doctores, s quamplurimum venerabiles, & arguunt sic. 1 Nulla species numerorum potest esse infinita, sed omnem multitudinem necesse est esse in aliqua specie numerorum, ergo nulla multitudo potest esse infinita Miior patet, quia numerus est multitudo mensurata por vnum, vt patet 10 metaphysicae: sed esse mensuratum repugnat infinito.

2 Praeterea, omne creatum comprehenditur sub certa intentione creantis, sed infinitum non comprehenditur sub aliqua certa intentione, ergo &c.

3 Preterea, sicut infinito secundum magnitudinem non otest esse aliquid maius, sic infinito secundum multitudinem non potest esse aliquid plus, sed omni producta multitudine potest esse aliquid plus, ergo nulla poterit esse infinita. Maior patet. Probatur minor: quia si esset aliqua multitudo producta, cui per diuinam potentiam non posset fieri additio, tunc diuina potentia esset totaliter exhausta,

4 Praeterea, si esset actu aliqua multitudo infinita, tume totum esset aequale parti, siue totum non esset maius sua arte, falsitas consequentis est nota. Probatur consequen tia: quia binarius est pars quaternarij, sed in mul titudine infinita tot essent quaternarij, quot binarij.

Sed nec ista concludunt. Ad primum ergo dicendum, quod minor est falsa; nam multitudo in plus se habet, quam numerus, alias non staret loco generis in descriptione ipsius numeri, & ideo non omnis multitudo est in aliqua specie numeri.

Ad secundum dicendum, quod sicut infinitum comprenenditur sub certa cognitione Dei, vt probaui in primo ibro, sic etiam, si Deus vellet ipsum producere comprehenderetur sub certa intentione Dei.

Ad tertium dicendum, quod, vt patet per Commenta torem 12 metap. ex hoc non dicitur alicuius potentiam di minuta: quia non facit. quod impossibile est esse factum; Et quia data multitudine simpliciter infinita, tunc impos sibile est fieri, vel etiam factam esse maiorem: ideo potenia Dei non debet dici diminuta, vel exhausta, si non posi sit facere maiorem multitudinem: quia illud non posse non procedit ex impotentia Dei; sed ex repugnantia ipus effectus.

Ad quartum patet per ea, quae dixi superius in secundo articulo in solutione septimi argumenti. Nam propor tio totius non potest argui ex comparatione, seu propor. tione partium, nisi partes sint tales, quod sint proportioatae tali toti: Sed quaternarius & binarius non sunt partes proportionatae multitudini infinitae, ergo ex eorum. ad inuicem comparatione nihil potest argui de multitudine infinita.

Ad argumentum principale nego minorem, Ad proba. tionem dico, quod cum potentiae rationales, seu intellectuales sint ad opposita, ideo Deus cum agat per intellectum & voluntatem, in eodem instanti, quo agit potest son agere, non quod possit agere & non agere simul con iunctim: sed disiunctim: quia potest hoc, uel hoc, unde in illo priori natura, quo Deus praehabuisset effectum antequam produxisset praeeligere, potuit alteram partem libere, & secundum suam ele ctionem producere, uel non producere.