Providentia

PRouidentia diui na. quid sit. Nota secundum Ric. super i. dif xxxix. concor. Tho. ibidem. Quod sicut Boetius. v. de consol. et Isido .x. Etymo. li. c. xv. dicunt Prouidentia dicitur quasi porro id est alonge videre: quia de ab eterno videt. Unde prouidentia divina ait Boetius Est ratio in summo omnium principe constituta: quae cuncta disponit.

¶ Item Damasce. li. i. c. xxviii. dicit. Prouider tia divina est voluntas dei: secundum qua omnia in finem conuenientem: deductionem accipiunt. Itaque prouidentia quad cura que ex deo est: ad existentia scilicet vt in finem conuenientem deducantur. Hec ille.

¶ Quomodo differunt prouidentia. scien tia. et dispositio. Nota secundum Tho. e. dist. xxxix. q. ii art. i. quod sicut videmus Artifex praeconcipiendo artificiati suum Primo considerat finem. puta vt faciat domum ad habitandum. Secundo considerat ordinem rei. et ordi nem peartium adinuice scilicet quod fundamentum quale ponat sub pariete. et parietem sub tecto. et domus diuisionem ¶ Tertio considerat ea quibus promoueatur ad consecutio nem finis debito modo et conuenienti. Unde excogitat tol¬ lere impedimenta apte inhabitationis. puta ne fiat domus tenebrosa etc. Fenestras excogitat et ianuasi etc. Similiter ne domus corruat: cogitat sustentamenta per appenditias et huiusmodi.

¶ NMon talis excogitatio de domo: ratione cognitionis nominatur scaia

¶ Item ratione ordi nis excogitati vocatur dispositio. sed rioione eorum qua pro mouent in finem: dicitur prouidentia. Prouidus emim dicitur: quad bene coniectat de conferentibus in finem. et de remouendis his qua impedire possunt finem.

¶ Ad propositum. suo modo in deo scatia dicitur: secundum quod deus habet cognitionem omnium quacunque facit et vult. Sed dispositio dicitur ratione ordis quem ponit in rebus: secundum quod vniuersum ordinatur in deum. Prouidentia vero dicitur: secundum quod rebus ita ordinatis tribuit ea que ordinem conseruent: in deum dirigendo

¶ Utrum prouidentie divine subsint omnia. Ad hoc secundum Ric. e. dis. xxxix. et Tho. ibidem art. ii q. ii et Bona. aliosque. Nota quod hec questio fere ab omnibus vetilata est: etiam philosophis. Et quidam posuerunt mundum casu esse factum. et sic nihil regi diuina prouidentia: sed omnia casu contingere. vt hoc posuit Democri. et Epicuri tenent etc. Alii autem pes suerunt mundum regi divina prouidentia quae ad aliqua: sed non quo ad omnia. praesertim indiuidua alia ab homine. sicu Rabbi Moyses: dixit divine prouidentie non subiace re: nisi homines. Sed he positiones erronee sunt

¶ Unde secundum veritatem catholicam Ad hanc quaestionem ponitur conclusio. quod omnia subiacent divine prouidentie. Probatur scripture auctoritate. Sap. xii. Non est alius deus quam tu. cui cura in de omnibus. Item Math. x. Christus dicit quod nec passer cadit sine patre celesti super terram. et capilli capitis hominis numerati ste. ergo omnia est mima subsunt prouidentie divine.

¶ Secundo probatur doctorum dictamine. Nam Aug. iii. de trini. dicit quod nil fit nec visibile nec intelligibile in mundo: quod non de aula summi imperatoris scilicet dei. Aut iubeatur. aut permittatur secundum ineffabilem iusticiam penarum et praemiorum. gratiarum et meritorum. Hec ille. Idem ix. de ciui. dei. c. xiii. dicit. Prouidentia dici summi: et non fortuita temeritate regitur mundus. et .x. de ciui. dei. Refert etiam Platonem philosophum id dixisse. quod ad omnia etiam terrena partingit dei prouidentia. Ex quibus patet propositum.

¶ Tertio probatur ratione secundum predictos doc. quia certum est quod deus est rex omnipotens: et omnisciens et optimus. Ideo sequitur quod in regne talis regis: nil geritur sine eius prouidentia. quia cum sit omnisciens: omnia scit ordinare et dispo nere. Et cum sit omnibonus et optimus. non n si rectum ordinem et bonam dispositionem vult fa cere in omnibus. Et quia est omnipotens potest hanc dispositionem exequi. ergo etc. Proinde Sap. vii. At tingit a fine vsque ad finem fortiter: suauiterque disponens omnia etc. Sed aliqua dubia subsequentur

¶ Quomodo deus habet prouidentiam de brutis. cum Apostolus. i. Corum. ix. dicit. Numquid de bo pus cura est deo. Respondetur secundum Rich. supra quod Apstolus non intendit quin sit cura deo de bobus generalis: sicut et de brutis omnibus est vtique cura deo: vt sint et conseruentur ac viuant etc. sed intedit quod de illis non est cura specialis: sicut de homnibus quibus prouidet spe cialiter de gratia et glora consequenda. Et quia bruta non sunt ordinata ad huiusmodi. ergo etc

¶ An etiam mala sint subiecta pro uidentie divine:

¶ Arguitur quia secundum Dam. li. i. Di us non est prouisor eorum quarum non est factor. sed deus non est factor mali nec autor eius vt dicit Augi. li. lxxxiii. q. ergo videtur quod deus non habet prouidentiam de malis quae milta fiunt in mudo. vt videmus tam in naturalibus scilicet quod estates sunt pluuiose. et hyemes sicce. etc quam in homonibus scilicet quod peccores prosperantur. et iusti terbulam tur ab impiis. et huiusmodi

¶ Ad hec respondetur secundum. Rich et Tho. supra. quod omnia tam bona quam mala diuine prouidenm tie sunt subiecta. Nam dicit apostolus Rho. xiii. Que si a deo: ordinata sunt. ergo quicunque sunt vel fiunt in mundo: ordinata sunt. eo quod sunt a deo: vel Iubente: vel per mittente. Uerum tamen ratio ordinis non apparet nobis in multis. Sed a deo scitur. Sicut medicus scit quare qui busdam egris vel sanis dat quandoque calida vel frig da: quod ignorans artem: miratur vt dicit Boec

¶ Det ergo quod omnia tam bona quam mala quae ad ordinem subsunt diuine prouidentie Nam dei prouidentia per se est circa be na vt illa omnia habeant ordinem ad deum. et etiam inter se mutuo. Sed circa mala est per accidens diuina pro uidentia vt permittat talia fieri propter aliquod bonum exinde eliciendum. Sicut culpe mala: licet non sit eo rum autor: tamen permittit dei prouidentia: ordinando ad iustam penam vt manifestetur iusticia dei. et ad commendandum eminentius oppositum bonum. et aduersa ordi nat ad primia iustorum. etc. vt de his latius patuit vbi Malum. §

¶ Quid de actibus liberi ar. quo talia subsunt prouidentie dei: cum liberum ar. non est deturminate ordinatum ad vnum: sed ad vtrumlibet: se prouisum a deo est illud quod est determinatum ad aliquod certum. Unde Damascis. li. i. c. xxviii. dicit quod ea que fi unt a nobis non sunt prouidentie: sed nostri liberi at

¶ Respondetur secundum Rich. et Tho. Ibidem quod Damasc no negant huiusmodi quaen sint etiam talia quecunque: sub iecta diuine prouidentie. Sed vult quod non sunt tantummod diuine prouidentie: cum sint etiam nostri liberi arbitrii Quod quidem liberum arbitrium: etsi per se ordinatu sit ad vnum scilicet ad bonuncquia Ratio semper deprecatur ad optima i. Ethicorum) Tamn ita ordinatum est quod deficere potest a bono. vnde talia sunt nostri li. beri arbitrii simul cum diuina prouidentia. Quia ergo nostra prouidentia continetur sub diuina. uidentia: nam gratia dei assistente: semper eligimus bonum: et illa desistente: eligimus malum. vt patet ex definitione liberi arbitrii data a Mag stro in secundo. ergo etc

¶ Quid de Casualibus et fortum tis. Respondetur secudum Rici. e. di. xxxix. ar. ii quod sicut doce Aug li. lxxxiii. q. Nihil fit in modo a causau vel fortuma omnio vel totaliter: ita quod illud non fiat a deo vel eius voluntate iubetelis permissione ipsius. vt ptunit etiam. supra. §. et. Unde quamuis multa fiant in modo a causau vel fortuma vt dicit philosoph ii. phy. et. vi. metaphy. et hoc per comparationem ad causas secundas. tamen per comparationem ad deum: qui est causa prae ma et vniuersalis: nihil fit sine dei prouidentia. quae licet sit infallibilis et inuariabilis ex parte dei: tantu non imponit necessitatem rebus. Et quia effectus sequi tur conditionem sue cause secunde et proxime. ideo tale dicitur fieri a casu vel fortuna. Sicut sanatio dicitur fie ri per medicinam: quamuis fiat per medicum principalius. et principalissime fit a deo. Ideo psalm. dicit. Bespondic anima mea dominum. qui propitiatur omnibus iniquitatibus tuis. qui sanat omnes infirmitates tuas

¶ Ad idem comcorditer Tho. lib. iii. contra gentiles dicit. Et ponitur exemplum. Quod quand aliquis fodiens in agro vel transiens in via: praeter intentionem suam inuenit the saurum quem non quesiuit. hoc sibi accidit a casu vel for tuna. sed tamen non sine prouidentia vel cognitione dei fit. licet fiat praeter intentionem inferioris scilicet talis hominis. Sicut emim quando dominus mittit seruum ad aliquem locum: et ad eundem locum illo ignorante mittit alium seruum. tunc concursus istorum seruorum adinuicem: li cet sit fortuitus respectu seruorum. vtpote praeter in tentionem vtriusque serui. tame respectu domin ipsorum non est fortuitus: quia non est praeter intenti onem talis domini mittentis. sic in proposito

¶ Concludi tur ergo: quod respectu dei qui prouidet omne bonum. et omne quod in mundo euenit praecognouit. nibil fit e fortuna vel casu sine prouidentia dei: vel causante principaliter vel permittente. Unde omnia prospera et omnia aduersa principaliter fiunt a dei prouidentia. etiam quantum ad minima. Ideo Prouer. xvii. scribitur. Sor tes mittuntur in sinu. Lyra id est in occulto. vt recipiantur fortuitum. sed a domino deo temperantur: quia ex dei pro uidentia prouenit quod talis sors cadat super talem etc.

¶ Quid de necessariis. quo circa talia est prouidentia diuina. cum secundum philosophum. vi. Ethi. c. viii. Prouidentia est circa ea de quibus est consi liari. Nullus autem consiliatur de necessariis que in possibilia sunt aliter se habere. vt dicit philosophus ibidem. ergo etc. Respondetur secundum eun. Rich. e. di. xxxix. primi. quod nihil creatum per comparationem ad deum: est de necessitate Nam quamuis aliqua quo ad causas secundarias comparando: eueniant de necessitate: quae non subduntur humane prouidentie. Ideoque per virtutem humanam non potest fieri aliter. puta quod homo moriatur aliquand de necessitate communis legis. vel diem fieri cras etc. De huiusmodi ergo non est consiliari. Uerumtamen etiam huiusmodi et quecunque alia sunt subdita diuine prouidentie: quia deus mundum et ordinem partium mundi voluntarie fecit. et voluntarie dirigit ac conseruat. non de necessi tate. ergo sicut vult: potest immutare vel non. quia sue prouidentie et voluntati sunt omnia subie cta etc.

¶ Utrum deus omnibus prouideat im mediate per seipsum: Respondetur secundum Richar. ea. distin. xxxix. q. vlti. Quod prouidentia dei accipitur du pliciter. Uno modo pro ratione ordinis rerum in finem suum. quae ratio est in summo omnium principe constituta et sic planum est quod deus omnibus immediate prouidet: quia in suo intellectum immediate habet omnium rationem etiam mini morum. Isto modo intelligendo: Greg. morals. li. xxiiii icit. Quod deus mundum per seipsum regit: quoniam per seipsum condidit. Secundo modo prouidentia divina accipitur pro directione et admistratione hus ordis: qua gubernatio dicitur. Hec puidentia dependet ex prouidentia primo modo dcam. et sic deus quibusdam prouidet mediantibus aliis: quia inferio ra gubernat per superiora. Unde Aug. vii. de ciui. dei icit Cura de nobis ad nos minstrata est per angelos. Idem. iii de trini. c. iiii. docet quod deus tamquam summus rer in celesti sede velut in domo sua praesidens: inde quapusdam ordinatissimis motibus creature. primo piritualibus deinde corporalibus per causata diffundit quemadmodum corpora inferiora et grossiora per supe riora et subtiliora regantur. et omnia corpora per spiritum vite. et spiritus vite irrationalis per rationalem. et spiritus rationalis pesertor id est peccator: per spiritum rationalem iustu. Illeque per ipsum deum: ac sic vniuersa creatura per suum creatorem. Hec ibi.

¶ Ad idem est etiam philosophus. i. metheo. dcit. Totus iste mundus inferior contiguus est lationibus superioribus: vt inde tota eius virtus gubernetur etc.

Sed quare deus mediate vult gubernare creaturas; Respondetur secundum. e. Ric. Ibidem. quod hoc non est propter defectum virtutis diuine: quia posset eque per seipsum immediate facere. sed propter abundantiam bonitatis qua vult deus vt dignitas sue causalitati aliquo modo communicetur etiam creaturis. Nec inde dimi nuta est maiestas virtutis et excellentie dei: quia huiusmodi mediata gubernatio non excludit: quinetiam immedia te per seipsum deus gubernet cuncta. sicut et illum effectum quem deus producit mediante causa creata: etiam immedia te producit. Unde generaliter tenendum est. quod omnis effectus qui est a deo mediante causa creata: est a deo mediate et immediate. Hec Rich.

¶ Utrum deus equaliter habeat prouidentiam circa omnia. Respondetur secundum Tho. in scrip. primi. di xxxix. q. ii ar. vl. quod quamuis omnia sint divine prouidentie subiecta. tamen non eodem modo: sed secundum conuenientiam vniuscuiusque rei debitam: prout nata est consequi finem ad quem est ordinata iuxta gradum suum. Alio quin prouidentia divina destrueret ordinem rerum. cum tamen Dio. iiii. de di. no. dicat. quod non est prouidentie divine naturam destrue re: sed saluare. Unde quasdam res instituit sic. Primo ergodu scilicet vt haberent bonitatem secundum conditionem natu ralem tantum sui esse. Secundo alia instituit in altiori gradu. scilicet vt haberent esse et viuere. Tertio alia: vt haberent esse viuere et sentire. Quarto alia: vt haberent esse viuere sentire et intelligere. Et vnicuique prouidit iuxta gradum suum. ita vt si malum contingeret ex defectu alicuius nature: hac ordinaretur in bonum alicuius: sicut videmus in corruptibilibus quod corruptio vnius. scilice forme: est generatio alterius. libro de generatione. Item in brutis que instinctu nature aguntur. malum quod accidit recompensatur per bonum nature: non per bonum. praemii. sicut quod mors musce est victus aranee. et mors animalis vita lupi vel leonis aut corui et huiusmodi. Denique in melioribus creaturis: vt in habentibus li. berum arbitrium vertibile in malum. hac ordinauit in bo num iusticie. culpam iuste puniendo. et ad correctionem delinquentium: et ad meritum patientie iustorum. et sic de aliis quae non sufficimus explicare. Unde patet quod deus habet pro uidentiam inequalem: quia circa bonum quasi intentum: et circa malum vt non intentum: nisi per accisens permissum. et cir ta omnes creaturas variis modis secundum gradum illorum pecealissime autem circa homines quos elegit ad peatitudinem etc.

¶ Sed quomodo scriptura dicit equalem prouidentiam dici de omnibus vtet Sap. vi. Pusillum inquit et magnum ipse fecit: et equaliter illi cura est de omnibus Respondetur secundum Bon. e. di. xxxix. circa lit. quod ly equaliter: non priaat ibi ordinem divine distributionis. sed privat acceptionem persone. Unde ly equaliter secundum Lyram dicit ibi equalitatem proportionis: quia prouidet deus vnicuique secundum conue nientiam sue nature: licet secundum diuersos effectus. et insuper homnibus pusill id est pauperibus. et magnis id est diuitibus. sine acceptione personarum equaliter cura est vt saluet pau perem sicut diuitem. vel peccantes puniat secundum exigen tiam operum.

¶ Sed omne ordine prouidentie Nota secundum Guil. in i. di. xliiii. quod divina cognitio prouidet in primo signo: ad disponendum de his quae sunt necessaria in mundo Archetypo: in quo est rerum omnium esse ideale. et in hoc signo est necessitas. quia quicquid habet in deo ideam: non otest non ideari. Unde idee non possunt non esse. Dato enim quod ab eterno deus disposuisset extra se nil producere: cum omnia extra deum sint contingentia. adhuc in ipso deo in esse ideali mundus lateret pulcerrimus. Secundo signo. determinatio voluntatis: est de contingentibus a deo certitudinaliter praeordinatis scilicet bonis. vt de christi incarnatione. futuro iudicio. et sic de aliis. Tertio signs de contingentibus malis: que permittuntur. et huiusmodi. sicut clades. bella etc.