Dies

Ies primo: In qua claret magna dei charitas qui nobis instituit diem specialem ad seruiendum sibi.

¶ Ideo queritur

¶ Quando incipit festum. Respon deo vt colligitur ex glo i it c. quoniam. extra de feriis. et glos. in c. pronunciandum de conse. dist. iii. Quod diuersis respectibus diuersis horis incipit. Quo enim ad officium incipit in vesperis. quo ad esum carnium incipit a termino cene. Terminus vero cene est media nox: ita quod si sequens dies sit dies ieiunii vel feria sextatunc cena praecedenti non licet comedere vltra mediam noctem. Et sic quo ad ieiunium dies incipit a media nocte. Quo vero ad cessationem ab operibus seruilibus secundum Panor. in. c. i. de feriis. incipit secundum consuetudinem patrie. Et ideo si est consuetudo quod incipiant festare in mane tenenda est: dummodo cessent vsque ad aliud mane. Si in sero sic debet seruari.

¶ Notandum tamen quod consuetudo potest determinare quae hora sit incipiendum festum non tamen potest diminuere quinad minus. xxiiii. horis cessemus ab operibus serui libus semel in hebdomada. quia sic est de iure diuino: quod consuetudo non potest diminuere licet posset augere Ideo male faciunt artifices qui in vigilia laborant vsque ad mediam noctem festi. et iterum post festum surgunt ad opus ante mediam noctem.

¶ Queritur: quelibet dies quot miliaria continet: Respondetur quod secundum leges. xx. vt l. i. ft. si quis. Et. fi. de ver. sig ilet in itinere. Et quodlibet miliare habet mille passus. et quilibet passus quinquepedes. In contractibus autem standum est arbitrio bont viri qui tamen a communi consuetudine non debet recedere cum sit optima interpres legum. extra de consuetudi. c. Cum dilectus.

¶ Queritur: diebus festiuis a quibus est abstinendum: Respondetur quod ab omni opere seruilinon solum peccati sed etiam mechanico: sicut agricultura. vt dicitur in c. licet. de feriis.

¶ Procuius intelligentia

¶ Notandum secundum Rich. in. iii. di. xxxv. ar. iii. q. iiii. quod opus seruile dicitur tripliciter. Aliquando materialiter solum: sed formaliter liberum. vt verbi gratia. Scribere non propter lucrum temporale: sed ad edificationem animarum vel propter diuinum cultum et huiusmodi. Et istud non prohibetur imo conceditur. vt patet extra de feriis. c. conquestus. vbi causa pietatis permittuntur quae alias prohibentur

¶ Secundo dicitur opus seruile formaliter sol¬ lum. vtpotecum adumotatus cogitat de his qui die crastina debet ponere propter lucrum temporale. Similiter rusticus de aratione terre vel ordinatione boum: quae licet debeamus in festo denitare. non tamen ista cogitans peccat mortaliter: nisi sit tanta quod excludatur vacatio quae debetur diuino cultui.

¶ Tertio dicitur opus seruile materialiter et formaliter. sicut dem opus corporale ordinatum ad lucrum temporale quod in pcepto prohibetur. et faciens peccat mortaliter: nisi excuselr propter aliquod ex his quattuor. Primum si est operis paruitas. vt domum scopare

¶ Secundum si est operis necessitas. sicut cibi praeparatio. Tertium cordis pietas. vt pauperi domi portare fruges vel ligna. Quartum puplica vtilitas. vtpote pro pace: concordia vel pro ponte et huiusmodi. ita tame quod diuina audiant.

¶ Queritur iterum Quibus est insistendum in diebus festis: Respondet textus de conse. dis. iii. c. ieiunia. Die autem dominica nihil agendum est nisi deo vacandum Nulla operatio in die illa sanctam agatur: nisi tantum hymnis psalmis et canticis spiritualibus dies illa transigatur. Hec ibi. Et licet talibus sit insistendum: non tamen de praecepto. nisi in his quattuor subsequentibus.

¶ Primum vt conteratur vel altem atteratur de peccato mortali commisso. alias peccat mortaliter. Quod probatur: quia de praecepto tenemur vacare deo in aliquo hora diei festi. Sed hoc facere non potest qui est in mortali nisi de eo conteratur vel atteratur. Propterea dicitur Leuit. xxiii. Sabbatum requietionis est. affligetisque animas vras. Et hoc est de praecepto ei qui scit se esse in mortali peccato de eo vero qui nescit apud aliquos est dubium. Sed tenendum est quod et ille tenetur. quia sicut praeceptum de dilectione dei quantum ad actum interiorem non semper obligat sed soum quando materia occurrit: praectice non speculatiue scilicet cum consideratur deus vt diligendus vel non diligendus: tenetur homo iudicare deum vt diligendum et diligere. Sic et peccatum mortale commissum si menti occurrit praectice velunt materia delectationis vel detestationis: tenetur homo udicare detestandum et detestari secundum Petrum de pal. i. iiii. et Alex. de ales. ii ii tractatu de negligentia. q. viii. dicit. Quod quando peccator cogitat de peccato suo quod sit tam ma um et graue et conuertitur super ipsum et excitatur a gratia dei ad conuertendum. quia hoc modo excitat eum: quando facit peccatorem coritare de peccato suo. tunc tenetur actu dolere de illo Etsi non dolet et nos

¶ Iteritur tunc peccat per negligentiam. et innouatur peccatum aiiquod quod est negligentia mortalis. Sed iunon est locus et tempus vt homo voluntatem suam conformet diuine: Respondet sanctus Bona i i. di. vl. quod est quando visitat peccatorem interiori locutione vel exteriori praedicatione. vel aliquo tali in quo est opportunitas redeundi ad cor. Tunc si negligat incidit in contemptum et omissionis peccatum. Sed in diebus festiuis est tempus opportunum redeudi ad corergo tunc peccator tenetur conteri

¶ Secundum quod tenetur quilibet in die festo est: vt audiat missam integram. vt habetur de conse. dist. i. Omnes fideles. et c. missas. Dicitamen Rich. in quodlib. quod si ex vero contemptu omittat vel interpretatiuo est mortale. Et vocat contemptum interpretatiuum quando sine aliqua causa non audire missam se assuefacit. Legitina vero causa potest esse corporalis infirmitas vel habere pueros tenellos vel infirmos. aut consuetudo patrie. quae habet vt aliquo mortuo illi quorum erat non egrediantur ad trmprus Similiter ne puelle nubiles ducantur ad missam: dummodo non ducantur ad choream et spectacula. alia non excusantur. similiter castellani vel timor inimico rum: vel aliquid aliud quod secundum rectum iudicium legitima causa debeat appellari. Si autem omittit audire missam aliqua animi passione vel pigricia. vel sine causa rationabili: si tamen hoc non est assuetus est veniale peccatums. set si legitima causa erit nullum peccatum. Sed si consucuit ante finem misse recedere: erit peccatum mortale: propter praeceptum etc

¶ Tertium ad quod tenctur quis in die festo est: vt faciat orationem. Quod sic probatur. Non tenetur de iure naturali ad omnia illa sine quibus dictante ratione recta non posset salutem consequi. quia dicit philosophus ii philosophicorum. quod finis imponit necessitate his quae sunt ad finem. ita quod ea necessitate qua quis vult aliquid: simili ne cessitate vult ea sine quibus tale quid non potest habere Sed homo non potest salutem consequi sine oratione: dicente domino Lucexviii. Oportet semper orare. Super quo Chrys. Oporta: inquit necessitatem dicit: tamen communit. quia christus gratiam non dat nisi petatur. quod patet a contrario sensu illius Io. vi. Petite et accipientis. Ergo cum sine bona operatione nullus possit saluari. teste psalmus. quia ille habitabit in tabernaculo dei qui operatur iusticiam. et bona operatio non possit esse sine oratione. ergo patet propositum.

¶ Confirmatur Exodi. xx. Memento vt diem sabbati sanctifices. quia sine oratione fieri non potest. hoc est indubitatum quod omnes tenentur orare quibus statuti sunt dies festiui: in quorum aliquibus horis tenentur orare. Si vero quis audit misam attente in die festo sufficit illi.

¶ Quartum ad quod tenetur quis in die festo est vt audiat praedicationem si est qui praedicet. quod verum est de illis qui nesciunt necessaria ad salutem. Excusat etiam causa legitina. vt supra dictum est de auditione misse. alias sciens necessaria ad salutem et omittit audire praedicationem cum scandalo pusillorum. Similiter nesciens necessaria ad salutem consuetudina rie non audit mortaliter peccat. Ideo dicitur de conse. di i. omnes. Sacerdote in ecclesia verbum dei faciente qui egressus de oratorio fuerit excommunicetur. Non enim excommunicatur quis nisi pro mortali.

Dies secundo. Dominica quomodo debeat obseruari: dicitur extra de feriis. c. i. Omns dies dominicos a vespera in vesperam cum omni veneratione decerni mus obseruari: et ab omni illicito opere abstinere. vt mercatum in eis non fiat nec placitum. neque aliquis ad mortem damnetur vel ad penam iudicetur. nec sacramenta nisi pro pace vel alia necessitate prestentur. Hec ibi. Que quidem non sunt ita stricte intellugenda quin ipsa die liceat aliqua seruilia opera facere. puta coquere cibos: scopare domum. Uel si alio tempore fieri nequeunt mactare houem vel vendere victualia necessaria. vel cursores ire per viam: aut facere mercantias. exceptis dominicis diebus et solennita tibus maioribus Aut si necesse fuerit bellare. aut segites vel fenum de agro com portare ne pluuia destru¬ at. Et de similibus idem iudicium habeatur.

¶ Queritur igitur cur sabbatum in diem dominicum est translatum: Et videtur quod non potuit fieri. Quia dicit Augustinus. Si aliud iubeat proconsul et aliud imperator: contempto proconsule imperatori est obtemperandum. Deus ipse praecepit obseruatipnem sabbati. Exodi. xx. dicens: Memento vt diem sabbati sanctifices. Obseruationem vero diei dominice praecepit ecclesia subdita deo. extra de feriis. ca. i. omnes dies dominicos. ergo videtur quod deo sit magis quam ec clesie obediendum. Respondetur secundum sanctum Tho. ii. ii. q. cxxvii. Quod in praecepto sabbati aliquid erat morae scilicet sanctificatio siue ab operibus ciuilibus cessatio. Et hoc totaliter manet in noua lege. quia naturalis ratio dictat: quod homo aliquando intendat cultui diuino. Aliquid vero in sabbati obseruatione erat iudiciale. puta quod qui violaret sabbatum lapidaretur. vel quod cibus pararetur die praecedenti. Et hoc recessit partim et partim manet. non ex obligatione legis: sed ordina tione ecclesie. Ideo non ta stricte seruatur nec sub tali pena. Aliquid vero in sabbato erat cerimoniale: vidlicet obseruari diem septimum. et hoc totaliter recessit quia sanctificatio sabbati de se non magis valet ad colendum deum quam sanctificatio dei dominice. vel alterius. Et propterea obseruatio sabbati inquantum erat cerimoniale recessit. quia qui sabbatum obseruaret factis profiteretur quod christus nondum esset incarnatus: mortuus et sepultus. Unde sabbatum merito est trans atum in diem dominicum propter tres rationes. Primo ratione signati melioris. quia sabbatum secundum litteralem sensum significabat requietionem ab opere creationis. iuxta illud Gen. ii. Requieuit deus die abbati ab vniuerso opere quod patrarat et benedixit diei sabbati et sanctificauit illum. quia in ipso cesauerat ab omni opere suo. Dies autem dominica signis ficat cessationem ab opere recreationis siue redenptionis. quia christus deus noster compleuit opus redemptionis feria sexta. et sabbato requieuit in sepulcro. die vero dominica resurrexit ad vitam gloriosam

¶ Secundo sabbatum merito est translatum in diem dominicum ratione facti melioris. quia meliora factam sunt die dominico quam sabbato. Nam die dominico munm dus sumpsit exordium. Tum quia in ipsa die angeli ad deum sunt conuersi. Tum quia in illa die manm data data sunt filiis israel. Tum quia christus in ipsa resurrexit. Tum etiam quia in ipsa spiritu sanctum misit apstolis in signo visibili. sicque confirmauit vt esset sabbatum sabbatorum et festiuitas festiuitatum.

¶ Tertio sabbatum est translatum in diem dominicum ratione figure melioris. Nam sabbatum in sensu spirituali aliquid figurabat ad fidem pertinens. sicut requiem christi in sepulcro die sabbati. Ideo deus praeceperat filiis israel vt quiescerent diesabbati. et cum illa quiete figurarent requietionem christi in sepulcro die sabbati. Ideo dicit dominus Exechiel. xx. Dedi eis sabbata mea vt sint signum inter me et eos. Quoddum vero sabbatum figu¬ rabat ad spem pertinens vtrequiem perfectam in gloria eterna que tunc in veteri lege nondum fuit impleta. modo autem impleta est die dominico in christi resurrectione. Quoddam denique sabbatum figurabat ad charitatem pertinens. vt cessationem a peccato quae maxime debet obseruari in die dominico

¶ Ad argumentum vero dicendum Quod idem deus quae praeceperat obseruari diem sabbati: ipsum transtulit in dienim dominicum per sanctos patres quibus inspirauit qui et facere bene potuit dicens Mar. ii. Sabbatum propter hominem factum est: et non homo propter sabbatum. Itaque dominus est filius hominis etiam sabbati Ideo merito sabbatum est transsatum in diem dominicum. Quod olim praedixerat Dauid dicens. Hec dies scilicet dominica qua fecit dominus scilicet Iesus sua resurrectione celebrem nobis: exultemus et letemur in ea des uote. Sanctus vero Bonauen. in. iii. dis. xxxvii. tangit vnam aliam causam quare sabbatum est translatum in diem dominicum. Amotionem scilicet erroris. quia secundum gertiles dies dominicus primus est. cum principio illius diei incipiat dominari principalis planeta (t dicunt scilicet Sol. propter quod vocabant eum diem solis. et exhibebant eni venerationem. Ut igitur ille error excluderetur et reuerentia cultus soli deo exhiberetur prefixa fuit dies dominica. in qua populus christianus vacaret cultui dei et praetermitteret negocia terrena. Cetera require liro. ii. Dies. vbi agitur de creatione rerum