Fortuna

¶ Fortuna del fortuitum et casuale.

¶ De his Quid sit quodlibet horum et quomodo differat hec inter se Nota secundum Guil. in. ii di. xxxvii. quod fortua ab Aris. ii. physicorum diffinitur. Est inquit causa per accmstens eorum quae fiunt extra semper et frequenter in agentibus a proposito et propter finem Ubi tanguntur tria. Primum ex parte cause est icientis. dum dicit. Est causa per accntens in agentibus a proposi to. Unde non debet dici causa per accidens sicut album dicitur causa domus edificate ab albo. sed intelligitur ratione effectus. quia scilicet praeter effectum intentum aliud accidit. puta dum quis intendens fodere puteum: accidit inuenire in terra thesaurum. Secundo tangitur causa finalis. dum dicit In agentibus propter finem. quia si ages nihil intenderet sicut quis fricans harbam absque deliberatione. hoc non diceretur fortuma proprie. Tertio tagitur modus huius cause dum dicitur in his qui fiunt extra semper et frequenteri est quae raro eueniunt. Et secundum doc. subti. in i. di. ii. q. vii. Istud Raro: non comparatur ad tempus: sed ad causam Dato enim quod quotidie fodiens praeter intentionem inueniret thesaurum: fortuna diceretur. Sed ideo raro: additur in diffinitione. quia quo ad causam est raro: eo quod id fodiens non intendit

¶ Denique ibidem Philosophus Casum diffinit di. Casus est causa per accntes in his que fiunt raro praeter intentionem in agentibus a natura. Unde in hoc differt casus a fortuna. quia casus proprie capiendo solum est in agentibus a natura scilicet dum aliquid accidit praeter intentionem. Sicut quando puer nascitur cum sex digitis quod non intendebat natura. sed Fortuna proprie est in agentibus a proposito: vt dictum est.

¶ Sed quomo differunt inter se ista scilicet fortuna et Fatum et Casus: Causa: et Occasio. Nota secundum e. Guill. supra simulque etiam Bonauem. in i. di. xlvi. q. iii. quod differunt sic. Nam vt dicit Boecius. iiii. de consol. est dispositio diuine prouidentie inrebus. et sic non est praeter intentionem. Sed in fortuna et casu effectus accidit praeter intentionem. ergo differt fatum ab illis

¶ Item Casus secundum e. Boe. v. de consol. est inopinatus rei euentus causis concurrenm tibus ob aliud inceptis. Et differt a natura in agendo a natura. Fortuna autem a proposito et propter finem vt patuit supra. Rursus Causa est que efficit aliquem effectum secundum intentionem. dum ex intentione. medicus curat infirmum. Occasio vero nec per se efficit causatum: nec intendit. sicut dum quis ex verbo alicuius inconsulte dicto alteri scilicet petro: alius scilicet paulus irascitur. tale verbum nec est causa ire. nec a dicente dicebatur propter iram huiusmodi. Itaque Causa ponit et intentione et causalitatem. Occasio negat vtrumque. In medio est casus negans intentionem et ponens causalitatem. Fortuna autem licet differentur a casu: vt pretactum est: medium tamen tenet in hoc quod negat intentionem sed ponit causalitatem. Nam tam fortuna quam casus proprias causas habent. Nisi enim quis humum foderet: et nisi eoloco foderet vbi thesaurus est repositus: ipsum non inueniret: licet inueniat preter intentionem: dicente Boecio. v. de consolatione.

¶ Ad hec infra. §. iiii.

¶ Utrum fortuna habeat veratiter esse in re vel in mundo: Respondetur secundum Scotorls. in. ii di. xxxvii. q. ii ar. i. quod Una opinio falsa est que dicit non esse fortunam: sicut patet. ii lib. Physicorum. Et hoc ideo. quia omnia que fiut habent causam aliam determinatam a fortuna. Sicut fodiens terram dum inuenit thesaurum praeter intentionem dicitur fortuna: et tamen habet causam determinatam. sed voluntatem fodiendi. Sed sic ponendo sequeretur quod frustra vsi fuissent pltr scilicet Empedocles: Democritus: Aristo. et alii: ipsa

¶ Alia est opinio etiam falsa scilicet Democriti qui dixit fortunam esse causam celi et omnium partium mundi ex fortuito concursu astrorum. Contra hoc obiicit Philosophus libro de fortuna. quia nullum per accidens est prius: eo quod est per se. sed fortuna est causa per accidens. ergo non est prior aliquo per se Sed si fortuna esset in celestibus tunc esset prioreis. et tamen celestia sidera sunt priora quam eorum concursus fortuitus. ergo etc. Item nobiliora sunt celestia quam inferiora. Sed ista inferiora multa non sunt a fortuna. ergo nec superiora scilicet celestia. Probatio minoris. quia non ex quocunque semine generatur quodlibet. sed ex determinato semine determinatum generatur. quod non esset verum si esset a fortuna etc.

¶ Ad quaesitum ergo idem Scotorel. ponit conclusio nes

¶ Prima: quod fortuna vere est aliquid. Et patet et diffinitione. §.

¶ Secunda conclusio quod fortuna est nobis ignota antequam fuerit per effectum manifestata. Probatur secundum philosophum libro de bona fortuna. quia fortuna est causa per accidens et quidi contingens. sed talia sunt infinita ergo ignota

¶ Tertia conclusio quod fortuna non habet esse simpliciter. Probatur secundum eundem philosophum supra. quia causa per accidens habet effectum per accidens. sed fortuna est huiusmodi: ergo habet effectum per accidens. sed quod est per accidens non est simpliciter. ergo etc

¶ Quarta conclusio quod fortuna est sine ratione scilicet naturali. Ratio Arist. supra. quia est in paucloribus ergo non habet rationem velem. Propterea Seneca dicit. quod sapiens vicit virtute fortunam per rationem qua scilicet nos eleuatur in prosperi fortume. nec deiicitur aduers etc.

¶ In qualibus dicitur fortuna esse vel locu habere: Respondetur secundum eundem Scotor. ea. di. xxxvii. pro regula est quod fortuna non est nisi in animatis illis qua agunt voluntarie et per electionem. quamuis casus sit etiam in aliis quibuscunque creatis inanimatis vel animatis. Probatur ex diffinitione fortune. §. i. supra quia fortuna est in his quae agunt a proposito id est voluntarie per electionem. licet accidat praeter intentionem Sed nullum animatum agit praeter electionem. nec inter animata etiam puer vel ames vel bestia agit per electionem vel volunta rie. ergo in talibus fortuna proprie non habet locum. nisi re spectu aliorum. sed casus proprie habet locum in talibus. Unde patet quod casus differt a fortuna etiam in hoc quod extem dit se in plus quam fortuna. Nam omne quod est a fortuna est etiam a casu sed non econuerso. Exemplum est de tripenda secundum philosophum. quae de alto cadens stetit super pedes hoc fuit casuale et non a fortuna. quia fortuita sunt inum in his quae agunt voluntarie. Uerum tamen est quod sepe vnum haporum ponitur pro reliquo.

¶ Utrum fortuiti effectus reducan tur ad causam per se: Respondetur secundum Guil. ea. di. xxxvii concor. Scotor. quod sic. quia ex. ii physicorum. omnis causa peraccidens reducitur ad causam per se. sed fortuna est causa per accidens. et fortuitum reducitur ad fortunam: ergo patet popositum. Que sit autem ista causa per se ad quam. reducuntur effectus fortuiti: dicunt praedicti docor. quod non est aliqua causa creata. quia cause create omnim effectuum fortui torum sunt fortuna et casus quae non sunt cause per se: sed per accastens. quia sunt praeter intentionem agentis. ex. ii plhosys corum ergo fortuitum omne habet reduci ad causam increata quae est deus: sicut ad primam cauam per se. Et hoc sufficit ad veritatem autoritatis illius. ii physicorum. Quod omnis causa per accidens reducitur ad causam per se prima saltem scilicet increatam: licet non ad causam creatam etc. Deus ergo laudabilis.

¶ Utrum ergo esse omnis fortuiti a deo eueniat vel producatur

¶ Et arguitur quod non quia Aug. li. lxxxiii. quaedeo dicit quod quicquid casu fit temere fit. et quicquid temere fit non fit prouidentia. Hec ille Sed deus nil facit temere et sine prudentia: ergo ncccasu. et capit casum pro fortuna Item ratione. quia fortuitum inquantum fortuitum dicit priuationem cognitionis. deus autem habet omnium noticiam ergo etc.

¶ Sed in oppositum est. quia nil in mundo potest accidere sine deti pruidentia vt dicit Aug. ergo etc.

¶ Respondetur secundum Guil eadem dist. xxxvii per conclusionem. quod fortuitum quamuis non est a deo inquantum fortuitum. tamen esse fortuiti a deo euenit semper et producitur Quantum ad primam partem patet per argumenta praemissa. Preterea probatur. quia sicut malum repugnat bono: ita fortuitum repugnat prouidentie. sed malum vt malum non venit a summo bono ergo nec fortuitum vt fortuitum venit a summa prouidentia Confirmatur. quia sicut iniusticia nequit esse nisi ab eo qui operatur iniuste. sic nec fortuitum vt fortuitum nisi ab agente a fortuna. Item quantum ad secundam partem patet conclusio. Quia in fortuito sunt duo Unum est priuatiuum: quia nominat defectum cognitionis. et sic non potest esse a deo: sed est in rebus ratione causarum particularium. respectu autem prime cause que est deus nequaquam Cui antequam fiant cuncta sunt nota etiam minima. Aliud est in fortuito positiuum. quia nominat aliquem effectum positiuum et ratione huius dicitur esse a deo secundum totum positiuum quod est in fortuito. Hec Guil. Ad idem in sequentibus plura applicanda ponuntur.

¶ Sed vnde probatur omnem fortunam prosperam et aduersam esse a deo in mundo isto. Respondetur quod hoc clarum est primo ex scripturis Sap. vii. vbi dicitur. In manu duni et nos et omnes sermones nostri et omnis sapientia et operum scientie disciplina. Item Prouer. xvi. Sortes mittuntur in sinu Ibi lyra id est in aliquo loco occulto vt inde recipiantur fortuitu vel sine prouisione humana. sequitur. Sed a domino temperantur inquit. hoc io. quia ex diuina prouidentia prouenit. quod talis sors cadat super talem. Hec lira. Et similiter est in omnibus etiam vsque ad puncta taxillorum piectorum et quorumcunque contingentium hominibus

¶ Secundo atet ex ratione prouidentie diuine. quia vt etiam Augustinus dicit. Nil in modo potest accidere praeter cognitione et intenti onem dici. sed quicquid fit: a deo fit principaliter. vel causante vel permittente. vt etiam de hoc latius habetur libr. i. vbi Prouidentia. Unde errant qui alteri quam deo bonam fortu nam attribuunt. siue auguriis: siue superstitionibus aliis vel constellationibus: siue industrie proprie vel viribus Contra quos Eccles. iiii. Uidi sub sole nec velocium esse cursum: nec fortium bellum. nec sapientum panem nec doctorum diuitias. nec artificum gratiam etc.

¶ Sed an operum fortuitorum sit sub deo aliqua causa: videlicet bone fortune. Respondetur secundum e. Guil. e. dist. xxxvii. cum Nico. boneti. in secundo sue philosophie extrahendo ex libro Aristo. de bona fortuna quod praeter intellectum et voluntatem in nobis bene est aliquod principium fortuitorum. scilicet quedam ex parte corporis dispositio tamen totum est principaliter ex parte diuine voluntatis etc. Unde nil fit in modo mere ex fortuna sed in omnibus que fiunt diuine bonitatis prouidentia praestat. Cum ergo queritur vnde est quod vnus alio est magis fortunatus in bono vel in malo. Et quod quis in luuentute habet fortunas bonas. et in senectute malas vel econtra. Respondetur secundum e. Guil. supra simulque Rayne. in summa cum Tho. li. iii contra gentur. c. xcii. et alios quod totum residet principaliter ex parte diuine voluntatis et prouidentie. Minus principaliter autenest ab angelo ad id faciendum instigante corvt aliquid tale eligat vel refugiat. vnde et Egidius de rhoma super libo de bona fortuna dicit quod causa quaere aliqui homines sunt bene fortunati aliqui mali. hec est. quia homines bene fortunati sequentur instinctus diuinos. sed mali fortunati no sequentur: hinc est in quit etiam quod vnus et idem homo aliquando est bene fortunatus aliquando non. Hec ille.

¶ Quare deus voluit fierai i munm do fortunam tam versatilem. Respondetur quod idcirco

¶ Primo nequis reputet se esse beatum in hoc mundo vel pos se habere felicitatem. vnde Boe. ii de consol. Nemo est tam composite felicitatis vt non ex aliqua parte cum sui status qualitate rixetur. o quam multis amaritudinibus felicitas huius vite respersa est etc. Secundo vt per aduer sam sepe fortunam contempto mundo ad deum ire compelamur in quo est felicitas vera Aug. ser. xxix. de verbis omini dicit. Ideo inquit felicitatibus terrenis deus amari tudines immiscuit vt alia quaeratur felicitas scilicet in deo cuius dulcedo non est fallax. Tertio vt homo in prosperitate fortune non infletur sed timeat. tum quia vt idem Aug. dicit ceteris paribus melior est homini aduersa fortuna quam prospera. quia aduersa humiliat et probat ac merita accumulat. tum quia praesentis vite prosperitas aliquando datur vt homo hic retributionem accipiat pro bonis factis. et in futuro careat. vt habetur de pe. dist. iii. Quid ergo propterea timere debet homo potius quam gaudere de prosperitate fortune etc. Insuper timere habet. Si non tanto plus prae aliis diligit deum. quanto rationes crescunt donorum secundum Greg.

¶ Item quare fortuna repete a deo bono varsatur. Ita quod sicut Innocentius lib.o de vilitate conditionis humane dicit. Subito cum non suspicarer inquit infortunium accidit Calamitas et morbus inuadit. mors intercipit quam nullus euadit. et sepe improuise rapit etc. Ad hec secundum Cassiodi. et doc. hoc generali pro regula est tenendum quod des facit omnia iudicia scilicet sua iuste et pro meliori sicut nouit congruere. vnde Psalmus Iustus dominus in omni bus viis su. et sanctus in ope scilicet tamen quia iudicia dei abyssus multa vt dicit idem Psalmus Ideo ratio nem dare non possumus nisi vniuersalem. quia deus sic vult eo quod sic iustum et rationale est fieri ex sua sapientia et bonitate etc. hoc solum nobis curandum est vt deum in omnibus glorificemus et in bono persistamus. vnde Aristo. iiii. Eth. dicit quod magnanimus virtuosus est qui neque fortuna bona extollitur neque mala deprimitur etc.

Item quare deus prosperam fortuna dat sepius peccatoribus in hoc mundo plus quam iustis. Respondetur breviter secundum doc. theols quod primo pro signo attractionis vt diligeret deum peccator saltem pro beneficienis praestitis et tandem saluaretur. Ecce dei bonitas etiam erga inimicos. Secundo pro signo remunera tionis. quia licet sint peccatores: tamen alique bona faciunt que eis hic remunerantur. iustis autem remuneratio fit in futuro. vnde Aug. in Enchiridion dicit. Nullum bonum potest esse irremuneratum. Tertio vt fideles instruantur non pro bonis temporalibus prospere fortune serui re deo cum talia dentur malis. Sed puro dei amo re pro bonitate diuina faciant opera bona etc. Deus ergo laudetur.

¶ Et in fructibus productis vsui humano claret dei bonitas multipliciter.