Iustitia

Iusticia namque potest accipi tripliciter

¶ Primo pro ipso iurquod est sua iusticia

¶ Secundo pro actu reodendi vnicuique quod suum est.

¶ Tertio pro habitu inclinam te deturminate voluntatem ad feddendum vnicuique quod su um est et ad gaudendum de opere iusto. quia vt dicit philosophus. i. Eth. Neque iustum aliquis diceret non gaudentem operatione iusta.

¶ Primo modo iusticia non est virtus sed est obiectum iusticie virtutis.

¶ Secundo modo est actus virtutis.

¶ Tertio modo est virtus. Unde secundum Rich. i. iii. di. xxxiii. ar. v. q. iii. Iusticia potest accipi quattuor modis. vno modo communissime scilicet proqualibet rectitudine animi. et sic est quaedam virtus iusticia. Et sic dicitur Matth. vi. Attendite ne iusticiam vestrafaciatis coram hominibus. Alio modo pro rectitudine per quam homo iustificatur in conspectu dei. et sic sumitur pro charitate. et sic sumit Augustinus. li. lxxxiii. quaestion. Iusticia e per cetera diffunditur est dilectio dei et proximi. Tertum pro qualibet virtute ordinata per iusticiam legalem ad bontui commune. et sic est idem cum qualibet virtute: differens tantum secundum ratio nem. Quarto pro habitu determinante voluntatem ad firmiter seruare volendum rectitudinem debitam in operatem nibus quae sunt ad alterum. et potest esse duplicitr

¶ Uno modo ad alterum qui est persona singularis. et sic est iustitia particum laris distincta per essentiam a virtutibus aliis.

¶ Alio modo ad alterum quod est communitatis. et sic est iusticia lepalis: et omni virtuti generalis inquantum praecipit opera exteriora. et exte riora cuiussibet virtutis ad bonum commune referri. secundum quod dicit Philosophus. iii Ethi. Unde iusticiam sic diffinit Marcus tullius in antiqua rhetorica. Iusticia est habitus anim bonus communi vtilitate seruata: cuilibet quod est suum tribuens. In qua diffinitione tria tanguntur. Primo genus dum dicitur: habitus anim bonus. Iusticia enim de difficili est mobilis ab habente. Secundo tangitur differentia eius ad alias virtutes. cum dicitur: cuilibet quod suum est tribuens. Alie enim virtutes moraless magis aspiciunt habentem. sed iusticia ad alterum est

¶ Tertio tangitur modus se habendi ad alterum. cum dicitur: col vtilitate seruata. Sienim illud redundaret in detrimentum communitatis: reddendum non esset. sicut nec gladius furioso.

¶ Utrum iusticia fit circa passiones et operationes similis vel circa operationes tantum: Respondetur secundum Rich. in. iii. dis. xxxiii. ar. iii. q. iii. quod virtus potest esse circa aliquid triplicer scilicet perse et primo. et non primo. vel perac cidens et ex consequenti.

¶ Primo modo temporantia est circa medium rationis in delectationibus venereorum: et delectationi bus secundum gustum. et fortitudo circa medium timoris et audacie. et iusticia circa medium in operationibus quae sunt ad alterum

¶ Secundo temperantia et fortitudo sunt circa obiectum passionum: quas moderant. et iusticia circa operationem quae sunt ad alterum

¶ Tertio iusticia est circa passiones: inquantum iusticia iuuat fortitudinem et teperantiam. quia virtutes se mutuo iuuat. Fortitudo vero et temporantia sunt circa passiones. et simili modo fortitudo et temperantia per accidens sunt circa operationes ad alterum. etiam idem actus qui est contra equalitatem quam obseruat iusticia in operationibus quae sunt ac alterum potest oriri ex superabundantia passionis. vt violare vxorem proximi. et percutere proximum. et sicut dicit phlosophus. iii. Ethico. Operatio concupiente auget conatum. Ideo iusticia praedictas operationes prohibens: et ex consequenti iuuat ad resecandum superabundantiam passionum. et quia etiam cum homo firmiter intendit consequi aliquem effectum: pronus est et consequenti ad refrenandum ea quae illum effectum impediunt: et iustus firmitur velit seruare equalitatem in operationibus ad alterum et videt impediri per inordinationem passionum. ideo per iusticiam ex cosequenti imperat moderationem. earum: et imperando coadiuuat.

¶ Sed arguitur. quod iusticia non sit virtus. quia dicit philosophs. v. Ethi. quod epifeia nobilior est quam legalis iusticia. sed episeia no est vir¬ tus: sed nihil aliudicitur esse quam naturalis directio legenscriptam conuenienter ad diuersos actus applicans. ergo multo fortius iusticia non est virtus. Tum quia omnis virtus habentem perficit scilicet per iusticiam homo bene se habet ad alterum non ad seipem. ergo iusticia non est virtus. Respondetur secundum Rich. i. iii. vbi supra quod epifeia et iusticia sunt due species iusticie differentes. sicut ius naturale et posititum. quia epifeie obie ctum est ius naturale. iusticia aut legalis ad similitudinem qua ius naturale est directiuum iusticie legalis ideo sub iusticia comprehenditur vtraque. Unde homo per iusticiam bene se habet non tantum circa se: sed etiam circa alterum.

¶ Utrum actus iusticies. sit iudicare: Et videtur quod non. quia actus cognitiue non est actus iusticie cum iusticia sit in voluntate. set iudicare est actus virtutis cognitiue. Unde philosophus. i. Eth. ait. Unusquisque bene iudicat quae cogscit. ergo iudicare non est actus iusticie.

¶ In con trarium dicit Isid. lir. Etyu. Iusticia e quasi iuris status ita quod primo ca proponitur. Secundo iudicio discutitur. Tertio iusticia termiatur. Ideo respondet Rich. i. iii. di. xxxiii. ar. iii. q. v. quod est quoddam iudicium vsurpatum. sicut cum homines iudicant non sibi subditos. Et quoddam est temerariu: scied quando homo sententiat de dubiis vel occultis per aliquos leues coniecturas. Et est quoddam iudicium peruersum scilicet quando homo a iusticie rectitudinem sententiat. Et est quodda iustum iud cium: quod est ex incliuatione iusticie: et praesidentis aucoritae ferre sententiam secundum rectam rationem prudentie iudicare. quicumque trium modorum praedictorum non e actus iusticie. sed quarto modo tantum est actus iusticie iudicare vt inclamantis et disponent et mouentis ad dictamen sententie iuste. prudentie autem actus est sicut iudicium proferentis. dicere enim vel differre actus rationis est. Per hoc patet ad argumentum. Non ei inconueniens est eundem actum pertinere ad diuersas potentias vel virtutes: diuersus tantem modis. sicut est in proposito.

¶ Utrum dubia facta proximorum inter. praetari lis partem peiorem sit contra usticiam: Respondet idem Rich. vbi supra q. vi. quod contennere proximum et famam eius ledere vel ipsum damnificare quo quomodo non ex legitia causa est iniuriari eidem. Iniuriari autem proxrimo contra usticiam est. sed qui factapro ximorum in peiorem partem interpretatur proxim contenit: de ipso male opinando sine certa causa. Et suam interpretationem aliis publicat: ideo etiam illius famam ledit. ergo interpretarifacta dubia proximorum in partem peiorem est contra usticiam.

¶ Queritur quo et quit sunt partes iusticies Respondet Rich. vbi supra. q. vii. quod partium iusticie quaedam se habent ad mondum partium integalium. vt sunt ea quae concurrunt ad perfectum actum iusticie. Et iste sunt declinare amalo et facere bonum id est reddere proximo debitum: et non subtrahere quod suum est. Quedam sunt partes subiectiue scilicet usticia generalis et legalis per quam habituatur homo ad firmi ter volendum seruare rectitudinem ex necessitate debitam in operationibus quae sunt ad alterum quod e communitas. Per illam et redditur debitum communitati. Quedam est iusticia particularis per quam babituatur homo ad firmiter volendum seruare rectitudinem ex necessitate debiti in operationibus quae sunt ad alte rum. vt est singularis persona. cus sunt due subiecte partes scilicet iusticia distributiua. per quam proportionaliter distribuen¬ do bona communia cuilibet secundum quod dignus est redditur de communibus bonis. et iusticia commutatiua per quam habilitatur homo ad firmiter volendum seruare rectitudinem debitam qui sunt ad alterum commutando. praedicte autm partes iusticie sunt diuerse iusticie: quia alterius rationis Notandum quoqe quod An dronicus philosophus peripateticus ponit nouem species iusticie. quae sunt Libsalitas: benignitas: vindicatiua: eugnomo siue: eusebia: eucaria: sanctitas: bona commutatio: legis positiua. ita quod respectu dei est eusebia et sanctitas sed euscbia specialiter in protestatione seruitutis. vnde dicit. Cusebia est scientia dei famulatus. scaientitas vero in omnibus est quae ad deum pertinent. vnde dicit. Sactitas est scientia fideles faciens: et seruantes ea quae ad deum sunt iusta. Respectu iudicis politici est legis positiua vt faciat equalitatem. et vidicatio vt delinquaentes puniat. Respectu subditorum est equalitatem a iudice factam accipere: et dicitur bona commutatioe. etsi non de ficiant voluntarie reuerti dicitur eugnomosiue. vnde dicitur quod eugnomosiue dicitur voluntaria iustificatio. Benigni tas libsalitas et eucaria sic differt. quia libalitas moderatur concupiscibilem in respectu ad proximum in dationibus Benignitas irascibilem: eucaria rationalem. quia interpretatur bona gratia. Istarum specierum iusticie aliquas ponit Tul liu. ii rhetorice aliis verbis scilicet quo sunt religio: pietas: gratia vindicatio: obseruantia: veritas

¶ Latria quaere supra Gulia

¶ In hoc nobis ostendit deus suam magnam charitatem: quia dedit leget.