Temperantia

¶ Utrum temporantia sit virtus ab aliis distincta:

¶ Respondet Richar. i. iii. di. xxxiii. arv. q. ii. Quod temperantia tripliciter potest accipi. Uno modo pro habitu temporante actum appetitus secundum regulam rationis. Et sic non est virtus distincta ab alii Temporare enim actum appetitus modo praedicto comuenit cuilibet virtuti morali. Alio modo potest acc pi pro habitu cuius principalior actus est retrahere moderate appetitum ab his que contra rationce ipsum alliciunt. et sic quamuis distinguatur a fortitudine inquantum principalis actus est fortitudinis moderate impellere appetitum ad sustinendum fortiter mala ardua: ne propter ea vitanda refugiatur rationit bonum: cum sic non distinguitur ab aliis virtuti bus que sunt respectu boni delectabilis

¶ Tertio modo potest accipi specialiter et proprie scilicet pro habitu moderante delectationes sensibiles que sunt respectu venereorum et respectu cibi et potus. et sic est specialis virtus distincta ab aliis. Principalius tamen est circa delectationes venereorum quam circa illa quae sunt respectu cibi et potus. Unde Philosophus. iii. Eth dicit quod temporati videntur in gustu in paruum vel in nihil. quod intelligendum est quantum ad delectationem qum est in sapore cibi et potus inquantum requiruntur ad conseruationem naturalis vite: et ad repellendum famen et sitim magis proprie est virtus temporantie

¶ Utrum actus temporantie sit solum respectu delectabilis praesentis: Respondet Rich. vbi supra. q. iii. Quod delectabile dupliciter potest intelligi esse praesens scilicet in re vel in spe. et vtroque modo causat delectationem. Unde et secundum Philosophum. iii. Eth. odoribus leporum ctanes non gaudent nisi pro cibatione: nec leo voce bo¬ uis nisi pro comestione. Cuius ratio est. quia canibus per odorem leporum et leoni per vocem bouis delectabile secundum gustum illa est presens in spe. quia cum verior est praesentia in re quam in spe: ideo delectatio quam causat delectabile praesens in re est fortior et purior quam illa quam causa praesens in spe

¶ Illa enim est admixta cum aliqua afflictione propter absentiam realis praesentie: secundum quod dicitur Prouer. xiii. Spees quae differtur affligit animam. Et ideo dicendum quod principaliter actus temporantie non est nisi respectudelectabilis praesentis in re. ex consequenti tamen est respectu delectabilis in spe et in imaginatione: inquantum imaginatum et speratum causat aliquam delectationem.

¶ Utrum continentia sit melior qua temporantia: an econuerso: Nam secundum Philosophum. vii. Eth. ca. xiiii. Continentia fortioribus impugnationibus resistit quam temporantia. ergo videtur melior. quia vt idem Philosophus dicit ibidem ca. x. No est mirum si quis a fortioribus et superexcer lentibus delectationibus vel tristiciis vincitur. ergo melior est virtus quae fortioribus impugnationibus resistit. Sed quia idem ibidem ca. xiiii. dicit. Continens habet prauas comcupiscentias quas non habet inquit intemporatus. Sed in oppositum probat idem Philosophus. vii. Eth. ca. xi. quod intemparatus peior est incontinente. ergo etc. Respondetur secundum Rich. vbi supra. q. iiii. Quod Continentia dupliciter potest accipi. Uno modo secundum quod importat abstinentiam ab omnibus actibus venereis. sicut patet in continentia virginali vel etiam viduali. et talis continentia nobilior est quam temporantia conmuniter dicta. quia continentia virginalis est perfecta temperantia: vtpote perfecta eius species. similiter etiam vidualis ex voto seruato perfecta est: licet minus virginali. Alio modo accipi potest pro habitu voluntatis firmante eam in bono rationia contra concupiscentias prauas vt non ducatur ab eis vel non sequatur eas praeter rationem: vt dicitur. vii. Eth. Et sic loquens do melior est temporantia quam continentia. prout dicit Philosophus. ibit dem ca. xiiii. Ratio quia per temporantiam habilitatur homo ad seruandum bonum rationis contra delectationes secundum tactum et gustum. et etiam habilitatur pars sensitiua concupiscibilis ad obediendum imperio rationis. vnde temparatus non habet concupiscentias indomitas. sed habitus continentie scilicet sine temporantia non est tante perfectionis quin sensitiua concupiscibilis moueatur inordinate: nec tam faciliter habilitat eam ad obediendum rationi. Unde vt sic temporantia distat vel differt a continentia sicut perfectum ab imperfecto Propter quod etiam Philosophus. vii. Eth. ca. ii dicit quod Continentia huiusmodi scilicet nec est virtus nec alterum genus a virture. volens dicere quod non attingit ad perfectionem virtutis ita pure sicut temporantia.

¶ Ad argumentum idem Rchar. dicit quod melior est virtus quae fortioribus impugnationibus resistit. hoc verum est ceteris paribus. Unde non valet obiectio. quia quamuis continentia habeat fortiores impugnationes quam temporantia: tamen non sequitur quod sit melior. quia cetera non sunt paria. nam voluntas per continentiam non resistit ita perfecte: nec ita stabilitur sicut per temporantiam. Nec ita plene perficitur anima per continentiam qua perficitur solum in voluntate sicut perfiditur per temporantiam tam in voluntate quam etiam in sensualitate. Hec Richar.

¶ Sed diceres. Ecci xxvi. dicitur. quod omnis ponderatio non est digna contineantis anime. Respondet Rich. quod intelligitur de continentia primo modo dicta scilicet perfecta: et non simpliciter sed in genere castitatis. quia martyrium dignius est virgitate. secundum quod dicitur Ioan. xv. Maiorem charitatem nemo habet quam vt etc.

¶ Utrum intemporantia sit magis exprobrabilis quam iracudia. Respondetur secundum Rich. vbi supra q. v. quod vnum vicium potest alio exprobrabilius intellig. dupliciter scilicet Aut in conspectu dei. aut in conspectu hominum. Primo modo illud vicium est exprobrabilius quo magis homo deordinatur a fine vltimo. Secundo modo illud vicium est exprobrabilius quod magis impedit rationis vsum et reddit hominem similiorem brutis. Unde primo modo loquendo exprobrabilior est in conspectu dei iracundia quae est superabundantia ire quam inteperantia quae est superabudantia corporalis concupiscentie respectudelectabilium secundum tactum et gustum

¶ Probatur primo ratione impetus fortioris. quia vt philosophus didt. vii. Ehico. Non est admirabile si quis a fortioribus et excellentioribus delectationibus vel tristiciis vincitur. Sed impetus carnalis concuplscentie circa quam est intemporantia est fortior quam impetus passionis ire. ergo vinci a concupi scentia non est tammirum sicut vinci ab ira. quia motus concupiscentie causat motum irascibilis et non econuerso: et fortior est causa effectu

¶ Secundo probatur ratione nociuelesionis. quia ipsa ira plus nocet quam ipsa inteporantia. vt enim Grego. v. morals. dicit. Per iram perditur sapientia: iusticia: et concordia. sed non sic perditur iusticia et contordia per intemporantiam. Tertio ratione effectus et proximationis. quia ira efficit peiores effectuscilicet homicidium: discordiam: et reipublice status turbationem: atque approximat peiori vicio scilicet odio et inuidie. Ira enim odium generat et inuidiam: quae contrariantur optime vetuti quae est charitas. Sed intemporantia nullum malum appetit proximo: nec illud quod sibiipsi appetit est malum simpliciter nisi sub ratione intemporantie. ergo minus nocet intemporantia.

¶ Sed di. nunquid sequitur. quod quacumque ira peior sit quacumque intemporantia: Respondetur secundum Rich. ibidem. quod non sequitur. quia parua ira aliqua etiam mortals non est peior quam fornicatio. Sed ex dictis sequitur beo quod pessimus actus iracundie: peior est quam pessimus actus intemporantie: quae tamen non est contra natura. Certum est enim quod multo peius est hominem occidere per iracundiam quam fornicari vel adulterari per intemporantiam: nisi quis lequatur de intemporantia quae est contra naturam. quia hoc esset peius

¶ Hec Rich. Secundo autem modo loquendo scilicet in conspectu hominem dicit idem Rich. quod exprobrabilior est coram hominibus intemporantia quam iracundia. quia Philosophus vii Ethi. dicit. Turpior est incontinentia quae est circa. concupiscentias quam quae est circa iram. Ratio. quia per intemporanti am magis impeditur rationis vsus et efficitur homo similior brutis. Unde Philosophus. iii. Ethi. dicit. Intemporantia iuste exprobrabilis est: quoniam inexistit nobis non secundum quod homines sumus. sed secundum quod animalia. Talibus vtique gaudere et maxime diligere bestiale est. Unde Psalmus dissuadendo dicit. Nolite fieri sicut equus et mulus qui¬ bus non est intellectus. Hec ex Rich. Ex quibus patet ad quaestionem.

¶ Difficultas restat an ira sit magis naturalis passio quam concupiscentia

¶ Respondetur secundum philosophum. vii. Ethicorum. ca. viii. quod ira est naturalior et difficilior passio scilicet ad vincendum quam concupiscentia non necessaria. Ex quo sequitur quod magis excusabilis est homo de ira quam deconcupiscentia. Quod quidem philosophio dictum Rich. vbi supra. clarius declarans dicit. quod de natura hominis possumus loqui tripliciter. Primo secundum genus suum. scilicet inquantum est animal. Secundo secundum spem scilicet inquantum est homo. Tertio secundum indiuiduum inquantum est hic homo sic complexionatus. puta cholericus vel sanguineosus

¶ Primo modo naturalior est concupiscentia quam ira. vt patebit infra

¶ Secundo modo magis naturalis est ira quam concupiscentia. quia homo est homo per rationem. et in passione ire plus immiscet se actus rationis licet peruersus quam in passione concupiscentie. ergo etc. Et sic inteligendum est dictum philosophi.

¶ Tertio modo dicendum quod in homine complexionato complexione maxime apta ad iram cuiusmodi est cholerica si comparetur ad hominem complexionatum complexione maxime apta ad concupiscem tiam cuiusmodi est sanguinea: sic passio ire in naturalitate et difficultate excedit concupiscentiam. Si in sanguineoso excedit concupiscentia iram. Nam in cholerico propter mobilitatem cholere quae assimilatur igni: difficilius est prohibere insurrectionem ire quam omcupiscentie. In sanguineoso autem est contrario modo. Sed postquam iam vtraque passio insurrexit difficilius est sedare concupiscentiam quam iram. Tum quia facta est in ma gis tenaci materia quam ira. tum quia delectationes ciborum et venereorum magis alliciunt quam vidicta: igitur na turalior concupiscentia. Et sic potest intelligi dictum philosophi. ii. Eth. quod difficilius est repugnare voluptati quod ire Hec Rich. vbi supra

¶ Utrum maius peccatum sit intemperantia quam timiditas: Respondetur secundum Rich. vbi supra. q. vi. Quod intemperantia est maius vicium vt aliqui dicunti Raytio est. quia magis assimilatur voluntario quam timiditas in particulari. vt dicit philosophus. iii. Eth. sed quanto vicium est magis voluntarium. tanto est peius ceteris paribus ergo etc. Quia tamen fortitudo magis ordinatur ad bonum commune quam temperantia. et quia fortitudini opponitur timidi tas. ideo alii dicunt quod secundum istum respectum timiditas peior est inteperantia scilicet inquantum homines per timiditatem de sistunt a defensione boni communis. Nam philosophs. viii Eth. dicit. quod pessimum est contrarium optimo. sed forti tudo est maior virtus quam temperantia quantum ad bonum commune tuendum. ergo timiditas opposita fortitudini est peior quam inteperantia. Sed tandem subdiRich. di. quod exquo fortitudo est maior virtus quam tem perantia: idcirco simpliciter est maius vicium timidi tas quam intemperantia in conspectu dci. quamuis secundum quid et quo ad aliquo accidentalia intemperantia maius vicium sit quam timiditas: praesertim in conspectu hominum. quia videtur magis voluntaria. sed quia cetera non sunt paria vt dictum est. ergo simpliciter timiditas iudicatur coram deo maius vicium. vtpote boni communis plus lesiuum

¶ Utrum verecundia sit virtus et parotemperantie: Uidetur quod sic. quia secundum Tullium vna pars temerantie est veecundia. Huius ratione dist. lxxxvi. c. non satis. Ambro. dicit: quod verecundia ingenuos perdit natales

¶ Sed contra. quia Damasce. li. ii dicit quod ve recundia est timor de turpi actu. Et philosophus. iiii. Ethi. dicit. Senem nullus laudabit quia verecundabilis. ergo non vt detur esse virtus.

¶ Respondetur secundum Rich. vbi supra. q. viii. quod ve recundia potest accipi tripliciter. Uno modo pro passione. et sic non est virtus sed passio laudabilis. dicente philosopho. iiii. Eth. c. i. quod vecundia est laudabilis. passiones autem non sunt virtutes. quia virtus est habitus. vt dicitur. ii Eth.

¶ Secundo modo vrecundia accipitur pro actu: et sic est actus virtutis

¶ Tertio modo pro habitu habilitante ad talem actum. et sic et virtus secundum scntum Tho. ii. ii. q. cxliiii. per quam aliquis refugit turpitudinem temperantie contrariam. ideo verecundia ponitur par teperantie vna: et alia honestas: per quam aliquos amat pulcritudinem temperantie. Nam inter virtutes precipue temperantia vendicat sibi quaendam decorem. et intenperantie vicia habent turpitudinem.

¶ Ad obiectum respondetur secundum Antoninum in suma. parte. iiii. tit. iiii. quod verecumdia dicitur virtus large accipiendo nomen virtutis pro ut omne quod est laudabile in humanis actibus vel passionibus dicitur virtus: sed proprie non est virtus. quia deficit aper fectionc virtutis inquantum est timor alicuius turpis vel inquantum est timor ingloriationis secundum philosophum. iiii. Eth scilicet opprobriorum paupertatis: ignobilitatis: seruitutis. Nam ex imperfectione prouenit quod quis de huiusmodi vretundetur. Uirtuosus enim talia non curat sed contemnit quia indigne sibi irrogantur. sicut legitur de apostolis Act. v. quod ibant gaudentes a conspectu etc. Quod autem senes verecum dia carent vt dicit philosophus. hoc ion. Tum quia non reprehendunt turpitudinem vt possibilem sibi vel quasi non facile euitabilem. nec laudabiles sunt de turpitudine. sed de hoc quod verecundantur tam senes quam etiam iuuenes laudandi non sut cum aliquid exprobrabile committunt.

¶ Hic valde apparet excelsi dei maxima charitas in nos.