Quaestio 6

QUAESTIO VI. Utrum unum et idem sic possit differre a se ipso quod possit reali relatione referri ad se ipsum.

Post hoc ad secundum arguitur quod unum et idem possit sic differre a se ipso quod reali relatione possit referri ad se ipsum, quia movens et motum sive activum et passivum realiter ad invicem referuntur; sed aliquid unum et idem vere movet se ipsum sive vere agit se ipsum de vera potentia ad verum actum se ipsum transmutando; ergo et cetera. Maior patet. Minor declaratur; quia intellectus factus in actu per actualem notitiam principiorum adhuc vere est in potentia quantum ad actualem notitiam conclusionum; sed, prout videtur dicere Philosophus, secundo Physicorum, intellectus factus in actu secundum actualem notitiam principiorum se habet in duplici genere causae respectu cognitionis conclusionum ^, scilicet in genere causae materialis in quantum talis notitia sit in ipso intellectu ut in subiecto, et in genere causae efficientis in quantum eadem notitia fit ' ab ipso intellectu ut ab agente, prout etiam consuevimus dicere quod intellectus factus in actu secundum cognitionem principiorum educit se ipsum in actu secundum cognitionem conclusionum; ergo et cetera.

Contra. Secundum Hilarium, unum et idem non potest esse simile sibi ipsi; ergo eadem ratione etiam secundum alias relationes unum et idem non potest referri ad se ipsum.

Respondeo: circa hoc est intellhipendum quod, quia quaestio quaerit generaliter utrum unum et idem realiter sive relatione reali possit referri ad se ipsum, unum autem dicitur multipliciter ^, ideo distinguendum est de uno et quantum ad praesens sufficit. Potest accipi unum sic quod dicat indivisionem omnino realem ita quod unum sit illud quod in se est omnino simplex et omnem pluralitatem partium et essentialium et quantitativarum excludat ut circa ipsum vel in ipso non possit poni aliqua diversitas realis, sed solum secundum rationem; alio modo dicitur unum quod in se complectitur plura essentialiter differentia, sunt tamen unum in esse vel subiecto sicut compositum ex materia et forma substantiali vel ex substantia et accidente; tertio modo, dicitur unum quod in se complectitur plura non solum essentialiter differentia, sed etiam subiecto et situ, sicut quodlibet corpus quod ratione quantitatis extendentis habet plures partes extra se invicem ^.

Potest ergo quaestio determinari ad unum primo modo; et tunc est dicendum quod illud quod sic est unum nullo modo reali relatione potest referri ad se ipsum, quia de ratione relationis per se est subiectum suum ad aliud referre. Hoc etiam patet ratione oppositionis quam important relationes oppositae; relationum enim est relata distinguere, ut in divinis, vel distincta supponere. Cum ergo sit duplex genus relationum — sunt enim quaedam relationes secundum rem et quaedam secundum rationem — quando autem est relatio secundum rationem ex utraque parte sicut contingit in relatione qua idem refertur ad se ipsum relatione identitatis, oportet quod sit dtinctio saltem secundum rationem relatorum; et si tollatur distinctio secundum rationem relatorum, tollitur secundum rationem ipsarum relationum; ergo similiter quando est relatio secundum rem, ex utraque parte oportet quod sit realis distinctio relatorum ad invicem; et si tollitur realis distinctio relatorum, tollitur necessario realis distinctio relationum.

Haec patent per Philosophum qui dicit in libro Praedicamentorum: ad aliquid enim talia sunt vel dicuntur quaecumque hoc ipsum quod sunt aliorum dicuntur, ut duplum, id quod est alterius dicitur vel quomodolibet ad aliud ut simile ad aliquid dicitur. Ubi dicit Simplicius: Philosophus dicit ad aliquid dicuntur et cetera, quia non est una substantia animal est ita et quae ad aliud in uno sunt, sed in pluribus. Quae enim ad invicem non sunt unum; quae enim ad aliquid secundum multitudinem habentium habitudinem et ad invicem dictorum multa necessario erunt. Subsistentia enim habitudini et in quibus habitudo consideratur multa sunt; proprium enim habitudinis subsistere in pluribus. Sed ubi est unum et idem omnino secundum rem indistinctum, talis pluralitas realis relativorum non reperitur, ut per se patet; ergo nec pluralitas relationum realium. Ergo, licet quis lingua possit dicere quod unum et idem possit referri ad se, non video tamen quomodo hoc possit ' apprehendere intellectus, quia hoc statim refugit tanquam id quo manifeste incompossibilia implicantur, sicut patet inducendo. Hoc etiam patet discurrendo per singulos modos relatorum.

Sed specialiter prosequendum est propositum quantum ad illum modum relativorum quomodo aliqua referuntur ad invicem secundum potentiam activam et passivam in quibus maxime aliqui conantur ostendere hoc esse possibile, scilicet quod unum et idem hoc modo referatur ad se ipsum. Sed hoc non potest uni et eidem secundum idem reale convenire propter manifestam oppositionem et repugnantiam actus et potentiae quae nec in corporalibus nec in spiritualibus possunt eidem simul secundum unum et idem secundum rem inesse vel convenire, sicut etiam nec alia quae contradictionem includunt. Si ergo aliqua potentia animae sit aliquid unum et simplex secundum rem, tunc ex comparatione eius ad se ipsam vel aliquid aliud poterit dici referri ad se ipsum vel ad aliquid aliud relatione secundum rationem, non autem reali; ipsa enim a se ipsa propter talia non differt realiter; ergo sola ratione. Non est enim nisi duplex differentia aliquorum: vel secundum rem vel secundum rationem, licet differentes sint modi secundum rationem differendi. Ex hoc ergo quod voluntas comparatur ad aliquid differens a se, puta ad suam operationem, bene ? contingit realis diversitas compositi ex ipsa et illa, sed in ipsa ex hoc nulla realis diversitas nec rerum absolutarum nec respectivarum habet esse. Praeterea talis realis diversitas quae est inter voluntatem et suam operationem non sufficit ad hoc quod etiam inter eas sit talis relatio, quia inter subiectum et formam vel actum non est aliqua realis relatio. Ergo multo minus ex habitudine voluntatis ad se ipsam, in qua nulla est diversitas realis, poterit sumi diversitas relationum realium in se ipsa et ad se ipsam.

Item, quomodo dicetur sumi talis diversitas relationum realium ex habitudine voluntatis ad illuh unum? Non enim ex hoc quod illud est quasi medium quo voluntas sic vel sic, scilicet sub ratione activi et passivi, se ipsam respiciat vel ad se habitudinem habeat, sicut contin- git in perfectione quae est motus mediante quo agens et patiens se respiciunt et ad invicem referuntur, cum tamen non videatur aliter posse sumi haec diversitas relationum. Nam, cum motus vere sit in uno, scilicet in passo subiective et ab alio, scilicet ab agente effective, cum haec sint extrema realia et medium reale, poterit ita esse. Unde ex hoc circa ' unum et idem inteliguntur duo quidem reales modi essendi, scilicet circa ipsum motum super quo fundantur duo praedicamenta quae sunt actio et passio quae etiam duae res dicuntur, quod tamen nequaquam contingeret nisl passivum et activum realiter differrent, ita quod praeter reales modos essendi ipsius motus intelligi possunt duae relationes reales extra rationem illorum modorum in ipsis, scilicet activo et passivo, rea|liter differentibus fundatae ?; nec enim illa realis relatio quae dicitur esse in motu, ut est in passo et secundum quam sumitur circa motum praedicamentaliter quod dicitur passio, est qua ipse motus realiter ad ipsum passivum referatur, sed nec est illa qua passivum ut in eo est talis motus ab agente ad ipsum agens refertur. Immo, cum relatio sit in relato, relatio quam videtur importare ipsa actio circa motum non est qua agens referatur ad motum vel ad passum, sed est quidam modus essendi ipsius motus secundum quod est aliquid ab agente et etiam relatio quam videtur importare ipsa passio circa motum non est qua patiens referatur ad ipsum motum vel actum, sed est quidam modus essendi ipsius motus secundum quod est aliquid in passo. Unde actio et passio circa motum non dicunt res quae sunt proprie relationes; sic enim essent de praedicamento relationis; sed sunt quidam modi essendi eiusdem rei convenientes ei ut comparatur ad diversa. Sed in voluntate, cum sua operatione non sunt nisi duo, ideo neutrum illorum potest habere rationem medii secundum rem. Si ergo sit medium solum secundum rationem, erunt etiam relationes et relata differentia secundum rationem.

Item, si in voluntate una secundum rem fundarentur duae relationes reales ex habitudine eius ad hanc suam unam operationem, in ipsa operatione etiam essent quidam duo modi essendi reales in habitudine ad ipsam voluntatem et diceretur actio ut a voluntate ut activa et passio ut in voluntate ut passiva, quod nequaquam potest esse verum; quia isti ? reales modi et ista duo praedicamenta diversitatem realem inter agens et patiens requirunt et relationem eorum realem.

Item, si voluntas ut activa et passiva realiter refertur ad se ipsam mediante actu volitionis, eo scilicet quod actus volendi in sua entitate et actualitate dependet a voluntate a qua habet esse quod est secundum suam actualitatem ut a movente et actualitatem dante, qui etiam actus volitionis est in eadem voluntate ut in subiecto quasi patiente et recipiente, videretur quod actus volitionis ad aliquid extrinsecum ut ad suam causam a qua habet huiusmodi actualitatem non dependeret nec ad illud relationem realem haberet, scilicet ad obiectum. Nunc autem non invenitur quod volitio aliquam realem relationem proprie habeat ad voluntatem cuius ut subiecti est perfectio, immo potius ad obiectum cuius est quasi quaedam impressio; nam, sicut se habent perfectiones aliarum potentiarum ad referri, ita videtur se habere perfectio voluntatis. Sicut ergo, secundum Philosophum quinto Metaphysicae, scientia refertur ad scibile realiter sicut mensuratum ad mensuram, ita et volitio ad volibile. Quod enim hoc dicatur de uno actu et non de alio non videtur rationabile; et quod scientia realem relationem ' habeat ad scibile, non autem volitio ad volibile, videtur irrationale. Sed volitio non videtur habere relationem realem ad volibile nisi ut ad movens et aliquo modo agens in quantum dat formam et speciem ipsi actui voluntatis. Nec tamen erit inter ea relatio activi et passivi, sed quasi mensurae et mensurati; quia, secundum modum tertium relationum, mensura et mensuratum non sumuntur secundum rationem quantitatis, quia hoc ad primum modum pertinet, sed secundum mensurationem esse et veritatis. Veritas enim scientiae mensuratur a scibili, quia ab eo quod est res intellectus est verus; et bonitas volitionis a bonitate finis vel obiecti; ab eo enim quod finis bonus est actus etiam voluntatis bonus est. Quod tamen aliqui nimis irrationabiliter negant dicentes quod, licet scientia mensuretur a scibili, non tamen volitio a volibili, sed solum a libertate vel a libero arbitrio voluntatis. Hoc autem improbare leve est et est alibi reprobatum. Non debet ergo quaeri modus quo volun tas per volitionem ad se ipsam sub ratione activi et passivi referatur mediante huiusmodi perfectione, sed quomodo ipsa voluntas mediante huiusmodi operatione ad ipsum volibile refertur; et sic id quod secundum rationem activi aliquo modo se habet respectu volitionis propriae, cum in talibus idem sit activum et mensura, non debet poni in eo in quo est volitio subiective, sed in alio.

Item, si ipsa volitio etiam realiter differens non refertur realiter ad ipsam voluntatem, ut dictum est, multo minus ipsa voluntas ex habitudine ad ipsam ullam realem differentiam habebit in se ipsa ratione cuius ad se ipsam realiter referetur. Sic igitur patet quod secundum primum modum unius nihil unum est quod ad se realiter refertur.

Quantum autem ad secundum modum unius videtur posse ' dici quod unum et idem possit referri ad se ipsum secundum rationem activi et passivi. Nam, cum de ratione activi et passivi sit quod unum sit actuale et aliud potentiale, quia quicquid agit, agit secundum quod est in actu et quicquid patitur, patitur secundum quod est in potentia et similiter cum agens debeat contingere patiens, — nam, secundum Philosophum, primo de Generatione, omne agens agit se ipso vel medio; unde agens et patiens non approximata sibi ipsis non sunt innata facere et pati; et ideo quod immediate suscipit actionem agentis oportet quod immediate attingatur ab agente, — quamvis autem unum et idem secundum rem simpliciter non possit esse actuale et potentiale respectu eiusdem et tangens et tactum, tamen aliquod ? unum compositum ex pluribus differentibus secundum essentiam secundum unam partem sui potest esse activum alicuius in se et secundum aliam partem passivum, quia sic possibile et actuale, tangens et tactum non fundantur super idem reale. Sicut videmus in animali composito ex corpore et anima, quae sunt partes essentiales unius compositi per se, quod anima movet corpus, et in corpore mixto in quo sunt calidum et humidum quae sunt partes accidentales unius compositi quod est ens per accidens, quia ibi unum habet rationem activi et aliud passivi, quia calidum consumit humidum in quo est, similiter etiam mixtum corrumpitur a se, ut videtur velle Philosophus, tertio Physicorum; sic etiam ponitur quod aliquis existens in actu secundum aliquid quod virtute continet aliquid ulterius ad quod subiectum manet in potentia, illud secundum aliquid quo iam est in actu potest se ipsum deducere ad actum, scilicet ad illud ad quod est in potentia, ut existens sub perfectione una faciat se ipsum sub alia. Et ponitur exemplum in corporalibus et spiritualibus. Videmus enim quod aqua qualitercumque sit facta calida ab alio se ipsam infrigidat, quod patet: quia frigidior fit quam continens et sic continens non videtur eam infrigidare. Illud enim quod dedit aquae talem naturam dedit ei virtutem ut, cessante impedimento, ab ea talis qualitas flueret. Ita etiam in aliis; quia etiam grave, impedimento remoto, movet se ipsum et etiam semen in generatione alicuius ex semine movet se ipsum. Item sic dicitur quod voluntas mota et facta in actu volendi finem ab objecto quod est finis et intellectus motus et factus in actu cognitionis principiorum ab objecto quod est quasi primum verum movet se ipsum sive facit se ipsum ad actum volendi ea quae sunt ad finem per volitionem finis sive per finem volitum et ad actum cognoscendi conclusiones per cognitionem sive per principia iam cognita. Ex hoc enim quod aliquid habet id quod est principale iam habet aliquo modo etiam id quod annexum est; et sic, cum voluntas habet quod est principale, scilicet velle finem, iam habet in virtute annexum, scilicet velle id quod est ad finem; et illud quod causat principale, hoc etiam ' quodammodo dicitur causare annexum; et secundum hoc voluntas per actum volendi finem virtute finis potest se educere ad actum volendi ea quae sunt ad finem. Ita etiam potest in intellectu et in aliis adaptari.

Sed quod unum et idem isto modo non possit esse ac tivum et passivum et referri realiter ad se ipsum secundum has rationes, patet ex supradictis rationibus; quia illud quod est unum subiecto indivisum, licet plura essentialiter distincta contineat ita quod ratione unius illorum habeat rationem activi respectu alicuius alterius et ratione alterius habeat rationem passivi respectu cuiusdam alterius, quia tamen illud totum perse est activum et per se passivum est, licet non ratione totius respectu eiusdem sive respectu sui ipsius non potest esse activum et passivum quia, cum totum sit activum per se, licet ratione unius partis, et totum etiam per se sit passivum respectu illius respectu cuius dicitur esse activum et passivum, sequitur secundum istam positionem quod idem secundum idem sit activum et passivum; quod non sequitur si totum ponatur activum respectu alterius et totum passivum ab alio, quia totum aliquod esse frigidum in actu et sic potens infrigidare aliud et totum illud esse calidum in potentia et sic potens calefieri ab alio, non repugnat; sed totum esse calidum in actu et calidum in potentia, quod est ponere si aliquid unum et idem subiecto possit se ipsum facere calidum vel frigidum, omnino repugnant.

Nec valet quod distinguitur de actualitate virtualiter et formaliter; nam illud quod est aliquale virtute, non formaliter, non dicitur tale nisi quia habet proprietatem secundum quam potest facere aliquid aliquale, et quia effectus aliquam similitudinem habet ad causam; ideo etiam proprietas qua fit talis effectus est aliquo modo talis, sed non formaliter, quia non secundum univocam sed analogam rationem; propter quod etiam tale agens dicitur aequivocum vel analogum. Sed omne illud quod est formaliter tale quale facit aliquid, cum hoc etiam est virtute tale, in quantum scilicet habet efficaciam ut tale faciat aliquid quale ipsum est in actu, sed cum hoc fit secundum eandem rationem univocam, ideo etiam dicitur agens univocum. Hoc ergo videtur universaliter verum de quolibet activo respectu passivi et e converso; quia illud quod est potentia aliquale debet esse abiciens actum secundum quem aliquid est actu tale quo possit fieri id quod est in potentia tale in actu et e converso; unde, sicut calidum formaliter, quod simul etiam est calidum virtualiter, non potest esse passivum respectu caliditatis quam potest facere, quia causalitas formae quae est in aliquo subiecto respectu illius subiecti non est nisi ipsum subiectum secundum totam suam virtutem informare et perficere, non autem aliquid in illo efficere; sed causalitas existentis in uno subiecto respectu alterius subiecti est illud posse tale facere quale ipsum est; et, sicut inducta caliditate formali, cessat omnis ratio causalitatis activae respectu illius in quo est inducta caliditas, non autem ratio causalitatis formalis in eodem, — quia ad nihil aliud per se ordinabatur actio efficientis, sed non cessat ratio causalitatis activae respectu alterius quod habet aliquam potentialitatem respectu illius, — ita etiam est dicendum de quacumque perfectione quae talis dicitur virtute quale est aliquid in potentia ut nunquam forma habeat rationem efficientis respectu illius respectu cuius habet rationem formae, alioquin non erit distinctio realis inter causas efficientes et formales. Immo, ut frequenter dixi, dicetur quod unumquodque facit se de potentia in actum, quia dicetur quod aliquid prius est tale in actu virtute quale postea facit se ipsum formaliter; non est enim haec differentia activorum univocorum et aequivocorum quod unum agat in se et aliud in aliud a se.

Cum ergo aliqui dicunt quod immo hoc est possibile, quia verum est quod potentia est contraria actui, sed illi qui est complementum ipsius potentiae; talis enim actus, cum res est in potentia ad illum, non est idem cum re quod est in potentia ad aliquem actum secundum unam rationem eius; potest esse in actu sub illo secundum aliam rationem eius secundum ' quam talis actus natus est produci ab illo uno secundum rem; et secundum hoc non est inconveniens quod id quod estin actu aliquo secundum unam eius rationem se ipsum ut est in potentia ad eundem actum secundum aliam rationem deducat de potentia ad actum; — sicut si sol, cum hoc quod est calidus virtute potens in alio causare calorem formalem, esset etiam in potentia ad actum huiusmodi caloris formaliter sumpti, se ipsum prout est actu et virtute talis qualis est in potentia et ut fiat talis secundum formam se ipsum secundum formam caloris de potentia calido faceret actu calidum per virtutem caloris quam habet in virtute et secundum quam dicitur aliquo modo actu calidus, sed per aliam rationem, et esset calor forma vel actus qui est complementum ipsius potentiae secundum quam sol diceretur potentia calidus et illi potentiae contrarius nec possent simul esse, sed? actus quo sol est virtute tale huic calori formali nec potentiae ad illum contrariaretur sed simul esset cum utroque, quia est alterius rationis; — et ista nituntur sic dicentes applicare ad voluntatem, volentes per hoc declarare quomodo voluntas potest seipsam de potentia volente facere actu volentem.

Sed planum est quod, sicut illud ? per quod talia finguntur, impossibile apparet esse in sole, scilicet quod se ipsum educat de potentia calido actu calidum; immo calidum quod efficit in alio producit per virtutem activam ratione cuius dicitur calidus virtute et ideo haec dicuntur de sole sub condicione, et ponendo non solum impossibile sed incompossibilia, ita etiam impossibile est in omnibus aliis. Ouod autem ponantur incompossibilia sic dicendo in sole et consimiliter in omnibus aliis patet; nam dicitur quod actus qui est completivus potentiae et illa potentia repugnantiam habent nec simul sunt; sed constat quod, si calor cuiuscumque condicionis non existens in sole in ipso causari deberet quocumque agente, totus sol et quicquid esset in sole ante adventum talis caloris esset subiectum unum susceptivum talis caloris, et sic talis calor esset completivus potentiae solis secundum substantiam et secundum omnes dispositiones suas in ipso existentes; non potest enim intelligi quod calor superveniens subingre deretur quasi inter substantiam solis et eius dispositiones praecedentes, sic quod perficeret substantiam solis sine dispositionibus praecedentibus, — ex quo enim est unum subiecto secundum se totum est in potentia ad omnia quibus esse potest perfectibilis; — ergo illud quo dicitur calidus actu virtute esset subiectum caloris formalis et illum efficeret non solum in substantiam ipsius solis, sed etiam ' in se ipsum quia per se in totum compositum. Et hoc adhuc est manifestius in voluntate in qua non ponuntur plura secundum rem, sed solum secundum rationem ad hoc quod dicatur activa et passiva respectu unius actus volitionis. Constat enim quod ipse actus volitionis qui perficit ipsam voluntatem sic perficit eam quod non remanet in ea aliquid quod non perficiatur per ipsam; et sic non est in voluntate aliquid quod non sit potentia quae completur per actum volitionis. Dicere enim quod ipsa perficiatur actu volitionis non secundum rationem qua illam efficit, sed secundum aliam, istae rationes nihil faciunt ad hoc nisi fundentur in diversitate reali; res enim est quae perficitur vel quae agit, non ratio. Frustra ergo per talia nituntur praedicta inconvenientia, scilicet quod idem possit agere in se ipsum et referri ad se ipsum, quasi pertinaciter declarare.

Non est ergo tenendum quod inter praedicta agentia modo praedicto differentia inveniatur, sed in hoc differunt quod unum, scilicet univocum facit sibi simile in specie, non autem aliud; sed omnino in hoc conveniunt quod quodlibet est activum in aliud et distinctum ^, non autem in se ipsum.

Si autem dicatur quod totum non est per se activum nec totum est per se passivum, sed una pars est activa et alia passiva ^, hoc non potest poni nisi in distinctis subiecto; nam illud quod est calidum et humidum, cum ubique sit tale, non potest poni quod aliquid agat in humidum quin agat etiam in calidum, quia nec potest poni quod agat in humiditatem sed in totum compositum quod, sicut est humidum, ita.etiam est calidum, licet caliditas non sit humiditas; nec etiam agit in materiam, quia illa per se non est subiecta actioni, sed ut est sub contrario; ita etiam anima non potest movere corpus quod informat ut ipsa sit movens tantum, quia, cum fiat ex eis unum per se et in esse, oportet quod totum sit per se movens et totum per se motum, quod tamen non potest contingere respectu eiusdem. Hoc etiam patet per aliam condicionem activi et passivi; quia tangens et tactum oportet esse divisa essentialiter subiecto; quia, sicut in tactu mathematico oportet quod tactum non habeat quantitatem eius a quo tangitur, ita etiam in tactu virtuali vel naturali oportet quod tactum non habeat qualitatem vel virtutem tangentis. Cum ergo calidum et humidum sic ' sint coniuncta quod illud idem indivisum quod habet humiditatem habet etiam caliditatem, habens humiditatem non potest tangi virtualiter a caliditate quam etiam habet; non enim debet dici quod caliditas sive essentia caliditatis per se ipsam tangat humiditatem sive essentiam humiditatis, sed quod calidum ratione suae caliditatis tangat humidum ratione suae humiditatis; et sic, si idem indivisum secundum subiectum, licet divisum secundum essentiam sit calidum et humidum et tangat se humidum per ipsum calidum, idem secundum idem tanget se ipsum. Et per istum modum potest in omnibus aliis adaptari, quia universaliter in omni composito ex subiecto et accidente vel materia et forma non potest dici materia tangi proprie a forma vel subiectum ab accidentibus nisi sic quia, sicut quae tangunt se aliquo modo uniuntur, licet non in subiecto et in esse, ita etiam forma et perfectio quaecumque unitur subiecto in ratione causae formalis sive actus et perfectionis; ex quo sequitur quod non in ratione causae efficientis et agentis. Cum enim omnia accidentia quae sunt in uno subiecto ordine quodam habent subiectum perficere, nullo modo unum agit in aliud, nec etiam per ipsum totum agit in se ipsum, sed unum quasi alio mediante subiectum perficit; et sic etiam quodammodo se perficiunt formaliter, sed non agunt vel corrumpunt efficienter.

Et ideo relinquitur quod solum secundum tertium modum unius unde et idem potest referri ad se ipsum et esse activum et passivum respectu sui ipsius, sed non per se et immediate, sed per accidens et ex consequenti. Nam illud quod habet plures partes subiecto distinctas secundum unam illarum poterit esse in potentia ad aliquid secundum quod est in actu secundum aliam, et tunc per unam illarum partium per se aget in aliam; et quia sunt partes unius totius, ideo etiam per accidens totum agit in se ipsum. Et sic etiam declaratum est alias quomodo aliquid movet se ^, quia anima movet corpus in quantum una pars determinata in qua principaliter et per se residet aliqua virtus animae motiva ' per illam movet aliquam partem determinatam et mediante illa aliam, et sic deinceps.

Et quia etiam illa pars primo movens est pars totius moti, ideo etiam in toto movetur et sic movet se per accidens et refertur ad se ipsum ut movens et motum, sed per accidens.

Ad quaestionem ergo dico quod unum et idem et indivisum vel indistinctum subiecto non potest realiter referri ad se ipsum; immo etiam illa quae realiter referuntur oportet sic differre quod etiam sint plura supposita in actu vel saltem in potentia, ut sunt duae partes quantitativae eiusdem totius, alioquin non haberetur unde poneremus distinctionem realem personarum in divinis, videlicet si duae relationes reales oppositae possent in eodem supposito esse; nam, cum sit ibi fundamentum omnino indistinctum quod non refertur, si etiam subiecta, ut ita dicam, quae referuntur non essent necessario realiter distincta, possent esse in divinis plures relationes reales absque pluralitate suppositorum relatorum. Unde, sicut huc usque tenuerunt doctores et antiqui et moderni, de relationum ratione praecipue per se oppositarum quales sunt quae fundantur super vim activam et passivam est vel distinguere relata realiter, immo etiam supposita constituere et referre ea ad invicem, ut patet in divinis, vel iam dis tincta et constituta supponere et ea referre, ut contingit in creaturis. Quod enim oppositio relationum divinarum maiorem diversitatem vel distinctionem requirat quam creaturarum non videtur rationale et ideo usque nunc solebat dici et in scriptis magistrorum antiquis et novis ponitur quod ex infinitate et illimitatione divinae essentiae contingit quod in ea omnino indivisa fundentur plures relationes, quae tamen ipsam unam essentiam referre non possunt, sed cum ipsa constituunt plura supposita relativa realiter distincta, quae etiam huiusmodi relationibus realibus ad invicem realiter referuntur; in creaturis autem propter earum limitationem et realem ab invicem dependentiam oportet plures relationes reales fundari in rebus pluribus absolutis sive re absoluta differentibus et supponere supposita distincta in quibus sint naturae diversae super quas diversae relationes fundantur, et ipsa supposita ad invicem realiter referuntur. Haec est etiam sententia doctorum antiquorum. Nam, sicut dicit Boeuus, de Trinitate versus finem: quoniam nulla relatio ad se ipsam referri potest — commenta[tor]: quoniam nulla relatione aliquid ad se potest referri, sed semper aliud et aliud — facta quidem est trinitatis numerositas in eo quod est praedicatio relationis; idem ergo Pater qui Filius non est; tamen idem Deus est Pater et Filius; servata vero est unitas in eo quod est indifferentia eius ^. Quod secundum se dicitur et ita sane sciendum: non potest ' esse talem relativam praedicationem ut semper ad differens praedicetur, sicut servus ad dominum, id est ad differens essentialiter; oportet tamen quod semper ad differens supposito, licet non natura, et hoc solum in divinis; vel supposito et natura, ut in creaturis. Unde subdit: et in hac Trinitate similis est relatio ' Patris ad Filium ut eius quod est idem ad id quod est idem; qnoniam, sicut in eo quod est idem realiter non impedit relationem secundum rationem identitas realis eiusdem ad se ipsum, ita Patris ad Filium non aufert haec unitas qua unus Deus sunt relationem realem eorum ad invicem, quod non potest contin|gere in creaturis, scilicet quod aliqua non realiter et secundum essentiam inter se distincta realiter ad invicem referri possunt, licet possunt referri relatione secundum rationem, ut praemisit. Unde subdit: id autem non potest inveniri in cunctis aliis rebus; commenta[tor]: id est, nullae aliae res sunt in quibus hoc possit inveniri, scilicet quod sicut indivisae realiter ad invicem realiter referantur. Et subdens causam dicit: hoc facit cognata caducis rebus alteritas; commenta[tor: non enim sine illorum in quibus sunt alteritate diversa sunt a se quaelibet subsistentia, nec nisi hac alteritate diversa possunt ad se invicem referri et cetera; ergo illa secundum quae aliqua referuntur realiter ad invicem iu creaturis oportet fundari in diversis absolutis realiter et essentialiter distinctis, et cum hoc oportet illa quae per relationes referuntur esse supposita et subiecta realiter ab invicem distincta. Ergo vel dicendum quod illud quod est unum subiecto non potest esse vere activum et passivum respectu sui ipsius sive produc//vum ' alicuius actus in se ipso ad quem de se est in potentia, vel oportet dicere quod vere agere in se ipsum et vere pati a se ipso et vere producere aliquem actum in se ipsum de vera potentia reales relationes non important.

Patet etiam, quod si haec vera sunt, quod voluntas non refertur realiter ad se ipsam secundum activum et passivum sive intelligatur nuda ut respectu primi actus volendi finem sive jam sub aliquo actu et in potentia respectu alterius; ita de intellectu; ita etiam de gravibus et de aqua calida specialiter. Tamen quantum ad aquam calidam mirabile est quod propter hoc quod frigidior sit quam continens ponitur quod non ab alio, sed a se ipsa fit frigida, cum ' in tempore frigido aliqua non frigida in tanto gradu secundum suam proprietatem fiunt frigida multo magis quam sit continens. Et e contra, de natura sua frigida fiunt calida multo magis quam continens tempore calido, ut patet de aliquo lapide qui in aestate virtute radiorum solis fit multum calidior quam sit aer continens. Et tamen manifestum est quod naturaliter frigidum praesente calido non facit se aliquo modo calidum. Similiter etiam nec naturaliter calidum facit se aliquo modo frigidum praesente frigido; sed haec contingunt propter dispositionem susceptivi in quo fortius et melius potest recipi calor vel frigus quam in aere raro.

Unde non bene dicunt qui dicunt quod aqua potest se movere per accidens removendo prohibens, scilicet caliditatem, sicut lapis; nam, cum loquimur de impedimento, proprie non ' intelligimus id quod formaliter est in impedimento ut in subiecto; unde ipsum ubi quod est esse sursum non dicimus impediens lapidem esse deorsum, sed aliquid resistens exterius, quo remoto, statim in instanti grave se ipso habet esse deorsum; unde qui illud resistens amovet movet grave per accidens et, cum ipse lapis etiam movendo medium et scindendo amovet suum impedimentum, sic etiam movetur a se ipso per accidens.Sed haec non possunt aquae calidae adaptari et ideo nec per se nec per accidens est causa effectiva suae frigiditatis, sicut potest dici de lapide qui per accidens causa est sui descensus.

Ad argumentum est dicendum quod potentia animae sive intellectus sive voluntas facta in actu secundum aliquod obiectum non est nata se ipsam per se facere in actum secundum aliud. Est enim supponendum quod potentia animae, scilicet voluntas et intellectus pro obiecto non respicit aliquid unum secundum rem determinatum; sed omne ens potest habere rationem obiecti sub una ratione, licet non univoca; nec est differentia intellectus in comparatione ad sua obiecta hoc quod respectu unius se habeat ut in passiva potentia quae reducitur in actum ab alio sub ratione obiecti etiam movente, et respectu alterius sit activa, quia ' se educit ad actum cognoscendi illud; immo est etiam differentia quantum ad ordinem reduc tionis in actum secundum diversitatem obiectorum ut quasi ordinatorum agentium quorum unun non agit nisi alio praesupposito et in virtute eius. Unde, sicut ordo est in formis materialibus et in potentiis materiae non quod primo fiat sub una et postea mediante illa ipsa materia vel compositum faciat se sub alia, sed sic quod non potest per agens fieri sub posteriori nisi prius habeat esse sub priori, ita est in proposito applicandum et ad intellectum et ad voluntatem. Unde pro tanto intellectus factus in actu secundum principia dicitur se facere in actum secundum conclusiones, quia termini conclusionum propter ordinem quem habent ad terminos principiorum non movent intellectum nisi per applicationem principiorum ad conclusiones et sic movent termini conclusionum in virtute terminorum principiorum et sic quasi movens cuius virtus reservatur in posterioribus dicuntur principia in virtute luminis intellectus agentis; et ita in voluntate respectu finis et eorum quae sunt ad finem intelligendum est esse.