Prologus

¶ Quaestio de subiecto: in qua concludit cum Scoto in prologo. q. 3. de uiando ab hugone linconiensi et sancto Bonauetura ibide.

Utrum theologia habeat deum pro subiecto primo.

Et arguitur quod non: auctorita le venerabilis Eustracii: quia secundum eum ibi moralis est de homine quo ad animam: sed medicinalis quo ad corpus. Ex hoc acci itur haec propositio. Omnis practica scientia habet pro subiecto primo id cui acquiritur finis illius scientiae / et non ipsum finem. Sed finis huius scientiae acquiritur homini / et non deo: igitur homo est subiectum theologiae / et non deus:

¶ Secundo sic. Quia secundum Boecium lib. de trini. Forma simplex subiectum esse non potest: sed deus est forma seu actus simplicissimus. igitur nequit esse subiectum huius scientiae.

¶ Ter tio sic. Subiectum debet complecti omnia quae tractantur in illa scientia: sed non est ita hic de deo: igitur etc. Minor probatur de guerris regnorum / aut machabeorum / aut de Dauid: quomodo habuit decem concubinis / et sic de simi libus: quid pertinent ad diuinitatem inquantum diuini tas / seu inquantum subiectum est: videtur quod nihil.

¶ Contra seu in oppositum arguo autortoritate Augstin. 6. de ciui. dei. Theologia est ser mo vel ratio de deo. Et probatur ratione sic. Illud est subiectum in aliqua scientia: de quo et de cuius proprietatibus est scientia tota: sed de deo et eius operibus: vtpote creatione et reparatione est tota theologia: igitur deus est subiectum.

¶ In ista quaestione et in sequentibus / diuino fauente auxilio: qui deus vnus extat et trinus: tres erunt articuli declarandi Quorum Primus est terminorum declaratiuus Secundus est quaestionis responsiuus. Tertius est dubiorum motiuus. Quo ad primum primo viden dum est de isto termino theologia.

¶ Theologia secundum grammaticos: dicitur a talibus quod est deus et logos sermo / vel ratio quasi sermo de deo vel ratio. Theologia capitur tripliciter scilicet communiter / proprie et propriissime. Con muniter dicitur theologia quidam habitus de deo: siue sit proprius / siue non: et isto modo vocat in primo et sexto metaphy. suae philosophus metaphysicam theologiam. Pro prie theologia est quo principaliter de deo osiderat: et ista secundum doctorem subtilem de subiecto theologiae / articulo id. dicitur vel theo logia in se / vel theologia in nobis. Theologia in se est talis cognitio qualem natum est facere obiectum theologicum in intelle ctu sibi proportionato. Theologia vero in nobis est talis cognitio / qualis nata est recipi in intellectu nostro de obiecto theo logico. Exemplum. Si aliquis non possit intelligere geometricalia: posset tamen alicui credere de geometricalibus: geometria esset sibi fides / non scientia: esset tamen in se geometria scientia: quia obiectum geometriae natum est facere de se scientiam in intellectu sibi proportionato sic de theologia in nobis Unde theologia in nobis secundum mentem fratris Alexandri de ales: est quidam mentis habitus de deo loquens / per deum nobis transmissus: et in deum terminatus: vnde dicit prima parte de doctrina theologiae. q. iii. "Theologia est scientia de substantia di uina cognoscenda per christum in opere reparationis". Propriissime vero et tertio dicitur theologia illa noticia quae est in mente diuina de diuintate vt obiecto: et isto modo solus deus dicitur theologus: et nos theologiae discipuli: vt loquitur Aug. in libro de doctrina christiana. Ulterius noto: quod secundum commentatorem super Dyonysium eccle siasticae hierarchiae: differentia est inter theo logiam et theurgiam. Theologia enim artatur ad antiquum testamentum / theurgia ad nouum. Ita quod theologia dicitur noticia antiqui testamenti / theurgia noui: vbi christus perfe ctius docuit operari. Theurgia enim idem est quod scientia bene operandi de deo. Et hoc de isto termino theologia. Sequitur subie ctum.

¶ Subiectum triplex e. scilicet siectum pridicationis / subiectum mutationis / subm considerationis. Primum logicum: secundum physicum: tertium scientificum. Solet quarto modo di ci subiectum idem quod positiuum: quomodo accipit Aristo. in. 5. physicorum: quando diuidit tripli citer motum. Aut a subiecto in subiectum / vt motus localis: aut a non subiecto in subiectum / vt generatio: aut a subiecto in non subiectum / vt corruptio: ibi subiectum idem est quod positiuum: et hoc de subiecto. Sequitur pmum.

¶ Primum dicitur tripliciter. Uno modo per negationem ad prius: et tunc primum idem est quod immediatum id est ante quod nihil: et hoc modo dicit philosophus in primo posteriorum: primum et immediatum idem sunt. Secundo modo di citur primum per relationem ad posterius: vt scilicet est causa sequentium: hoc modo loquitur porphyrius in suis isagogis. c. de specia: de. x. prae dicamentis: quod sunt decem rerum prima principia. Tertio modo dicitur primum / idem quod adequatum et philosophus vocat in illo primo posteriorum: idem quod secundum se ipsum: sicut homo dicitur subiectum primum id. adaequatum risibilitatis: hoc tertio dicitur in proposito. Subieccum igitur pri mum alicuius scientiae dicitur circa quod versatur to ta scientia seu consideratio et quod continet omnes veritates totius habitus. Et hoc de primo arti. Quo ad secundum arti. poeitur conclu sio quod deus est subiectum primum totius theologiae: seu in se / seu in nobis. Probatur haec conclusio triplici medio. Primo sic. Subiectum primum continet omnes verita tes illius habitus cuius est obiectum primum: sed nihil continet omnes veritates theologicas ni si deus: igitur etc. Probatio mi. Nihil aliud continet eas vt causa: siue vt id ad quod habeant attributionem nisi deus: quia deus nulli alii attribuitur: nec aliud continet eas vt effectus: demonstratione quia: nam nullus efise ctus demonstrat deum esse trinum: quod est po tis sima veritas theologica / et consimilia. Se cundo sic. Theologia est de his quae soli intellectui diuino sunt naturaliter nota: ergo est de obiecto soli deo naturalitur noto. Sed deus solum est sibi naturaliter notus: ergo etc. Probatio primae propositionis. Si ista scientia est de aliquibus alicui alii intellectui naturaliter notis: igitur praeter ista sunt alia cognoscibilia soli intellectui diuino natu raliter nota: quia infinitus: et ideo plurium cognitiuus quam intellectus finitus: igitur est ad huc aliqua scientia superior quam illa quae est de naturaliter notis intellectui creato. Ter tio sic. In nulla scientia traditur ita distincta cognitio de aliquo alio: quod non est eius subiectum primum / sicut de primo subiecto. Tunc enim non esset ratio: quaere illud esset subie ctum primum / non aliud: igitur si deus non sit hic subiectum: non traditur ita distincta cogni tio de eo: sicut fieret in alia scientia / in qua esset subiectum: potest autem esse subiectum: igitur illa esset prior ista. Noto tamen quod quamuis. conceptus infiniti secundum docto. subti. sit perfectissimus conceptus ad quem possumus per euidentiam attingere: de quo in sequentibus: et ita illo modo sit obiectum theologiae nostraeTnde capiendo obiectum primum pro illo quod causat veritatem in intellectu: siue sit eui dens siue non: deus est obiectum primum / tam theologiae in se quam in nobis. Ex hoc ego in fero: quod christus inquantum christus non est obiectum theologiae: sicut posuit quidam qui di ctus est hugo: patet. Confirmatur: quia tunc iste non essent theologicae veritates necessariae: pater generat: spiritus sanctus procedit: nec etiam contingentes: pater creat: spiritus sanctus missus est visibilitur et inuisibiliter: consequente patent: quia ad nullam scientiam partinet per se aliqua veritas nisi sit de subiecto eius primo / vel parte essen tiali / vel integrali / vel subiectina / vel alio essentialiter attributo subiecto primo. Sed patet quod nec pater nec spiritus sanctus est pars christi: nec essentialis / nec integralis / nec subie ctiua: nec attribuitur ad christum: quia cum chri stus duas dicat naturas / inquantum est subiectum theologiae: secundum hoc ponentes naturam scilicet creatam et increatam: sequitur quod pater esset poste) rior natura creata et spiritus sanctus: quia omnis attributio est ad prius essentialiter.

¶ Secundo infero / quod christus non est hic subiectum consideratus sub triplici vnitate. Quarum prin: a est ad patrem et spiritumsanctum. Secunda ad naturam assum ptesta. Tertia christi capitis ad membra: pa tet ex dictis: secundum quod ponit Robertus linconiensis. Confirmatur ratio: quia omnis respectus dei ad extra est contingens: et ita vnitas diui ni verbi / tam cum natura assumpta quam cum mem pris / est contingens: multae vero sunt veritates in theologia necessariae: vt quod deus est trinus et vnus etc. Nulla veritas vero necessaria in st per contingentem: igitur non potest stare positio ista.

¶ Tertia positio fuit Alberti magni: quod reuelabile est subiectum in theologia: quia in hoc distinguitur theologia ab huma nis scientiis: quia hae inuentione et exercitio habentur: haec vero vnctione et reuelationibus.

¶ Sed contra istam opinionem arguitur sic. Ocientia omnis realis debet habere obiecti reale et sub ratione reali. Licet enim logica quodammodo habeat subiectum reale: quia est de intentionibus primis: tamen quia non sub ratione reali: quia tractat de secundis intentionibus primis adiunctis: ideo non est realis. Reuelabile vero dicit solum quem dam respectum rationis. Quid enim dicit reuelabile super deum: dum dico / deus reus labitur: vtique solum rationis respectum. Si igitur esset subiectum theologiaer: theologia esset scientia rationis / non realis: quod est manifeste falsum. Relinquitur igitur quod deus eut subiectum theologiae.

¶ Nota tamen ad eui dentiam iam dictorum: quod sicut homo potest intelligi: aut inquantum animalrationale / aui inquantum substantia / aut inquantum risibilis / aut inquantum nobilissimus animalium. In primo cognoscitur perfecte: quia in ratione diffinitiua. In se cundo in communi et confuse: quia in conceptu su periori. In tertio in posteriori: quia pas sio posterior est suo subiecto. In quarto adhuc minus proprie: quia in quodam respectu ad extra: sic pariformiter potest deus quadrupliciter intelligi. Primo in quodan respectu ad extra: sicut sub ratione glorifica toris vel gubernatoris seu reparatorem mumdi: et isto modo ponit Egidius romanus subie ctum. Secundo potest considerari sub quadam pas sione vt inquantum iustus / verus / pius etc. et sic posuit varro deum inquantum bonus / subie ctum huius scientiae: Uel tertio potest considerari inquantum ens vel aliud commune: et sic posuit Auicenna ens subiectum in metaphysica: quae est sua theologia. Potest quarte considerari inquantum deus: et hic est perfectus conceptus: et sub ratione hac ponitur a doctore subtili subiectum theologiae. No tandum tamen quod dicit sanctus Bonauentu ra: quod alicuius scientiae potest triplex assignari subiectum. scilicet radicale / integrale / vniuersale. Exemplum. In grammatica subiectum radicale est littera. Unde apnd Priscianum in maiori volumine vocatur elementum: quia est minima pars orationis. Subiectum integrale est oratio congrua et perfecta. Subiectum vele est vox articulata litterata / ordinabilis ad significandum. Sic in theologia subiectum ad quod omnia reducuntur sicut ad subiectum radica le / est deus. Subiectum vero ad quod omnia redu cuntur sicut ad totum integrale / est christus: capiendo totum large: complectitur enim creatum et increatum: de quibus sunt duo primi libri. Caput et membra: de quibus sunt duo sequentes. Subiectum vero ad quod omnia reducuntur sicut ad subiectum vniuersale: circumloquendo per plura nomina: est res vel signa: per vnum vero credibile aut reuelabile. Et sic ad secundum patet articulum.

Quo ad tertium articu lum mo uentur tres paruae difficultates. Prima de subiecto theologiae contingentium: quia cum theologia sit scientia: et scientia sit necessariorum: videtur quod ad nullum subiectum reducerentur contingentia in theologia. Respondet doctor subtilis: quod theologia ve rius dicitur sapientia quam scientia. Unde capiendo scientiam eo modo quo capit eam philosophus in. 1. posteriorum. Tunc vnumquodque scire arbitramur etc. Sic non est scientia theologiaquia non omnia considerata in theologia sunt necessaria. Capiendo vero scientiam pro habi tu certitudinis: sicut est illud apostoli: Scio cui credidi / et certus sum etc. Sic theologia est scientia: quia est certissimus habitus.

¶ Secunda difficultas est. Si omnia creata possint esse sub consideratione theo logiae? Dico quod creata possunt considerari dupliciter. Uno modo absolute: sicut homo inquantum homo etc. et sic non pertinet ad theologiam / sed ad proprias scientias. Secundo possunt considerari inquantum in deum referuntur aut in ratione vestigii. imaginis creationis / vel alio respectu: et sic pertinent ad theologiam: vnde non ita perfecte cognoscit triangulum qui cognoscit eum secundum quod describitur ab Cuclide: sicut qui cognoscit illum secundum quod repraesentat aliqua liter diuinam trinitatem. Sicut de beato pa l tre nostro Francisco dicitur. Quicquid in rebus reperit delectamenti / regerit in glo riam factoris.

¶ Tertia difficultas. Si solum obiecium theologicum in deo mo uet intentionem eius ad omne scibile / aut quasi mouet? Dico quod sic. Et quod omnis sci entia est sibi theologia. Non sic in beatis spiritibus / nec in nobis: quia habemus intellectum mobilem a quidditatibus caeteris. Ad argumenta vero in pede quaestionis facta.

¶ Ad primum. Quando arguitur ex Custracio etc. Dico quod non est simile: ideo ponitur subiectum medicinae / homo: quo ad corpus: quia continet virtualiter omnes ve ritates illius scientiae: nam corpus huma num continet virtualiter rationem naturalis sanitatis. Ideo enim sanitas hominis talis est: quia corpus hominis est sic complexionatum. Similiter anima hominis continet natura liter rationem felicitatis naturalis: vt di cit philosophus d 1 ethicorum: vbi ex ratione anime concluditur ratio felicitatis naturalis: non sic homo continet finem huius scientie: quia felicitas supernaturalis vel obiectum eius non includitur in ratione hominis: et ideo non po test homo esse primum subiectum huius sci entiae.

¶ Ad secundum quando dicitur: for ma simplex etc. Dico quod intelligit de sub¬ iecto accidentis / non considerationis.

¶ Ad tertium dico: quod immo: ad minus ostenden do quomodo sapienter / iuste et potenter suum mundum disposuit: et humanum genus gubernauit / et consimilia.