Table of Contents
Commentarius in Libros Sententiarum
Liber 1
Liber 2
Liber 3
Liber 4
Distinctio 37
Circa textum
Distinctio. 37. in qua magister determinat de peccati substrata acti one an scilicet a deo sit occasio qua pec catum committitur.
Unt autem et aliiplurimi longe aliter de peccato et actu sen tientes etc. Hic signatur 37. dist. huius secundi libri quae sic continuatur ad praecedentes: Nam post quam in. 35. dist. inquirit magister: an peccatum sit actus vel: priuatio. Et in. 36. an peccatum sit poena peccati vel punitio: Nunc in praesenti dist. inquirit an a deo sit peccati mala occa sio. Et habet diuidi distincti. in tres partes principales. In prima ad dicta poninitur continuatio. In secunda de culpa sequitur noua opinio. In tertia hac prime tangitur huic opinio. prima in principio. secunda ibi. Asserunt enim voluntatem malam etc. tertia ibi. In hoc autem verbo superioris smina etc. pri ma parte indiuisa manente. Rursus secun da pars in qua de culpa sequitur noua opinio: in tres partes diuiditur. In prima dicta opinio clare explicatur. In secunda eius defensio pla ne praesentatur. In tertia quaedam conclusio dictis an notatur. prima in principio. secunda ibi. Illa quam aug. etc. tertia ibi. Ex quo colligitur res aliquis esse etc. Et sequitur illa vltima particula scilicet In hoc autem verbo: in qua huius secunde opi. quo ponit quod nilulo modo nec quantum ad positiuum nec quantum ad deformitatem peccata sunt a deo Ad primam quae dicit quod sunt a deo tamquam ad positiuum non deformitatem tangitur opinio. Et ista pars habet diuidi in tres. In prima varie opinionis panditur controuersia. In secunda vox eruditionis iungitur monitoria. In tertia listera braeuvis sermonis secatur dubitatoria. prima in principio. secunda ibi. Intendat diligenter his verbis etc. tertia ibi. Cum igitur omnes in hoc consentiant etc.
Quaestio
¶ Quaestio ista declarat magistrali ter quo malum sit a deo: et quid de for tuitu aut falsitate sit tenedu. Et ha betur a sco. li. 2. dist. 37. q. i. Utrum peccatum seu fortuitum vel falsitas a domino deo producatur. Et arguitur ad partem fal sam tribus mediis
¶ Primo arguitur quod peccatum a deo causatur. actus substratus peccato est a deo. igister et deformitas: et ita peccatum: antecedens patet tum primo quia est aliquod ens non a se: quia sic esset deus ergo ab alio: et ita a deo: tum secundo. quia dare elemosinam: praedicare christum: facere mira cula: seruare fidem sunt opera eiusdem rationis in esse naturae / siue fiant bene moraliter siue male: ergo habent causam eiusdem rationis quantum ad esse naturae eorum: deus autem est cau sa eorum quando sunt bona moraliter. ergo et uando mala: tum tertio per illud. Nunquid gloriabitur securis contra eum qui secat in ea: ibi dicit glo. quod sennacheribs fuit in malis actibus suis instrumentam dei. sed probatur consequenta: quia voluntas creata ob aliud non dicitur cau sa peccati: nisi quia causat illud substratum: teste enim dyon. nullus operatur ad malum aspiciens: ex quarto diuinorum nomnm.
¶ Secunlo arguitur: quod fortuitum sit a deo: quandocumque sunt diuerla ad aliquem concurrentia effectum exigitur: quod eorum vnio a causa fiat superiore: sed in fortuitis diuersa exiguntur principia: igitur ad eorum vnionem requiritur cau sa superior quam deum nomino: cum alia non occurrat: maior patet exemplo: quia enim ad compositionem requiruntur plura scilicet materia et forma: concludimus aliquam causam agentem qua mediante fit vnio sed probatur minor ex pis quae dicuntur in secundo philosophicorum. vbi ponitur infortuna et effectuum varietas scilicet vnus per se intentus reliquus non: et in causa intentio in principali non intentio in secundario.
¶ Tertio arguitur: quod falsitas sit a deo ab illo sane potest dici effici falsitas: qui propo sitionem facit falsam: sed deus est huiusmo di. igitur: maior patet exemplo: qui enim facit pominem: facit et humanitatem: sed probatur minor accepta propositione: vtputa petrus non est iustus: data sibi iusticia a deo ista erit falsa: quae tamen prius erat vera casu posito quod esset in peccato mortali.
¶ In oppositum primi et tertii arguitur per illud. Omnia per ipseum facta sunt: et sine iplo factum est nihil. glo. augs id est peccatum. idem de falsitate cum formaliter sit nihil. In oppositum secundi arguit sic Aug. in lib. 93. quaestionum. Quicquid fit aca su temere fit: sed deus temere nihil facit. igitur nec casum: et capit casum pro fortuna.
¶ In ista questione ad praecedentes confor miter suut tres articuli declarandi Primus est terminorum decla Quorum. Pratiuus. Secundus est quaestionis responsiuus. Tertius est dubiorum motiuus. articumini sunt peccatum: fortuitum et falsitas.
¶ Pri lum ter mus igitur terminus est peccatum: vnde vltra tres peccati diffinitiones. 35. tractatas dist. et tres alias. 36. addo tartio tres alias. Prima est aug. in li. de natura boni. Peccatum inquit est priuatio modi: speciei et ordinis. Secunda est eiusdem in li. de ciui. dei. Peccatum inquit est male vti bono. Tertia est eiusdem in li. de vera religione: Peccatum est inquit appetere quae christus contempsit vel contemnere quae christus appetiit. Et differunt. prima enim est communis peccato triplici: originali: veniali: et mortali. In qua libet enim horum trium est priuatio modi speciei et ordinis: modi in mensura: quia nimis ardenter fit ad commutabile bonum conuersio Speciei: quia in quolibet peccato est feditas et turpitudo ordinis: quia in peccato quolibet est deordinatio destructa actus rectitudine in veniali et mortali: et quasi habitus in originali. Secunda est communis veniali et mor tali: per quodlibet enim eorum anima malum habet vsum de bono: licet mortale cum conuer sione addat auersionem a deo: quod non venia le. Tertia autem est propria peccato mortali ratione illius contemptus.
¶ Secundus ter minus est fortuitum: Unde noto quod ista tria hifferunt: fortuna casus et fatum: fortuna enim secundum Arist. in. 2. philosophicorum. Est causa per acciesens in agentibus a proposito et propter finem in his quae raro eueniunt: et tangit tria. Primum ex parte cansae efficientis dum dicit: causa per ac cidens in agentibus a proposito. Unde non debet dici causa per acceiments: sicut album dicitur causa domus in albo edificante: sed intelligitur ratione effectus: quia scilicet praeter effectum intemtum aliud accidit. Dicitur rursus a proposito in quo differt a casu: qui casus est proprie in agentibus solum a natura. Secundo tangitur causa finalis dum dicit in agentibus propter finem. si enim agens nihil intenderet quod acciperet proprie fortuna non diceretur. Tertio tangitur modus huius causae dum dicitur in his quae raro eueniunt. Et debet capi teste doct. subti. in secunda distin. primi. q. 7. istud raro non comparatiue ad tempus: sed ad causam. dato enim quod qualibet die fodiens praeter intentionem thesaurum repperiret a fortuna diceretur: ideo solum dicitur raro: quia id fodiens non intendit: casus autem teste) Boe. 5. de consolatione est inopinatus rei euentus causis concurrentibus ob aliud inceptis: et differt vt dictum est a fortuna in agendo a natura. Fatum autem eodem teste) Boe. in quarto de consotur. in rebus mobilibus iberens dispositio et differt tam a fortuna quam casu: quia in his duobus effectus prae ter intentione accidit: in fato non: vnde hoc modo fatum non intelligitur nisi di spositio in rebus ex diuina relicta prouidentia.
¶ Tertius terminus est falsitas. vnde no tandum quod ista tria differunt: falsitas: mendacium: et peariurium: et se habent ex additione adinuicem. Falsitas enim est falsa vocis significatio per proferentem edita seu inadequatio rei et intellectus: et ita solum pertinet ad intellectum qui fallitur. Hendacium autem super falsitatem addit intentionem fallendi: quae est a parte voluntatis. Unde Aug. in li. de mendacio. Hendacium est falsa vo cis prolatio ecce falsitas: cum intentione fallendi ecce materia voluntas: periurium rur sus super falsitatem et mendacium addit auctoritate scilicet quod aliquid assumat per modum testimonii in suae signum falsitatis. Unde omne periu rium est mendacium non econtra. omne rursus mendacium est falsum: non econtra: vnde falsitas genus est: vel quasi genus: quia nihil est formaliter: alia autem quasi species. articulum sunt tres conclusiones. prima de causalitate peccati a deo. secun da de causalitate fortuiti. tertia de causaitate falsitatis.
¶ Prima est haec. Sic actus peccato substratus extat a deo: vt defor mitas a sola creata proueniat voluntate Prima pars dicit: quod actus substratus peccato est effectiue a deo probatur. Si enim actus peccato substratus non esset a deo: ex vno trium proue niret. aut quia habet deformitatem quae nequit esse a deo: aut quia secundo non sper substernitur peccato actus: sicut in peccato omissionis: aut tertio quia remoueret libertatem a voluntate creata sed neutrum istorum impedit. igitur: maior patet ex diuisione sufficienti: non enim est alius modus: sed declaratur minor per singula. Primo quod non impedit deformitas consequens istum actum. Et dat gratum exemplum sanctus tho. arti. 2. praesem tis dist. q. 2. quando enim inquit sunt due causae vna principalis: alia secundaria: potest esse defectus a secunda non a prima. prima cum secunda causante positiuum actus: et a causa secunda sola veniente defectu: exemplum est: virtus enim progressiua et tibia sunt causae motus animalis: virtus progressiua vt generalis: ti bia vt secundaria: si accidat claudicatio at tribuitur curuitati tibiae non virtuti progressiue. Sic in proposito: positiuum quod est i pec cato a deo: et increata causabitur voluntate: et deformitas a sola creata exibit voluntate: nec secundum impedit: scilicet quod non semper pec catum habeat positiuum substratum sicut in pec cato omissionis: quia vt dicit doctor deuotus dubio primo litterali. 35. dist. omnis omissio praesupponit commissionem seu actum positiuum: dat gratum exemplum. Quare eni quis ire non vult ad matutinas: quia vult in lecto quiescere: nec tertium impedit scilicet quod propter hoc remoueatur libertas a voluntate creata: obuiat enim doctor subtilis. q. 5. praesentis materiae donans ad hoc gratissimam diuisionem quae in hoc ternario consi stit. Aliquae enim causae ita se habent quod neu tra aliam mouet in operatione sua: et tamen eum dem causant effectum sicut obiectum et potentia intellectionem generant. Unde illa communis auctoritas: obiectum mouet potentiam: capitur aut metaphice aut segregatur ab intellectu et voluntate deo excepto. Secundae sunt quae ita se habent quod vna aliam mouet ad agendum ita quod quaelibet quasi partem efficit effectus 2 non totum sicuti dum sol et homo generant homi nem: ex. 2. philosophicorum. Tertiae sunt quando superior mouet inferiorem: et tamen totus effectus est a qualibet: sicut in proposito deus coope ratur cum voluntate ad volendum: et tamen tota volitio est a deo causata tota: et a creata voluntate. ita tamen quod prius natura a deo quam a creatura. Et patet quod quoe ad hoc illa propoato in lib. de causis. Omnis causa primaria plus infiuit supercausatum quam causa secundaria: habet glosa ri plus id est prius scilicet natura solum: aut plus id est perfe ctius: quia a se causat: aut tertio plus: quia etiam causat secundam causam. Et patet exemplo manifesto: pater enim prius origine producit spirintum sanctum quam filius: et tamen totum eo modo quo dicimus to tum in diuinis eum producit filius sicut et pater: sic suo modo in proposito: et corroboratur ista pars conclusionis triplici medio eiusdem doct. subPrimo quia si sola voluntas creata eliceret illud positiuum: diuina voluntas posset impediri si vellet oppositum. Secundo quia tunc deus praescius non videretur futurorum cum illa (vt patet primo libro) sciat per actum voluntatis suae: et in casu omnium non esset causa Tum tertio: quia tunc non esset opeaus: cum non posset impedire istud positiuum nisi destructa libertate: nec illud causaret: vnde patet quod sicut deus est causa meriti ita suo non et sub strati in demerito: vnde causalitas dei in hu iusmodi causalitate non impedit contingenti am voluntatis in volendo: quia sicut creata vo luntas libere causat: sic diuina libere coopera tur. Et si obiiciatur: quia deus non facit contra suam probibitionem: cum igitur prohibuerit malas acti ones: sequitur quod eas non facit. Dicendum quod si bi non prohibuit eas sed aliis: nec eas agit inquantum sunt prohibite: sed inquantum positiua. Et si dicatur: quia si non faceret nec creata voluntas. Dicendum vt inquit dyon. quod coactam vitam non habemus: ideo pacto fucto in nostris operationious concurrit deus vnde primo infertur quod idem effectus venit a charitate perfecta scilicet a voluntate dei quae cuncta quae agit facit charitate et voluntate viciosa seu creata ab intendente bonum finem scilicet deo qui pro pter seipsum cuncta operatur: et intendemte malum. scilicet creata voluntate. Secundo infertur quod nihil impedit creatam voluntatem continuari primae voluntati quasi regulae in ope rando: et tamen deficere: cuius ratio: quia non ex omni parte continuatur quod exigitur. Dico secundum na turam inquantum. scilicet exigit. Tertio infertur quod ad aliqua deus operatur ad quae non mouet seu excitat: quia ad positiua peccati concurrit: sicut est adulterium: aut homicidium non tamen mouet voluntatem seu excitat ad hoc operandum. Sed dicit secunda pars conclusionis: quod deformitas peccati venit asola creata voluntate non a deo: proha tur triplici auctoritate. Prima sumitur in li. 93. quaestionum. Nullo homine sapiente fit homo deterior: tanta est enim haec culpa: vt in homine sapiente non cadat. Cum ergo de us omni homine sapiente sit praestantior: sequitur secunda ex eodem libro q. 21. quod est causa omni enti vt sit: non est de se causa non essendi: deus autem est causa omnibus essendi. igitur nulli de se est causa non essendi. Ter tia sumitur ex li. ansel. de libero arbi. ca. 6. Cum deus omnem gratiam etc. Cum igitur sit deus causa gratiae nequit esse causa peccati: et ita solum a vo luntate creata. Et si dicatur quod est causa mali pene: sicuti carentiae visionis dei: et non fruitionis eius: et tamen aequae intense sunt mala: sicut mala culpae: et ita videtur concedem dum quod est causa mali culpae. Et confirmatur: quia est causa subtractionis gratiae: quae praeponderat peccato priuanti actus rectitudiniDicendum quod carentia visionis dei et eius frutionis: et gratiae subtractio sunt nobis mala inquantum culpa exigente his caremus. Unde si deus sine culpa nostra a nobis retrahe ret suam gratiam non esset malum poenae. Uum conclusiue dicendum quod remotionis ipsorum sumus causa demeritoriae per vicia nostra: et ita deus non est causa mali poenae immedia te. Quicquid enim deus dat antecedenter dat et consequenter quantum in ipso est: et ita dando gratiam voluntati dabit consequenter opera bona: et dando voluntatem dabit actus rectitudinemu sed oberrante voluntate totum remotum est dempta voluntate. Sed extat dubium certum est quod prius natura deus cooperatur volum tati quam ipsa operetur voluntas creata in illo priori: quaero vtrum deus causet actum rectum vel obliquum: si rectum ergo in secundo instamti voluntas non peccat creata. Si obliquum ergo deus est causa peccati. Respondendum pri mo: quod ex parte sui nequit deus peccare: quia nec auerti a se formaliter: quia tunc posset mu tari: nec virtualiter: quia nihil aliud a se dili gendum nisi quia id diligit. Ultra dicendum quod in primo signo causat actum rectum quantum est ex parte sui: et dum infertur ergo creata voluntas non peccat: neganda est consequenta: quia non coagit illi rectitudini: ideo hinc venit obliquitas: sicut licet sol cecum illuminet ex parte sui: quod non illuminatur est ex parte oculi. Ex quo patet quod illud verbum dum dictum fuit: Quis decipiet achab regem israel: et dicit dominus spiritui mendaci egredere et esto spi ritus mendax in ore omnium prophetarum: istud de bet intelligi permissiue non actiue: vnde et deus licet per sui praesentiam sit boni causa in nobis: non tamen primo se a nobis absentat nisipeccemus. Et si dicatur: si est causa adulte rii et homicidii: ergo non debet ea punire Iam patuit: quia solum est causa quo ad positiuum: immo nec ea permitteret nisi sciret in me lius commutare: sicut enim cum palea granum nascitur sic ex adulterio bona aliquando proles nascitur. Ex quo patet quod melior est opinio quam tractauit magister praecedenti dist. 35. et. 36. quae dicit. Peccata quantum ad positiuum a deo non quantum ad deformitatem quam illa quam in prsenti dis. tangit magister ponens: nec quo ad positi uum: nec quo ad deformitatem esse peccata a deo.
¶ Secunda conclusio est de causalita te fortuiti a deo: et est haec. Licet esse for tuiti a deo veniat: vt tamen est fortuitum ab eo dem non causatur. Dicit prima pars conclusionis quod esse fortuiti a deo producitur: probatur: in nullo genere est dare duas causas primas simpliciter sicut non est dare duos fines vlti mos in eodem gradum esse: ergo fortuiti: quae ro / vnde est: aut a se aut a deo: aut tertio ab alio: agente: si a se: ergo est a se: et ita non causat a fortuna: et ita nec dicitur fortuitum: et est manifesta contradictio. Si a deo habetur propositum: si ab alio agente: aut est sub ordinatum deo: et ita erit a deo: quia prima caus causat cum causa secunda: aut non subordina tur et ita erunt duo prima principia effecti ua: et confirmatur: quia cum causa per accens re ducitur ad causam per se: ex. 2. philosophicorum. Cum ergo fortuna sit causa per accens: habet ad deum reduci sicuti ad primam causam per se: et cum fortuitum reducatur ad fortunam: sequitur quod et ad deum. Et si dicatur: quia fortuitum dicit priua tionem cognitionis: deus autem omnium habet noti ciam. Dicendum quod fortuitum nominat effectum ali quem: et ratione huius dicitur esse a deo: vlte rius nominat defectum cognitionis: et ratione huius non est a deo: vnde solum isto secundo mod est fortuitum in rebus ratione causarum particula rium: non autem prime. quod enim quis fodiendo prae ter intentionem thesaurum inueniat: dicitur fortuitum ratione causarum particularium: respe ctu autem primae nequaquam: cui antequam fiant cuncta sunt nota: licet in hoc marcus erraue rit tullius videre non potens deum cuncta praenoscere: et tamen fortunam fore in rebus. Sed dicit secunda pars conclusionis: quod fortuitum non est a deo inquantum fortuitum. probatur. sicut enim malum repugnat bono: ita fortuitum repugnat prouidentiae: sed malum vt malum non venit a summo bono. ergo nec fortuitum: vt fortui tum a summa prouidentia. Et confirmatur: quia sicu ti iniusticia nequit esse nisi ab eo qui operatur iniuste: sic nec fortuitum: vt fortuitum nisi ab agente a fortuna.
¶ Tertia conclu sio est: de causalitate falsitatis a deo: et est haec. Licet diuina causalitas id quod falsun est: attingat falsitatem: tamen non producit. Dicit prima pars: quod diuina causalitas producit id quod est falsum probatur. quia omne positiuum est a deo. Omnia per ipsum facta sunt. Sed id quod est falsum est aliquid. igitur. probatur minor: quia non est intelligibile falsitatem quae sola est priuatio veritatis esse sine subiecto. Et si dicatur: quia quod deus potest facere: potest et dicere. Si ergo potest facere falsum: potest etiam dicere falsum. Re spondendum: quod dicere falsum potest intelligi vel ratione substrati: et sic potest dicere falsum hoc est dictu potest dicere id quod est falsum licet non ratione qua est falsum vel formaliter: et sic nequit dicere falsum: quia nec illud sic causat. Et extat exemplum: dicit chi stus iudeis. Si dixero: quia non noui eum erosimilis vobis mendax: potuit non dubium chri stus dicere non noui eum: non inquantum sub ratio ne falsi: sed inquantum dicibile erat. Ex quo patet: quod licet falsum: inquantum aliquid habet positiuum. habet ideam in deo: non tamen sequitur quod inquantum est falsum: Unde et falsum in quantum aliquid habet positiui est verum: et habet rationem veritatim: quod ex hoc probatur: quia ens et verum conuertuntur cum igitur falsum sit ens ex tat et verum. Sed dicit secunda pars conclusionis quod deus non producit falsitatem. patet. Sicut enim se habet malicia ad bonitatem: et sic falsitas ad veritatem. Cum igitur a summa bonitate non veniat malicia: ergo nec a summa veritate falsitas. Et si dicatur: quia tam aequalitas quam inaequalitas in rebus sunt a deo: ergo a simili tam veritas quam falsitas in rebus erun ab eo: neganda est consequenta: quia licet inaequilitas quae ad nomen dicat privationem: tamen a parte rei dicit ordinem et gradum: falsitas autem ex toto dicit privationem. Si autem inaequalitas capiatur quo ad privatiuum: dicitur tunc quod nec inequalitas. nec falsitas sunt a deo. articulum sunt tres dif fi.
¶ Prima est: quomodo intelligitur illa auctoritas: Non est malum in ciuitate quod non faciat dominus: Dicendum primo quod intelligitur de malo poenae: et maxime de malo poenae positiuo. Secundo diciu quod intelligitur permissiue etiam de malo culpae: quia nisi omnipotens permitteret / nullum malum penit fieret. Tertio dicitur quod intelligitur etiam actiue de malo culpae qua ad positiuum / non quo ad deformitatem. vnde: Ego dominus: et non est alter deus / for mans lucem / et creans tenebras: faciens pacem et creans malum.
¶ Secunda diffi. an operum for tuitorum sit aliquod principium in nob praeter intellectum et voluntatem? Dicit nico. boneti in. 2. suae philosophie quod sic: et extrahit de philosopho in li. de homoa for tuna: et inde est quod vnus est alio in bono magsis for tunatus vel in malo: et in iuuentute habet bonas for tunas / et in senectute malas/ vel econtra: totum tamen residet principalitur ex parte diuinae voluntatis: licet quaedam ex partem corporis sit dispositio.
¶ Tertia diffi. est: quod est maioris dignitatis: aut falsificare propositionem / aut verificare? Dicendum quod loquendo simpliciter verificare nobilius est: tamen in casu falsi icare est nobilius. Hanc vero propositionem / martinus est peccator: potest martinus peccando verificare: solus tamen deus infundemdo gratiam eam potest falsificare. Ex hoc patet ad. q. quod videlicem tam peccatum quam fortuitum quam falsum non producuntur a deo / nisi secundum id quod dicunt positiuum.
¶ Ad primum ar. conceditur antecedens et negatur consequenta: et dicitur quod non solum peccat voluntas in il lo defectu: sed quia tenetur habere rectitudinem et non habet quod non potest conuenire primae voluntati: cum sit prima regula cui tenemur conformari / et non illa nob.
¶ Ad secundum in corpore. q. appa ruit solutio. Dictum est enim quod secundum totum positi uum quod est in fortuito: fortuitum est a deo / non alis: et hoc sufficit.
¶ Ad tertium / maior est falsa: non est enim verum quod si quis facit falsum ratione posi tiui quod faciat falsitatem qua pura extat priuatio: immo esset sophisma accidentis. Et ad exemplum adductum: quae facit hominem facit huma¬ nitatem. Dico quod exemplum est dissile: tam enim homo quam humanitas dicunt positionem: quod non est in propo sito de falso et falsitate.
Conclusiones
¶ Ex etc. Prima conclusio. Extat opinio quod a deo nec deformi tas est aut positio vel culpae entitas. Dicit conclusio / quod sunt aliqui opinantes quod nec positi uum peccati nec deformitas sunt a deo: et ponitur a prin. dist. vsque ibi: In hoc verbo autem etc.
