Table of Contents
Commentarius in Libros Sententiarum
Liber 1
Liber 2
Liber 3
Liber 4
Distinctio 22
Circa textum
CUmquem multis auctoritatibus su prasit assertu in vera cotritione peccata di mitti etc. Hic signatur. 22 dist. huius quarti: quae ita continuatur ad praece dentes: Nam postquam in dist. 20. tempus positum est remissionis mortalium: et in. 21. seu prae cedenti dist. tempus quaesitum est remissionis venialium: Nunc in praesenti dis. de reditu agit peccatorum redeuntium. Et habet diuidi in tres partes principales. In prima quod rede ant opinio ponitur. In secunda quod plus non veniant clare ostenditur. In tertia quae signa maneant vltimo quaeritur. Prima in principio. Secunda ibi: Sed quia absurdum videtur vt peccata etc. Tertia ibi: Post prae dicta restat etc. Et haec est diuisio etc. Circa quam mouetur etc.
Quaestio
Questio haec determinat de satis factionis partibus: et quod peccata per poenitentia dimissa non redeat eadem numero in recidiuante. Et habetur a Sco. li. 4. dist. 22. q. vnica. N elemosyna:
¶ Primo sic. Tenebra eadem secundum numerum redit vel redire potest: ergo et idem peccatum mortale. Antecedens probatur: quia numera tio privationis aut est ex subiecto / aut ex habitu: subiectum est idem prius lucidum / post tenebrosum / habitus etiam idem: quia idem maneret continuus / nisi privatio adueniret: et ita idem probatur consequentia: quia peccatum mortale est quae dam tenebra spiritualis.
¶ Secundo arguitur sic. Contritus de peccato potest postmodum ex comtemptu non confiteri: igitur potest redire idem pec catum secundum numerum. Antecedens patet. Proba tur consequentia: quia aut idem redit peccatum: et habetur intentum: aut non redit: et tunc peccatum dimissum est sine sufficiente poenitentia: quia sine secunda et tertia parte poenitentiae.
¶ Tertio sic. Tum primo autortoritate domini / de illo seruo a quo in ominus omne debitum repetiit: quia debitum nole bat conseruo suo dimittere: vbi est fundamen tum doctorum dicentium peccata redire. Tum secun do auctoritate Augustinus contra Donatistas / lib. 1 ca. 5. Redire inquit peccata vbi non est super na charitas / apertissime dominus in euangelio docet. Tum tertio auctoritate Iacobi. Qui in vno offendit factus est omnium reus.
¶ In oppositum: quia actus peccantis non redit idem: igitur nec peccatum. Antecedens est philosophi in. 5. physicorum: vbi ponit quod non potest redire eadem sa nitas per naturam. Probatur consequentia: quia peccatum non est nisi per actum peccantis: igitur: nec idem peccatum nisi per eundem actum peccantis.
¶ In ista quaestione sunt tres articuli. Primus est terminorum declaratiuus Quorum Secundus est quaestionis responsiuus.
¶ Tertius est dubiorum motiuus Quo ad primii articulum termini sunt Clemosyna / ieiunium et oratio.
¶ Prim terminus est elemosyna. et deriuatur tripliciter. Primo dicitur ab elemo quod est misecundia: et syna quod est mandatum quasi mandatum misecundiae. Est autem triplex misecundia. In corde per compassionem / in ore per consolationem in opere per exhibitionem. Solet autem elemose na sic diffiniri. Clemosyna est opus in quo datur quid indigenti per compassionem propter deum. In qua diffinitione tria genera causarum notantur. Cam materialis indigenti. In digens enim est propria materia elemosynae: aut verus / aut estimatus / aut interpitatus: sicut patet in euangeliis: et indigenti debere dari quid: hoc est alicuius valoris et de me liori / iuxta dantis facultatem. Secundo tangitur causa effectiua ex compassione: si fra i Radix enim elemosynae completae voluntas bona est. Tertio tangitur causa finalis propter deum: potest enim triplici fine quis moueri vt tribuatur elemosyna sine peccato. Prim bonus: secundus melior: tertius optimus. Primus / dum mouetur ex naturali pietate: vt suae naturae simili subueniat: hic est finis bonus qui apparet / etiam naturaliter in multis animalibus. Secundus dum mouetur ex iusticia: vt secundum virtutem operetur / et memhrum custodiat corporis politici: aut eidem subueniat: hic finis est melior / quanto totum est melius sua parte. Tertius dum propter deum aut ex to to aut principaliter tribuit solatium indi genti: hic finis est optimus. Sic agebat pater noster Franciscus: qui quotiens videbat pauperem / pauperis recordabatur christi. Secundo dicitur elymosyna quod ve rius dicitur: vt dicit Ianuensis / per. v. quam e. ab ely quod est deus / et sina mandatum quasi mandatum dei. Date inquit elemosynam: ei ecce omnia munda sunt vobis. Dicitur tertio elymosyna / ab ely quod est deus: et mo is quod est aqua / quasi aqua dei. Sicut enim aqua extinguit ignem: ita elemosyna extin guit peccatum. Et notandum quod sunt quinquo ternarii aut tres quinarii elemosynarum compassionem computando: qui ita differunt: quidam aspiciunt animam: quidam secundo corpus: quidam tertio communiunctu. Et de corporalibus totum communiunctum aspicientibus sunt tres bina rii secundum quod homo: vt notat doc. deuotus huius quar ti / dist. 15. parte secunda / dubio secundo litte rali: habet tres partes in sua diffinitione. Est enim homo substantia animata: ecce vegetatiua anima: sensibilis: ecce sensibilis seu sensitiua: rationalis mortalis: ecce intellectiua re spectu animae vegetatiuae. Primus binarius: aut est restauratio calidi et sicci: ecce cibo: aut frigidi et humidi: ecce poto. Secundus binarius est respectu sensitiuae: cui necessarium est tegmentum duplex: remotum vt domus: ecce recolligo: propinquum vestimen tum: ecce tego. Tertius binarius est respe ctu intellectiuae / quae debet esse libera: si in car cere / visito: si in fuitute / redimo: ecce tres binarii respectu coniuncti. Si vero respe ctu corporis: est vnus modus solum sepultu ra respectu mortalis: ecce condo. Sex primicapiuntur ex euangelio: hic vnicus ex To bia / qui sepeliebat mortuos: et habentur in isto versu. Uisito / poto / cibo /redimo / te go / colligo / condo. Si vero animam aspicit: si secundum dictiones sunt tres binarii: secundum sensum vnitas additur: et hoc versu continentur. Consu le / castiga / remitte / solare / fer / ora. sic patent. Si non potest per hominem sed deum subueniri sic ratio. Si per hominem et ex cognitione: aut in cognoscendis / sic doctrina: aut agen dis / sic consilium: si affectione: et sit culpa in se remissio: si in alios / castigatio si per poe nam: et oportet verbo releuari / consolatio aut facto supportatio.
¶ Secundus terminus est ieiunin. Et dicitur ieiunium a in iunio quodam scilicet bodello: vbi nihil semper re peritur. Est autem ieiunium (vt dicit Isi dor parsimonia victus abstinentiaquam ciborum. Ubi scire oportet quod samos verbum grecum cibus est: ideo parsimonia victus id signat quod parcitas victus cibi: et quod sonat prima particula / iuxta grecum sonat: secunda iuxta latinum / dum dicitur: Ieiunium est abstinentia cibi. Et est notandum iuxta fratrem Richar. huius quarti dist. 15. arti. 3. q. 2. quod triplex est ieiunium: ieiunium naturae / ieiunium virtu tis / ieiunium ecclesiae: Primo modo est quili bet ieiunus qualibet die antequam comedat. Secundo modo est actus abstinentiae: sic quilibet qualibet die potest dici ieiunus / si regulam non frangit abstinentiae secundum dictamen recte rationis: dato quod pluries in die comedat. Tertio modo ieiunium est institutum ad satisfaciendum pro peccatis: non solum abstinendo ab hic qua virtus abstinentiae prohibet: sed ab his quibus homo posset vti salua abstinentiae virtute
¶ Tertius terminus est oratio. Un tra dicta de oratione / libro. 3. distin. 17. arti. 1. termino. 3. Est notandum / quod hugo de sancto Uictore / in libro de virtute orandi sub nomine deuotionis / orationem diffinire vi detur dicens: quod est humilis et pius affect qui ex compunctione generatur. Oratio enim humiliantis se nubes penetrat. Nec omno dicenda est / si non fide / speet charitate fulciatur: quas tres virtutes pietas compfectitur. Sed vnde tertio ad tam grande spectaculum homo conscenderet nisi compunctione pungeretur) Haec postmodum in tres partes diuiditur: sup plicationem / postulationem / insinuationem. Supplicatio est sine determinatione peti tionis humilis et deuota praecatio: quae in se tres habet partes: quae sunt captatio / capti uando animum auditoris: exactio / sepius auisan do auditorem: pura praecatio / dum ante iudicem prae amore quid petat obliuiscitur: haec apud de um maximum locum obtinet: dum qui petit sic in amore dei accenditur: vt quid petat obliuiscatur. Postulatio est determinatae petitioni inserta narratio: haec tribus perficitur: quae sunt obsecratio / rogatio / simplex postulatio. Obsecratio est quando vehemens necessitas deuotis praecibus insistere cogit: ideo dicitur obsacra rogatio. Et Paulus. Rogamus vos et obsecramus in domino iesu. Fit ergo obsecratio in maximis / rogatio in mediis / in minimis simplex postulatio. Insi nuatio est per solam narrationem voluntatis sine petitione facta significatio. Haec parifor mitur ternario gaudet: timore / fiducia / con temptu. Timore fit / quando vel magna est causa quam agimus: vel magna persona quam rogamus. Fiducia / quando vel de facilitate causae / vel de beniuolentia personae confidimus. Con temptu fit / vel cum causa quae agitur vilis est: vel persona quae rogatur humilis: quae species rogandi apud deum non veniat: apud quem omnis oratio perficitur / dicente I0am. damasceno. Oratio est petitio decentium a deo. Et tantum de primo articulo.
¶ Quantum ad secundum artic culum sunt tres conclusiones. Prima est de his tribus partibus satisfactionis: ieiunio / elemosyna et oratione. Secunda / si potest redire idem peccatum secundum numerum. Tertia conclusio de penitentia inquantum sacramentum et fundamentum.
¶ Prima conclusio est haec. Clemosynis / orone et ieiunio conuenienter completur satisfactio. Ista conclusio tres habet partes / secundum quod sunt tres species aut partes satisfactionis: sed probantur simul: sa tisfactio sufficienter fit de omnibus bonis secundum bonorum differentiam. Sed omnia bona aut sunt fortunae: circa quae est elemosyna: aut naturae: circa quae est ieiunium: aut animae: circa quae est ono: igitur. Secundo: quia satisfactio fieri habet per illa quae ra dicibus obuiant peccatorum: quae sunt tres. Unde di citur. Omne quod est in mundo / aut est concupiscentia oculorum / aut concupiscentia carnis / aut super¬ bia vitae. Sed ista tria obuiant illis tribus: quia concupiscentiae oculorum / elemosyna: concupi scentiae carnis / ieiunium: supebiae vitae / oratio. Tertio / quia satisfactio debet obuiare modo peccandi: sed aliquando peccat homo in deum aliquando in proximum / aliquando in se. Mon elemosy na obuiat peccato in proximum / ieiunium peccato in se / oratio peccato in deum: sed distin ctius de quolibet inuestigando. Est ne elemosyna actus virtutis ? Dicitur quod sic: et reducitur ad liberalitatem: quia licet liberalitas in aliquibus partibus suis non attendat indigentiam: tamen vna pars eius (puta misecundia / bene attem dit indigentiam. Sed ad quod praeceptum reducitur? Dicendum quod partim ad illud praeceptum: Non concupisces rem proximi tui: partim ad illud: Honora patrem tuum et matrem. Ex quo infertur / quod ad modum praecepti affirmatiui obligat: non pro semper sed ad sper: quia sequitur in hoc naturam principalioris praecepti. scilicet affir matiui / pro loco scilicet et tempore: quia bonor stat in tribus: affectu / effectu / benefieio. Sed quis potest facere elemosynam: Praemitto quod nullus potest dare elemosynam / nisi ille qui habet dominium rei: vel nisi det ex commissione illius qui habet ius. Ex quo aliqui inferunt / quod vsurarii non possunt facere elemosynam: quia vsura non transfert dominium. Et credo quod si aliquid habeat licite acquisitum: et constet quod ad plus vel tantum teneatur quam habeat: tamen quia totum est obligatum: non debet recipi elemosyna: nec ipse potest dare. Sed possunt ne mulieres facere elemesynam sine maritis su is? Dico quod sic. Primo si habent iocalia / quae vocantur parafernalia: de quibus possunt face re elemosynam / etiam in morte. Rursus secun do: si mulier est lucrosa quae habet ad partem: videtur quod possit facere. Tertio aliis videtur per exquo mulier portauit aliquam pecuniam et totum ampliatur proluero vtriusque: et tantum per industriam mulieris sicut viri: quia turic po test facere elemosynam. Uia tamen tiitior est quod quia non habet dominium nec dispensationem / non potest. Item filii familias non possunt. De ieiunio autem dicendum / quod actus est virtutis temperantie: quae dat modum in cibo et potu. Sed quae frangunt ieiunium ecclesiae: Di cunt quidam quod anticipatio horae citra nonam: quod non credo / msi sit notabilis: vt si fieret mane vel tertia hora / et sine sufficien ti causa. Item dico / quod oua / carnes / caseus / lac: soluunt et frangunt ieiunium ecclesie. Ad hoc est auctoritas di. 4. denique. Par est vt sicut his diebus a carne animalium abstinemus etc. sed per consuetudinem a summo pontifice scitam et toleratam: videtur terris aliquibus dispensatum. Dicit Richar. 15. distin. arti. 3. q. 7. quod ante prandium de bono et aequo abstinem dum est a potu vini aut ceruisiae aut similium magisquam in sero. De aqua tenetur quod non fran git: quia non nutrit. Rursus dicunt aliquiquod vsus specierum si fieret ad nimiam delecta tionem vel etiam refectionem frangit. Sed qui non sunt obligati ieiunio? Doctores dicunt tres binarii hominum. Primo infantes: quia multo indigent alimento. Sed quando obligan tur? Dicunt aliqui in. 14. anno. sed commu nis opinio tenet / quod in fine tertii septenarii annorum / scilicet. 2i. Secundo pregnantes: quia in digent duplici alimento. Tertio aegrotan tes: vt patet extra de re. iuris. Quarto la brantes manibus: qui non possunt aliter labo rare / nec victum acquirere / nisi in duobus ca sibus. Primo si potest ieiunare sustinendo laborem. Secundo si locator conscientiatus di cat tali quod non locabit eum / nisi obseruet ieiu nium: et ille sic consentit. Quinto peregrinan tes ad loca sancta: maxime si non possunt differre / non tenentur. Sexto mendicantes: vt victum ostiatim quaerentes. Tertio de ora tione: cuius virtutis est actus? Dicitur commu niter quod est in intellectu sicut in subiecto: quia est quaedam loquela cum deo: quia tamen fit cum desi derio obtinendi id quod verbo petitur: sic est in vvoluntate vt illud desiderium. Et si dica tur quod oratio non est satis factoria / quia non laboriosa: non valet consequentia: quia contempla tio et amor dei aliquando satis facit. Etiam antece dens est falsum: iuxta illud sapientis. Frequins meditatio cordis est afflictio.
¶ Secunda conclusio. Et si de potentia absoluta dei idem numero redire possit peccatum vt remanet nullatenus ordinata vt quid / sed qualiter. Ista conclusio tres habet particulas. Prima dicit / quod de potentia dei absoluta potest redi re idem numero peccatum / vt remanet post peccatum: non remanet enim peccatum post actum peccati /nisi in quadam obligatione ad pae¬ nam: vt dictum est. 14. dist. et. 20. Et tunc pro patur. Deus potest obligare istum pro b. ad ean dem paenam ad quam pro a. igitur iste potest obl gari ad eandem. Antecedens patet: quia poten tia dei non impeditur facere aliquam rem ean dem numero / ex eo quod alisfuerit. Et confir matur: quia si peccator non poeniteret tempo re intermedio maneret obligatio non tantu ad eandem paenam / sed eadem obligatio sed quid quid potest deus circa creaturam manen te aliqua continuatione quae nihil est illius voliti / potest illo circumscripto: quia illud non els aliquid de essentia illius voliti. Ex quo pa tet defectus fratris Richar. de media vil la in praesenti distin. articulo. 1. q. 1. dicentis / qua per potentiam absolutam dei redire non potest: quia non quaerimus de culpa secundum quod culpa: nec de illa est parabola domini: vbi dicitur de de bito repetito serui: sed quaerimus de illo debito et obligatione / cuius potest deus es auctor. Eten si non sit auctor culpae secundum quod culpa: nec isto modo vllus fiat eo deterior tamen bene est auctor poenae. Unde quo ad hoc in praesenti dist. breviter dicit doc. subtilis. q. vnica / arti. 1st quod deus de potentia absoluta potest reducere eandem paenam in nu mero / et eandem obligationem ad paenam / aut in recidiuante / aut non recidiuante. Secunda pars conclusionis diciti / quod de potentia ordina ta dei non redit idem peccatum: quia non eadem obligatio. Probatur. Tum primo: quia deus disponit post poenitentiam poenitentis peccata esse te cta id est secundum Augstin. exponentem illud propheteBeati quorum remissae sunt iniquitates: et quorum tecta sunt peccata: non videri ad vindictam. Et secundo secundum illud: Non iudicabit dominus bis in idipsum. Tertio de peni. distin. 4. ca. diuina claementia: Dimissa peccata in vltionem vlterius venire non patitur. Sed contra. Bona mortificata per peccatum mortale ad ueniente gratia reuiuiscunt: ergo similiter pecca ta prius facta recedente charitate reuertuntur. Patet consequentia a simili. Antecedens patet auctoritate Aug. de pe. di. 3. et ponitur a magistro di. 15. c. 5. Responsio. Superabundans liberalitas dei est: vt sper bona facta in charitate maneant in diuina acceptatione et remota ratiophea peccati reuertantur: non sic ma la: dato quod amittat charitatem vt clamemus Hisericordia domini plena est terra: et / Miserationes eius super omnia opera eius. Unde in hoc parabola valet iuristarum / quod alicui competit ius cui non actio: quia ille quo prius fecit opus dignum gloria: et post in peccatum mortale cecidit / et remanet: competit ius in regno dei: non tamen actio propter impedimentum: sed re moto mortali peccato non habet ius nouum / sed nouam actionem: in malo autem et ius recedit et actio: adueniente charitate / vt plus nolit habere deus ius ad illam vindicandam iniquitatem. Sed contra: tunc quilibet cadens si resurgat: resurget in maiori gratia quam ante: quia habebit iterum omnia marita sua / et hoc meritum. Dicendum quod non sequitur: bene enim sequitur quod habebit plu ra merita quam ante: non tamen maiorem gratiam: quia cum minima gratia possunt stare plura meri ta ad gloriam essentialem quam cum maiori: nec enim reportat commodum: quia nec habet semper tantam gratiam quantam habebat ante casum: et amisit timpus intermedium. Sed quare non sper reuiuiscit tota gratia quando homo resurgit sicut omnia merita: vt ius habeat in vno sicut in alio? Dicendum quod gratia solum est donum dei: meri ta autem sunt aliqualiter merentis opera: et ideo illa semper salua sunt in acceptatione / diuina gratia non. Ex quo infertur primo / quod multum vtile est semper operari opera meritoria / licet re misse: ex quo cuilibet correspondet proprius gradus in caelo: dato quod hic per illud meritum gratia non augeatur. Ex quo secundo sequitur / quod aliquis habens maius ius in gloria / sed sui pensum: quia maiora merita / damnabitur: et aliquis habens minus ius / sed propinquum: quia in charitate / saluabitur. Tertio sequitur quod habens multa merita / sed in peccato mortali: primam gratiam mereri non potest: quia ius omne habet suspensum: licet misecundia diuina tales multotiens aspiciat: dum in profundum peccatorum ceciderunt post statum perfectissimum. Conuersus enim dominus respexit petrum. Et de quodam pessimae vitae narrare audiui / quod dum cunctis inhiaret facinoribus et ei prospere quo ad mundum proueniret: tandem electus est in erispum: et tunc dixit: Domine vicisti me beneficiis. Et toto relicto seculo sanctissime mortu est. Ex quo patet opinionem praepositini de redi tu peccatorum non valere in quattuor generibus peccatorum: quae continentur his metris. Fratres odit: apostata fit: spernitque fateri. Poenituisse piget: praeterita culpa redibit. Tertia pars / quod peccatum potest redire/ non vt quid / sed vt qualiter: patet: quia multotiens cadere est circumstantia aggrauans: et est ingratitudo: et intelligitur per qualiter: quamuis diuina misecundia sit magna.
¶ Tertia con clusio est. de posnia vt sacramendum / vt tabula et vt fundamentum: et est haec. Poenitentia ve rum est sacramentum / vera tabula / verum funda mentum. Ista conlcusio ponitur propter fine huius distin. Et probatur quaelibet particula. Primo est sacramentum: quia inter septem numeratur. Secundo est secunda tabula: vt dicit Hie ro. Tertio est fundamentum / dicente apostolo. Non rursus iacientes fundamentum paenitentiae ab operibus mortuis. Et tantum de secundo articulo. Quantum ad tertium articulum sunt tres difficultates.
¶ Prima diffi cultas. Quae est magis satisfactoria: ele mosyna / oratio / aut ieiunium? Dicit frater Rich. 15. dist. articulo. 2. q. 3. quod elemosyna. In satisfactione enim tria sunt: vitatio culpae: ad quam maxime valet orrno solutio pe ne: ad quam valet ieiunium: augmentatio gratiae: ad quam valet elemosyna: et hoc est principali us: etiam quia elemosyna obligat eum cui datur ad orandum / aut ieiunandum pro illo a quae datur: et sic quadammodo alias partes continet.
¶ Se cunda difficultas. Quis magis obliga tur deo: cui remittuntur plura / aut cui con mittuntur plura: Propter illud dicitur: Dimittuntur ei peccata multa: quoniam dilexit multum. Dicendum / quod de commisso et remisso possums loqui tripliciter. Primo comparando commissum ad remissum simpliciter: sic magis obligatur deo quis de commisso quam alius de remissor: sicut batam Maria mater dei / quam maria magud. Secundo comparando remissum cum commissoad remissum cum commisso: et sic adhuc magis obligatur cui minus remittitur: quia in tam graue facinus cecidisset / nisi commissum a deo illum eruisset. Tertio comparando remissum solum ad remistum solum / sicut commissum solum ad commissum solum: sic sicut cui plus committitur plus tenetur: sic cui plus remittitur plus tenetur. vnde dicit doctor quod illa propatio non est simpliciter vera: cui magis dimittitur ille debet magium diligere: nisi de illo dimittente per cuius be neficium non stat quod iste non tenetur ad tot ad quaet iste.
¶ Tertia difficultas. Cum sint tres binarii capientes nomen fundamenti quaeritur quam varie: Dicitur primo christus fundamentum. Unde apostolus. Fundamentum aliud nemo potest ponere etc. Dicitur etiam secundo in auctoritate predicta fundamen tum poenitentiae. Tertio dicitur fides fundamentum ibi. Fides est substantia etc. Dicitur quarto charitas fundamentum. In chari tate radicati et fundati. Dicitur quito humilitas fundamentum: dicente Bern. in li bro de consideratione ad eugenium. Bonus fundus humilitas. Dicitur patientia fundamentum: secundum illud prudentii in sichomachia. Exigua est virtus quam non patientia seu constan tia firmat. Dicitur quod aliquando vocatur fundamen tum illud in quo edificatur: sic christus est fundamentum aliquando per quod remouetur prohibens: sic poenitentia si locans ex parte intellectus: fides locans ex parte affectus charitas. si autem est defendens: in aduersis patietia: in prosperis humilitas. Et sic patet ad questionem: quod vet elemosyna: ieiunio et oratione: in poenitentia peccata dimissa non redeunt. Tunc ad argumenta.
¶ Ad primum dicitur: quod ad vnitatem priuationis non sufficit vni tas subiecti aut habitus nisi sit continuitas quae non est in proposito.
Conclusiones
¶ Prima est. Extat opinio peccata redi re pro nouo deuio et ea punire. Dicit con clusio quod opinio aliquorum est peccata aliquam do redire propter ingratitudinem. Et ponitur a principio dist. vsque ad ca. illud. Sed quia absonum videtur etc.
