Table of Contents
Commentarius in Libros Sententiarum
Liber 1
Liber 2
Liber 3
Liber 4
Distinctio 37
Circa textum
SUnt igitur qui dam ordines in quibus nullatenus potest cotrahi etc. Hic signatur. 37. distin. huius quarti: quae ita habet continuari ad precedentes. Nam postquam in praecedentibus personae ad matrimonium non omnino illegitime sunt propo site a. 34. dist. inclusiue vsque ad hanc exclu siue. Nunc secundo personae omnino ad matrimonium illegitime erunt apposite. Et habet diuidi ista pars in tres partes prin cipales. In prima determinat de impedimento illegitimate respectu cuiuscumque personae iurae ecclesiastico. In secunda determinat de impedimento illegitimate respectu cuiuscumque iure dei veridico. In tertia determinat de impedimento illegitimate respectu alicuius non omnis iure po litico. Prima in principio. Secunda di. 36. seu sequenti. ibi. Nunc de voto inspiciamus etc. Tertia dist. 39. ibi. Post hoc de dispari cultu videndum. Rursus prima particula quae est praesens distinctio non comnumerata illa tertia particula condiuisa contra duas primas: in qua horribilia com iugii crimina exprimuntur in fine praesentis distinctionis ibi. His adiiciendum est de occisoribus etc. in qua determinat de impedimento illegitimate respectu cuiuscumque personae iurae ecclesiastico in tres partes di uiditur. In prima ostendit quod sacer ordo matrimonium impediat. In secunda quod minor ordo cum commnniugio conueniat. In tertia ostendit quomodo in sacris contrahentes ecclesia puniat. Prima in principio. Secun da ibi. In aliis vero permittitur sortiri comiugium. Tertia ibi. Item ex concilio carthaginensi placuit episcopos prsbyte. etc. Haec est diuisio praesentis dist. circa etc.
Quaestio
Questio ista determinat de impedimeto matrimonii illorum qui sacros ordines susceperunt et hoc quam tum ad latinos concordat Scotus quaestione vnica addit insuper auctor de vxoricidio. rUtrum impedime tum sacer ordo latinis afferat ma trimonii et crimen vxoricidii. Et oarguitur quod non tripliciter.
¶ Primo sic non magis opponuntur ordo et matrimoni um quam matrimonium et ordo. igitur sacer or do matrimonium non impedit. Antecedens patet a simili: non enim magis opponuntur albedo et nigredo: quam nigredo et albedo. Sed pro batur consequenta: quia communiugatus in minoribus or dinibus: si postea ordinem sacrum recipiat ve re recipit si sit intentio recipientis et conferen tis.
¶ Secundo arguitur sic. grecorum sacer dotes matrimonio copulantur: igitur matrimonio sacer ordo non repugnat. Antecedens patet dist. 23. Alitur. patet consequenta: quia greci habent eosdem ordines quos habent latini. vnde et de in mitiua ecclesia dicit Paulus. loquens de episcopo: vnius vxoris virum.
¶ Tertio probatur quod crimen vxoricidii matrimonitur non impedit: actus factus pro matrimonio: matrimonium non impedit. igitur crimen vxoricidii non impedit matrimonium. Antecedens patet: quia oppositorum sunt oppositi effectus illa autem quae disconueniunt matrimonio ipsum destruunt: igitur ex opposito actus facti pro illo ipsum construunt. Patet consequenta. quia pone: quis suam interfecit vxorem: quia fornicabatur: et suae vxoris ad eum pertinebat correctio: et maxime in actu matrimonii.
¶ In oppositum de sacro ordine dist. 32. Placu it. Placuit episcopos sacerdotes diaconos sub diaconos secundum priora instituta etiam abstine re ab vxoribus id est non contrahere: vt dicit glosa: et recitat magister huius dist. ca. 1. Cum secundo dist. 27. presbyteris. Tum tertio. dist. 26. Nullum. Nullum facere subdia conum diaconumepsci praesumant: nisi quae se caste vi cturum promiserit.
¶ In oppositum pro crimi ne vxoricidii quod dirimat. Tum primo. 33. q. 2. interfectores suarum coniugum ad poenitem tiam redigendi sunt: quibus penitus denegatur coniugium. Tum secundo eodem. eadem q. ca. admonere. in prnima astulphi qui occiderat vxorem dicitur: vxorem nunquam ducere: com cubinam nunquam habere: nec adulterium committere audeas. Tum tertio. Per qua quis peccat: per haec et torquaetur: hic peccauit in matrimonium: ideo etc.
¶ In ista quaestione sunt tres articli declarandi Primus est terminorum declaratiuus Quorum Secundus est quaestionis responsiuus.
¶ Primus terminus est impedimentu matrimonii: et praetermi sis impedimentis quae impediunt matrimo: nium contrahendum: sed non dirimunt contractum vt est ecclesiae interdictum: et tempus feria rum capiamus illa matrimonii impedimen ta quae et impediunt contrahendum et dirimunt contractum: et ista impedimenta sunt ter quat tuor aut quater tria id est 12. et sunt metris com tenta in hiis. Frror conditio: votum cognatio crimen Qultus disparitas: vis ordo ligamen fionestas di sis affinis: si forte coire nequibis Nec socianda vetant connubia iuncta retractant. Et dicuntur recte impedimenta matrimonii quia duos pedes matrimonii impediunt qui sunt contrahere et in contractu manere: vt sic matrimonium ambulare nequeat im pedit: vnde et impedimentum dicitur ab in quod est non: et pes pedis. Horum autem sufficientia impedimentorum sumitur secundum docto. deuotum. 34. dist. arti. 1. q. 2. secundum genia causa rum cuilibet causae tria applicando impedimenta. Ex parte consensus qui ad causam effi cientem reducitur: et habet in se rationem et voluntatem: est error contra rationem: vis aut co actio contra voluntatem: seruitus contra vtrum que scilicet libertatem et rationem: ambobus enim op ponitur dum credit liberam: et seruam capit. Ex parte causae mate rialis tria sunt impedimen ta secundum quod coniuncti tripliciter sunt inepti huic voluntarie communiunctioni quae matrimoni um dicitur consanguinitate affinitatel iusticia publice honestatis quae contratrahitur persponsalia: propter quam homo non potest contrahere cum consanguinea illius cum qua contraxit sponsalia etiam si sponsalia non valuerunt de iure: extra de sponsalibus ad audientiam. Ex parte causae for¬ untur tria: quia tripliciter impeditur ne sit hoc vinculum quod est mutuum. Primo quia iam dedit potestatem corporis sui alteri: qui adhuc viuit: et sic est ligamen. aut quia se dedica uit deo: et sic est sacer ordo: aut quia deo et praelato: et sic est votum quando vouet quis ingredi religionem vel continentiam solenem. Ex parte etiam finis sunt tria impedimenta: quia matrimonium estad procreandum prolem ad cultum dei vel saltemin re medium bonestatis: contra rationem procream di vel remedii est impotentia coeundi: co tra cultum dei qui est in fide: est cultus disparitas: contra cultum dei qui est in mori bus est criminis grauitas.
¶ Secundus terminus est facer: a sanctio sancis. Et notandum quod ista tria differunt: sacrum / sacrificium / sacramentum. In cultum enim dei tria considerare oportet: ipsum diuinum cultum: colentes: instrumenta colendi: ipse autem cultus principaliter in antiqua lege stabat in sacrificiis: sicut modo in sacrificio altaris: et talia in dei reuerentiam offerebantur. Instru menta autem in lege veteri ad sacra pertine bant quibus colebatur deus sicut erat causa delabrum / tabernaculum / et archa: sicut in nouo testamento dicimus sacra vasa: eccle siam sacram: seu consecratam: colentes autem sacramentis spiritualibus exornabantur: sicut pa tet in exodo de institutione sacerdotum: sic. modo sacramento ordinis distinguuntur sacer dotes a caeteris. Ex quibus patet quod sacrum habet capi tripliciter: communissime / communi ter: et proprie: commuissime conuenit sacrificio quia sacrum dicitur: vnde in antiphona de corpore domini. Osacrum conuiuium in quo christus sumitur conuenit in sacramento quinimmo idipsum est conuenit cum sacramento: quia ordinatio et dicitur sacraendum: et dicitur sacer ordo reddendo singula vt opor tet quod dico pro tanto: quia ordo proprie est quid inuisibile: vt dictum est dist. 25. huius quarti. Communiter vero conuenit sanctitas inanimatis vt templis et vasis: et dicuntur loca sacra etc. et animatis vt dicitur homo sacer Proprie vero non competit nisi rationem aut intellectum habentibus: vt deus sacer primario: angeli sacri secundario: homines sacri tertio.
¶ Tertius terminus est latinus et secundum quod tripliciter exponitur aut oritur: tripliciter accipitur. Dicitur enim primo latinus a latino qui fuit pater lauiniae quam duxit in vxo rem frigius aeneas: et sic solum romani latini dicuntur: in illis enim partibus solum fuit latini dominium. Secundo dicitur latinus a lateo lates: quia saturnus maliciam iouis nati eius fugiens in italia latuit: et ctunc latinus dicitur quasi latius. huius recordatur ouidius in pricipio de fastis di. Tpara cum causis latium digesta per orbem. Et sic latinia: et ita dicatur magna patria est sub se habens ve rius in se ter sex prouincias: id est decemu et octo. Primus senarius venetie liguria arecia prima: arecia secunda / alpes tuscie tuscia. De liguria et emilia in legenda beati Ambrosii dicitur: postquam consularitatis suscepit insignia: vt regeret liguriam emui liamquam prouincias venit mediolanum. Dicitur autem liguria a legendis leguminibus in quibus habundat: emilia vero quasi la tia media ab emi quod est dimidium. Secundus senarius campania / luchania / ap pecieninus / emilia / flamminea / pistinus. Tertius senarius: nursia seu valeria / samnium / apu lia / siciliai corsica / sardinia. Siquis ampliori inuestigatione haec nosse desiderat paulum legat ecclesiae romanae subdyaconum de gestis lombardorum: et papiam in hoc nomine italia. Tertio dicitur latinus a latus ta. tum: et hoc modo lingua latina multa continet regna: et in proposito contra grae cam distinguitur: sicut in passione domini in qua sumus ostenditur: dum die veneris sancta grecum contra latinum ponitur in tribus dictionibus quibus sumus laudantes christum. dicit enim chorus greci. agyos issyros athanatos: cui respondet chorus latini. sanctus: en agyos: fortis: en istvros. athana tos: en immortalis. Ticeo othibus ins enim est cui laudem dicimus. otheos o deus signat: sed quid a deo trino petamus grecus sermo onndit ele vso vmas. Et latini chor exponit: miserere nobis. Sed cur hebre non venit vt compleat ternarium: hic summum ternarium post diuinam trinitatem abstulit non est dignus vt veniat: christus enim eo me dio a nobis recedit bonus pastor: in qua sunt tres substantiae diuinitas: anima: corpus quique plagis crudeliter sauciatus: vt iam ternarius ad quinnarium ascendat. Hoc enim modo lingua latina continet quinque natio nes: italie / galliae / hispaniae / theutoniae: et in concilio constantiae pro quinta addita fuit anglia. Et de hoc modo capiendi linguan latinam intelligitur quaestio praesens et vo catur occidentale imperium: et secundus ecclesiae paries diuidendo contra grecos. Et tantum de primo articulo. Quantum ad secundum articulum sunt tres onclusiones. Prima conclusio est de comparatione minorum ordinum ad maiores in comparatione ad matrimonium. Secunda de ratione huius statuti. Tertia est de crimine vxoricidii in relatione ad communiugium.
¶ Prima conclusio est haec. minores ordines ecclesiae non impediunt coniugium: sed maiores in latinis Probatur prima pars per multas auctoritates quas magister adducit in listera vt est illa leo nis pape: quae sumpta est de distinctione. 33 seriatim. Et extra de clericis coniugatis: Dicit alexander tertius capitulo. Si qui clericorum infra subdyaconatum acceperint vxo res ipsos ad relinquenda beneficia ecclesiastica et ad retinendas vxores diffinitione ecclesiastica compellatis. Tum secun do ratione: quia ad minores ordines vt plurimum paruuli promouentur: et tales ad continentiam cogi non habent. Tum tertio autortoritate canonis dist. 32. Si quis vbi dixit sexta synodus. Si quis eorum qui ad clerum accedunt: voluerit iure nuptiali mulie ri copulari: hoc ante ordinem subdyaconatus faciat. Et si obiiciatur: tum primo distin. 32. Lectores cum ad annos pubertatis venerint cogantur aut vxorem ducere: aut continentiam profiteri. Tum secundo quia etiam in simplici tonsura clerici sunt in sor tem domini vocati: vt sonat nomen eorum cle ros: non ergo ad matrimonium. Tum tertio quia clericis in minoribus ordinibus consti tutis licitum est habere beneficium: quod laicis non licet: potest etiam clericus in minoribus constitu tus gaudere priuilegio clericali: quod laicus vxoratus non potest probatur extra de clericis com iugatis. ca. Clerici. li. 6. Dicendum ad haec omnia quod in ordinibus minoribus sunt tria conside randa: ordo / officium / beneficium / rationem oruem dinis minoris: nulla est oppositio inter ordi nem et matrimonium: nec quantum ad contractum matrimonii: nec quantum ad vsum: sed mini sterium et beneficium quantum ad ecclesiam occidentalem oppositionem habent ad matrimonium: quantum ad vsum propter honestatem: et quoniam clericus non est obligatus nec ad officium nec ad beneficium de necessitate sine impedimento libere potest contrahere. Et tunc ad primum dicendum quod verum est quod lectores debent continentiam promittere quando ad subdyaconatum promouentur: alioquin est consilium alia conceduntur dum ex toto se transfert ad statum alium: nemo enim militans deo im plicat se negotiis secularibus. Secunda pars probatur. Tum primo autortoritate alexandri extra de clericis coniugatis: si qui in subdyaconatu et aliis superioribus ordinibus vxores accepisse noscuntur: eos vxores dimittere compellere procuretis. Tum secundo: quia ministrant circa altare vbi est corpus domini quod sanctius est sacrificio antiqui testamenti: et tamen sacerdotes dum ministrabant in antiquo testamento tenebantur abstinere. Tum tertio ex nomine: quia sacri dicuntur ordines. Sed quae est ratio fun damentalis: quod constitutus in maioribus ordinibus nequit matrimonium contrahere? Di tere videtur dominus bonauentura in praesenti dist. arti. 1. q. 2. quod persona suscipiens ordinem sacrum efficitur illegitima simplicitur ad contrahendum matrimonium: et hoc vel per ecclesiam: vel immediate a christo: sicut fuit tempore apitulorum: licet hoc non legatur in scriptura. Sed in quit doc. subti. in hac dist. q. vnica. Secun dum non videtur probabile: quia in primitiua ecclesia non discernebantur nisi forte inquit dicas quod numquam licuit post susceptum sacrum ordinem contrahere matr imonium: licet liceret aliquando vti iam contracto: sicut nec apud grecos. In quo secundo differfnt modo greci et latini. Sed dic clarius quae est ratio istius illegitimationis? Dicit doc. deuo. vbi. supra. Et richar. de media villa. planius eadem dist. arti. 1. quaestione id e. et Tho. eadem distin. q. 1. arti. primo. Ut sint tres loquem tes in vnum: quorum tamen testimonium non est verum quo ad hoc. Dicunt ergo hi tres: quod ratio illegitimationis est propter votum continentiae annexum ordini. Contra arguit scotus: aut votum illud est sic annexum quod suscipiens vouet: aut tantummodo ex pra cepto ecclesiae. q. annexum: quia tenetur ista seruare: sicut si voueret: primo modo non: quia nullus nolens vouet nolitum. sed iste suscipiens ordinem sacrum explicite habet in voluntate non vouere: nec continere possibi le est: igitur non vouet continentiam. Si dicatur: vouet in facto: sicut dicit bonauentu ra. quod suscipiens habitum professionem facien do vouet de facto castitatem: ita hic: quia anti qui patres vouerunt videlicet latini: et iste suscepit simile signum. Contra: nullus tenetur ex voto ad votum factum ab alio: maxime si habet votum contrarium. Confirmatur. quia greci idem signum suscipiunt quod latini: et tamen sine voto castitatis. Si dicas secundo modo igitur contrahens simpliciter contrahit. probatur extra de matrimonio contra interdictum eccle siae contracto: ex litteris: licet contra interdictum ecclesiae transire ad secunda vota non debuerit. non est tamen conueniens vt ob id solum sacramentum coniugii dissoluatur alia tamen pnima eis debet imponi: quia contra prohibitionem ecclesiae hoc fecerunt. igitur si tantummodo est annexum votum continentiae or dini sacro ex praecepto ecclesiae: sequitur quod non simpliciter illegitimat ad contrahendum: vniuersaliter enim in iure statutum prohibens hoc fieri non illegitimat: sed oportet quod contineat talem sententiam: si contractum fuerit dirimatur: vel si copulati fuerint non sunt ali qualiter tolerandi. Ideo primo remoto quod non propter votum continentiae annexum pro prie ordini sacro: nec secundo ex solo praecepto ecclesiae: hoc fieri prohibentis non potest in sacris ordinibus constitutus contrahere com iugium. Dicit scotus hanc esse causam: quia ec clesia tales personas illegitimas constituit ad contrahendum. Sed quae ratio tante illegitimationis. quadruplex est apud eum Hundicia mentis perspicatia intellectus fer uor affectus: et mundicia corporalis: quae / tanto ministerio requiruntur. Sed hic qua ternarius ad ternarium facillime reducitur Quid enim est mundicia mentis: nisi intellect perspicacitas. Et si dicatur mentis mundici¬ am ad memoriam reduci: vt nullius recordetur nisi dei intellectus perspicatiam ad praesens magis reduci aut futurum. Scimus anicium boetium in primo de consolatione in vno metro scilicet secundo vtrumque comprehendisse. Heu quam praecipiti mersa profundo: mens hebet et propria luce relicta tendit in externas ire tenebras. Nec pluralitatem sine causa scribendam: scio tamen tantum doctorem: vt cla rius diceret sic locutum: nec dicat aliquis sibi praeiudicium generari: cum nemo cogatur ordines accipere et praeceptum et ordinatio nem ecclesia publicauit: haec de latinis. Quid de grecis. Brecus non potest contrahere in ordinibus constitutus sacris: sed tantum in minoribus potest tamen vti postea matrimonio: promotus in ordinibus sacris: et inter la tinos ad beneficia promoueri: haec fratet landulphus: in praesenti dist. q. 1. Sed quae sunt rationes quae grecos induxerunt: vt in re hac latinis non consentirent. Dicit fratet Hugo de nouo castro in praesenti dist. q. vnica quod grecorum quadruplex est ratio. Pri maquia euitatur periculum incontinentiae. Se cunda quia vnio duarum naturarum in christo representatur magis per sacerdotem vxoratum quam non vxoratum. Tertio quia muli ta mala impediuntur per hoc: quae ex defectu matrimonii contingerent. Quarto quia apostoli in primitiua ecclesia: quae fuit perfectior quam ista sic ordinauerunt: vt inde etiam sequi potest magnum bonum et meritorium: quia potest contineri cum tali si vellet: quod esset magis meritorium. Patet quod iste quaternarius vo calis est ternarius secundum rem: compara primum tertio et videbis idem esse: aut consequi mutuo: vnde non oportet quod ponantur in numerum. Et tunc vt videatur veritas comparentur greci latis: et rationes grecorum latinorum rationibus: et videbitur veritas: quam fatuus est ponens se in periculo sine causa: vt euadat pericu lum: nec apostoli in primitiua ecclesia omnia potueruut subito. Sapientissime quidam sa pientum dicit. Subita ruunt: et in puritate sacerdotum satis onnditur christus. Credo haec pauca tria sufficere ad grecorum rationes euertendas.
¶ Secunda conclusio: vt in ecclesia latinorum in sacris ordinibus consti tuti non contrahant licuit / decuit: et fuit com¬ ueniens. Ista conclusio praesupponit quod eccle sia potuit quod dubitat nullus / nisi quae de pe tri auctoritate dubitat: huic autem statuto se latini submiserunt grecis terga donan tibus. Ex quo dicit deuotus doctor. q. 3. an ti. 1. ablatum est regnum: et intelligentia scripturarum: et data est genti facienti fructum eius: sic igitur potuit / et per consequens licuit: quia de potentia loquimur ordinata. nec primo solum licuit: sed secundo decuit: quia prolem habens de prole est solicitus. In sacris autem constitutus omnem solicitudinem suam in eum habet proiicere qui passeres nidificat: vnde eunm minime vxori decuit coniungi carnali: nec secundo solum decuit: sed tertio expediens fuit. Quid enim facerent archiepi / episcpi his modernis temporibus / omnia bona ecclesiarum furarentur / vt suis filiis darent: cum videa mus oculatim suis aut nepotibus aut ali is satis ab eis longe positis genere / talia distribui: et pauperes quirum bona sunt defraudari.
¶ Tertia conclusio est: Nec est licitum viro simpliciter vxorem adulteram occi dere: nec occisio simpliciter matrimonium dirimit. Prima pars patet: tum primo au ctoritate canonis. 33. q. 2. c. Intur haec sanctitas vestra. et infra: Sancta dei ecclesia mundanis nunquam constringitur legibus gladium non habet nisi spiritualem. Tum secundo ratione: quia in fornicatione pares iudicantur: mulieri autem non est licitum fornicantem virum interimere. Tum tertio: Noluit dominus mulierem in adulterio deprhensam interimi / nisi a conscien tia munda. quod rarissime reperitur aut numquam nisi diuinissimo munere: ideo qui eam interimit peccat iure politico / iure canonicoiure ciuili / nisi in actu interimat: et tunc li cet humane leges hoc concedant / tamen contra ius canonicum peccat et diuinum: quibus eam non licet interficere: et si permittant ad malorum terrorem. Propter secundam partem conclusionis notandum / quod occidere vxorem potest quis triplici ex causa: aut persequendo culpam / aut persequendo naturam / aut persequendo matrimonium. Primum est graue peccatum: secundum grauius: tertium grauissimum: et in qualibet horum prohibetur de matrimonio contra hendo: sed magis in secundo: et maxime in ter tio et in qualibet horum trium dispensatur ab eccle sia: et maxime in iuuenibus: sed in primo: de facili / in secundo difficilius / in tertio diffi cilime. Et tantum de secundo articulo. Quantum ad tertium articulum sunt tres difficultates.
¶ Prima diffi cultas: Quare non potest ecclesia ita illegit timare omnem panem agimum / vt in eo nullus possit conficere / sicut potest aliquam personam vt non possit contrahere? Dicit fratur Franciscus de maronis in praesenti dist. quod causa est: quia ecclesia habet iurisditionem super perso nas non super res: panis autem acimus est res non persona.
¶ Secunda difficultas: Unde est quod modernis temporibus indicta est conti nentia in sacris constitutis et non in primiti ua ecclesia. Dicit doctor deuotus. q. 3. ai ti. 1. quod triplex est causa. Paucitas ministrorum. secundo paupeartas: tum tertio bonestas vide eum ibi.
¶ Tertia difficultas: Quod est maius peccatum / aut vxorem aut matrem interficere? Dicendum quod loquendo sim pliciter maius peccatum est matrem interficere. Tum ratione reuerentiae: tum ratione minoris inclinationis: tum maioris obligationis: tamem interficienti vxorem maior poena imponi tur vt pronitas restringatur. Et sic patet ad quaestionem / quod videlicet impedimentum sacer ordo latinis afferat matrimonii et crimen vxoricidii et qualiter. Tunc ad argumenta¬
¶ Ad primum dico / quod non est simile: quia ad ordinem non oportet habere nisi sexum debitum et intentionem debitam etc. ideo vxoratus potest sustinere / licet peccet: in matrimonio autem exigitur legittimatio / quae non est in proposito.
Conclusiones
¶ Prima conclusio: Sacris ordinibus coniugium tollitur sed non minoribus. sic veritas dicitur. Di cit conclusio quod in sacris constituti non possunt contrahere coniugium: sed bene in minoribus Et ponitur a princi. dis. vsque ad c. Item ex concli lio carthaginensi.
