Table of Contents
Commentarius in Libros Sententiarum
Liber 1
Liber 2
Liber 3
Liber 4
Distinctio 32
Circa textum
Distinctio. 32. in qua magister declarat de verbo quod supra dixit appropriando spuisancto concordiam: vnde grauis oritur difficultas: quam soluit. Ic oritur questio ex praedictis dedulcta: dictum est supra: at que sanctorum etc. Hic signatur so distinctio. 32. huius primi: In qua postquam distinctione praecedenti posita est personarum appropriatio: in praesenti distin. circa appropriationem grauis surgit dubitatio propter concordiam quae appropriata est spirituisancto. Et haec distinctio diuiditur in tres partes principales. In prima quaeritur: vtrum pater et genitus se diligant sanctospiritu In secunda: vtrum sapientia genita sit sapiens ingenitus: si hoc sit falsum dictu. In tertia ad primam redit / funditus se fans ne scire quaesitu. Prima in principio. Secunda ibi: Praeterea diligenter inuestigari oportet. Tertia ibi: Praeterea diligenter notan dum est. Prima et vltima partibus indiuisis manentibus: pars secunda in qua quaerit magister: vtrum sapientia genita sit sapiens ingenitus: in tres scinditur particulas. In prima qua rit: an sapiens ingenitus sapientia sit genita. In secunda: an sit se sapiens genitus ve sapien tia ingenita. In tertia: vtrum pater duplici sapientia penitus sit sapiens / an non ita. Prima in principio. Secunda ibi: Post haec quaeri so let a quibusdam: vtrum vna tantum sit sapientia patrem. Tertia ibi: Post haec quaeri solet a quibusdam: vtrum vna tantum sit sapientia patris etc. Et haec est diuisio totius etc.
Quaestio
¶ Quaestio ista determinat de qua dam difficili materia / quae habetur a Scoto: qui sex opinioes recitat. Ulltima est ipsius doctoris: libro 1. dist. 32. q. i.
CIrca quam talis mouetur titulus quaestionis: Utrum pater et genitus formaliter se sanctissimo diligant spiritu: Et arguitur quod non triplici medio.
¶ Primo sic. Eodem se pa ter diligit quo filium: sed pater non diligit se sanctospiritu: igitur nec filium. Maior patet quia vnica est dilectio in diuinis: cum sit quoddam essentiale. Sed minor probatur: quia in primo signo originis: necdum productione intellecta sanctispuns pater seipsum diligit / et ita non san ctospiritu.
¶ Secundo arguitur sic. Eodem se pater et filius diligunt quo creaturam: sed non diligunt creaturam sanctospiritu: igitur nec se. Probatur maior: quia creature dilectio non videtur esse nisi quidam respectus rationis super dilectionem essentiae: sicut esse cog¬ nitum. scilicet creature super essentiae diuine cognitionem. Sed probatur minor: quia sicut idem est de esse et sapere / sic idem esse et diligere: si igitur spiritu sancto diligerent / spiritu sancto essent: quod est falsum.
¶ Tertio arguitur sic. Ubicumque est formalis dilectio / oportet dilectionem esse in diligente. Patet a simili. Sicut albedo non facit album nisi subiectum in quo est: sed spiritus sanctus non est in patre et filio formaliter: igitur sanctospiritu non se diligunt pater et fi lius.
¶ In oppositum arguitur auctoritate Hierony. super Psal. 13. Spiritus sanctus est amor patris ad filium / et filii ad patrem. Et Bern. in librode amore dei. Amas te in quit amabilis domine: tum a patre et filio procedit spiritus sanctus: amor patris ad filium / et filii ad patrem: et tantus vt sit vnitas. In ista quaestione sicut i praecedentibus sunt tres articuli. Primus est terminorum declaratiuus Quorum Secundus est quaestionis responsiuus
¶ Dilectio est actus voluntatis prae uio actu intellectus a voluntate elicitus Inde est quod dilectio dicta est quasi de aliis electio. Clectio autem teste Aristo. in. 3. ethi corum: finis est praeconsiliati: consilium autem intellectus est. Unde noto quod secundum magistrum distinctione. 10. huius: Ista tria se habent per ordinem: amor / dilectio et charitas. Et notat illic doctor deuotus ea sic differre. Amor enim simplicem amantis dicit complacentiam in amatum. Dilectio vero addit quandam segregationem a caeteris: ideo dilectio quasi de aliis electio. Unde dicitur in Canticis. Dilectus meus can didus et rubicundus / electus ex milibus. Charitas enim addit magnam in dilecto ap preciabilitatem.
¶ Noto vlterius quod dilectio in diuinis solet capi tripliciter. Uno modo mere essentialiter: et sic pater et fil us et spiritus sanctus dilectione essentiali se di ligunt / non spiritusancto: quia etiam pater in prius mo signo intelligitur se diligere / non tamen spiritu sancto. Secundo capitur mere notionaliter et sic solum dicit spirationem actiuam: et in isto sensu ista est falsa: Pater et fi¬ lius diligunt se spiritusancto: quia valet istam: Pater et filius spirant spiritu sancto quod est manifeste falsum. Tertio dicitur partim notio naliter et partim essentialiter: vt scilicet dicit spirationem actiuam: quae est de secundo modo relatiuorum: et relationem produci spiratione actiua ad obiectum amabile / quod est di uina essentia: et est talis relatio de tertio modo relatiuorum: et sic accipiunt et conce dunt sancti istam: Pater et filius diligunt se spiritusancto: id est spirant spiritum sanctum: qui est amor amabilis essentiae: notionale enim est spiratio actiua. Sed essentiale est. tribus amor amabilis essentie: quia et pa ter est huiusmodi amor / et filius et spiritus sanctus: et consimile est penitus patris respectu filii. Ista enim non conceditur: Pater generat verbo: quia generare solum dicit actum notionalem: sed bene ista: Pater di cit verbo: quia hic dicere capitur vt notat ge nerationem actiuam / quae est notio et cum hoc vt dicit quendam respectum declarationis quae appropriatur verbo sicut et ars: et quia huiusmodi re spectus de se communis est: ideo fit reflexio in secunda / vt dicatur: Pater dicit verbo: non in prima: quia non dicitur / pater gene rat verbo: sed bene verbum hic de dilectione
¶ Secundus terminus est se: et est pronomen reciprocum / et aliquotiens retransiti uum: vt notat Petrus heliae super principium constructionis: et Guilbel. hetteriberi suis in sophismatibus. Unde noto quod solet ca pi tripliciter. Uno modo pure retransitiue: sicut in illo sophismate: Isti pugnant vt vincant se. Non enim signat quod pugnans vil cat seipsum / sed compugnantem. Secundo capitu pure reciproce: sicut in Alex. de villa dei in principio constructionum: Uos diligitis vos. Tertio modo capitur reciproce et retransitiue simul: sicut in nostra quaestione: Pater et filius diligunt se sanctospiritu: quia pa ter diligit se sancto spiritu / et filius se / et se mu tuo: et haec de pronomine hoc.
¶ Tertius terminus est formaliter / a forma. Unde forma secundum philosophos solet capi triplicit. Uno modo pro altera parte compositi / vt distin guitur contra materiam: et sic capitur in 1. physicorum: vbi tria ponuntur rerum principia. Se cundo modocapitur vt distinguitur contra figu ram: et sic capitur in praedicamentis in quarta qua litatis specie forma / vel circa aliquid comstans figura. Ubi dicit magnus Albertus / quo figura est claudens extra: sed forma id quod figura circundatur: licet extra appareat: ideo dicitur quasi foris manens: licet frater Guil hel. ocham super praedicamenta in suo commento dicit: quod idem sunt forma et figura: sed de Guil. modicum est hic curandum. Tertio dicitur forma pro qualibet quidditatiue incluso in alio: sicut apud Gilber. in principio sex principiorum. Forma est compositioni contingens simplici et inuariabili essentia consistens. Dicit enim doctor deuotus / quod illud intelligitur de quidditate communi: quaerit autem quaestio qualiter formaliter spiritus sanctus est / in quo pater et filius se diligunt. Et hoc de primo articulo.
¶ Quantum ad secundum articulum iunt tres conclusiones. Prima est de diligere patris respectu sui. Secunda est de diligere trii personarum respectu nostri. Tertia de diligere patris et filii quo se diligunt. Prima est talis. Pater sapiens non genita sapientia seu filio / seipsum diligit spiritu sancto. Prima pars dicit: quod pater non est sapiens sapientia genita patet per Aug. 1. retractationum. c. 22. vbi eam retractat: quia dixerat eam in. 6. de tri ni. Et probatur ratione doctoris subtilis in hac distinctione: tam in ordinario quam in reportatis parrhysius. Actus essentialis ne quit esse alicuius suppositi mediante aliquo principio vt quo: nisi sit vel principium formale: sicut concedimus istam: Pater est sapiens sapientia ingenita: vel principium producti uum: sicut magister concedit istam: Filius est sapiens sapientia ingenita: vel sit subautenticum principium respectu talis actus: sicut cum dicitur: Pater creat filio sed nec est patri formale principium sapiendi sapienia genita: nec principium productiuum patris / nec principium subautenti cum talis actus essentialis: igitur etc. Et si obii ciatur: quia secundum magistrum filius est sapiens sapientia ingenita: igitur a simili pater est sapiens sapientia genita: se enim videntui equaliter habere pater ad genitam et filius ad ingenitam: Dico quod non est simile: quia quando dicitur: Filius est sapiens sapientia ingenita: Iste ablatiuus construitur in ratione principii productiui: quia pater quo est sapientia ingenita: est principium filii: quando autem dicitur pater sapiens sapientia genita non potest esse talis constructio cum sapientia ge nita non sit principium patris: nec dum dico genitam et ingenitam diuersam pono sapi entiam. Eadem emim est sapientia numero qua pa ter est sapiens et filius sapiens: et spiritussanctus sapiens: sed per genitam et ingenitam appropriatur aut patri: aut filio: vnde vali de egregius doctor venerabilis Franc. hu ius dist. q. 4. huiusmodi propositiones fi lius est sapiens sapientia ingenita: pater sapiens sapientia genita: distinguit penes sensum compositum et diuisum. vnde in sensu composito haec est falsa: pater est sapiens sapinia genita: quia significat quod hoc totum sapientia ge nita dat patri sapere: et hoc falsum est: quia patri ge nitus nihil affert. In sensu vero diuiso est vera: quia significat quod illa sapieinia pater sapiens est: quae est genita: et hoc est verum: et in de est quod aug. concedit istam in. 6. de trini. pi est sapiens sapientia genita: et. 7. eiusdem eam negat: quia in. 6. loquitur in sensu diuiso: sed in 7. in sensu composito: non enim est verisimile tam tum doctorem in tanto libro: sicut est liber de trinitate: ita immediate sibi contradixisse. Sed secunda pars conclusionis dicit: quod pa ter seipsum diligit spiritu sancto. Unde noto quod dilectione essentiali primo se diligit pater antequam intelligatur productus spiritussanctus: sed dilectio qua dicitur se diligere spiritusancto ex primo articulo non est ni si productio personae cui appropriatur respe ctus ad amabile. Ex hoc sic: cuicumque conue nit productio actiua sancti spiritus: illi conue nit se spiritusancto diligere: sed pater est hu iusmodoi: vt patet: ab eo enim habet filius quod produ cat. Noto tamen quod non est imaginandum quod spiritu sanctus sit formaliter quo se pater diligit: quia tunc esset in patre: et ita pater esset spiritussanctus: sed hoc ratione praedicta.
¶ Ex quo infero quod Guilhel. altisiodorems. non debuit dicere quod spiritus sanctus est forma qua pater et spiritus sanctus se diligunt: patet ex dictis Et corroboratur: quia dato quod in diuinis non esset sanctusspiritus: adhuc pater seipsum di ligeret: et quod dicit quod est nexus patris et filii formaliter dico quod falsum est: immo nex patris et filii formaliter est spiratio actia: et sanctusspiritus solum dicitur nexus amborum: sicut comune ab eis productum. Et si quaeratur: in quae hitudine construi tur. li. sanctospiritu: dum dicitur pater diligit se sanctospiritu. Respondet hug. de sancto victore in epitula ad beatum Bern. quod in habitudine quasi ef fectus formalis: sicut dum produco amorem amore: quem produco dicor amare: sed tamen in hoc est differentia: quia amor quo amo est accidens in voluntate: sed amor productus est persona subsistens.
¶ Secunda conclusio est de dilectione trium personarum respectu nostri: et est: sicut verbum patri cognitionis rerum non extat ratio sic nec spiritus sanctus dilectus dilectionis creature. Dicit prima pars: quod verbum non extat patri ratio cognitionis rerum: patet: quia in primo signo pater est sapientissimus. Et si obii citur: quod filius est ars omnipotentis dei. 6. de tri ni. et quod pater omnia nouit in filio. 15. de tri ni. Dico quod ars non est proprium filio: sed appropriatum: quia procedit per modum intellect vnde pater est ars: et spiritus sanctus est ars. Et quod dicit: omnia nouit in filio. Dico quod aliud est nosse filio: aliud nosse in filio: nouit enim omnia in filio: quia illa eadem essentia quae cuncta in se no uit extat in filiosed non nouit filio: quia filius non extat sibi ratio in cognoscendo: sed ipsa es sentia. Et si quaeratur quomodo se habent cogni ta in huius cognitione: dicit doctor subtil in repartatis huius distinctionis quod tria sunt signa. In primo signo cognoscuntur omnia essentialia. In secundo omnia notionalia et re spectus ad intra. In tertio creature: et omnia haec pater habet a se.
¶ Secunda pars conclusionis dicit: quod nec etiam spiritus sanctus est ratio dilectio nis creature: probatur: quia dato quod non esset: adhuc pater et filius diligerent creaturas nec ita videtur concedi ista pater et filius diligunt creaturas sanctospiritu: sicut ista pater et filius se diligunt sanctospiritu vt patebit in tertia conclusione: et huius ratio est: quia dilectio dei inquantum cadit supra creaturas contingens est: inquantum vero inter diuinas personas necessaria est et ita si pater et filius diligerent creaturas sanctospiritu: sequeretur quod sanctusspiritus comtingenter produceretur.
¶ Ex quo patet defectus sancti Tho. qui in scripto hac dist. hanc simpliciter dicit concedendam: et ad¬ dit quod spiritus sanctus est ratio productionis creaturarum. patet vtrumque falium: vnde productio intrinseca non est ratio productionis ex trinsece sed sunt quasi productiones ordinate: sicut non illuminat sol nisi prius luceat: et tamen lucere non est causa illuminationis: sic in proposito: vnde sicut in cognitione est ordo: sic in dilectione: in primo signo diliguntur essentialia: in secundo personae: in tertio creaturae: et sicut verbo ratione productionis. appropriatur cognitio: licet omnes habeant co gnitionem in seipsis: sic spirituisancto dilectio: licet omnes in se habeant dilectionem. Et si quaeratur: an ista concedatur: spiritussanctus diligit se creaturas. Dico quod sic potest concedi ad istum sensum: quod ipse est dilectio quae terminatur ad creaturas: licet pro tertio signo vel verius ad quam terminatur creatura: non autem intelligendo se id est a se: quia sic non diligit: immo a patre et filio a quibus habet quae habet.
¶ Tertia conclusio est de dilectione patris et filui quo se diligunt sicut pater dicit verbo: sic pater et filius se diligunt paraclito. Prima pars dicit: quod pater dicit verbo: vbi noto quod dicere capitur tripliciter. Uno modo dicitur dicere pro generare solum: et isto modo pater dicit verbum: sed non dicit verbo in ablatiuo: sed bene in da tiuo id est communicat verbo per geniationem eam quam habet per essentiam. Secundo dicitur dicere essentialiter secundum quod accipit. Ansel. dicere nihil aliud est summo spiritui nisi cogitando intueri: et isto modo tam pater quam filius quam spi ritus sanctus dicunt verbum id est intelligunt: et verbo non vt ratione sed vt in quo. 15. de trini: quaelibet diuina persona in alia cogno uit. Tertio dicitur dicere vt notat gignitio nem: et hic est respectus realis: et connotat ex pressionem: et est respectus rationis: quia quae libet persona declarat se: et isto modo solus pater dicit verbo: hoc est dictu gignit verbum cui apppropriatur creabilium declaratio vnde Aug. 1 i. confeh. verbo tibi aeterno dicis quecumque dicis. Et si quaeratur an spiritussan ctus dicat verbo. Dico quod non sic accipien do: quia sic dicere requirit quod a dicente verbum procedat: quod non fit nisi a patre. vnde hoc modo nec filius se dicit: nec spiritussanctus verbo dicit. Secunda pars conclusionis dicit quod eo modo se diligunt pater et filius paracleto quo pater dicit verbo: vnde ad hoc in telligendum videlicet quod dicit doctor deuotus. dist. 10. q. 4. Sicut enim inter coniuges est amor duplex scilicet amor socialis quae simul volunt viuere: et amor coniugalis quae producunt fructum: Sic intelligo in patre et filio amorem socialem. scilicet amorem essentiae: et amorem communiugalem: amorem qua est spiritus sanctus qui ab ambobus proce dit et respectum dicit ad diligibile sicut verbum ad declarabile.
¶ Ex quo patet defectus magistri symonis: qui posuit quod solum se di ligunt pater et filius spiritu sancto sicut signo quia productio sanctispuns est signum amoris interpatrem et filium: patet oppositum ex dictis: et corroboratur: quia isto modo possemus dicere: quod pater et filius se diligunt creatu ra: quia creatura est signum huius dilectio nis. Sed diceres quod non est simile: quia est maius signum dilectionis in sanctospirituquam in creatura. Obiicio fortius: ita sapientia genita est signum sapientiae patris: sicut spi ritus sanctus signum dilectionis patris et filii: et tamen propter huiusmodi signum prima non conceditur: ergo nec secunda concederetur nisi aliud esset. Et hoc de secundo articulo. Quo ad tertium articulum sunt tres difficul tates iuxta tres conclusiones.
¶ Prima est quare ista non conceditur: sapientia genita / pater est sapiens: sicut ista: filius est sapieni tia patris Dico quod ratio est: quia quando dico: sapientia patris iste genitiuus patris constituitur in ratione principii originalis vt sit sensus: filius qui est sapientia est genitus a patre. Quando autem dico: pater est. sapiens sapientia genita: iste ablatiuus requirit aut constructionem ratione formae: aut principii productiui respectu actus talis qui est sapere et neutrum habet respectu patris: ideo est falsa.
¶ Secunda difficultas quare non ita appropriatur bonitas sanctospiritui sicut dilectio. Dico quod licet vtrumque possit sibi appropriari: tamen magis dilectio quia est actus secundus et processio sanctis pi ritus: etiam quasi actum secundum dicita
¶ Tertia difficultas: quid primo dicit dilectio qua diligunt se pater et filius spiritu sancto: aut processionem sanctis piritus: aut respe¬ ctum ad amabile. Dico quod processionem: et se cundo connotat illum respectum: suo modo similiter ad missionem passiuam quae primo dicit personan procedentem et secundo connotat effectum causatum in creatura: sic in proposito. Et sic patet ad questionem: quod vicem pater et genitus sanctissimo: se diligunt spiritu: licet non formaliter quasi eorumsit forma. Et tunc ad argumta.
¶ Ad primum minor est falsa: ad probationem: quia diligit se in primo signo originis non intellecto spiritu sancto. Dico quod verum est amore essentiali: sed ista non est mere essentialis vt patuit: ide non obuiat.
¶ Ad secundm dico: quod maior intelligenda est de amore essentiali quo diligunt se et creaturam: licet prius natura se quam creatu ram nihil autem obuiat: si alio modo capiendo dilectionem: alio modo se diligant et creaturam Et ad probationem minoris: quia nimis est ampla: idem est in deo esse et diligere: et ita si sanctospiritu diligerent: sanctospiritu essent. Dico quod idem est in deo esse: et dligere capiendo pro dilectione essentiali: non aliter nisi loquendo idem tice quae omnia sunt in deo vnum: sed sic non loquimur.
Conclusiones
¶ Prima est: pater et genitus se sancto flamine di ligunt funditus miro spiramine. Dicit conclusio. quod pater et filius diligunt se sanctospiritu. Et ponitur a principio distinctionis vsque ad illud ca. Praeterea diligenter inuestigare oportet. vtrum pater sit sapientia etc.
¶ Secunda con clusio: sapientia genita: sapiens ingenitus non est: sed genitus atque ingenita. Dicit conclusio quod pater non est sapiens sapientia genita: sed filius est sapiens tam sapientia genita quam in genita licet differenter. Et deducitur ab illo capitulo. Praeterea diligenter etc. vsque ad illud capitulum. Praeterea diligenter notandum est etc.
¶ Tertia conclusio: non sic ingenitus diligit ge nitum quasi sit funditus per spiritum sanctum: Dicit conclusio quod quando dicitur pater et filius diligunt se spiritu sancto non signatur quod sint spiritu sancto. Et deducitur ab illo capitulo. Praeterea diligenter notandum etc. vsque ad finem distinctionis.
