Table of Contents
Commentarius in Libros Sententiarum
Liber 1
Liber 2
Liber 3
Liber 4
Distinctio 36
Circa textum
Distinctio. 36. docet de impedimeto quantum ad conditionem. CInc de codi tione videamus / an va leat coniugium diuidere etc. Hic signatur. 36. diE stinctio huius quarti: quae ita habet continuari ad praece. Nam postquam in distin. 34. actum est de impedimentis matri monium contrahendum antecedentibus et in di¬ 35 seu praecedenti egit magister de impedimentis post contractum matrimonium super nenientibus: Nunc tertio agit de impedi mentis in actu matrimoniu incidentibus: et habet haec praesens distinctio diuidi in tres partes principates. In prima ostendit errorem seruilem impedire matrimonium. In secun ri queat connubium. In tertia ad etatem pue pio. Secunda ibi: Queritur etiam si seruus vn us ancillam alterius. Tertia ibi: hoc etiam sciendum si pueri ante annos. 14. Haec est diui sio praesentis distinctionis etc.
Quaestio
Questio haec declarat de impedi mento seruitus et puerilis etatis re spectu matrimonii: et alludit Scuod in duabus quaestionibus in praesenti dist. m NUrum seruitus aut aetas puerilis impediat communiu gium: Et arguitur tripliciter.
¶ Pri mo sic. Corpus serui est domini: ergo ieruus non potest contrahere matrimonium. Antecedens est philosophi. 1. politis. ca. 3. Patet consequem tia: quia nullus potest dare alienum.
¶ Secun do arguitur sic. Seruus nequit profiteri reli gionem sine voluntate domini: ergo nec matrimo nium contrahere. Antecedens patet ex iure. Probatur consequentia: quia fauorabilior est. professio religionis quam matrimonium.
¶ Ter tio arguitur / quod aetas puerilis non impediat matrimonium. Aliquis potest accipere potesta tem antequam possit in vsum: igitur in contractu ma trimonii vbi est datio vsus et acceptio po testatis: potest aliquis antequam possit in vsum. Consequentia patet. Antecedens probatur: quia etas puerilis non impedit susceptionem ordinis: vt dictum est distinctione. 25. huius quarti: et tamen ibi recipit potestatem exequendi actum ordinis: quem protunc non potest ex equi.
¶ In oppositum secundi: extra de frigi. et malefi. quod sedem. Puer qui non potest reddere debi tum / non est aptus communiugio.
¶ In ista quae stione pariformiter ad alias sunt tres ar ticuli declarandi. Primus est terminorum declaratiuus Quorum Secundus est quaestionis responsiuus. Tertius est dubiorum motiuus Quo ad primii articulum termini sunt Seruus aetas / puer.
¶ Primus igitur terminus est seruus. Et secundum quod seruus triplicem habet ortum: secundum hoc seruus tripli citer dicitur. Uno modo seruus a seruiendo: et isto modo dicit dominus malo seruo. Serue nequam / omne debitum dimisi tibi / quoni am rogasti me. Et de vehemot aut behe mot ad Iob deus loquitur. Numquid feriet tecum pactum: et accipies eum seruum sempi ternum: Secundo modo dicitur seruus a seruan do. Qui enim in hoc mundo iuste et innocen ter ambulant / serui domini. hoc modo dicuntur. Nil boni enim agerent / nisi a domino constituti seruarentur. De hoc dominus ad sathan dicit: Numquid considerasti seruum meum Iob / quod non sit ei similis in terra / homo simplex et re ctusi ac timens deum / et recedens a malo Et de Moyse dicitur. Mortuus est ergo ibi Movses seruus dumi in terra moabTertio dicitur seruus simul a seruiendo et a seruando: et hoc modo praelati sunt serui suo rum subditorum / eorum quaerendo bonum: non solum lanam appetentes: nec iam sint solum mercem narii et non boni: vnde et summus pontifex Bre go. scilicet quem dicunt primo hoc apposuisse se seuum seruorum dei numcupat. Sed quare hoc: vt eis seruiat / et seruet eos / plus amans ouem quam lanam. Et in regula fratrum minorum beatus Franciscus dicit. Nam ita debet esse quod mi nistri sint serui omnium fratrum. Et notan dum secundo / quod de vi vocabulorum haec tria differunt: mancipium / seruus seu famulus / vernaculus. Mancipium enim dicitur qui bello ca pitur et adiicitur vt seruiat: vt faciunt saraceni christianis: a mamu et captum. Seruus vero aut famulus qui precio conducitur vt domino famu letur aut seruiat: vernaculus seruus non iam empticius: sed in domo vernans id est flo rens / quia in domo nutritus: quales habuit abraam / cum Loth suum nepotem de suis inimi cis liberauit. Unde dicitur / quod cum audisse abra am captum videlicet Loth fratrem suum: numerauit expeditos vernaculos suos. 3 i6. No tandum autem tertio secundum fratrem hugonem de nouo castro praesentis distin. q. vnica / quod sunt tres gradus seruitutis. Primus est subiectio obedientialis vnius ad alterum in actibus decenti bus: et talis seruitus est filii ad patrem: et fuisset in statu innocentiae. Secundus gradus est obliga tio et subiectio vnius ad alterum ad actus viles et seruiles: remanente tamen pro loco et tempore libero accessu ad conseruationem speciei et indiuidui: et ista seruitus habuit ortum statim post peccatum / quando dictum fuit Ade. Maledicta terra in opere tuo: in laboribus come des ex ea. Haec autem contrahitur a stipite nostrae originis: statim enim post peccatum Adam fuit obligatus ad istos actus seruiles: modo possi bile est quod filiis progenitis pater ex causa exem ptus fuit a talibus actibus: quia oportuit quod haberet sollicitudinem domus: quo mortuo primogenitus agens in domo vicem patrem fu it exemptus ab illis actibus sicut patr. Alii vero remanserunt obligati ad actus seruiles: et sic succedente tempore filii eorum redacti sunt in serui tutem eorum qui a primogenito sunt procreati: et hoc videtur satis probabile: potest etiam hu iusmodi secunda seruitus a legissatore introduci propter diuersitatem dispositionis corpo rum. Uidet enim in ciuitate aliquos corpore ro bustos / et rudes mente: et illos deputat ad actus seruiles et grossos: alios autem videt minus potentes corpore / subtiles tamen mente: et illlos deputat ad studium / et ad alios labores spirituales. Unde Aristo. 1. politis. dicit: quod ille qui potest mente praeuidere / debet esse principans natura id est secundum rationem naturalem. Ter tius gradus seruitutis est obligatio et subiectio totalis ad actus seruiles: per quam potest ali quis facere de suo seruo sicut de bestia: ita quod homo non habeat libertatem super conseruationem speciei vel indiuidui absque voluntate domini. De ista seruitute petit quaestio. Prima dicitur filialis: secunda politica: tertia misera: a fratre Landulpho / et a doctore extrema.
¶ Secundus terminus est aetas. Et sicut hoc nomen aetas secundum vocabulum descendit ab aeuo quasi aeuitas: ita secundum rem loquendo proprie etas est duratio aeuum consequens. De his duratio nibus dictum est lib. 1 distin. 9. et. 31. et libro secundo / distin. 2. Et lib. quarto / secunda parte. 3. dist. Nunc autem specialiter de aetate primo occurriti / quod pro tempore moderuo triplex assignatur aetatis terminus. Primus est centenarius: sicut dicit de Nestore. 14. metamorpho. Quidius. Iam tertia viuitur etas. Uixerat enim ducentis annis: et erat in tertio centenario. Secundus terminus humane etatis est septuaginta anni: iuxta illud prophete. Septuaginta anni. Tertius terminus est octogita anni / quando sunt fortes: sicut patet in his metris. deps tribus annis stat: viuit totidemqua canis terFer totidem fit equus: ter totidem fit hiomo. Fres coruus fiomines: quercus tres su perat coruos. Quercorumque trium ceruus hiabet spacitum.
¶ Sunt autem tres binarii aetatis humanae:. et sunt contenti in his metris. Unsans inde puer: adolescens: post iuue nis vir. Dicitur inde senerm: postea decrepitus.
¶ Prima pars dicitur infantia: et durat vsque ad. 7. annos. Secunda pars est puericia: et addit supra infantiam vnum septenarium: ita quod terminatur in. 14. anno in masculis: et tunc incipit pubertas: citius in faeminis quia. 12. anno. Ecce primus binarius. Tertia pars est adolescentia: ab adoleo: quod floritionem significat et augmentum: et addit supra puericiam duos septenarios: ita quod terminatur in. 25. anno. Quar ta aetatis pars dicitur iuuentis / a iuuando patrem / et regendo totam domum: et additisupra adole scentiam tres septenarios: ita quod terminatur in. 50. anno: secundus binarius. Quinta etatis pars dicitur tripliciter: in nostris metris dicitur viri litas. Doc. deuo. lib. 4. dist. 46. dubio. 3. listerali dicit: quod dicitur grauitas seu senectus. Frater Ia. ianuen. dicit quod dicitur senior. Nam apud graecos seniores (21. di. c. cleros) di cuntur praesbri et senes geronte. Haec autem etas in greco praesb vter dicitur: bene tamen conueniunt quod ambulat ista aetas vsque ad annum septuagesimum declinans a iuuentute. Sexta etatis pars secundum frem I0. bonauem. dicitur senium seu decrepita aetas: secundum autem metra et ianuem sen (quibus in ista per te plus assentiendum est dicitur senectus: et durat vsque ad terminum vitae: et eius vltimus terminus de senium / a senus na. num: quia finis est sextae etatis; vnde propheta. Usque ad senectam et senium / deus ne derelinquis me: eni tertius binarius. Secundo notandum quo ad hoc quod licet dicantur partes etatis totalis in obliquia: tamen etiam aliquando dicuntur aetas in recto: vt aetas infantiae aetas pueritiae etc. Tertio notandum quod et mundus habet. 3. etatum binarios id est sex: qui comprehensi sunt in metris quae ponit Alexander de villa dei in massa compoti. incipiens ab adam: quam formauit deus etas Ad noe transiuit: prima sequens ab abram Qd dauid etendit: etas se tertia quarta Ad transmigrantes in habylone fuit Quinta facit cursum: episcopi venientis ad ortum Ad finem mundi: curtere sexta parat
¶ Tertius terminus est puer. et deriuatur tripliciter. Primo iuxta nonium marcellum: a punio punis: quia in illa etate in mul tis veiunt puniendi. Secundo dicitur a pus purem quod est custodia quia sub tutoribus et acto ribus sunt pueri vsque ad praefinitum tempus a patre: vt dicit Paulus Tertio. dicitur a puritate: nondum enim seculi malicias sunt experti. Dicitur autem vt inquit papias puertripliciter natiuitate: vt puer natus est nobis: aetate vt octenis. Officio. sicut dicit Hieremias de seipso. Ego nescio loque quia puer ego sum.
¶ In oppositum autem accipi tur aut primo aut secundo modo. Quantum ad secundum articuium sunt tres conclusiones. Prima est de ortum seruitutis. Secunda est de obligatione serui in respectu ad matrimonium. Tertia est de contra ctu puerorum.
¶ Prima conclusio est haec. Seruitus miserabilis non naturae iure: sed altero triplici extitit introducta. Prima pars probatur. Natura hominium libera est: vnde in statu naturae ante noe libertas perman sit inconcussa. dist. 35. capitulo. Sexto die: vnde inquit doctor subtilis. q. 1. Lege naturae omnes nascuntur liberi: tamen seruitus vel magim filialis subiectio ad patrem est de lege naturae: puta obedientia filialis pertinens ad disci plinam: filius enim a patre habet tria: esse / educari: disciplinam: ex. 6. ethicorum. haec autem mise ria ex natura bene instituta ortum habere non potuit: vnde ergo primo: secundum rationem triplex est modus dicendi. Primus videtur esse fratris Hugonis de nouo ca stro praesentis distin. quia in fine dicit: si autem propter aliam causam est introducta: videtur esse contra rationem: dicit ergo quod haec introducta est: quia quando homo in iusto bello capitur interimi potest: si vero non interimitur sed viuus seruatur ex seruatione seruus seruantis efficitur: et hoc in institutis de libertis ponitur: et hoc probat sic. Quia in quocunque casu potest ei facere maius damnum: potest ei facere minus damnum: quia in hoc facit sibi gratiam: sed in isto casu in quo potest eum iuste oc cidere potest sibi facere maius damnum ergo potest eum in talem seruitutem redigere quod videtur esse minus malum: quia non perditur tale esse. Sed contra istum modum arguit frater landulphus. q. 1. praesentis dist. Contra inquit istum modum est ratio naturalis: impium enim videtur et contra rectam rationem quod cessante pertinatia et duritia quae est in hoste non cesset poena debita huic pertinatie Cum ergo quis capitur in bello et cessat a pertinacia rebellandi: non videtur quod iuste debeat plecti poena illius miserabilis seruitutis: et maxime ex quo cessat inimicus esse: et vult amicus fieri: quod ex hoc vendi debeat sicut pecus: nec valet dicere quod iste indulsit sibi vitam: ideo est totum ex gratia quicquid sibi facit. Argumentum est totum in oppositum licet enim possit iuste occidem durante iniusta inimicitia ex parte hostis contra quem ge rit iustum bellum: maxime se defendendo: tamen cessante ista causa non est rectum tantam ser uitutem in eo inducere: quae morti equiuaiet: et sic patet solutio ad rationem hugonis. Audit scotus leo hos duos suos leuncu los disputantes ante eum: vt tirones ante militem emeritum laudat bellum: sed coronandum landulphum iudicat: et arguit vt doce at. Sed haec extrema seruitus est contra legem nature: numquam enim iuste potuit introduci antiquitas enim temporis non ratificat crimina: sed magis condemnat: iniustum est igitur tale dominium: vnde difficile estimat huiusmodi seruitutem excusari: nisi altero duorum modorum qui statim aperientur. Sed tunc quae rit quare apostolus praecipit tales seruos suis dominis obedire. Respondet continuo multas obligationes fore iniustas respectu illorum quorum fiunt: et tamen exquo facte sunt: sunt cu¬ stodiende. apostolus enim ostendens talem seruitutem non esse landabilem nec multomagis dominium tale ait. Seruus vocatus es non sit tibi curae: sed si potes magis liber fieri vte re. Ex quo infertur quod illa glosa super. 1. dist. ius gentium: non videtur verum dicere. scilicet quod ser uitus sit a iure naturali inducta: sed a iure gentium est approbata. Contra est expresle textus canonis. 12. q. 2. Cum redempto: vbi dicitur quod redemptor noster conditor totius humanae nature: ideo carnem assumere voluit: vt remoto vinculo seruitutis pristine redderetur libertati: homines enim ab initio naturae liberos protulit: et ius gentium iugo subdidit seruitutis: ecce clare seruitutem a natura non esse: sed iure gentium Unde et dist. 35. sexto die. dicitur quod ante noe in statu naturae manebat omnibus inconcussa libertas: nemo sciebat a consorte natu rae suae obsequia seruitutis exigere: non es set hodie seruitus si ebrietas non fuisset vnde ergo secundum rationem venit ista serui tus Ueniat secundus modus qui est do ctorem subtilis: et loquatur forsan aliquis vo luntariae se huic misere subiecit seruituti: vt si vendat se in seruum: aut donet: simpli citer renuncians iuri suo: et si talis ita fecit tenenda est et seruanda: quia hoc est iustum Ueniat et tertius modus fandi qui est eti am scoti: iuste quis dominans communitati: aliquos ita videt viciosos quod sibi nocent et conmunitati: hic hos libertate potest priuare: et in seruos redigere: sicut et in aliquibus casibus occidere. Ex quo primo intulit fra ter Nicolaus boneti turon. in notulis super tertium sninarum: quod si aliquis fidem in aliquo regno violari ex toto leges dei: et praesiden tem non curare: hic si mouetur 3elo solo dei: et potest illud regnum conquirere: et conquirendo ad cultum dei et honorem reuo care et inibi regnare licite. Et sic credo factum esse quando dux normanorum guillus nothus angliam conquisiuit. Ex quo secundo patet: quod illo iure introducti sunt filii israelin terram chanaam. Ex quo patet tertio probabile terram galliae sic possessam a francis baptimato primo eorum rege christiano clodoueo: qui et ludouicus dictus est a bton remigio remensi archiepo. De hoc aimonius ab bom abbati floriacu. lib. de ortum francorumet hoc modo tertio si quis efficitur seruus potest in eo praescribi cum eius posteritate: concurrentibus legibus praescriptionis. Sed dicebat secunda pars conclusionis quod haec extrema seruitus altero triplici iurae est introducta. Primo a iure gentium. dist. 1. Ius gentium. et. 12. q. 2. Cum redemptor. Secundo a iure diuino. vnde. 35. dist. Sexto die. vbi dicitur: quod noe maledicens cham: fecit eum seruum. et Si emeris seruum hebreum etc. Ter tio a iure canonico est seruitus approbaca. 17. q. 4. id constituimus. vbi dicitur quod ser uus ad seruicium domini sui redire cogatur: sequitur in fine et dominum suum contemnere et eius ministerium destituere non debet.
¶ Secunda conclusio est haec: volente domino. aut inuito potest seruus cum ancilla aut libera matrimonium contrahere. Prima pars probatur: quia dominus potest eum ex toto manumittere: ergo ad hunc actum licentiare et si post impediret data licentia eum dominus eius ne actus impleret coniugales ex toto: vt mittendo eum ad partes alienas aut occupando eum ex toto laboribus: vt ali quando vxorem visitare nequiret: peccaret mortaliter: et in manifestis veniret per ecclesiam corrigendus. Ex quo primo infertur quod seruitus non impedit simpliciter coniugium Secundo sequitur: quod non potest seruus simpli citer absolute contrahere matrimonium inuito domino: quia matrimonium a seruitute non absoluit: extra de communiugio seruorum. ca. i Et per consequens posset dominus eius eum occupare in aliis: et sic non redderet debitum actus matrimonialis. Tertio quod si seruus contra hit inuito domino: ita quod coniunx contentetur de tam modico tempore quanto seruus potest cum ea esse propter occupationes domini matrimo nium vere contrahitur: extra de communiugio seruorum ca. 1. et per consequens potest dominus eius eum occupare. Sed quae ratio est quod seruus possit contra here inuito domino: cum sit in domini dominio. Tho in praesenti dist. q. 2. dicit quod ratio est quia matrimonium est de lege naturae: seruitus non sed magis contra legen naturae: quod autem est de lege naturae non tollitur propt aliud: quod tantum est de lege positiua. Alia ratio eiusdem ibidem est etiam et fratris richar. de media villa prsun¬ ti dist. arti. 4. q. 1. quia seruus non est ita domini quin sit sui iuris quantum ad actus naturales particulares ad conseruationem indiuidui. patet quia potest vti necessariis ad vitam igitur a simili quantum ad actus particulares quo ad conseruationem speciei. proba tur consequentia: quia conseruatio speciei cum sit magis necessaria et magis bonum na turale magis est de lege naturae. Prima ratio non concludit: quia aliqua obligatio quae non est de lege naturae: bene tollit eam libet tatem quae est de lege nature. Exemplum de lege nature: nil tibi debeo: tamen si voueo obedien tiam debeo tibi obedire. Rursus matrimonium non est de lege naturae nisi secundario. et equa videtur esse reddere vnicuique quod suum est. immo primariae: exquo ergo seruus debet domino seruitium: reddere habet: nec debet in compatibile capere ne reddat. Similiter se cundum non concludit: quia manifestum est. quod non omnis qui tenetur seruare indiuiquum tenetur multiplicare speciem. Et si dicas licitum est: verum est nisi aliud impediat: et sunt satis alii intendentes huic operi. Et patet quod si seruus inuito domino contraheret non faceret ei do minus suus iniuriam si eum elongaret a sua coniuge mittendo eum vstra mare pro suis obsequiis. Ex quo enim in uito domino contraxit: dominus non perdit ius suum quin libere vtatur eo: extra de communiugio seruorum. ca. 1. moneri tamen debet ne faci at: quia fauorabilis est matrimonii causa vnde vltra satis patet: dicendo quod seruus po test contrahere cum libera dum tamen ipsa sciat conditionem eius et consentiat in eum talis conditionis: quia tunc commutat potestatem corporis quam habet pro illo modico quod habet seruus potestatis in corpore suo. Et patet quod cum ancilla: et tunc quod vnus habet dat alteri et debet conuenire quando domino suorum seruicia eosdem non impediunt: vnde vltra patet: quod si aliquis intendat ducere liberam et ducit an cillam non tenet: error enim peioris conditionis impedit: sed non melioris: vt si quis in tendat contrahere cum ancilla et contrahit cum libera non impedit: quia plus intentione accipit nec equalis: quia quantum intendit tantum accipit. Sic hic error triplex in melius: in pei in aequale te faciet expertum in istis.
¶ Tertia conclusio. pueri et si possuni sponlalia contrahere non tantum matrimonium. Patet prima particula: quia iura canoni ca per totum clamant: extra de sponsa: impu s berum quod si sponsalia contrahuntur ante septemnium nibil sunt ergo a contrario sensu si post septennium robur accipiunt: cuius ratio est: quia tunc quodammodo pueri veniunt ad cognitionem: et maxime huius actus ad quem natura inclinat et promouet non ita ante septsenium vt communiter loquimur: non tamen sunt tunc habiles ad matrimonium contrahendum: patet quia sunt impotentes ad perficiendum vnde sicut dicit doctor deuo. praesenti dist. arti. 2. q. 1. matrimonium in tribus est: in officium propter prolem: in remedium propter concupiscentiam: in sacramentum propter indissolubilitatem: pueri autem contra primum non possunt ge nerare: non excitantur libidine contra secundum non sunt stabiles contra tertium: ideo non possunt contrahere matrimonium. Si quaeras tempus contractus. 14. anni in masculo. 12. in faemina. Dico autem vt communiter: quia aliquando malicia supplet etatem: et complexio tempors praeuenit regulare: et tunc ex quo potestatem illam habet et discretionem sufficientem ad consensum de bitum potest contrahere: quia et habet quod de bet et consensum sufficientem et signa. Et tantum de secundo articulo. Quantum ad tertium articu lum: sunt tres difficultates.
¶ Prima. si vir potest se in seruum vendere sine consensu vxoris. Di cit frater Richar. arti. 5. praesentis dist. q. 1. quod sic: seruato iure debitum reddendi vxori: in aliis enim est sui iuris: nec hoc soluit matri monium: aut quantum ad vinculum: aut quantum ad thorum: et si tunc simul praecipiat dominus vnum et vxor petat debitum: vxori prius obediaicui primo est ligatus.
¶ Secunda dit ficultas. Liber contrahit cum serua vel an cilla. quam liberam esse credit: post ipsa manumittitur: vtrum sit matrimonium. fra ter franciscus de maronis in praesenti dist. videtur dicere quod sic: sed salua sua reuerentia hoc non videtur: nisi nouus consensus adueniat: consensus enim primus nullus erat quo in aliam consensit: quae in eum consentire non potuit: quia erat peioris conditionis: de hoc satis facit fermo habitus in praecedenti dist. conclusione secunda.
¶ Tertia difficultas. quare mulier citius est nubilis viro. Doc. deuotus in praefenti dist. arti. 2. q. 1. in fine: dat tripli cem rationem. Prima quia citius soluitur viscositas per meatus laxiores. Secunda quia difficilius est agere quam pati. Tertia quoniam natura imperfe ctior in muliere appetit virum: sicut materia appetit formam: vnde propter maiorem appetitum naturae maior fit acceleratio. Et sic patet ad quaestionem: quod vet seruitus et etas buerilis impediunt matrimonium et qualiter. Tunc ad argumenta.
¶ Ad primum dicen dum: quod seruus non est ita domini quan habeat aliquis actus sui iuris: vt dormirei comedere / bi bere / et reliquos non impedientes a seruicio domini sui: cuiusmodi est iste pro loco et tempore.
Conclusiones
¶ Prima conclusio. Non est ingenua cogenda penitus ad serui mutua quem nescit primitus. Dicit conclusio quod libera capiens seruum quem credit liberum non est cogenda adimplere matrimonium. Et ponitur a principio dist. vsque illud ca. Quaeritur etiam si seruus vnius ancillam alterius etc.
¶ Secunda conclusio. Rata communiugia sunt bene seruorum nec viri vicia frangunt nexum horum. Dicit comclusio quod inter seruum et ancillam est bene con iugium: et quod fraudes viri non frangunt matrimonium. Et ponitur ab illo ca. Quaeritur etiam si seruus etc. vsque ad illud capitulum. Hoc eti am sciendum quod pueri etc.
