Table of Contents
Commentarius in Libros Sententiarum
Liber 1
Liber 2
Liber 3
Liber 4
Distinctio 27
Circa textum
¶ Hic signa tur. 27. dist. huius tertii: quae sic continuatur ad praecedentes. Nam postquam in. 23. 24. 25. distinctionibus virtutis fidei data est noticia: et in. 26. spei inquisita est essentia: Nunc tertio in loco declaratur vir tus charitatis quae predilecte rei extat num cia. Et habet diuidi praesens intentio in tres partes principales. In prima perquiritur charitatis ratio. In secunda adiungitur dilecti distinctio. In tertia concluditur amoris duratio. prima in principio. secunda ibi di26. Hic quaeri potest etc. Tertia distin. 31. Illud quoque praetermittendum etc. Rursus prima particula quae est praesens dist. in tres partes diuiditur. In prima sic diffinitio prae dictis continuatur. In secunda diffinitio charitatis intimatur. In tertia mensuratio fruitionis notatur. prima in principio. secun da ibi. Charitas est dilectio etc. tertia ibi. Consequenter modum vtriusque etc. Et ista tertia pars aliis duabus indiuisis manemtibus: in tres partes diuiditur. In prima per quirit quis sit actus quem habet charitas. In secunda requirit an implere quaeat infirmitas. In tertia exquirit: quod praeceptorum splendet vnitas. Prima in principio. secunda ibi. Illud autem praeceptum. tertia ibi. Cum autem duo pri. etc. Haec est diuisio etc.
Quaestio
¶ Quaestio ista narrat per pulchra de charitatis essentia ac ipsius et amoris differetia cu necessitate charita tis respectu amoris sco. ibidem. Utrum infusa chaus ritas ad dei amorem sine modo concausandum necessario requira tur: Et arguitur quod non triplicimedio.
¶ Pri mo sic. Ad impossibile nullus est habitus. sed impossibile est nos diligere deum sine modo seu super omnia. igitur etc. Maior patet. Sicuti enim ad impossibile nulla est poten tia: ita nullus est habitus potentiam facilitans sed minor probatur. Tum quia. 9. ethicorum scribit philosophus. Quoa amicabilia ad alterum ex his mensuramur quae sunt ad seipsum: mensuratum autem non excedit mensuram: immo econtra sepius: et ita amicicia hominis ad se: et charitas maior est ea quae habet ad deum. Tum quia amicitia fundatur super vnitatem: impossi bile est enim aequae vnum alteri esse idem sicut si bi.
¶ Secundo arguitur sic. Aliquis homo sine charitate infusa potest deum diligere super omnia: ergo ad illum actum non est charitas ne cessaria. Patet consequenta: quia necesse esse: et pos sibile non esse contradicunt: ex secundo peryarmenias. Sed probatur antecedens Tum quia si habitu medio potest: ergo et sine habitu: quia habi tus non dat posse simpliciter: sic enim esset potentia: sed ponit facillitatem. Tum quia ex naturalibus potest homo aliquo frui: et non necessario inordinate: nulla autem est fruitio ordinata: nisi circa deum. Probatur assum ptum: quia si ex naturalibus potest diligere aliquid ordinate propter aliud: oportet dicere vel quod procedat in infinitum semper referendo: quod est magnum apud philosophos inconueniens: vel quod in vltimo quiescat fine: et habetur propositum.
¶ Tertio arguitur sic. Ex acti bus frequentatis generatur habitus. ergo si quis existens in charitate frequenter diligat deum: generabit sibi vnum habitum: quo pote rit sine infusa charitate deum diligere immo charitatem infusam destruet: et ita nonn vide tur infusa charitas necessaria. Antecedens pati ex. 2. ethicorum. Sed probatur. quod charitas acqui sita expellat charitatem infusam: ex eo quod sunt eiusdem rationis accidentia quae non se compatiuntur in eodem subiecto: causa enim effectiua non va riat rationem causati: patet per Aug. 3. de trini. ca. 9. Et Amb. in lib. de incarnatione verbi. Eiusdem enim rationis est homo pro ductus per creationem et generationem. In oppositum est tamen autortoritas apostoli Nunc autem manent fides: spes: charitas: tria haec: certum est quod loquitur de virtuti bus theologicis infusis: tales enim se videm tur actiue habere ad actus suos: quia et virtutes morales ad hoc se habent: de quibus minus videtur.
¶ In ista quaestione sunt tres articli declarandi Primus est terminorum declaratiuus Quorum Secundus est quaestionis responsiuus. Tertius est terminorum motiuus;
¶ Primus igitur terminus est charitas. Unde charitas dicta est a haris quod est gratia: eadem quppe qualitas in nobis sunt chari tas et gratia. Charitatem autem diffiniens au relius Aug. in libro soli. dicit. Charitas est virtus qua deum videre eoque perfrui desideramus. In qua diffinitione tria tamguntur. Primo genus charitatis: dum dicitur. Charitas est virtus. Unde Aug. idem in lib. de moribus ecclesiae: charitatem diffiniens dicit. Charitas iustissima animi affectio est: coniungens nos cum deo: iustissima autem clarissima extat virtutum ex. 5. ethicorum: neque hesperus ita est admirabilis Secundo tangitur praemium correspondens. charitati ex parte intellectus: dum dicitur. Charitas est virtus qua deum videre desidera mus. Unde in lib. de spiritu et anima: sic diffini tur charitas. Charitas est vita copulans amantem cum amato. Dicit vero christus. Haec est vita aeterna: vt cognoscant te deum et quem misisti iesum christum. Tertio tangitur praemium charitati respondens ex parte voluntatis. dum dicitur. Coque perfrui desideramus. Ide magistur in listra charitatem diffiniens dicit. Charitas est dilectio quae diligitur deus propter se: et proximus pro pter deum: nos in deo.
¶ Secudus terminus est amor. Unde diuinus dyo. 4. di ui. nomnum: amorem diffiniens dicit. Amor est vir tus vnitiua et concretiua mouens superiora ad prouidentiam minus habentium id est inferiorum coordi nata autemid es equilia rursus ad communicatiuam alter nam habitudinem subiecta id est inferiora ad mediorum id est superiorum conuersionem. In qua diffinitione tria tanguntur. Primo genus dum dicitur amor est virtus. Unde hoc debet accipi large: aut pro qualitate aut magis proprie pro vigo re. Secundo tanguntur eius differentiae. dum dicitur amor est virtus vnitiua et con cretiua: et differunt vnitiua et concretiua: quia vnitiua ponit simpliciter vnionem: sed com cretiua ponit vnionis continuationem. Unde vbi vna translatio habet concretiua: alia habet conti nuatiua. et ine dicitur amor facere acutum et feruidum et superferuidum. In caelestis hierarchiae ca. 7. et extasim facere in. 4. diuinorum nominum. Et animam liquefacere. Quae omnia defignant modum vnitiue virtutis. Unde commen tator in. 4. diuinorum nominm amorem diffiniens dicit. Amor est connexio vel vinculum qua omnium rerum vniuersalitas ineffabili amicitia insolubili vnitate copulatur. Tertio tangitur sub iectum amoris: et hoc in triplici gradum scilicet superiorum ad inferiora per prouidentiam: aequalium ad inuicem per alterne habitudinis communicationem. tertio inferiorum ad superiora per ipsorum conuer sionem. Ultra noto secundum sanctum tho. ar. 2. q. 1. quod ista tria se habent ex additione eorum adin uicem. amor: amatio et amicitia. Amor nempe nominat illud dilectionis vinculum absolu te seu simpliciter. Amatio vero illud idem nominat: tamen cum quadam intentione seu feruore. Amicitia addit vt scilicet amantis et amati mutua sit dilectio. Unde in. 5. ethi. amicitia sic diffinitur. Amicitia est beniuolentia non latens in compassis: caeterum amicitia magis assimilatur habitui: sed amatio passioni.
¶ Tertius is terminus est sine modo. vnde in proposito sine modo scilicet diligere vel aliquem actum esse acci pitur tripliciter: vt notat doc. deuo. q. 5. arti. 2. Primo modo per limitationem quantum ad seipsum: et hoc modo nullus actus creatus est sine modo: omnia enim in mensura seu modo et numero et potoes dere condita sunt. Secundo modo dicitur esse sine modo quantum ad aggrauationem circunstantiarum: hoc modo actus viciosus est bene sine modo: quia ei sper aliqua deest circunstantia: non autem virtuosus actus; Tertio modo dicitur sine modo respectu obiecti: et sic omnis virtus respectu entium ad finem est cum modo: quia habet oppositum creatum: theologia vero sine modo: quia habet oppositum infini tum: et sic dicitur charitas diligere deum sine modo. Quantum ad secundum articulum sunt tres conclusiones. Prima est de essetia charitatis. Secunda de amore qui est effectus charitatis Tertia de necessitate charitatis respectu uiusmodi amoris.
¶ Prima igitur est haec Infusa charitas ita ab aliis distinguitur ha bitibus: vt informis nullatenus nominetur. Dicit prima pars conclusionis: quod infusa charitas est habitus distinctus ab aliis habitibus: patet tribus binariis seu sex modis. Primo ex com paratione eius ad obiectum: habet enim deum pro obiecto: et in hoc differt a virtutibus entium ad finem: et sub alia ratione: quam spes et fides: quae sunt virtutes theologicae. Secundo patet per comparationem ad suum actum. scilicet diligere: quae differt ab aliis actibus. Tertio per comparationemu ad subiectum proprium in quo differt ab intellectualibus. Quarto per determinationem ad suam oppositum proprium. scilicet odium. Quinto per con parationem ad durationem: quia euacuata et spe et fide charitas permanet. Sexto per comparatio nem ad imaginis reformationem: quia aliam potentiam reformat fides: aliam charitas. Unde patet quod dicentium opinio est falsa: quod charitas est indistincta: et quasi immixta aliis virtutibus nec illud obuiat dicto apostoli qui attribuit charitati actus aliarum virtutum. is scilicet act Charitas inquit benigna est: patiens est etc. Et Hieronymus vt breviter complectar omnem diffinitionem virtutis: Uirtus est charitas qua diligitur omne diligendum. Et Aug. et Bern. in libro de videndo deo dicit: quod virtus non est aliud quam ordo amoris seu amor ordinatus. Haec enim omnia et consimilia debent intelligi per causalitatem vel in modum formae vel motoris vel finis. Charitas enim ponitur forma virtutum vel motrix virtutum et finis virtutum. Unde Finis praecepti est charitas etc. Nec obuiat illud Augustinus Tene charitatem et fac quicquid vis: noluit enim dicere quod formali ter charitas esset omnis virtus: sed quod ille qui habet charitatem: habet et caeteras virtutes: vnde et eadem charitas est in specie omnium diligendorum: et in quolibet habente charitatem: eadem numero est charitas: qua pro ximus diligitur et deus: quia charitate di ligitur proximus propter deum: et vbi vnum propter aliud vtrobique tantum vnum. Nec est simile de sapientia: quae est aeternorum et scientia quo est temporalium: quia aspiciunt proprias rationes seu obiecta sua sub propriis rationibus: non sic charitas: sed solum in deum motiue fertur: et sic proximum propter deum: vnde nec amor comcupiscentiae est actus charitatis: licet haec dicat doctor deuotus. q. 2. arti. 1et. sed est actus spei ex distin. praecedenti. Amor quippe ami citiae actus est charitatis proprius: et patet quod charitas non differt a gratia gratum faciente: licet thomas dicat oppositum. q. 4. ar ti. 2. et doctor deuotus. q. 4. seu. 6. articu in De hoc satis habitum est in. 2. distin. 26. Sed dicit secunda pars conclusionis: quod habitus infuse charitatis nequit fieri informis: patet formam fieri informen est impossibile: sed charitas extat forma virtutum igitur etc. Unde apostolus dicit. Iustus ex fi de viuit: habet glo. nec est informis quali tas mentis: quia sociam non habet charitatem quae est forma omnium virtutum. Et Augstin. in libde vera innocentia. Dilectio dei et proxi mi est propria et specialis virtus piorum atque sanctorum. Et hugo de sancto victore Charitatem nullus malus habere potest: pos set vero si informis esset. Ex quo clare patet quod homo in peccato mortali deum diligens eum non diligit charitate infusa: sed acquisita: seu actu dilectionis siue quacumque cha ritate.
¶ Secunda conclusio est: de amore qui est effectus infuse charitatis et est haec. Amor a charitate prodiens me ritorius sic primo censetur: vt idem et ad deum et proximum terminetur. Dicit prima pars conclusionis: quod meritum primo inest actui cha ritatis. Probatur: ex eo oritur ratio meriti quae referimus in finem: hoc autem facit amor: vnde et credere in deum extat meritorium quia ei iungitur amor. Quid enim credere in deum: nisi credendo: deum amare: vt habitum est distin. 43. huius tertii. vnde nec credere deum nec credere deo est me ritorium inquantum sic: prima quippe radix meriti dilectio est. Unde dicit Paulus quod plenitudo legis est dilectio. Et super illd fructus autem spiritus est charitas. Dicit glo sa. Attende quod in enumeratione fructuum caput virtutum praemisit charitatem. Quae enim alia inter fructus spiritus primatum tenere meruit: nisi charitas: sine qua caetere non reputantur virtutes esse: et ex qua omnia bona nascuntur nec enim inquit Brego. in omel aliquid viriditatis habet ramus boni operis: si non manet in radice charitatus: et ist de meritum cuius est primo radix charitas: habet intelligi respectu praemii consummati seu gilsie: quia respectu miraculorum: fidei actus multotiens est meritum. vt liquido patet ex textu euangeliorum. Si autem respectu gloriae dicatur actus fidei meritum: hoc solum intelligitur: aut directorie: quia fides dirigit: aut quadam prioritate originis: non perfectionis. primitate sicut dilectio. Sed numquid potest dici actus meritorius mercennarius: et charitas mercennaria? Dicendum quod si merces in telligatur bonum increatum: vtique licite potest con cedi charitatem mercennariam et amorem dei mercennarium. Unde Abrae dicit dominus deus Ego merces tua magna nimis. Et Ambillud tractans. Quanti mercennarii in do mo patris mei habundant panibus: dicit quod multi sunt boni mercennarii qui spe aeternorum deo seruiunt. Et in pato. Inclinaui cor me um ad faciendas iustificationes tuas ineternum propter retributionem. Si vero merces intelligatur bonum creatum: non debet dici cha ritas mercennaria: nec amor dei mercenna rius: ita adminus quod habeat oculum princi paliter ad bonum creatum: charitas enim non quaerit quae sua sunt. Unde Bernmtu in li. de diligendo deo. Si sine praemio non possit sei uiri: tamen sine intuitu praemii seruiendum est. Et paulopost. Seruiamus deo in charitate quae timorem expellit: laborem non sentit: praemium non quarit: meritum non intuetur. Sed dicit secunda pars conclusionis: quod eodemu actu seu amore diligimus deum et proximum: patet: quia illo amore diligitur proximus propter deum: et ita reputatur vnus actus. No tat tamen hic doc. deuo. q. 3. arti. 2. quod deus et proximus possunt considerari tripliciter. Pri mo deus sub ratione finis: et proximus sub ratione existentis ad finem. Et sic eodem amo¬ re diligitur deus et proximus. Secundo potest considerari deus: vt bonum optatum: et proximus vt is cui illud bonum optatur: et sic adhuc eodem amore vterque diligitur. Tertio possunt con siderari: vt obiecta et diuerso distincta: et sic non possunt eodem diligi actu: immo di stinctis: sicut et motus ad numerationemus termini numeratur: sicut subiecti et temporis. Sed ad quem aut deum aut proximum primo terminatur ille dilectionis actus? Dicendum quod si loquamur per modum inclinationis. primo inclinat in deum: sicut et primum mandatum est: diligere deum: et propter deum proximum diligere. Unde tam in intentione quam in affectione prius intelligitur deus ardentiusque amor in deum est quam proximum. Si autem intelligamus per modum exercitii: sic primo est in proximum quia in praesenti statu est processus ab infe riori ad superiora: et ab imperfecto ad perfectum: et prior est actio secundum Bregin. quae est ad proximum quam contemplatio quae est ad deum et prius quod animale quam quod spirituale. Ideo bene scribitur. Qui non diligit fratrem suum quem videt: deum quem non videt quomodo potest diligere:
¶ Tertia conclusio est. de necessitate charitatis respectu huius amoris: et est haec: Licet in puris naturalibus creatu ra deum sine modo et super omnia possit dili gere tamen potentia ordinata ad dei amorem necessaria est charitas. Dicit prima pars conclusionis: quod potest homo diligere deum sine charitate super omnia maxime in statu innocentiae. probatur medio doc. sub. in praesenti di stin. Ratio enim naturalis indicat aliquid esse summe diligendum: quia indicat aliquid esse summum et infinitum: ne procedatur in infini tum: ergo voluntas poterit per se sine chari tate illud summe diligere. Patet consequenta: quia equalis ambitus est voluntas cum intellectu in nihil enim potest ferri intellectus: in quod non possit voluntas. Ad quam partem est theolo gica persuasiua. Si enim quis non posset sine charitate infusa deum super omnia dilige re: sequeretur quod posset se stire esse in charitate: quand. scilicet experiretur hunc actum: quod tamen conmuniter non tenent doc. theolo. Sed quid est diligere deum super omnia Idem doctor dicit. quod diligere deum super omnia intelligi tur intensiue et extensiue: Extensiue vt plus di¬ ligat deum quam omnia alia: vet scilicet prius vellet omnia alia non esse quam deum non esse. Intensiue. scilicet vt tenerius / feruentius et firmius deum diligamus quam aliud quodcumque. Ex quo patet quod valde cito dicitur: diligo deum super omnia: sed non cito imple tur. Et tamen dicitur: Ordinauit in me charitatem. Ex quo infertur secunda pars conclusionis / quod vi delicet de potentia ordinata dei requiritur infusa charitas ad hoc quod amor dei maxime sit meritorius: et vt perfectius diligatur. Et quia satis de hoc distin. 17. primi dictum est: ideo hic habet finem secundus articulus. Quantum ad tertium articu lum sunt tres difficultates.
¶ Prima est. Quis est perfectior habitus / charitas / an sapientia? Dicendum quod accipiendo sapieiniam vt accipit philosophus in. 6. ethicorum / pro nobilissimo scilicet habitu intellectus / nobilior est charitas quam sapieinia. Si vero accipiatur sapieinia pro dono primo sanctispiritus: sic sapinia complementum nominat chari tatis: et est nobilior quodammodo ipsa charitate. Et hoc modo loquitur beatus Bern. in lib. de diligendo deo dici quod gradatim venitur ab amore dei ad charitatem a charitate autem ad sapieniam.
¶ Secunda d fficultas. Si sit possibile implere illud praeceptum in via: Dili ges dominum deum tuum ex toto corde tuo / ex tota mente tua / et ex tota anima tua. Dicit doc. deuotus. q. 6. arti. 2. quod si intelligatur sic: Diliges deum ex toto corde etc. sine quocumque extraneo: sic impossibile est / et maxime pro longo tempore: quia curis variis premimur / et in peccata venialia labimur: vnde hoc modo ostendit quod in patria habebimus / non quod hic impleamus. Si vero intelligatur sic. Diliges deum ex toto etc. sine cuocumque comtrario id est peccato mortali: sic est praeceptum: et po test in via impleri cum adiutorio dei.
¶ Tertia difficultas. Quomodo differunt illa tria: Ex toto corde / ex tota anima / ex tota mente tua? Dicit Tho. in dubiis istralibus. Ex tota mente id est memoria sine obliuione. Ex toto corde id est intellectu sine etrore. Ex tota anima: id est voluntate sine contraria affectione. Et tantum de tertio articulo. Ex quo patet ad quaestio nem / quod videlicet infusa charitas ad dei amo rem sine modo id est super omnia concausandum de potentia dei loquendo ordinata necessario requiritur. Tunc ad argumenta in oppositum.
¶ Ad primum negatur minor. Et dum probatur primo ex illo ethicorum. 9. Amicabilia ad alterum mensurantur ex his quae sunt ad seipsum. Dicendum quod istud meusurari intelligitur quam tum ad innotescere. Tunc enim quis dicitur alium manifeste diligere: quando id quod sibi appetit / appetit et alteri: non autem quan possit vltra se dilectum diligere / nisi loquamur de amicitia aequalium: de qua ibi loquitur philosophus. et talis non est creature ad deum. sed aliquid maius: vnde potest vocari superamicitia. Dum secundo vero probatur: quia amicitia fundatur super vnitatem: et quilibet est magis idem sibi quam alteri: et per consequens se magis dili git. Dicendum quod in amicitia concurrunt et vnitas et bonitas: et in proposito vnitatem minorem recompensat maior bonitas dei: et ita argumentum non obuiat.
¶ Ad secundum argumentum totum conceditur de absoluta potemtia dei: tamen omne ordinata ponitur charitas / et ratione meriti et ratione perfectioris actus: dum simul eliciunt hunc voluntas et charitas quam si sola voluntas eliceret.
¶ Ad tertium to tum conceditur vsque ibi: quod charitas acquisita et in fusa sint eiusdem rationis: haec enim est falsa. Et dum probatur: quia causa efficiens non variat effectum: sicut eiusdem rationis est homo productus per rum est: quando effectus productus vno modo potest produci alio: sicut est in exemplo adducto: non sic est in proposito: quia charitas infusa non potest acquiri per causas naturales. Et tantum etc.
Conclusiones
¶ Ex praesenti autem etc. Prima conclusio. Prie cepta gemina includit charitas: vt fert au ctoritas et sacra germina. Dicit conclusioquod duo sunt praecepta charitatis / amor dei et in ter modum.
